Reva Ouderen I - 3 2018 Handouts PDF

Preview

Summary

Download Reva Ouderen I - 3 2018 Handouts PDF

Description

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht

1

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht

Posturale Controle & Evenwicht • •

Algemene consensus over belang van evenwicht en houding Geen universele definities en/of akkoord over onderliggende neurale mechanismen

Posturale controle = mogelijkheid om de lichaamspositie in de ruimte te controleren = oriëntatie + stabiliteit/evenwicht Evenwicht = Aanhouden of controleren van LZP (COM) binnen de grenzen van het steunvlak (BOS) *Statisch *Dynamisch

Oriëntatie = controle lichaamsallignatie + tonus in relatie tot ZWK, steunvlak, visuele omgeving en intern kader < basis interpretatie sensorische info

2

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Center of Pressure of COP = centrum van de verdeling van alle krachten uitgeoefend op steunoppervlak • COP staat voor de gemiddelde “lokalisatie” van de krachten , niet de krachten zelf (2-D) • CZS activeert spieren om de lokalisatie van de COP te veranderen, wat op zijn beurt de lokalisatie van de COG verandert

3

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • BOS oppervlak contact van het lichaam met steunvlak

Posturale Controle & Evenwicht Stappen: achternajagen COG “Lopen/gaan is een toestand van constant vallen”

• Tijdens stappen, valt het COG voor de BOS • Je moet een stap zetten om de COG te herwinnen binnen de BOS en een val te vermijden

4

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • •

Algemene consensus over belang van evenwicht en houding Geen universele definities en/of akkoord over onderliggende neurale mechanismen

Posturale controle = mogelijkheid om de lichaamspositie in de ruimte te controleren = oriëntatie + stabiliteit/evenwicht Evenwicht = Aanhouden of controleren van LZP (COM) binnen de grenzen van het steunvlak (BOS) *Statisch *Dynamisch

Oriëntatie = controle lichaamsallignatie + tonus in relatie tot ZWK, steunvlak, visuele omgeving en intern kader < basis interpretatie sensorische info

Posturale Controle & Evenwicht

5

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Oriëntatie en stabiliteit: 2 PC doelstellingen, waarbij het voordeel soms naar 1 van de 2 gaat

OPRACHT

INDIVIDU

PC

OMGEVING

6

23/02/2018

OPRACHT

INDIVIDU

PC

OMGEVING

1. Perceptie 2. Cognitie 3. Actie

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische strategieën

Dynamische PC Controle

Bewegingsstrategieën APAS/RPAS

Biomechanische Restricties & LoS

Ruimtelijke Oriëntatie

PC

Cognitie

7

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Biomechanische restricties & LoS

• ROM en kracht  te gebruiken strategieën • Meest ! beperking: omvang & kwaliteit BoS: voeten • ! Controle CoM in relatie tot BoS = LoS: ruimte waarover CoM kan bewegen met behoud balans over steunvlak zonder Δ = vorm van een kegel • Evenwicht ≠ punt of positie, maar ruimte (omschreven omvang steunbasis) met (on)mogelijkheden ROM, kracht en info • Alignatie • Perifere en centrale krachtsdaling  balans  • Vaak kleine kegel of foute centraal neurologische representatie  impact bewegingsstrategieën om evenwicht te bewaren

Posturale Controle & Evenwicht • ...verschillende factoren bijdragen tot … ALIGNEMENT invloed van gravitatie minimaliseren

•

•

ideaal: geringste energieverbruik

8

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • ...musculoskeletaal … ALIGNEMENT

Posturale Controle & Evenwicht

9

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht … SPIERTONUS •

kracht met dewelke spieren resisteren aan verlenging (neuraal)

•

aanwezig bij normale en gerelaxeerde individuen (non-neuraal)

Posturale Controle & Evenwicht Biomechanische restricties & LoS

• Biomechanisch – ROM (goniometrie) – Kracht (zie eerder) – Lenigheid (zie verder) – Posturale alignatie (zie verder)  Mobiliserende oefeningen (WK niet vergeten), krachttraining

• LoS – Functional Reach – Multidirectional Reach  Weight-shifting activiteiten, TaiChi, NEOK,…

10

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Biomechanische restricties & LoS

• Functional Reach – Goedkope, snelle en gemakkelijke test voor stabiliteitslimiet in voorwaartse richting – Schouderelevatie (90°)- meting MC-V – voorwaarts reiken – nieuwe meting MC-V – Verschil meting 1 & 2 = resultaat – 2 oefenpogingen en 3 effectieve metingen – Bij voorkeur blootvoets > 25 cm: geen verhoogd valrisico 15 cm – 25 cm: verhoogd valrisico ≤ 15 cm: sterk verhoogd valrisico

