wyrazy zapożyczone (loanwords) PDF

Preview

Summary

File contains all of the notes for final exam ...

Description

1. Bilingwizm – klasyfikacja A. opanowanie obu języków w stopniu biegłości mówcy natywnego (Bloomfield). B. continuum biegłości językowej (Woźniakowski 1982). Ambilingwinizm - opanowanie dwóch języków w takim samym stopniu co społecznie ekwiwalentni ich jednojęzyczni nosiciele Bilingwinizm to hiperonim Bilingwizm można podzielić na 3 kategorie: czysty, złożony, podporządkowany. Pierwszy występuje wtedy, gdy słowa z dwóch języków są całkowicie oddzielone, w każdym systemie mają całkowicie odrębne znaczenie. Dwujęzyczność złożona charakteryzuje się jednym wspólnym znaczeniem dwóch słów. Natomiast trzeci rodzaj dwujęzyczności występuje wtedy, gdy jeden język jest już opanowany i za pomocą niego zachodzi tłumaczenie. 2. Sytuacje kontaktu językowego - społeczności bilingwalne (np. z terenów pogranicza, emigranci, dzieci w mieszanych rodzinach) - zamiana języków (społeczność porzuca dotychczasowy język na rzecz języka o wyższym statusie (np. języka kraju emigracji, języka najeźdźców itp.) - kontakty kulturowe, gospodarcze między sąsiadującymi narodami - interakcja między dialektami a nacjolektem - przejmowanie elementów obcojęzycznych przez społeczności monolingwalne 3. Przyczyny zmian w języku A. Człowiek, który chce przekazać komuś informację, stara się zrobić to ekonomicznie przy pomocy najmniejszego wysiłku. Skraca więc wyrazy, opuszcza końcówki aż do granic rozpoznawalności przekazu. B. Zmiany językowe często zaczynają się od błędu językowego. C. Używający języka dążą do systematyczności i podświadomie starają się unikać nieregularności - stosowanie analogii 4. Interferencja językowa - wpływ pierwszego języka na produkcję lub odbiór języka drugiego. Interferencja w mowie - obecność elementów obcojęzycznych w wypowiedziach osób bilingwalnych będąca wynikiem chwilowego zapożyczenia (on-the-spot borrowing). taka interferencja pojawia się w wypowiedziach za każdym razem na nowo (tzn. nie jest to ustabilizowane idiolektalnie użycie obcego elementu) jest wynikiem opanowania języka obcego. Interferencja w języku - cecha idiolektów zarówno osób bilingwalnych, jak i monolingwalnych, tzn. nie jest zależna od bilingwalizmu mówcy, jest wynikiem częstego pojawiania się danego elementu w wypowiedziach innych rodowitych użytkowników języka (pierwotnie - osób bilingwalnych.) Elementów będących przejawem interferencji w języku używają nawet monolingwalne dzieci. Interferencja w nauce języka obcego: transfer pozytywny/negatywny. Kiedy nie ma różnicy między danym elementem w jednym języku a jego odpowiednikiem w drugim, zachodzi zjawisko znane jako transfer pozytywny, czyli produkcja poprawnych form w L2, gdzie poprawność oznacza zbieżność z użyciem, jakie użytkownicy rodzimi uznają za naturalne i

