Socjologia opracowanie PDF

Preview

Summary

Socjologia opracowanie...

Description

1. DEFINICJA SOCJOLOGII, JEJ PRZEDMIOT I PODZIAŁ 1. Definicja podręcznikowa i wykładowa socjologii Socjologia – to nauka o powstawaniu, funkcjonowaniu, przekształcaniu i rozpadzie zbiorowości ludzkich, a także funkcjonowaniu jednostki w tych zbiorowościach. Socjologia wg J.Szczepańskiego – nauka, która bada zbiorowości ludzkie, ich tworzenie, przekształcanie, rozpad ze wszystkimi problemami jakie się z tym wiążą. Również funkcjonowanie jednostki w tej społeczności. Słowo „socjologia" greckie socjetas (zbiorowość, społeczeństwo) logos (słowo, nauka, wiedza, mądrość) August Comte w 1837 r. – ojciec socjologii, poza nadaniem nazwy i ustaleniem podstawowego aparatu pojęciowego określił m.in. przedmiot badań i metody badawcze. 2. Przedmiot socjologii – ogólnie i koncepcja Jana Szczepańskiego August Comte: za przedmiot uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość. Obecnie przedmiot badań socjologicznych obejmuje całą rzeczywistość społeczną: oznacza różnorodne fakty, które się zdarzają lub zdarzały bez względu na to, czy my jako jednostki je odbieramy czy nie, czyli realnie istniejące lub potencjalnie mogące takimi się stać. Koncepcja Jana Szczepanskiego Najogólniej można powiedzieć, że współczesna socjologia bada strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w niej zachodzące. Można tu wyróżnić trzy główne działy: - zbiorowości społeczne: kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie, zbiorowości etniczne i terytorialne oraz oparte na podobieństwie zachowań. - instytucje społeczne: historycznie ukształtowane układy skupiające ludzi w rozmaite organizacje i stowarzyszenia, wśród których wyróżniamy gospodarcze, kulturalne, medyczne, naukowe, oświatowe, polityczne, religijne, socjalne, wychowawcze i inne. - procesy i zjawiska masowe: wśród nich głównie ruchliwość społeczna, industrializacja, urbanizacja, alkoholizm, przestępczość, prostytucja, współzawodnictwo, aktywność społeczna, wynalazczość itp. 3. Socjologia jako nauka całościowa Socjologia bada ogół zjawisk, występujących w całych społeczeństwach, które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego. 4. Socjologia ogólna – charakterystyka problematyki badawczej, podstawowe obszary badawcze Zwana też socjologią teoretyczną. Są to podstawowe pojęcia, definiowane, tworzone, opisywane teorie socjologiczne, omówienie metod i technik badawczych. Zadaniem socjologii ogólnej jest dostarczanie socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych. Socjologia ogólna rozwija cztery podstawowe teorie dotyczące: - teoria struktur społecznych: nazywana również teorią grup społecznych lub teorią społeczeństwa. Wyjaśnia istotę i strukturę różnych zbiorowości na czele ze społeczeństwem. Wskazuje ogólne zasady i prawidłowości budowy grup i innych zbiorowości społecznych oraz ich wzajemne powiązania i przyporządkowania, zagadnienia więzi i spoistości grupowej, pozycji i roli społecznej, hierarchii i władzy wewnątrzgrupowej i in. - teoria zmian społecznych: opisuje ona przebieg procesów i wskazuje prawidłowości tworzenia się i rozpadu gru, klas, warstw i innych zbiorowości społecznych, czyli teoria ta wyjaśnia ich budową jak i funkcjonowanie. (teorie struktur społecznych i zmian społecznych stanowią kościec socjologii) - teoria zachowania społecznego zbiorowości: - teoria zachowania społecznego jednostki: 1