Posturale Controle & Evenwicht Biomechanische restricties & LoS

• Multidirectionele R

11

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Biomechanische restricties & LoS

• EVENWICHT: Multidirectionele R – Cfr.FR. Hulpmiddel

Gezondheidsstatus

Vallen

BEWEGING

Neen

Ja

+++

+

+-

-

Neen

Ja

Voorwaarts Rugwaarts Rechts Links

25 14 19 19

18 8 14 13,5

23,5 13 19 17,5

23 13 18 16,5

22,5 10 16,5 16,5

16,5 8,5 13,5 14,5

23 12 17,5 17

21 10 15 14,5

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische strategieën

Dynamische PC Controle

Bewegingsstrategieën APAS/RPAS

Biomechanische Restricties & LoS

Ruimtelijke Oriëntatie

PC

Cognitie

12

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Bewegingsstrategieën (RPAS)

Reactieve Posturale Adjustments < externe perturbaties CoM Hoofdtypes om lichaam terug in evenwicht te brengen in stand FIXED SUPPORT Enkel (voor-achter): beperkte zwaai op een harde ondergrond, distoproximale spieractivatie • Zijdelings: abd/add heupen met partiële belasting/ontlasting • Heup: grotere perturbatie of dewelke geen enkelstrategie toelaat, proximodistale spieractivatie - smalle steunbasis of zachte ondergrond (draaimoment enkel niet mogelijk of CoM moet snel bewegen) • Zijdelings: paraspinale spieren

• • • •

Posturale Controle & Evenwicht

13

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Bewegingsstrategieën (RPAS)

• CHANGED SUPPORT • Stap: bij zeer grote of snelle perturbaties, tijdens gang of als behoud voetpositie niet belangrijk is • Grijpstrategie wijzigt/vergroot ook BoS • Valgevoelige oudere: neigt meer naar heup en stap ( bij valvrees) • RETROPULSIETEST  Klassieke eenvoudige evenwichtsoefeningen op stabiel en breder steunvlak zonder beweging in heupen  Smaller steunvlak  Begeleiden ontlasten van stapbeen en verplaatsen CoM buiten BoS  Perturbaties: foam, duwtjes, balactiviteiten,…

Posturale Controle & Evenwicht • EVENWICHT:

14

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht •

FICSIT-4 (Frailty and Injuries: Cooperative Studies of Intervention Techniques) Tests of Static Balance: parallel, semi-tandem, tandem, and one-legged stance tests Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences, Vol 50, Issue 6 M291-M297

•

INSTRUCTIES: Demonstreer elke positie aan je oudere en vraag dan deze positie aan te nemen en dit te timen. F1 tot F6 worden op dezelfde wijze gescoorde (zie tabel).

•

F-1. BIPODAAL, VOETEN AANEENGESLOTEN, ONGESTEUND, OGEN OPEN – INSTRUCTIES: Sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie. F-2. BIPODAAL, VOETEN AANEENGESLOTEN, ONGESTEUND, OGEN GESLOTEN

•

– •

•

INSTRUCTIES: Sluit je ogen en sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie.

F-3. SEMI-TANDEM: OGEN OPEN HIEL van 1 voet wordt ter hoogte van de grote teen van de andere voet en de oudere kiest zelf de voorstaande voet). – INSTRUCTIES: Sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie. F-4. SEMI-TANDEM: OGEN GESLOTEN (HIEL van 1 voet wordt ter hoogte van de grote teen van de andere voet en de oudere kiest zelf de voorstaande voet). –

INSTRUCTIES: Sluit je ogen en sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie.

Posturale Controle & Evenwicht •

FICSIT-4 (Frailty and Injuries: Cooperative Studies of Intervention Techniques) Tests of Static Balance: parallel, semi-tandem, tandem, and one-legged stance tests Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences, Vol 50, Issue 6 M291-M297

•F-5. TANDEM: OGEN OPEN (HIEL van 1 voet wordt aansluitend vóór de andere voet geplaatst en de oudere kiest zelf de voorstaande voet). •INSTRUCTIES: Sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie. •F-6. TANDEM: OGEN GESLOTEN (HIEL van 1 voet wordt aansluitend vóór de andere voet geplaatst en de oudere kiest zelf de voorstaande voet). •INSTRUCTIES: Sluit je ogen en sta stil met je voeten tegen elkaar zoals voor getoond en doe dit 10 seconden. Als de oudere hiertoe in staat is, ga dan door naar de volgende positie. SCORE F-1 tem F-6 SCORE 4 3 2 1 0

