Zile İsyanı (Uprising of Zile) PDF

Preview

Summary

1 Bu kitabı Sanat Kitabevi’nden edinebilirsiniz. 2 Doç. Dr. Orhan YILMAZ 1962 doğumlu. 1984 yılında Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü’nü bitirdi. 1997 yılında University of Aberdeen’de yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi’nde doktora çalışmasını tamamladı. Halen öğret...

Description

1

Bu kitabı Sanat Kitabevi’nden edinebilirsiniz.

2

Doç. Dr. Orhan YILMAZ 1962 doğumlu. 1984 yılında Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü’nü bitirdi. 1997 yılında University of Aberdeen’de yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi’nde doktora çalışmasını tamamladı. Halen öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Yayımlanmış Kitapları 1. Kangal Köpeği (2003, 2004, 2005, 2008) 2. Her Yönüyle Tokat Zile Küçüközlü Köyü (2004) 3. Zile İsyanı (2005, 2014) 4. Şair Esi Köylü Ürfet Pehlivan (2005) 5. Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog (2007) 6. Zileli Halil Yalçınkaya (2008) 7. Le Chien Karabash (2008) 8. Sıraçlar (Beydili Alevi Türkmenleri) (2009) 9. Sünni Gözüyle Alevilik-Kızılbaşlık-Bektaşilik (2009) 10. Kellekesen Efo (2009) 11. Sezar ile Farnake’nin Zile Savaşı (2010) 12. Çakır (Bir Hain! Çerkez Ethem Analizi) (2010) 13. Türkisscher Kangal (Karabasch) Hirtenhund (2010) 14. Kangal (Karabash) Cane Da Pastore Turco (2011) 15. Tek Tırnaklı Terminolojisi (2011) 16. 100 Soruda Köpek Yetiştiriciliği (2011) 17. Domesticated Donkey (2012) 18. Güvercin Yetiştiriciliği (2012) 19. Atçılık (Irk, Don, Nişane ve Yürüyüş Çeşitleri) (2012) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 21. Zileliyiz Dediler (2013) 22. Kafesteki Çocuk (2013)

3

Veni Vidi Vici Yayınları: 2

Zile isyanı Doç. Dr. Orhan YILMAZ [email protected] ANAHTAR SÖZCÜKLER - Key Words – Zile, Kurtuluş Savaşı, isyan, Zile, Independence War, uprising Bu kitabın yayın hakkı Veni Vidi Vici Yayınevi’ne aittir. İzinsiz kopye edilemez ve kullanılmaz. Kaynak göstermek şartıyla alıntı yapılabilir. 2. Baskı: 2014 ISBN: 978-9944-5040-9-6 Kapak fotoğrafı: Binbaşı Osman Bey, Yarbay Cemil Cahit Bey, Binbaşı Hilmi Bey, (Çerkez)Ethem Bey (Soldan sağa) Baskı: Konak Kırtasiye, Ankara VENI VIDI VICI YAYINEVİ ZİLE

4

ZİLE İSYANI Doç. Dr. Orhan YILMAZ

VENI VIDI VICI YAYINEVİ ZİLE

5

Zile Ayaklanması sırasında şehit edilen tüm asker ve sivil vatandaşlarımıza, isyanı bastıran Pışavo Ethem Bey, Yarbay Therket Cemil Cahit Bey, Binbaşı Vuneroka Osman Bey, Binbaşı Hilmi Bey ve Binbaşı Pire Mehmet Beylerin aziz ruhlarına



6

İÇİNDEKİLER İçindekiler .....................................................................................................................................5 Önsöz ............................................................................................................................................9 Giriş ............................................................................................................................................. 11 2. Baskıya Giriş ......................................................................................................................... 14

Bölüm 1 ZİLE

Tarihten Günümüze Zile .........................................................................................................15 Zile Adının Kökeni ...................................................................................................................17 Zile’nin Tarihteki İsimleri ....................................................................................................... 18 Millî Mücadele Dönemi’nde Tokat ...................................................................................... 18 Millî Mücadele Dönemi’nde Zile ......................................................................................... 19 Günümüzde Zile ...................................................................................................................... 20 Zile’de Tarihi Eserler ................................................................................................................ 24 Zileli Ünlü Kişiler ..................................................................................................................... 26