(te dwie teorie są dyscypliną zajmującą się problematyką z pogranicza badań psychologii i socjologii). 5. Socjologia szczegółowa – ogólna charakterystyka, od kiedy i dlaczego nastąpił jej rozwój, kryteria wyróżnienia poszczególnych socjologii szczegółowych, przykładowe wymienienie i scharakteryzowanie niektórych socjologii szczegółowych (koniecznie należy wymienić socjologię organizacji) Zwana także socjologią empiryczną. Bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną, która nie jest jednorodna. Dzieli się obecnie na ponad trzydzieści subdyscyplin, których powstanie i rozwój obserwujemy od końca XIX w. Dzieli się ją ze względu na różne kryteria: - miejsce usytuowania zbiorowości np. wieś, miasto - wiek np. socjologia wieku starości, socjologia wychowania - ze względu na wykonywane czynności np. pracy, wojska, religii - prawa: socjologia prawa – bada społeczne, środowiskowe uwarunkowania tworzenia prawa - organizacji: badania nad organizacjami rozumianymi jako grupy celowe a także procesy organizacyjne zachodzące w mikro i makroskali. Głównym obszarem badawczym są tu przedsiębiorstwa i instytucje publiczne. Poza tym zajmuje się ona problemami makrostruktur społecznych i ich wpływem na funkcjonowanie organizacji. W tym ujęciu makrostruktury traktowane są jako otoczenie organizacji. 6. Powiązania dwustronne pomiędzy socjologią ogólną a socjologiami szczegółowymi Socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pomiędzy obydwoma typami socjologii istnieją sprzężenia i komplementarne powiązania. Socjologia ogólna dostarcza socjologii szczegółowej teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych. Socjologia szczegółowa korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych socjologii ogólnej a ta z kolei weryfikując ją w badaniach terenowych wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną. Uwidacznia się tu nieostrość i konwencjonalny charakter podziału socjologii na ogólną i szczegółową. 2. PRZYRODNICZE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO 1. Wyjaśnienie pojęcia „ podstawy życia społecznego” Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe. 2. Pojęcie przyrodniczych podstaw życia społecznego i jego rodzaje Przyrodnicze podstawy życia społecznego obejmują czynniki dotyczące samego człowieka jako istoty biologicznej, jego środowiska geograficznego i struktury ludności. Analizując kategorię czynników przyrodniczych wyróżniamy trzy ich rodzaje: biologiczne, geograficzne i demograficzne. 3. Szczegółowe omówienie poszczególnych przyrodniczych podstaw życia społecznego - czynniki biologiczne: związane z funkcjonowaniem każdej jednostki ludzkiej czyli budowy organizmu i zachodzących w nim procesów fizjologicznych, mechanizmu dziedziczenia cech, 2

popędów i potrzeb, odruchów i skłonności, długości życia, złożoności systemu nerwowego, zależności dzieci od rodziców itp. - czynniki geograficzne: m.in. klimat, ukształtowanie terenu, rodzaj gleby i roślinność, świat zwierzęcy, nawodnienie, rzeki i inne składniki środowiska geograficznego. Czynniki geograficzne wyznaczają dynamikę i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej i na różne procesy zachodzące w społeczeństwie. Specyfika środowiska geograficznego wyznacza główne zajęcia ludności i odpowiadające im zawody. Znaczący wpływ ma również klimat, który warunkuje ogólną aktywność człowieka. - czynniki demograficzne: związane z pewnymi właściwościami człowieka: rodzi się, jest nastolatkiem, jest w okresie aktywności, choruje, umiera. a. gęstość zaludnienia: zależy od klimatu a także od zasobów i skali eksploatacji bogactw naturalnych b. cechy biologiczne ludzi: takie jak płeć, wiek, płodność, przyrost naturalny, przeciętne trwanie życia ludzkiego, zdrowotność populacji zamieszkałej w obrębie jakiegoś regionu c. wiek mieszkańców odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni geograficznej: zwykle dzielimy na osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Im większy odsetek stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym tym szybszy może być rozwój społecznogospodarczy danego regionu czy kraju. 4. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami przyrodniczych podstaw życia społecznego Poszczególne rodzaje czynników przyrodniczych są ze sobą powiązane – przenikają się. Np. czynniki geograficzne warunkują takie czynniki biologiczne jak kolor skóry (dobór naturalny), mają także wpływ na czynniki demograficzne np. ukształtowanie terenu wpływa na gęstość zaludnienia (niewielka na pustyni, duża np. na płaskim terenie w pobliżu rzeki. 5. Wskazanie (na przykładzie) istotnego wpływu wybranego rodzaju przyrodniczych podstaw życia społecznego na jego kształt. Bardzo charakterystyczną grupą pod względem przyrodniczych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Mają charakterystyczną urodę, karnację, ciemne włosy i oczy, są raczej niewysocy . Klimat, roślinność i świat zwierzęcy determinuje ich ubiór i sposób odżywiania, wyrabiania narzędzi. Zwyczaj polowań musi odbywać się zgodnie z cyklem naturalnym tego środowiska. Brak struktur władzy plemiennej – wyróżniano w zasadzie jedynie autorytety o dużym doświadczeniu myśliwskim. Tworzyli wspólnotę posiadania, brak było własności – jedynie szamani posiadali swój majątek. Wspólnota łowiecka i rodzina były jedynymi organizacjami społeczności. Tworzyli rodziny wielopokoleniowe mieszkające pod jednym dachem. 3. EKONOMICZNE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO 1. Wyjaśnienie pojęcia „podstawy życia społecznego” Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.

