Turystyka kulturowa - wykłady PDF

Preview

Summary

Zajęcia z doktor Dagmarą Chylińską...

Description

WYKŁAD 1 (11.10.2016) 1. Jeden z najstarszych (jeśli nie najstarszy w ogóle) rodzaj turystyki: W starożytności pielgrzymki oraz indywidualne wyprawy Greków i Rzymian o charakterze poznawczym czy edukacyjnym 2. Ewolucja rozumienia samej kultury a także na skutek docenienia kulturowej roli turystyki w ogóle i pogłębienia refleksji nad ich wzajemnymi relacjami. 3. Powszechne wyodrębnienie turystyki kulturowej jako osobnej grupy ofert w ramach usług turystycznych, i w konsekwencji jako przedmiotu badań oraz dydaktyki. STAROŻYTNOŚĆ Masowe pielgrzymki do miejsc kultu, najczęściej religijnego: Święta Pielgrzymkowe u Żydów – Pascha, Święto tygodni i Święto Zbiorów Grecja: obchody święta Demeter Podróże indywidualne (także z powodów krajoznawczych, kulturowych) – Cyceron, Starbon) lub masowe – np. wędrówki Rzymian po Grecji po zabytkach lub w celach edukacyjnych – wykłady w Akademii Platońskiej (funkcje „perjegetal” i „exegetal”) Pierwsze podróże Chrześcijan do miejsc świętych – Jerozolima, Palestyna ŚREDNOWIECZE Pielgrzymowanie: islam – mekka, chrześcijaństwo: Jerozolima, Santiago de Compostela, Rzym Wyprawy indywidualne: krajoznawstwo-kulturowe, np. Marco Polo, turystyka edukacyjna Podróże od Renesansu po Romantyzm Podróże akademickie (seminaryjne): poznawczo-naukowe-wykladowcy przewodnicy i studenci. Podróże edukacyjne (Buildungreise) Podróże kulturowe o podłożu romantycznym (np. ruiny zamków) lub patrotycznym Turystyka muzealna II połowa XIX wieku Rozwój kolei Turystyka eventowa Wzrost nacjonalizmów: miejsca bitew, narodowych wojen. Turystyka bitewna, turystyka militarna, turystyka kulturalno-przyrodnicza 1 połowa XX wieku

Nowa podróż studyjna: wyprawa kulturowa skoncentrowana w wybranym regionie (często prowadzona na poziomie akademickim) Krajoznawstwo II połowa XX wieku Wiejska turystyka kulturowa Turystyka w obiektach (po)przemysłowych Powszechna turystyka edukacyjna, podróże językowe Podróże eventowe Kulturowe podróże egzotyczne Rozwój wielu rodzajów podróży kulturowych związanych z rozwojem kultury popularnej Problemy z definiowaniem zjawiska 1. Ewolucja samej definicji kultury, dokonująca się na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci 2. Kryterium wyodrębnienia turystyki kulturowej wewnątrz samej turystyki jako całości Jakie znaczenie w ramach imprezy turystycznej musza otrzymad cele kulturowe i/lub z jak dużą intensywnością powinny pojawiad się treści związane z kulturą podczas jej trwania, by można było taką podróż zakwalifikowad, jako imprezę w ramach turystyki kulturowej? Zjawisko definiowane jednostronnie to w odniesieniu specyficznej oferty, do istniejące na nią popytu oraz do kulturowych wartości zwiedzanych obiektów Motywy uczestniczącego w podróży turysty decydują o jej zakwalifikowania do turystyki kulturowej. Definicje całościowe próbujące ująd fenomen turystyki kulturowej możliwie najpełniej, więcej uwagi poświęcają już to samej kulturze ujętej, jako cel turystyki już to indywidualnemu rysowi konsumenta tej turystyki jego zainteresowaniom i ewentualnym korzyściom z jej uprawiania Spojrzenie i motywacje 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Poznanie nowych miejsc, społeczności, kultur Zainteresowanie sztuką, architekturą i historią Poszerzenie horyzontów myślowych (erudycja) Poszukiwanie odmienności Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych i artystycznych Pobudki sentymentalno-etniczne

7. Aspekty religijne i kultowe Większośd turystów zainteresowanych kulturą ma wyższe wykształcenie. Ważną grupę stanowią studenci i emeryci. Mają wysoki poziom kultury i erudycji i obszerną wiedze o miejscach docelowych Turyści, których zainteresowania kulturą jest marginalne, stanowią większośd wśród turystów turystyki kulturowej. Turyści kulturowi a turyści w miejscu kulturowym Typy turystów kulturowych w zależności od charakteru doświadczenia turystycznego 1. 2. 3. 4.