Bölüm 2 KURTULUŞ SAVAŞI’NDA ANADOLU

Genel Durum ............................................................................................................................ 29 Siyasi Kurumlar ........................................................................................................................ 29 Millet ........................................................................................................................................... 32 Tarım ........................................................................................................................................... 35

Bölüm 3 KURTULUŞ SAVAŞI

Mustafa Kemal Paşa’nın kişiliği ............................................................................................ 37 Mustafa Kemal Paşa, Dine ve Dindarlara Düşman mıydı? ............................................ 41 İzmir’in İşgalinin Askeri, Politik ve Psikolojik Önemi ...................................................... 43 İzmir’in İşgali ............................................................................................................................. 44 150’likler İçinde Bir Hain ....................................................................................................... 44 I. Büyük Millet Meclisi ............................................................................................................ 46

7

İstiklâl Mahkemeleri ............................................................................................................... 47 Kurtuluş Savaşı’nda Çıkan İsyanların Nedenleri .............................................................. 49

Bölüm 4 YOZGAT ÇAPANOĞLU AYAKLANMASI

Çapanoğulları ........................................................................................................................... 53 Yozgat Çapanoğlu İsyanı’nın Çıkış Sebepleri .................................................................... 54 Çapanoğlu İsyanı Kıvılcımlarının Parlaması ..................................................................... 58 Postacı Nazım Harekete Geçiyor ......................................................................................... 60 Kılıç Ali Bey’in Korkaklığı ...................................................................................................... 61 Birinci Yozgat İsyanı Patlıyor ................................................................................................ 62 Kılıç Ali Bey’in 2. Korkaklığı .................................................................................................. 63 Çapanoğulları’nın Sancağı Çekiliyor, Fetvalar Okunuyor .............................................. 63 Ethem Bey Göreve Çağrılıyor .............................................................................................. 64 Ethem Bey’den İsmet İnönü’ye Ağır Eleştiriler .................................................................. 66 Ethem Bey, Alevî Dedesi Galip Dede’yi Affediyor ............................................................ 68 Mustafa Kemal Paşa, Ethem Bey’i Telgrafla Kutluyor ..................................................... 68 İkinci Yozgat İsyanı .................................................................................................................. 69

Bölüm 5 AYNACIOĞULLARI VE KATİL İLYAS ÇETELERİ

Aynacıoğulları .......................................................................................................................... 73 Aynacıoğullarının Sıkışınca Alttan Almaları ..................................................................... 75 Aynacıoğulları Millî Mücadele’yi Tehdit Ediyor ............................................................... 78 Yine Her Zamanki “Sıkışınca Aman Dilemek” Oyunu ................................................... 79 Günah Çıkarma Çabaları ....................................................................................................... 80 Katil İlyas Çetesi ....................................................................................................................... 81 Yunanlılar’la İşbirliği ............................................................................................................... 82 Boğazlıyan ve Yozgat İcraatları ............................................................................................. 83

Bölüm 6 CEMİL CAHİT (TOYDEMİR) BEY’İN ANILARI

Maraş’tan Ayrılıp, Amasya’ya varıyorum ........................................................................... 85 Çağrıldığım Samsun’da, Şatafatlı Bir Şekilde Karşılanıyorum ....................................... 85

