5. wyrazy modne, wyrazy mylone, szablon językowy PDF

Preview

Summary

wyrazy mylone

mylenie znaczeń wyrazów zapożyczonych podobnie brzmiących
dotyczy jednostek leksykalnych podobnych znaczeniowo, czasem o różnym pochodzeniu, ale mających zbliżoną postać dźwiękową lub graficzną, np.: chorał i churał, cezura i cenzura, adoptować i adaptować, efektowny...

Description

Wyrazy modne, wyrazy mylone, szablon językowy

A. Markowski: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa 2006, s. 183–186, 187–231 (cz. II Zagadnienia poprawności leksykalnej – najważniejsze kwestie. rozdz. 7. Wyrazy mylone, rozdz. 8. Rozszerzenie znaczenia jako przyczyna błędów leksykalnych)

wyrazy mylone mylenie znaczeń wyrazów zapożyczonych podobnie brzmiących - dotyczy jednostek leksykalnych podobnych znaczeniowo, czasem o różnym pochodzeniu, ale mających zbliżoną postać dźwiękową lub graficzną, np.: chorał i churał, cezura i cenzura, adoptować i adaptować, efektowny i efektywny mylenie znaczeń wyrazów zapożyczonych o podobnej budowie - np. formować i formułować, ewangelik i ewangelista, metodyk i metodysta, parlamentariusz i parlamentarzysta - wszystkie te wyrazy należą we współczesnej polszczyźnie do różnych pól semantycznych, a pomyłki w ich użyciu zdarzają się z powodu podobieństwa formalnego mylenie znaczeń wyrazów z tego samego pola znaczeniowego np. status i statut, technika i technologia mylenie znaczeń wyrazów rodzimych z powodu podobieństwa brzmienia i budowy - takie wyrazy zazwyczaj mają wspólne elementy znaczeniowe lub należą do jednej kategorii gramatycznej - mylenie wyrazów rodzimych z powodu podobieństwa brzmienia: onegdaj i ongiś - mylenie wyrazów rodzimych należących do tej samej kategorii gramatycznej: bynajmniej i przynajmniej - mylenie znaczeń wyrazów współpodstawowych np. ostatni zamiast ostateczny

rozszerzenie znaczenia (neosemantyzacja) jako przyczyna błędów leksykalnych neosemantyzacja może mieć charakter metaforyczny (np. nazywanie salonem zakładu usługowego) i metonimiczny (np. młodzieżowe znaczenie wyrazu kapela rozszerzeniem dawnego sensu tego rzeczownika “zespół muzyków, orkiestra, zwłaszcza ludowa”)

wyrazy modne termin ten można rozumieć dwojako: I. elementy leksykalne, które w jednym ze swoich znaczeń są w pewnym okresie używane w tekstach o wiele częściej, niżby to wynikało z potrzeb komunikacyjnych jest to spowodowane przez tzw. automatyzm mówiących (mówimy to co często słyszymy) - przyczyny tak rozumianej mody językowej: - zewnątrzjęzykowa - chęć mówiącego (piszącego), by wyrażać się w sposób, który uważa za przyjęty w środowisku dla niego wzorotwórczym np. dialog, edycja, lider, agresywny, kreatywny, demonstrować - wewnątrzjęzykowa - dążenie do ekonomizacji wysiłku: nie wyszukujemy w pamięci odpowiedniego słowa, używamy tego które jest częste, zapamiętane np. ciężki, głęboki, kolejny, niski, poważny

! wyrazy modne tego typu pochodzą zazwyczaj z polszczyzny oficjalnej, często z odmiany naukowej lub języka polityków, są to z zasady wyrazy obce, abstrakcyjne, współcześnie: zapożyczenia leksykalne, znaczeniowe z angielskiego upowszechnione przez telewizję, prasę i radio to bardziej modne znaczenia pewnych leksemów, a nie wyrazy modne II.

opiera się na obserwacji, że pewne słowa są używane częściej, niżby to wynikało z potrzeb semantycznych, ale jest to robione świadomie - wyrazy modne tego rodzaju występują zarówno w wypowiedziach polityków czy dziennikarzy, jak i w języku potocznym, zwłaszcza w mowie młodzieży - w większości wypadków modne jest słowo będące zapożyczeniem lub neologizmem, rzadziej jest to nowe znaczenie słowa ●

modne mogą być także związki frazeologiczne, mogą to być wyrażenia i zwroty grzecznościowe (np. Życzę...miłego dnia! używane jako formuła pożegnania, W czym mogę...pomóc?, coś z górnej półki, mieć coś za uszami, mieć coś z tyłu głowy, Brawo ty/ja/my!)