Zorganizowany turysta masowy Indywidualny turysta masowy Poszukiwacz „Drifter” Cechy osobowości

Otwartośd na nowe doświadczenia 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Wyobraźnia Estetyka Empatia Aktywne poszukiwanie nowych bodźców Idee – intelektualna ciekawośd, zainteresowania filozoficzne Gotowośd do analizy wartości społecznych, politycznych, religijnych, odwrotnośd do dogmatyzmu

Ekstrawersja 1. Towarzyskośd 2. Serdecznośd 3. Asertywnośd Turyści kulturowi (10%) – motywacja kulturowa głównym czynnikiem Ogólni turyści kulturowi – nie główna, lecz jedna z wielu podczas podróży Rohrscheid turystyka kultury wysokiej kulturowa Turystyka dziedzictwa Zabytek

edukacyjna

turystyka

Zabytek archeologiczny Krajobraz kulturowy Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny Historyczny zespól budowlany WYKŁAD 2 (13.10.2016) Wrocław, teren PAFAWAG-u Upamiętnienie górników – ofiar katastrofy przy drodze do Ludkowic Upamiętnienie Thian’anmen na Pl. Dominikaoskim we Wrocławiu 1. Jednostronna interpretacja miejsc pamięci 2. Miejsca pamięci (powstające wyłącznie z przyczyn politycznych i często wyraźnie zmanipulowane) nie znajdują się w centrum pola zainteresowao przemysłu turystycznego i masowej turystyki (za wyjątkiem szkolnej) 3. Miejsca pamięci mogą byd użytecznymi dla przemysłu turystycznego/turystyki pod warunkiem wszakże swobody dostosowania ich do potrzeb masowego turysty, albo przynajmniej różnych typów turystyki. 1. Już prosta obserwacja ruchu turystycznego w miejscach uznawanych za miejsca pamięci pokazuje, że są one tym bardziej atrakcyjne dla odwiedzających, im bardziej ich powstanie wiąże się z rzeczywistą potrzebą społeczną i pokrywa się z polityką historyczną paostwa (np. długo oczekiwanie Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie) Miejsca pamięci, jako cele wypraw turystycznych, można uporządkowad względem ich relacji ze śmiercią, męczeostwem, tragedią z jednej strony a rozrywką z drugiej. Miejsca śmierci, martyrologii, obozy koncentracyjne → Rekonstrukcje bitew zwłaszcza im większy dystans czasowy dzieli wydarzenie od współczesności Miejsce pamięci takie jak pole bitwy staje się typową klasyczną destynacją turystyczną wtedy, gdy prócz oficjalnych uroczystości i wycieczek szkolnych (w duchu patriotycznym) stanie się sceną dla rekonstrukcji historycznej bitew, zwłaszcza rekonstrukcji przeprowadzonej z rozmachem, niekoniecznie związanym z dbałością o historyczne szczegóły a raczej widowiskowością. Certyfikacja miejsc pamięci ma bezpośrednie znaczenie turystyczne, jest rodzajem turystycznego oznacznika, bez którego nie istnieją atrakcje turystyczne – w rozumienia D.McCannela (2002)