8

Tekrar Amasya’ya Dönüyorum ve Milletvekili Seçimlerini Yapıyorum ...................... 88 Kaman’da Ayaklanma Başlayınca Tedbir Alınsaydı, Zile İsyanı Olmazdı ................... 90 Yıldızeli Bölgesi’ne Gönderdiğimiz Tabur, Artova’da Pusuya Düşürülüyor ................ 91 Asiler, Zile’yi Kendilerine İsyan Merkezi Yapmak İstiyorlar ........................................... 91 Mustafa Kemal Paşa, Zile Olayı’nın Ne Olursa Olsun Çözülmesini İstiyor ............... 92 Mustafa Kemal Paşa Uyarıyor:”O Bölgede Çok Dikkali Ol!” ......................................... 94 Tokat’a varıyorum ki, Müftü Yobazın Teki .......................................................................... 94 Asileri, “Padişaha Heyet Gönderelim” Diye Oyalıyorum ............................................... 95 Postacı Nazım ve Hempâları, Pusulaya Kanıyorlar ......................................................... 96 Asiler Zile-Turhal Yolu’ndaki Boğaza Pusu Kuruyorlar ................................................... 98 Asileri, Bağlarpınarı Köyü Karşısındaki Arazide Bozguna Uğrattık .............................. 99 Zile’de, Binbaşı Hilmi Bey ve Askerleri, Asilere Esir Düşüyorlar ................................... 99 Postacı Nazım, Yarbay Cemil Cahit Bey’in Kendisini Oyaladığını Anlıyor ............... 102 Postacı Nazım’ın Maskesi Düşüyor: “Halife Orduları Kumandanı” .......................... 102 “Temiz Yürekli Çerkezler’i Aldatmak İsteyen Çapanoğulları’na İnanmayın” ........... 106 Göstermelik Top Ateşine Başlıyorum, Hemen Teslim Bayrakları Çekiliyor ............. 107 Tedbir Almama Rağmen, Postacı Nazım ve Çapanoğlu Halit Kaçıyor ..................... 108 Zile İsyanı’nın Gayet Planlı Bir İsyan Olduğunu Anlıyorum ....................................... 109 Refet Paşa; “150 Kişinin Hepsini, Sorgusuz Sualsiz Asalım” Diyor ........................... 110 22 Kişiyi İbret-i Alem İçin Asılıyor, 128 Kişiyi Affediliyor ............................................ 111

Bölüm 7 ZİLE İSYANI

Yozgat Dışında İlk Ayaklanma Yıldızeli’nde Başlıyor .................................................... 113 Millete Yapılan Yalan Propagandalar ............................................................................... 114 Mustafa Kemal Paşa’nın Bektaşî Şeyhi’nden Yardım Talebi ....................................... 116 İsyan Zile’ye Sıçrıyor ............................................................................................................ 116 Yarbay Cemil Cahit (Toydemir) Bey Görevlendiriliyor ................................................. 118 Kazım Ahçıoğlu Anlatıyor: “Zile Kalesi’nde Kuşatıldık” ............................................... 120 Zile, Yarbay Cemil Cahit Bey Tarafından Kuşatılıyor .................................................... 122 Mustafa Kemal Paşa: “Zile’yi Topa Tutun” ...................................................................... 123 Yarbay Cemil Cahit Bey: “Şehirde 24.000 Nüfus Var” .................................................. 123 Zile İsyancılardan Temizleniyor, 22 Kişi İdam Ediliyor ................................................ 126 Yozgat ve Zile İsyanları Esnasında, Anadolu’da Diğer Önemli Olaylar .................... 127

9

Bölüm 8 ZİLE İSYANI’NDA GÖRGÜ ŞAHİTLERİNİN ANLATTIKLARI Sivas’lı Rıfat Oğlu Halis Anlatıyor ................................................................................ 129

Kazım Ahçıoğlu Anlatıyor ................................................................................................... 130 Sadık Oktar Anlatıyor ........................................................................................................... 133 Hasan Oktar Anlatıyor ......................................................................................................... 134

Bölüm 9 ZİLE İSYANI’NIN BASTIRILMASINDA, AMASYALILAR’IN YARDIMLARI

Müftü Hacı Hafız Tevfik Efendi Kimdir? .......................................................................... 135 Yarbay Cemil Cahit Bey, Amasyalılar’ın Yardımını Anlatıyor ...................................... 136 İsyanın Bastırılmasına Katılan Amasyalılar’a Madalya Veriliyor ................................ 137 Bölüm 10 SONSÖZ Zile’de Bir İsyan Çıkarılması, Stratejik Olarak Niçin Önemlidir? ............................... 139 Zile İsyanı, Rastlantı veya Ani Bir Öfke Sonucu Çıkmamıştır .................................... 140 Zile İsyanı’nı, Zileliler Çıkarmamıştır ............................................................................... 141 Zile Ele Geçirilince, Zileliler’den İsyancılara Çok Sayıda Katılan Olmamıştır ........ 141 Zile’li Devletine Sadık, Kadirşinas ve Kötü Gün Dostudur ......................................... 143 Kaynaklar ................................................................................................................................ 145 İndex ........................................................................................................................................ 149