dopuszczalne. Jednak warto zauważyć, że interferencja językowa postrzegana jest często jako źródło błędów i mówi się wtedy o transferze negatywnym. Ten zachodzi, kiedy uczący się przenoszą do L2 struktury, które różnią się między L1 i L2. Wymienione cechy „interferencji w języku” odpowiadają zatem definicji zapożyczenia (jako wyniku procesu zapożyczania). 5. Przełączanie kodów przełączanie kodów - zmiana języka między zdaniami lub frazami wtrącające mieszanie kodów (insertion,) – zachodzi gdy element wtrącany, np. jednostka leksykalna, jest mniejszy niż jego otoczenie w innym języku przemienne mieszanie kodów (alternation) - dotyczy rozbudowanych elementów podobnego stopnia złożoności, np. zdań kongruentna leksykalizacja (congruent lexicalisation) - równy udział obu języków w obrębie struktur zdaniowych. 6. Model nacechowania (Markedness Model) - dotyczy wewnątrzzdaniowego przełączania kodów. Wypowiedzi z wewnątrzzdaniowym przełączaniem kodów realizują strukturę gramatyczną określoną przez zasady gramatyki (kolejność morfemów i inwentarz morfemów - w tym także wyrazów - gramatycznych) „języka matrycowego” (pierwszego, ML – matrix language) 7. Język matrycowy (matrix language) - język, którego struktura gramatyczna realizowana jest przez wypowiedzi z wewnątrzzdaniowym przełączaniem kodów; niektóre jego morfemy leksykalne zastąpione są morfemami tzw. języka zanurzonego (embedded language) - czyli drugiego języka osoby mówiącej. Język matrycowy, którego morfemy stanowią większość elementów wypowiedzi, w której dochodzi do przełączania kodu, jest wyborem nienacechowanym w danej społeczności językowej. Jest to zwykle język, który nie dominuje w danym społeczeństwie, a poprzez używanie go podkreśla się jedynie solidarność grupową. Przełączanie kodu zachodzi w obrębie elementów podrzędnych. Możliwa jest zmiana języka matrycowego w obrębie jednej wypowiedzi. W społecznościach wielojęzycznych praktyka przełączania kodu może być wyborem nienacechowanym; jednak i w takich przypadkach jeden język “nadaje ton” wypowiedziom - nienacechowany wybór przełączania kodów oznacza, że członkowie społeczności równie wysoko oceniają wszystkie używane przez nich języki. Powody rzadkiego występowania przełączania kodów: - jest to charakterystyczne dla społeczności zantagonizowanych z innymi grupami, - rozpowszechnione postawy purystyczne w danej kulturze. 8. Język zanurzony - Drugi język osoby mówiącej w modelu nacechowania. Morfemy języka zanurzonego zastępują czasami morfemy języka matrycowego. 9. Ścieranie się języka (language attrition) – stopniowa utrata zdolności posługiwania się danym językiem, widoczna np. w społecznościach imigranckich. Zamiana ról ML i EL i postępujące zanikanie obecności morfemów dawnego ML w wypowiedziach. Przełączanie kodów w wypowiedziach osoby doświadczającej ścierania się jednego z języków (np. języka ojczystego w pierwszym pokoleniu imigrantów) jest konieczne: osoba taka zapomina coraz