Ponieważ turystyka jest jak pisał J.Urry (2007) w Spojrzeniu turysty, „kolekcjonowanie znaków”, certyfikowanie miejsca pamięci stają się takimi „znakami”, uważanymi za typowe dla danej przestrzeni, w pewien sposób ją definiujące Certyfikacja czy formalizacja miejsc pamięci ogranicza ich istotę najczęściej jedynie do przedmiotów materialnych będących swoistą i bezpośrednią materializacją przeszłości umniejszając znaczenie miejsc związanych wyłącznie z samym aktem wspominania. Miejsca pamięci-atrakcje turystyczne łączy materialnośd i związek z konkretną lokalizacją. Turystyka sięga chętnie po miejsca pamięci czytelne w krajobrazie (gdzie przeszłośd zapisała się w nim niejako w sposób naturalny), jak i te wymagające wizualizacji, których forma jest wynikiem celowej kreacji. Im bardziej masowa turystyka kulturowa, tym bardziej bezmyślna Jednakże czynnikiem, który może stad się decydującym o liczbie (i to znacznej) odwiedzających miejsce pamięci jest wspominana już certyfikacja i polityka paostwa Jeśli akt pamiętania, wspominania przeszłości w miejscu pamięci wyparty zostanie przez działania i motywacje ściśle związane z uprawianiem turystyki i rekreacji (motywacja poznawcza to nie musi odnosid się do pamięci/pamiętania, może wpisywad się w elementarną potrzebę gromadzenia, poszerzania wiedzy) możemy spodziewad się utraty jego głębszego sensu/znaczenia. Zakup pamiątek z miejsc pamięci? Podsumowanie 1. By moc mówid realnie o miejsca pamięci, musi istnied wokół nich żywa (kultywowana, celebrowana) pamięd oraz ludzie, którzy ją podtrzymują 2. Pamięd i miejsca pamięci mają charakter partykularny: nie ma „powszechnych” miejsc pamięci, tak jak dziedzictwa całej ludzkości – zawsze jest to czyjaś pamięd 3. Jeśli przyjmiemy, iż pamięd równa się tożsamośd, logicznym jest wniosek, iż kto włada pamięcią ten kontroluje tożsamośd 4. Turystyka jest poręcznym narzędziem (re)konturowania pamięci lub niepamięci na masowa skalę 5. W miejscach pamięci - atrakcjach turystycznych w miarę ich utowarowienia inaczej rozkładają się akcenty: koncertują się one bardziej na miejscu i jego wizualnie atrakcyjnych atrybutach niż samej pamięci czy pamiętaniu. 6. Miejsca pamięci w turystyce, im częściej i na masową skale są skonsumowanie, tym bardziej tracą swój sens, rytuały pamiętania zastąpione zostają rytuałami zbiorowej, turystycznej konsumpcji.

Cmentarze, sztuka sepulkralna, słynne nekropolie Architektura nie jest tylko działaniem czysto technicznym, ale reprezentuje coś więcej: świat ludzkich dążeo, wartości, w ten sposób stając się czytelnym tekstem kultury” Architektura – przeznaczenie utylitarne, ale generuje emocje, zakłada pewną estetykę, na którą składają się kody, znaki, odczytywane przez odbiorców. Tak jak własne ciało jest dla człowieka podstawowym zwierciadłem tożsamości, tak dla miasta są nim jego urbanistyka i architektura. Rozbieżnośd interpretacji kodów wizualnych jest szczególnie wyraźnie widoczna w przypadku, gdy wynika ona z odmiennych tradycji i przynależności do różnych kręgów kulturowych. Postawy wobec obiektów architektury: 1. Neutralnego obserwatora 2. Osoby zainteresowanej 3. Uczestnika aktywności rozgrywających się w danym obiekcie Wartości religijne – każda budowla sakralna jest miejscem kultu, przestrzennymi ramami sprawowania kultowych rytuałów i w sposobie wywiązywania się z tego zdania leżą wartości religijne architektury. Znaczenie cmentarzy 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Cmentarz jako przestrzeo grzebalna Cmentarz jako przestrzeo święta Cmentarz jako przestrzeo pamięci – wspólnota żywych i umarłych Związki z przestrzenią – ziemia należy do tych, których przodkowie w niej przebywają Cmentarz jako tekst kultury (jednostka, zbiorowośd) Cmentarz jako sztambuch Cmentarz jako element krajobrazu kulturowego Przestrzeo zorganizowana w sposób instytucjonalny Cmentarz należy do przestrzeni publicznej a zarazem prywatnej, intymnej.

„Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięd, tracą życie.” – Ferdynand Foch Różne motywacje Motyw wiary, tożsamości, empatii, poznania, potrzeba odwiedzenia przestrzeni śmierci, pamięci, ciekawości, rozrywki, emocji. Klasyfikacja cmentarzy Religia: wyznaniowe, wielowyznaniowe, świeckie

Porządek instytucjonalno- funkcjonalny: zakonne, prywatne, skazaoców, epidemiologiczne Lokalizacja: śródmiejskie, leśne, ogrodowe Organizacja przestrzenna: cmentarze miasta-umarłych (Necropolis) WYKŁAD 3 (18.10.2016) Lokalizacja miejsc pochówki w krajobrazie uwarunkowania: 1. 2. 3. 4.

Kulturowe (magiczne, sakralne) Prawne Przyrodnicze (krajobrazowe) – do XVIII w. Planistyczne (techniczne) – od XIX w. Znaczenie symboliczne cmentarza

Cmentarze chrześcijaoskie na wzniesieniach (sakralizujące krajobraz). Zmarli bliżej Boga → transcendencja „faulx atre”, fałszywe cmentarze – cmentarze skazaoców Cmentarze: 1. Atrakcyjnośd cmentarza w kontekście jego rozplanowania, skali urbanistycznej 2. Rodzaje pochówków (forma nagrobków) 3. Symbolika w ujęciu ogólnym i religijnym 4. Osoby pochowane na cmentarzu 5. Obcowanie ze śmiercią 6. Rekreacja – zieleo cmentarza, przestrzeo W siódmej o ósmej dekadzie XVIII wieku: a. Hierarchiczny podział przestrzeni cmentarza na podstawie klucza pochodzenia społecznego b. Plan oparty o figurę foremną, najczęściej okrąg z kilkoma p*pierścieniami galerii na groby wnękowe c. Centrum cmentarza było akcentowane przez usytuowanie w nim kaplicy lub obelisku d. Teren był wygrodzony, nacisk kładziono na szatę roślinną

Z tych ogólnych wytycznych wykrystalizowały się dwa modele cmentarzy spopularyzowane w Europie i Ameryce Północnej: Model europejski: Pomniki tonęły w przestrzeni Model amerykaoski: Cmentarz ogród Cmentarze ekologiczne Skogskyrkogarden – pierwowzór 1. Pierwsze cmentarze ekologiczne na świecie („natural burial groun”) pojawiły się w latach 90. XX wieku 2. Funkcję nagrobków na ekologicznych cmentarzach pełnią markery, które nie ingeruja w krajobraz 3. Każdy grób ma ściśle określone Pomnik grobowy Mors ianua vitae – śmierd jest drzwiami życia Mała architektura cmentarza Cmentarze żydowskie 1. Miejsce nienaruszalne aż do sądu ostatecznego 2. Bet hakiwarot (miejsce grobów), bet olam (dom wieczności) 3. W okresie średniowiecza cmentarz musiał znajdowad się na terenie getta żydowskiego (obrzeża getta, 50 łokci od najbliższych zabudowao), otoczony murem (wejście od wschodu) 4. Brak miejsca centralnego podkreślonego symbolem religijnym. 5. W pobliżu cmentarza stawiano bożnicę, szpital, mykwę i inne budynki użyteczności publicznej 6. Nagrobek (macewa) i odstępy między nimi – 6 szerokości dłoni – 1 łokied 7. Nadsypywanie cmentarza – wiele warstw ciał/pochówków Haskala, XIX w.

Złagodzenie praw dot. Pochówkow Najstarsza macewa w Polsce – Wrocław Izrael Kalmanowicz Poznaoski Cmentarze Wschodu Najstarsze mauzoleum muzułmaoskie Kubbat al.-Soulaibiya w Samarze (Irak) 862 r., grób kalifa inspirowany formą architektoniczną Kopuły na Skale Mizary w Polsce (Bohoniki, Kruszyniany) Słynne Nekropolie Polski i Europy -cmentarz na powązkach -cmentarz rakowiecki w Krk -cmentarz z Wilniem Włochy, Sycylia, Palermo, Katakumby Kapucynów Cmentarz Pere Lachaise, 1807, Elysium park krajobrazowy Cmentarz w Sankt Petersburgu Cmentarz ludzi Bezimiennych (kiedyś wioska rybacka) Cmentarz wesoły w Rumunii Cmentarz Forest Lawn, USA, Glendale, California, 1913 (zmarli odeszli – cmentarz spełnia potrzeby żywych) WYKŁAD 4 (20.10.2016) Turystyka militarna Pola bitew, budowle obronne, muzea wojskowe, pomniki upamiętniające wydarzenia historyczne, wydarzenia militarne, np. rekonstrukcje bitew, ale i pokazy, zloty, itd., cmentarze poległych żołnierzy, mogiły wojenne, miejsca związane z wybitnymi dowódcami. Funkcje turystyki historyczno-militarnej 1. Historyczno-edukacyjna 2. Martyrologiczna 3. Polityczno – ideologiczna