10

ÖNSÖZ

Yurdunu savunamayan kişi daha başlangıçta çocuklarının geleceğini köleliğe hazırlıyor, sahip olduğu her özgürlüklerini yabancı egemenliklerin insafına terk etmeyi kabulleniyordur. Böyle bir durumda yaşamaya yaşamak denir mi? Denir ise o kişi yaşamaktan vazgeçmelidir. Yurdu savunmak illâ asker gücüyle, yâni ordu ile yapılmaz; bu, en son çâredir. Yurdu savunmak ona sahiplenmek ile başlar, yüceltmek ile devâm eder. Sahiplenmek ve yüceltmek önce, asker olmayanların insan olabilme şartıdır. Asker nasıl olsa bu görev için yemin etmiş olan görevlidir. 1071 yılından sonraki yurdumuz, millî sınırlarımız içindeki topraklarını bu inancın insanlarıyla var edebilmiş, yaşadığımız günlere getirmiş, bizlere emânet etmiştir. Savunmaz isek topraklarımızı kaybetmekle kalmayız, topyekûn mahvoluruz. Sahip olmak ve yüceltmek doğduğumuz yerden ve çevresinden başlar, bütün yurdu kapsar; adım adım genişler ve ancak o zaman gökkubbesiyle birlikte toprak alelâdelikten kurtularak vatanlaşır. Bu yüzden, önce doğduğumuz yerin, çevrenin sonra o bölgenin daha sonra bütün yurdun geleneklerini, göreneklerini; efsânelerini, masallarını; deyişlerini, manilerini türkülerini.. kısacası bizi biz yapan ve sahip kılan varını yoğunu bilmeli, öğrenmeliyiz. Bilmediğimizi araştırmak görevimiz olmalı. Görüyorum ki Zileden de bu tür araştırmacılar çıkıyor, eskiden de var idi; şimdikileri alkışlamalı, eskileri rahmetle anmalıyız. Zileli araştırmacıların başında Bekir Altındalı tanıdım. Bu kitabın yazarı Orhan Yılmazı bana o tanıttı. Bıkmak bilmez gayretleri beni sevindiriyor; başarılı oluşu güvendiriyor. Aslında bir ziraat mühendisi olan Orhan Yılmazın ise Kangal Köpeği’nin tarihçesini, tanıtımı ve yetiştirilmesini anlatan önemli bir kitabı var; denildiğine göre türünde de tek örnek, ben de yararlandım. Orhan Yılmaz şimdi Zile İsyanını araştıran bu kitabıyla karşımıza çıkıyor. Benden kitaba önsöz yazmamı istedi. Bu güne kadar kendi kitaplarımın dışında hiçbir kitaba önsöz yazmış değilim, çünkı önsöz sâdece yazarın hakkıdır. Bu sefer kabul edişim Yazarının Zileli olması, bir de, Zileye yakıştırılan isyanın tanığı sayılabilir olmam yüzündendir. Bu önsöze bir tanık ifâdesi diye de bakabilirsiniz. İsyanı yaşamadım, görmedim de. Fakat yaşayanları, görenleri tanıdım. Onlarla saatlerce konuştuğum oldu. Yine onları saatlerce dinledim. Hepsi aynı sözü söyledi bana.