więcej słów i konstrukcji składniowych dawnego ML. Tego rodzaju zmiany frekwencji morfemów ML i EL - zauważalne w dłuższym czasie - nie występują w typowym przełączaniu kodów. Jednym z ich przejawów jest duży odsetek wypowiedzi klasyfikowanych jako wyspy EL. 10. Pidżyn – język roboczy mający ograniczoną rolę społeczną i pokrywa ograniczony zakres komunikacji użytkowników dwóch lub większej liczby języków, którzy mają ze sobą częste lub szerokie kontakty (głównie handlowe lub wynikające z innych interesów lub bliskości geograficznej) ⦁ Połączenie elementów języków ojczystych z uproszczeniem zasobu leksykalnego, inwentarza morfologicznego i ograniczeniem wyborów fonologicznych i syntaktycznych. ⦁ Zwykle jednak pidżyn powstaje w warunkach asymetryczności statusu społeczności językowych: - Leksyka głównie z języka grupy społecznie dominującej (superstrat); język grupy społecznie podporządkowanej (substrat) wpływa na fonologię, składnię i semantykę. - Przykład z Tok Pisin (angielski pidżyn melanezyjski) (Papua Nowa Gwinea) Pidżyny - ekspansja Podłożem rozwoju pidżynów mogą być uproszczone warianty języka wykorzystywane w komunikacji z cudzoziemcami (foreigner talk) ⦁ Ekspansja pidżynu może wynikać z jego znaczenia jako środka porozumiewania się użytkowników niespokrewnionych języków-substratów, a nie kontaktu użytkowników substratu i superstratu. ⦁ Zmiana kontekstu użycia: Hiri Motu (pidżyn z Papui) był na początku odmianą języka Motu wykorzystywaną w handlu z podporządkowanymi społecznościami językowymi w Zatoce Papua; po przybyciu Europejczyków stał się lingua franca obszaru wokół Port Moresby; potem rozpowszechnił się we wnętrzu wyspy dzięki papuaskim policjantom i konotacjom wysokiego statusu, rozwoju gospodarczego i integracji. Russenorsk - pidżyn handlowy z XIX w. ⦁ zasób leksykalny 150-200 słów, ⦁ Brak wykładników przypadka, liczby, rodzaju itp ⦁ Jeden przyimek på o wielu znaczeniach ⦁ Bez łącznika wyrażającego znaczenie A=B: eta ø samme slag “to jest ten sam typ” ⦁ Zdania podrzędne dołączane na zasadzie zestawienia, bez spójników ⦁ Rozszerzenie znaczenia leksemów, reduplikacja 11. Kreole ⦁ Kreol - pidżyn, który ma swoich rodowitych użytkowników (native speakers), którzy dorastając, posługują się tym językiem jako pierwszym. Bardziej rozbudowane słownictwo i bardziej złożona gramatyka w por. z pidżynami. ⦁ Zdarzają się jednak całkiem złożone pidżyny, używane jako pierwszy język (Tok Pisin). ⦁ Możliwość manipulacji szykiem zdania ⦁ Przedimki jako sposób rozróżnienia wyrażeń rzeczownikowych określonych, nieokreślonych i ogólnych

⦁ ⦁

Wykładniki rozróżnień takich jak uprzedniość, nierealność, chwilowość – występują przed czasownikami, np. bin, go and a Wykładniki zdań względnych (relative clauses) i innych złożonych procesów podrzędności z zaimkami względnymi lub bez nich Do języków kreolskich należy np. jamajski i sranan tongo (na bazie angielskiego) czy papiamento (portugalski).

12. Konwergencja - zjawisko modyfikacji ram gramatycznych jednego języka pod wpływem drugiego (jest to konsekwencja przełączania kodów językowych). W odróżnieniu od ścierania się języka, w procesie konwergencji ramy gramatyczne drugiego języka nie wypierają wszystkich ram gramatycznych języka ojczystego, jest to również proces rozłożony w czasie. Nie jest możliwe przewidzenie struktury wypowiedzi powstałej na drodze konwergencji; całkowite wyparcie ram gramatycznych przez drugi język prowadzi do powstania tzw. języka mieszanego (mixed language) - lektu, w którym leksyka pochodzi z języka ojczystego, a gramatyka z drugiego. W rozwoju języków mieszanych dochodzi do zmiany języka matrycowego - staje się nim język drugi, pierwszy zaś przyjmuje rolę języka zanurzonego. Podłożem tych zmian są zmiany w profilu społeczno-politycznym danej społeczności językowej. → przełączanie kodów w takim ujęciu może być mechanizmem leżącym u podstaw zmiany języka (language shift - Myers-Scotton) 13. Dyglosja – względnie stabilna sytuacja, w której oprócz głównego dialektu(ów) danego języka istnieje bardzo odmienna, wysoce skodyfikowana (często o bardziej złożonej gramatyce) odmiana narzucona, w której stworzono wiele szanowanych utworów literackich, pochodzących z wcześniejszego okresu lub stworzonych przez inną wspólnotę językową. Odmiana ta jest z reguły nauczana w systemie edukacyjnym i jest wykorzystywana do większości celów realizowanych w odmianie pisanej i oficjalnej mówionej danego języka, lecz nie jest wykorzystywana przez żadną część danej wspólnoty językowej w codziennych rozmowach. Odmiana wyższa (H) i niższa (L): Odmiana wyższa: przemowy publiczne, teksty i praktyki religijne, system edukacji i inne sytuacje użycia języka związane z prestiżem Odmiana niższa: nieformalne rozmowy, żarty, język ulicy i bazaru, rozmowy telefoniczne itp.. Klasyczna dyglosja: język H i język L są ze sobą spokrewnione  łacina i wczesne języki romańskie w średniowiecznej Europie Zachodniej 

dialekty arabskie i klasyczny arabski (z Koranu)