4. Kulturalno – rozrywkowa 5. Rekreacyjno – sportowa 6. Przygodowa Budowanie niemieckiej tożsamości narodowej Bitwa w Lesie Teutoburskim 9 n.e, Germanie pod wodzą Arminiusza kontra rzymianie; strata 3 rzymskich legionów Góra Świętej Anny Paul Hindenburg Tannenberg War Memorial Upamiętnienie bitwy pod Tannenbergiem w 1914 roku Uczestnicy turystyki militarnej – profil i motywacje Motywacje 1. Osobiste zainteresowanie historią 2. Osobiste zainteresowanie historią wojskowości, militariami 3. Ogólne zainteresowania techniką 4. Realizowane programy edukacyjne 5. Własne doświadczenia, np. uczestnictwo – turystyka weteranów lub członków ich rodzin 6. Zainteresowanie odtwórstwem historycznym w aspekcie militarnym 7. Eksploracja miejsc niedostępnych (poza regularnym ruchem turystycznym), w tym fortyfikacji czy innych miejsc o przeznaczeniu militarnym Profil turystyki militarnego Wiek Różne grupy: weterani wojenni, dorośli uczestnicy np. zlotów militarnych, uczniowie szkół, rodziny z dziedmi podczas eventów żywej historii, Stopieo wiedzy znajomości tematu Od profesjonalnej wiedzy osób związanych z wojskiem, kombatantów, hobbystów i kolekcjonerów, po wiedzę amatorską, skupioną na jednym przedmiocie zainteresowania, aż po niewielką lub nieusystematyzowana wiedzę osób odwiedzających atrakcję militarne przypadkiem albo jako jedną z wielu

Stosunek do dziedzictwa materialnego, wydarzeo Od neutralnego po zaangażowany lub osobisty Wymagania w stosunku do oferty turystycznej 1. Wysoka jakośd merytoryczna 2. Młodsi preferencje w kierunku „żywej historii” – inscenizacji 3. Ostrożnośd w wyrażaniu własnych sądów i opinii Pośrednio: członkowie grup/stowarzyszeo militarystycznych Osoby w wieku młodszym (głownie 18-30) do średniego Dobrze wykształceni Wyjazdy turystyczne związane z turystyką militarną jako główne lub jedne z ważniejszych hobby Rodzaje atrakcji związanych z wojną wg Urszuli Jareckiej 1. Muzea i wystawy militarne utrwalają przekonanie o „pięknej wojny” 2. Groza wojny jest waloryzowana pozytywnie: wyzwala w ludziach cechy takie jak solidarnośd i odwaga 3. Multimedialnośd wystaw muzealnych (niekiedy krytykowana) Poprzez powszechnośd stają się trwałym, niemal przezroczystym elementem krajobrazu kulturowego. „zadeptywana pamięd” Trzecia grupa atrakcji obejmuje obiekty, miejsca i kompleksy turystyczne, które starannie opracowują całośd. Przestrzeo pola bitwy Przestrzeo turystyczna Przestrzeo symboliczna Przestrzeo historyczna Przestrzeo geograficzna – przyrodnicza i kulturowa Przestrzeo archeologiczna Krajobraz historyczny pola bitwy