3

2. Zakres pojęcia „ekonomiczne podstawy życia społecznego” wraz ze szczegółowym omówieniem ich dwóch rodzajów Ekonomiczne podstawy życia społecznego czyli czynniki związane z gospodarką stanowią bardzo ważną podstawę egzystencji ludzkiej i życia zbiorowego. Czynnikami tymi są m.in. - sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkcyjnej - środki zaspokajania potrzeb oraz umiejętności i sprawność ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych - organizacja pracy Człowiek nie może istnieć, jeżeli nie zaspokaja swoich potrzeb, a nie może ich zaspokoić, jeżeli nie wyprodukuje odpowiednich środków. Na proces produkcji składa się praca, przedmiot, który człowiek w trakcie pracy przekształca, oraz narzędzia, jakimi się posługuje. Narzędzia produkcji i siła robocza stanowią łącznie siły wytwórcze danego społeczeństwa. Oba te składniki podlegają ciągłemu doskonaleniu. Siły wytwórcze decydują o tempie rozwoju produkcji i postępie społeczno-gospodarczym. Ekonomiczne podstawy życia społecznego można rozpatrywać w ujęciu prostym i złożonym - ujęcie proste (zależność prosta): im bogatsze społeczeństwo, tym bardziej zróżnicowane życie społeczne. Im więcej środków tym wyższe wymagania i pojawiające się potrzeby wyższego rzędu. - ujęcie złożone (zależność złożona): związana z rozwojem sił wytwórczych, którymi dysponuje społeczeństwo aby coś wytwarzać: wzrost sił wytwórczych wpływa na rozwój społeczeństwa. Rozpatrywanie także wpływu innego rodzaju czynników ekonomicznych na społeczeństwo, nie tylko czynnika ilościowego, ale także czynnika jakościowego np. wpływ rozwoju technologicznego na wzrost gospodarczy. 3. Wskazanie na przykładzie wpływu poszczególnych rodzajów podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego Bardzo charakterystyczną grupą pod względem ekonomicznych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Niesprzyjające warunki geograficzne spowodowały brak możliwości tak szybkiego ekonomicznego rozwoju jak w przypadku innych obszarów ziemi. Ograniczona możliwość wyrabiania narzędzi spowodowała fakt, że jeszcze do niedawna nie potrafili w zasadzie nic innego poza polowaniem. Tworzyli wspólnotę posiadania, brak było własności – jedynie szamani posiadali swój majątek. Budowali bardzo skromne domostwa z powodu ograniczonego materiału nadającego się do budowania domów. 4. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami ekonomicznych podstaw życia społecznego Obserwując zależność pomiędzy ujęciem prostym a złożonym możemy dojść do wniosku, że wraz z rozwojem sił wytwórczych i większymi możliwościami rozwoju społeczeństwa pojawiają się potrzeby coraz wyższego rzędu a potrzeby wyższego rzędu determinują konieczność dalszego rozwoju sił wytwórczych. 4. KULTUROWE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO 1. Wyjaśnienie pojęcia „podstawy życia społecznego” Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te 4

nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe. 2. Ogólna charakterystyka kulturowych podstaw życia społecznego Zespół różnorodnych czynników powstałych w pewnych zbiorowościach w pewnym czasie stanowiących przede wszystkim czynnik narodotwórczy i podtrzymujący kondycję narodu w sytuacjach kryzysowych i innych próbach biologicznej i duchowej jego zagłady, czynniki na tyle istotne, że są warte przekazanie następnym pokoleniom. Na dziedzictwo kulturowe każdej zbiorowości etnicznej czy terytorialnej składa się przede wszystkim język, literatura narodowa, religia, sztuka, tradycja, zwyczaje i obyczaje. 3. Definicja kultury i krótkie omówienie jej poszczególnych elementów składowych Pojęcie kultura pochodzi od łacińskiego „cultura agri” – uprawa i uszlachetnianie roli. Cicero przekształcił ten termin na „cultura animi” – uprawa i uszlachetnianie życia duchowego. Jest to ogół wytworów fizycznej i umysłowej pracy ludzkiej oraz wzorów zachowań. Nie ma kultury światowej, cos może jedynie zostać uznane za godnym bycia uznanym za dziedzictwo kultury światowej. Kultura często jest rozumiana węziej. Termin ten obejmuje wówczas jedynie wytwory działalności ludzkiej zwane „wyższymi”. Wytworami takimi są przede wszystkim nauka, sztuka, literatura, religia, moralność, prawo, idee polityczne i społeczne. Wartości kultury w tym węższym zakresie przewyższają dobra cywilizacyjne. Wytwory kultury można podzielić najprościej na: - wytwory kultury materialnej: zbiory najrozmaitszych przedmiotów użytkowych: narzędzia, środki komunikacji, ubrania, mieszkania, czyli wszystkie wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka - wytwory kultury niematerialnej: wytwory kultury duchowej symbolizujące dążenia ludzkie do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, prawdy, wolności, równości oraz zespoły idei, wyobrażeń, dzieł sztuki, symboli, obyczajów 4. Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne: a. socjalizacja, b. tworzenie wzorów postępowania, c. wartości, d. ideały Kultura oddziałuje na życie społeczne czterema głównymi drogami: Socjalizacja: Socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki przejawiają się wielostronnym wchodzeniem młodej istoty ludzkiej do życia zbiorowego. Socjalizacja to uspołecznienie. Sens socjalizacji tkwi w „uczłowieczaniu” organizmu ludzkiego. Mechanizm ten wskazuje jak człowiek z istoty biologicznej przeobraża się w istotę ludzką. Socjalizacja wpaja dyscyplinę, rozbudza aspiracje, dostarcza wiedzy, uczy pełnienia ról społecznych. W procesie wychowania następuje uznanie przez jednostkę wzorów, wartości i hierarchii dóbr sugerowanych przez wychowujących za swoje, czyli wewnętrzne ich zaakceptowanie i uznanie za własne. Tworzenie wzorów postępowania: Wzory postępowania są to sposoby zachowań uznawane za normalne i dopuszczalne w określonych sytuacjach. Całkowicie zrozumiałe jedynie w kulturze w której zostały wytworzone. Niektóre z nich zostają utrwalone w przepisach prawnych a więc ulegają formalizacji. Od postępowania zgodnie z tymi wzorami zależy adaptacja przybyszów do nowej dla nich rzeczywistości. W zasadzie każda zbiorowość etniczna lub terytorialna a nawet kategoria zawodowa ma specyficzne wzory postępowania i systemy wartości czyli pewną subkulturę. Wartości: Ustanawianie systemów wartości wiąże się ściśle z socjalizacją jednostki i jej potrzebami. Potrzebą nazywa się najczęściej wrodzone lub nabyte wymagania organizmu, wywołujące poczucie braku czegoś i tym samym zmuszające człowieka do działania pozwalającego na zdobycie określonych przedmiotów, czy wartości, którymi potrzeby można zaspokoić. Zmiana 5

systemów wartości jest zwykle dokonywana przez uznane autorytety naukowe, polityczne lub ideologiczne. Ideały: Ideał to wzór postępowania najwyższej próby. Do ideału powinno się dążyć choć zdecydowana większość ludzi wie, że nie jest w stanie go osiągnąć. Ideał jest symbolem pożądanego stanu rzeczy, który zwykle służy do oceny realnie istniejącej rzeczywistości. Model-ideał jest najczęściej pojmowany jako konstrukcja teoretyczna obrazująca idealny obraz jakiegoś obiektu lub zachowania. 5. Wskazanie na przykładzie wpływu kultury na życie społeczne Bardzo charakterystyczną grupą pod względem kulturowych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Arktyczne środowisko naturalne nie stwarza warunków sprzyjających rozwojowi głębokiego życia kulturowego. W zasadzie nie wykształcili żadnej trwałej kultury materialnej ani formy sztuki. Z powodzeniem jednak nauczyli się rzeźbić w kamieniu, którego specjalna odmiana występuje na obszarze ich zamieszkania. Brak struktur władzy plemiennej – wyróżniano w zasadzie jedynie autorytety o dużym doświadczeniu myśliwskim. Tworzyli rodziny wielopokoleniowe mieszkające pod jednym dachem. Małżeństwo nie było dożywotnie, kobiety mogły zmienić męża a mężczyźni mieli prawo do wymiany żon jako objawu braterstwa. Starsi niedołężni Eskimosi często popełniali samobójstwa uznając swoją nieprzydatność do społeczności. 5. JAŹŃ 1. Definicja jaźni Jaźń to sposób widzenia samego siebie w zależności od pewnego społecznego zwierciadła. To „wewnętrzna istota”, wewnętrzny obraz samego siebie, który jednostka widzi zastanawiając się nad sobą. Ta wewnętrzna istota nazywana jest także sumieniem. 2. Jaźń jako element składowy osobowości społecznej Wg Jan Szczepańskiego pewne rodzaje jaźni są ważnym elementem osobowości społecznej, ponieważ stanowi zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne. 3. Rodzaje jaźni: a. pierwiastkowa, b. fasadowa, c. odzwierciedlona, d. zobiektywizowana – ze szczegółowym omówieniem każdej z nich Jaźń pierwiastkowa: jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą o nas inni ludzie i jak nas traktują. Jest przeciwieństwem jaźni odzwierciedlonej (np. ja wiem na co mnie stać). Jaźń fasadowa: przejawia się w reklamowaniu własnej osoby – samochwalstwo, tytułowanie, powoływanie się na koligacje z ważnymi i wielkimi ludźmi, malowanie się, modny strój – te zachowania w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie bez względu na subtelność ich stosowania. N...