Grecja – katharevousa („greka oczyszczona” – bez naleciałości tureckich, pojawiła się po odzyskaniu niepodległości w XIX w., twór językoznawców, aspirowała do miana języka literackiego) i dimotiki



polszczyzna literacka i dialekt góralski



Dyglosja rozszerzona: język H nie jest spokrewniony z językiem L łacina i języki narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej



Alzacja: niemiecki (L), francuski (H)



Kanada: angielski (H), francuski (L)



Paragwaj: hiszpański (H) i guarani (L)

Zdecydowane zróżnicowanie funkcjonalne odróżnia dyglosję od bilingwizmu. Prestiż: odmiana H to odmiana „wysokiej” literatury, kanonu tekstów religijnych, starodawnej poezji, wystąpień publicznych itp.. Odmiana L jest uważana za mniej wartościową, corrupt, “łamaną,” wulgarną, niedostojną itp.. W wielu przypadkach literatura powstaje tylko w H, literatura w L ogranicza się do poezji „dialektalnej”, tekstów reklamowych itp. „Język to H”, natomiast L mówią „ludzie mniejsi” (służba, kobiety, dzieci). L w literaturze może charakteryzować postacie „z ludu”, niewykształcone itp. Nabywanie: L jest pierwszym językiem członków danej społeczności językowej. Jest to język wynoszony z domu. H jest nauczania w systemie szkolnictwa . Uwaga: dla językoznawcy L jest pierwszym językiem, dla członków społeczności „język to H” Standaryzacja: duży poziom standaryzacji H w gramatykach, słownikach ,tekstach kanonicznych. L – standaryzacja jest rzadka. Ewentualne gramatyki są pisane przez osoby z zewnątrz. Stabilność: Taki stan utrzymuje się przez wieleset lat. Czasem L wypiera H z określonej sfery użycia, ale H może wyprzeć L tylko, jeżeli jest pierwszym językiem elity, zwykle w sąsiednim państwie Gramatyka H jest bardziej złożona niż gramatyka L Leksyka: są elementy wspólne i różnice (obustronne). Fonologia: Dwie możliwości: a) segmenty takie same, ale H ma bardziej złożoną morfofonemikę; b) H ma kontrasty nieobecne w L Dyglosja a jezyk standardowy z dialektami: w przypadku dyglosji nikt nie używa H jako języka pierwszego. Język standardowy ma swoich rodowitych użytkowników, podobnie jak dialekty

Przyczyny i uwarunkowania dyglosji? (a) Istnienie starożytnej lub prestiżowej literatury w H, dążenie do zachowania jej statusu (b) Alfabetyzacja zwykle jest warunkiem istnienia dyglosji, lecz jest zwykle ograniczona do niewielkiej elity. Wymaganie powszechnej znajomości języka H w piśmie rodzi problemy pedagogiczne (c) Dyglosja rozwija się z czasem. Jeżeli w danej społeczności występuje analfabetyzm (osoby niechodzące do szkoły nie mają szansy poznać H), analfabeci nie mają języka, którym mogliby się posługiwać w sytuacjach wymagających użycia H. Niekiedy L opanowuje nowe sfery użycia – jest to przykład zarzucenia języka. 14. Skala łatwości zapożyczania – elementy języka zapożyczane są od najłatwiejszego: rzeczowniki - inne części mowy (czasowniki, przymiotniki, przysłówki i przyimki, wykrzykniki) - sufiksy - końcówki fleksyjne - dźwięki mowy 15. Przyczyny interferencji a) zewnątrzjęzykowa - potrzeba nazwania nowych obiektów (osób, miejsc, pojęć), co jest oczywiście najbardziej powszechną przyczyną innowacji leksykalnej także wewnątrz języka. b) wewnątrzjęzykowe - odtworzenie rozgraniczeń, które wcześniej nie istniały w języku-biorcy, skrótowość zapożyczeń, np. zapożyczenia trend czy sex-appeal są krótsze niż ich możliwe peryfrazy w języku niemieckim; - żywość zapożyczeń – dotyczy to kalk, które wprowadzają do języka nieznane wcześniej metafory, np. brainwashing ‘pranie mózgu’, summit conference ‘konferencja na szczycie’ 16. Przeniesienie (importation) – przykłady w różnych podsystemach języka