Zachowane elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego z okresu, kiedy miała miejsca bitwa: zwłaszcza jednak o te, które nie tylko były „na miejscu zdarzenia”, ale odegrały szczególną rolę Zachowane materialne ślady bitwy: zniszczenia infrastruktury osadniczej utrzymywane w stanie zastanym „po bitwie”, przekształcenia powierzchni terenu Upamiętnienia na pobojowisku: pomniki, obeliski, krzyże, kopce, wyraźnie oznaczone mogiły, wszelkie elementy małej architektury Wielkie bitwy średniowiecza Poitiers, 25.10.732 (733) – zatrzymywanie arabskich wojsk najeżdżających Europę Zachodnią czasami uznawane jest za jedną z najważniejszych bitew w historii Hastings, 14.10.1066 – decydujące starcie ostatniego udanego najazdu na Wyspy Brytyjskie Azincourt, 25.10.1415 Grunwald, 14.07.1410 Zaledwie sześd pól bitewnych zostało w Polsce objętych (w dużej mierze nadal iluzoryczną) ochroną prawną: 1. Pięd uzyskało wpis do rejestru zabytków (Grunwald, Racławice, Maciejowice, Raszyn i Westerplatte) 2. Jedno pole bitewne chronione jest statusem parku kulturowego (Park kulturowy „Ossów Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”). Grunwald, Racławice i Westerplatte to jednocześnie Pomniki Historii. Olszynka Grochowska (1831) – rezerwat przyrody WYKŁAD 5 (25.10.2016) OBRAZKI WYKŁAD 6 (27.10.2016) Architektura obronna Turystyczne udostępnienie fortec Warsztaty, pobyt przeżyciowy, zlot, muzeum, wykład, zwiedzanie, element szlaku, impreza Fortyfikacje stałe, polowe lub półstałe Główne elementy obrony wg J. Bogdanowskiego

Ściana – prosty lub załamany mur, wał, okop Zatoka – wklęsły uskok ściany Wieża – wysoka budowla broniona nie ze ścian, ale z górnego tarasu Baszta – podobna do wieży, ale przeznaczona do obrony czynnej – strzelnice boczne Basteja – „niska baszta”, całkowicie ukryta w fosie, przystosowana do użycia broni palnej Bastion – zwykle pięcioboczna „basteja” Kleszcze – zwielokrotnione załamanie ściany Kojec/kaponiera broniąca nie przedpola, lecz dna fosy Fort – złożony, samodzielny element flankujący na kształt oddzielnego bastionu niepowiązany już kurtynami, wyposażony we własne elementy obronne Systemy obronne w historii 1. Ścianowy 2. Zatokowy 3. Wieżowy 4. Basztowy 5. Bastejowy 6. Bastionowy 7. Kleszczowy 8. Poligonalny 9. Fortowy ześrodkowany Motte – mound or ‘clod of earth’ (hałda, kopiec) Bailey – enclosure (ogrodzenie, palisada) Zamki Położenie 1. Wyżynne, zamki na szczytach górskich, zamki na grzbietach górskich 2. Nizinne, najczęściej otoczone wodą

Architektura 1. Wieżowe 2. Basztowe 3. Ścianowe 4. Ścianowe z odbojniami 5. Zatokowe Funkcja 1. Zamki kontrolujące pobieranie ceł 2. Zamki przygraniczne Własnośd Zamki cesarskie (Pfalz) Królewskie Książęce Możnowładcze Rycerskie

Donżon/stołp Główne elementy zamku Wieża główna Wieża mieszkalna Wieża bramna Mury obwodowe Baszty, w tym łupinowe Schodowe, więzienne, kuchenne Dom wielki (pałac) Fosa

1. Ograniczenie dostępu 2. Ochrona przed budowaniem chodników podziemnych Blanki (krenalaż) Barbakan Dansker – baszta latrynowa Twierdza fortowa (pierścieniowa), pocz. XIX wieku TWIERDZA FORTOWA – składała się z: a.) linii obrony zewnętrznej, czyli tzw. pozycji wysuniętej, tworzącej odcinki umocnieo budowlanych w czasie mobilizacji, usytuowanej w odległości Fort artyleryjski WYKŁAD 8 (08.11.2016) Turystyka etniczna Zainteresowanie walorami kulturowymi obszarów i społeczności etnicznych „bezpośrednie doświadczanie praktyk o...