-

nadużywanie (świadome lub nieświadome) określonych wyrazów i związków frazeologicznych, moda na nie, jest zjawiskiem charakterystycznym dla pewnego okresu posługiwanie się wyrazami modnymi ≠ popełnienie błędów językowych, należy je traktować jako zachwianie sprawności językowej, brak umiejętności krytycznego posługiwania się słownictwem współczesnej polszczyzny; nie należy ich jednak lekceważyć, gdyż prowadzi to do braku precyzji w przekazywaniu treści: giną w nich subtelności semantyczne, zacierają się różnice między wyrazami bliskimi znaczeniowo, ale nie jednoznacznymi, wypowiedzi stają się banalne i sprawiają wrażenie kliszy językowej

-

szablonowe określenia leksykalne -

są używane stosunkowo długo bez zmian formalnych i semantycznych zasięg ich używania jest ograniczony do pewnych odmian stylistycznych polszczyzny

-

oficjalnej, przede wszystkim do języka polityków i stylu publicystycznego; rzadko pojawiają się w polszczyźnie nieoficjalnej wyróżniamy ich dwa typy: szablonowe połączenia zleksykalizowane i szablonowe peryfrazy

szablonowe określenia zleksykalizowane: - odznaczają się nadmierną frekwencją tekstową - przyczyny ich powstawania są te same co wyrazów modnych - są bliskie frazeologizmom - duża przewidywalność ich następnego członu, są przez to proste w odbiorze, ale i puste znaczeniowo - np. wstawać z kolan, dobra zmiana, sprostać wyzwaniu, krok w dobrym kierunku szablonowe peryfrazy: - charakterystyczną cechą jest banalizacja, widoczna zarówno w treści, jak i w formie - istnieją peryfrazy łagodzące (eufemizacyjne) (np. agencja towarzyska) - oraz peryfrazy ozdobne (ormentacyjne) (np. Wenecja północy - używane w odniesieniu do kilku miast, m.in. Amsterdamu, Sztokholmu i Petersburga - niektóre peryfrazy mają cechy obu tych kategorii, to znaczy łagodzą i ozdabiają jednocześnie, np. weteran pracy (=emeryt) peryfrazy mogą być tworzone niejako seryjnie, przez wykorzystanie stałych schematów, w których wyzyskuje się konotacje pragmatyczne i stereotypy, związane z pewnymi nazwami - w innym typie „peryfraz seryjnych” pojawiają się określenia rzeczownikowe o jednoznacznych konotacjach np. król, królowa - król zwierząt, królowa ludzkich serc - istnieją również „peryfrazy seryjne”, w których po nazwie, będącej podstawą omówienia, mogą się pojawiać zarówno nazwy własne, jak i pospolite, np. ojczyzna - ojczyzna Jana Husa, ojczyzna kangurów -

peryfrazy są używane zamiast nazw właściwych, zazwyczaj jednowyrazowych, czy też powszechnie używanych jeżeli peryfraza narusza normy leksykalne mówimy o usterce leksykalnostylistycznej użycie peryfrazy uzasadnia się niekiedy chęcią uniknięcia powtórzeń w tekście peryfrazy indywidualne, jednostkowe - są zazwyczaj zrozumiałe w konkretnym tekście, albo na tle aktualnej sytuacji społecznej czy politycznej

neosemantyzacja wyrazów pod wpływem obcym, internacjonalizmy semantyczne anglosematyzm - dane znaczenie leksemu istniało już dawniej w języku angielskim,a w polszczyźnie pojawia się później, np. promocja, nominacja, agresywny, molestować dzielimy je na dwie grupy: 1) takie, których nowe znaczenie jest dodawane do wyrazu o rdzeniu obcym, z reguły

łacińskim, ale obecnym w polszczyźnie od bardzo dawna, np. alternatywa, (wy)artykułować, charyzmatyczny, dedykowany, dieta, edycja, dramatyczny, filozofia, generacja, globalny, generować - nowe znaczenia, inspirowane angielskimi, pozostają w różnorodnym stosunku do znaczeń tradycyjnych: od rozszerzenia łączliwości, aż do dość zasadniczych przeobrażeń semantycznych 2) takie, w których nowy sens uzyskuje wyraz rdzennie polski (są mniej liczne), np. obraz, wyzwanie, znaczący, mysz, widok, okno internacjonalizm semantyczny (intersemantyzm) - takie znaczenie leksemu wieloznacznego, które występuje w różnych językach co najmniej dwóch rodzin językowych, przy czym inne znaczenia tego leksemu występujące w różnych językach nie pokrywają się, np. prezydent intersemantyzmy frazeologiczne dopożyczenie nowego znaczenia „międzynarodowego” związku frazeologicznego, np. koń trojański, trójkąt bermudzki

do

leksem homonimiczny - między tradycyjnym a nowym, zapożyczonym sensem leksemu zachodzi zbyt duża rozbieżność znaczeniowa, np. karawan, elektorat...