Wynikiem przeniesienia są zapożyczenia materialne (loanwords), tzn. rzeczywiste elementy substancji języka-dawcy (fonemy, morfemy, leksemy itp.) funkcjonujące w języku-biorcy. greckie sym-patheia (pato - związane z bólem) - w jęz. angielskim przeniesione jako ,,sympathy”, w jęz. polskim doszło i do substytucji (współczucie), i do przeniesienia (sympatia - zmiana znaczenia) (dla porównania przykłady substytucji czyli kalkowania: łac. com-passio, niem. Mit-leid, ros. so-bolez’novanie) 17. Substytucja to użycie elementów obecnych wcześniej w języku-biorcy w sposób charakterystyczny dla języka-dawcy, np. użycie określonego leksemu w znaczeniu, które ma jego wieloznaczny odpowiednik w języku-dawcy, a którego ten leksem dotychczas nie miał w języku-biorcy (substytucja semantyczna). Zjawisko substytucji (kalkowania) można zaobserwować także w odniesieniu do innych podsystemów języka. W słowotwórstwie jego przejawem jest odtwarzanie struktury wyrazów podzielnych słowotwórczo (np. collider – zderzacz), w składni jest to np. zmiana rekcji czasowników pod wpływem wzorców

obcojęzycznych, a w podsystemie fonetycznym – użycie określonego fonemu w otoczeniu niespotykanym w wyrazach rodzimych (redystrybucja) 18. Zapożyczenia kulturowe (koniecznie) - ang. cultural/intimate borrowings Są to słowa przejęte przez język-biorcę w celu:  odtworzenia rozgraniczeń, które wcześniej nie istniały w języku-biorcy, np. zapożyczenie leksemu clever do języka niemieckiego (zwiększyło to rozczłonkowanie pola semantycznego wyrazu “inteligentny”)  skrótowość zapożyczeń, np. zapożyczenia trend czy sex-appeal są krótsze niż ich peryfrazy w języku niemieckim  żywość zapożyczeń - dotyczy to kalk, które wprowadzają do języka nieznane wcześniej metafory. Są to np. pranie mózgu (brainwashing), konferencja na szczycie (summit conference). 19. Zapożyczenia zbyteczne Powody przejęcia zapożyczeń zbytecznych przez język-biorcę:  niska frekwencja danego leksemu rodzimego - powoduje to destabilizację idiolektalną i grozi zapomnieniem. Użycie leksemu obcojęzycznego jest w tym przypadku zastępcze.  “złośliwa” homonimia (zapożyczenia terapeutyczne - także w przypadku, gdy wyraz rodzimy stał się tabu). Przykładem może być muwić (od ang. move) używane przez polską społeczność w USA i rodzime mówić.  utrata ekspresyjności słów o ładunku emocjonalnym - niektóre pola semantyczne (np. mówienie, bicie, spanie, brzydota) charakteryzują się ciągłym zapotrzebowaniem na synonimy, z których część może pochodzić z innych języków. Motywacje te kierują zapożyczaniem eufemizmów i kakofeminizmów.  zabawa słowami Zapożyczeniami zbytecznymi są również słowa, które są podobne do wcześniej zapożyczonych. 20. Przyczyny zapożyczeń leksykalnych Zewnątrzjęzykowe: -potrzeby nazywania nowych obiektów -wartości społeczne przypisywane językowi-dawcy i jego użytkownikom (prestiż) - brak postaw purystycznych wśród użytkowników języka-biorcy Wewnątrzjęzykowe: a) zapożyczenia konieczne: -odtworzenie rozgraniczeń, które wcześniej nie istniały w języku-biorcy, modyfikacja pola semantycznego -skrótowość zapożyczeń -żywość zapożyczeń, wprowadzenie do języka nieznanych wcześniej metafor b) zapożyczenia zbyteczne: -niska frekwencja użycia danego rodzimego wyrazu, co grozi zapomnieniem -’’złośliwa’’ homonimia, np. muwić (to move) i mówić