UITVOERING 10 seconden 10 seconden, maar met noodzaak aan supervisie mogelijk maar voor 3 seconden 3 seconden onmogelijk, maar blijft wel rechtop heeft hulp nodig om rechtop te blijven

15

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht •

FICSIT-4 (Frailty and Injuries: Cooperative Studies of Intervention Techniques) Tests of Static Balance: parallel, semi-tandem, tandem, and one-legged stance tests Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences, Vol 50, Issue 6 M291-M297

•

F-7. UNIPODAALSTAND: OGEN OPEN –

SCORE •

4 : UPS > 10”

• • •

3 : UPS 5” -10” 2 : UPS >3” 1 : poogt UPS aan te nemen, maar kan dit niet aanhouden voor 3”, maar blijft wel onafhankelijk staan

•

0 : niet in staat een poging te ondernemen of heeft hulp nodig om niet te vallen

Posturale Controle & Evenwicht Bewegingsstrategieën (APAS)

Anticipatory Postural Adjustments • Aanpassingen vooraf (simultaan) met willekeurig bewegen • Nog geen tijd voor FB en passende (re)actie

Cordo & Nashner, 1982

• Specifiek voor elke beweging ≠ verstijving • ARMEN HEFF, TENENSTAND, indirect TUG/ULS/LOOPINITIATIE  (…), DANS, BOXEN, TAI CHI, NEOK,

16

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische strategieën

Dynamische PC Controle

Bewegingsstrategieën APAS/RPAS

Biomechanische Restricties & LoS

Ruimtelijke Oriëntatie

PC

Cognitie

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische oriëntatie

• Integratie sensorische informatie ter interpretatie complexe sensore omgeving • Gemiddelde verhouding bij normale verlichting en stevig oppervlak – 70% SS – 10% Visus – 20% Vestibulum

• Bij verandering omgevingscontext: re-weighting of herschikking relatief belang elk kanaal • Stoornis perifeer – centraal  herschikking

17

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Sensoriek • Visus • Vestibulum • Somatosensoriek

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische oriëntatie

• Accurate controle  coördinatie • ! & ? (Conflicterende info  (snelle) adaptatie) • Afname kwaliteit  herweging/herschikking tvv “meest betrouwbaar” kanaal • Deficit/delay in verwerking  instabiliteit • Obstakels • Deficits  visuomotorische responsen ter anticipatie/omzeiling

• Stappen: eerst doel focusseren  ouderen langere focus, tenzij valgevoelige/instabiele met visusdeficits senioren • Pathologie!

18

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Pathologiegevoelig

Posturale Controle & Evenwicht • Ondanks inconsistenties  instabiliteitsfactor voor • Visusscherpte (gedetailleerd zicht): vooral in combinatie met andere – niet echt valgevoelige, maar eenvoudige screening (Lineaire E-test) • Contrastgevoeligheid (afgrenzing/randen in ≠ oriëntaties detecteren): > risico dan scherpte – moeilijker screening (Melbourne Edge Test) • Diepteperceptie (inschatten afstanden en ruimtelijke verhoudingen): factor multipele vallers • Veldverlies: discutabel • Pathologie • Maculaire degeneratie: 2x meer valpartijen met letsels • Cataract: relatie aanwezig

19

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische oriëntatie

• Visusscherpte • Standaard oogkaart (type Snellen) • Letters, cijfers, E-s • Snellen-fracties 20/20, 20/30… zijn maatstaven van gezichtsscherpte, geen informatie over betekenis van de visuele input • Normaal = 20/20 of 6/6 • Op 20 feet of 6 meter • Wat een gemiddeld oog kan zien op 20 feet/6 m

• 20/40: op 20 feet (6m) kan de persoon lezen wat iemand met 20/20 op 40 feet (12m) kan lezen

Posturale Controle & Evenwicht • Contrastsensitiviteit

20

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Diepteperceptie

Posturale Controle & Evenwicht • Sensoriek • Visus • Vestibulum • Somatosensoriek

21

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Vestibulair Algemeen • Normaal: niet bewust – efficiënt/automatisch zonder aandacht • Complex met vloeistof gevulde buisjes en kamers in binnenoor • Zenuwuiteinden: positie en beweging Hfd, richting van ZWK (ruimtelijk oriëntatie) en scherp zien bij beweging

Posturale Controle & Evenwicht Vestibulair Veroudering •  zenuwcellen in vestibulair apparaat • Vanaf 55 jaar • Duidelijker met ‘old age’ • Vestibulaire functies: no. tot 70 à 80 jaar • Toch grotere moeilijkheid bij storing/deprivatie visuele/proprioceptieve info vanaf 65 jaar