-zabawa słowami -utrata ekspresyjności słów o ładunku emocjonalnym (eufemizmy i kakofemizmy) 21. Klasyfikacja zapożyczeń -leksykalne -morfologiczne -foniczne -gramatyczne -pragmatyczne -pseudozapożyczenia (definicje tych zapożyczeń są w dalszych punktach wyjasnione)

22. Identyfikacja zapożyczeń: Wśród wyrazów, które w badanym okresie zostałyby uznane za leksykę rodzimą, mogą występować zapożyczenia pochodzące z wcześniejszych okresów. Można określić, który leksem jest zapożyczeniem, ale nie można stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że dany leksem nie jest zapożyczeniem. ·

·

·

· · · · · ·

Niekiedy w ustaleniu kierunku pomaga stwierdzenie podzielności słowotwórczej danego słowa w jednym języku i braku podzielności w drugim, np. w parze pl. granica – niem. Grenze, słowo niemieckie jest niepodzielne słowotwórczo, co wskazuje, że zostało ono przejęte (i zasymilowane) z j. polskiego, w którym ma wyraźnie wyodrębniający się sufiks Dowodem jest również asymilacja fonetyczna badanego słowa w jednym z porównywanych języków, a także stwierdzenie jego braku w języku (C) blisko spokrewnionym z jednym z porównywanych języków (B), lecz rozwijającym się bez kontaktu z potencjalnym źródłem zapożyczenia (A). W tej ostatniej sytuacji dawcą zapożyczenia jest język A, a biorcą język B. (A – B C zapożyczenie jest w A i B ale nie ma go w C : kierunek A-> B, zapożyczenie jest w A B C , kierunek B->A) Kierunek łatwiej ustalić w przypadku słów oznaczających obiekty znane pierwotnie tylko jednej z badanych kultur. CECHY BUDZĄCE PODEJRZENIE: obca ortografia odmienności fonetyczne nietypowy dla słów danego języka związek pisowni z wymową rodzaj akcentu struktura morfologiczna i słowotwórcza znaczenie. 23. Typy zapożyczeń leksykalnych Ze względu na przyczynę aneksji do języka: - kulturowe (konieczne)

- zbyteczne Ze względu na formę: - zapożyczenia właściwe (materialne, loanwords), przeniesienie formy i znaczenia, np.komputer - zapożyczenia hybrydowe (półkalki) - zapożyczenia semantyczne (kalki) - kalki semantyczne np. gorący kartofel - kalki strukturalne (słowotwórcze i frazeologiczne) np. nastolatek (od teenager) - kalki niedokładne np. drapacz chmur (od skyscraper) - kalki pojęciowe np. spalony (od offside) 24. Kalki - definicja i podział Kalka to zapożyczenie leksykalne, dosłowne przetłumaczenie wyrazu lub całego połączenia wyrazowego z jednego języka na inny. Rodzaje kalk: - kalka strukturalna słowotwórcza - odwzorowanie pojedynczych słów, np. nastolatek (od teenager) - kalka strukturalna frazeologiczna - o...