22

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Vestibulair Pathologie • Verouderen: vatbaarder • Benign Paroxysmal Positional Vertigo (BPPV) • Labyrinthitis, Neuronitis, Hydrops • Whiplash • Hoofdtrauma • Virussen • Bepaalde antibiotica • Acoustische tumoren • Duizeligheid: lichthoofdigheid/desoriëntatie tot ernstig draaierig gevoel

Posturale Controle & Evenwicht • Vestibulair FUKADA Stepping Test • • •

Ogen sluiten Brisk walking ter plaatse Afwijking van > 45° naar links of rechts

23

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Sensoriek • Visus • Vestibulum • Somatosensoriek

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek Algemeen

• Informatie voor CZS Diverse sensaties in drie modaliteiten  Pijn en temperatuur  Discriminerende ‘touch’ = druk & vibratiezin

 Proprioceptie

24

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Spierspoeltjes • • •

Rekgevoelige mechanoreceptoren Info spierlengte en contractiesnelheid Registreren gewrichtsbeweging (kinesthesie) en gewrichtspositonering (Joint Position Sense)

•

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Golgipeesorganen en articulaire receptoren GTO/GPO • •

krachten in de pees (zelfs < 1g) zowel bij actieve contractie als passieve rek Synaps spinaal interneuronen inhibitoir α-motoneuron

25

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Golgipeesorganen en articulaire receptoren • Gewrichtsreceptoren • Reactie mechanisch deformatie • Pacini tijdens beweging, niet bij constante positie

•

Ruffini eindstandig in bew en meer bij passief bewegen Ligamenten (// GTO/GPO)

•

Functie: debat!

•

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Spierspoeltjes, GTO/GPO en gewrichtsreceptoren

Shaffer S W , and Harrison A L PHYS THER 2007;87:193-207

26

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Spierspoeltjes, GPO en gewrichtsreceptoren A

C

B

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Spierspoeltjes, GPO en gewrichtsreceptoren 1. Ipsilateral Remembered Matching

A

B

D

C

E

2. Contralateral Matching

3. Contralateral Remembered Matching

F

G

H

27

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht

Posturale Controle & Evenwicht Perifere somatosensoriek PROPRIOCEPTIE: Spierspoeltjes, GPO en gewrichtsreceptoren Older People (70+ ) Middle Age (35-50) Young Adult (20-30) Adolescent (16-18) Children (8-10)

28

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Sensorische strategieën

Dynamische PC Controle

Bewegingsstrategieën APAS/RPAS

Biomechanische Restricties & LoS

Ruimtelijke Oriëntatie

PC

Cognitie

29

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht

Posturale Controle & Evenwicht Berg Balance Test – – – –

Meer functionele maat van evenwicht 14 Items (0-4) – totaal op 56 Gebruik bij CVA & PD, vallen, senioren algemeen Intra- en intertesterbetrouwbaarheid: 0.98

– Het benodigde materiaal voor de test » Een stopwatch » Een liniaal of meetlint van minimaal 25 cm » 2 stoelen (één met en één zonder armleuning), zithoogte +/45 cm » Een krukje of opstapbankje van gemiddelde treehoogte kan gebruikt worden voor opdracht 12 » Tijd: 10 minuten

30

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht • Berg Balance Test – Demonstreer het item zo nodig 1 keer en/of geef instructies zoals beschreven voor het betreffende onderdeel. De instructie moet beperkt blijven tot de opdracht. Laat eventueel de patiënt de opdracht herhalen. – Twijfels = laagste score – Duidelijk maken: – “evenwicht” bewaren tijdens het uitvoeren van de opdracht – sommige opdrachten tijdgebonden zijn. – keuze welk been voor gezet wordt, op welk been men gaat staan, de afstand tussen de voeten of hoe ver te reiken, wordt aan de patiënt overgelaten.

PC: BBS • 0–20, rolstoel 21–40, stappen met hulp 41–56, onafhankelijk

31

23/02/2018

Posturale Controle & Evenwicht Four Square Step Test (FSST) – Ifv vallen – Voldoen aan vereisten: kwaliteiten, tijd, kosten, infrastructuur en ruimte – Idee: uitdaging van snelle verplaatsing en obstakels (weinig aandacht), terwijl veel valpartijen – Betrouwbaarheid: .99 (interrater) - .98 test-retest – Validiteit: (TUG) r=.88 – r=-.47 (Functional Reach) – Cut-off = >15” » Sensitiviteit: 89% meervoudige vallers » Specificiteit: 85%

Posturale Controle & Evenwicht Four Square Step Test (FSST)

Start...