11

Zileliler isyan etmediler, Zilelileri isyan ettirdiler. İsyancılar Yozgaddan geldi, getirildi. Çapanoğullarıyla Aynacıların zorlaması, kandırması, tahrîk etmesi ve korkutmaları Zileyi ateşe saldı, kana boğdu, adına leke sürdü. Dinlediğim insanların en güvendiricisi rahmetli Babam idi, Abdurrahman Sepetçioğlu.. yalansız bir Müslüman, çok şuurlu bir Türk idi. Babam bana hiç yalan söylemedi. İyi bir Müslüman, şuurlu bir Türk olmamı istedi, böyle yetiştirdi; Ona lâyık olmaya çalıştım hep. Dinlediğim öteki tanıkların da yalan söylemediklerine inanıyorum. Yozgad isyanından Zileye sarkanlar, Çapanoğulları ve Aynacılar takımı el ele, kimi zorlayarak kimi korkutarak isyanı alevlendirince Cemil Câhid Toydemir kumandasındaki Millî Güçler Bayırköyüne karargâh kurup toplarını yerleştiriyor. Ötekiler ise Karayün Belenine yerleşiyor. Karşılıklı top atışları arasında Zile yanıyor, Zileliler kahroluyor. Babam; “İki ateş arasında bizler, Zileliler, işimize gücümüze giderdik. Gülleler sağımıza solumuza düşerdi bâzan. Ya tütün çapasında ya bağ bahçe işindeydi herkes.” der idi. İsyan böyle mi olur? O günlerden kalan bir deyim vardır, Zilede söylenegelir, sanırım Türkçeye öylece karıştı: “Çok karıştırma altından Çapanoğlu çıkar!” Bir deyiş daha var. Bâzı bölgelerimizde: “Çobanoğlunun abdest suyu gibi” deseler de aslı: “Çapanoğlunun abdest suyu gibi”dir. Zileliler, beğenmedikleri, ılık ve kötü demlenmiş çaylar için hep bu deyimi kullanırlardı. Demek ki Çapanoğlu onca varlığına rağmen ağzının tadını bilmez bir görgüsüz, bir hayli de cimri bir kişi imiş. Belki de abdest suyuna bile dikkat etmeyecek kadar çapaçul kişiliğiyle ünlenmiş..olabilir. Herhalde elinizdeki kitap sizlere gerçeği yansıtacaktır.

12

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU

GİRİŞ En az 4 bin yıllık geçmişi olan, Zile. Romalı komutan Sezar’ın, Pontus Kralını yendiği ve meşhur “Veni, Vidi, Vici”, yani “Geldim, Gördüm, Yendim” sözünü söylediği Zile. Başka hiçbir yerde üretilemeyen, açık krem renkli pekmezi ile Zile. İşlek ana yol üzerinde olmadığı için, hak ettiği saygıyı ve ünü görmeyen, ama bir Çorum veya Tavşanlı Leblebisinden daha kaliteli leblebisi olan Zile. Bayanların vazgeçilmezi olan “Bat” yemeği ile Zile. Yüzlerce yıllık Zile Panayırı, At Yarışları ve Yağlı Güreşleri ile Zile. Ama aynı zamanda, Yozgat Çapanoğlu Ayaklanması ile birlikte anılan Zile. Acaba topraklarından çıktığım ve mensubu olmakla her zaman öğündüğüm Zile, böyle bir isyana karışmış olabilir miydi? Her zaman bu soru zihnimi meşgul ettiği halde, derinlemesine tarihi belgeleri inceleyip, bu konuyu inceleme imkanı bulamamıştım. 2004 yılı içerisinde, Çerkez Ethem ile ilgili bir kitap çalışmasına başlamıştım. Bu kitabın bölümlerinden birisi, Çerkez Ethem’in Yozgat Çapanoğlu İsyanını bastırması ile ilgili olacaktı. Yozgat Çapanoğlu İsyanı ile ilgili yazılı eserleri incelerken, Zilelinin, top yekûn olarak isyana katılıp, katılmadığını görme şansım oldu. Öyle ki; Zile’ye ve Zilelilere isyan konusunda haksız olarak yapıştırıldığına inandığım bu suçluluk yaftası, beni Çerkez Ethem ile ilgili kitabı yazmayı yarım bırakmaya ve acilen elinizdeki bu kitabı yazmaya yöneltti. Sepetçioğlu Hoca’mız, iki sayfa önceki önsözünde, “Bu güne kadar kendi kitaplarımın dışında hiçbir kitaba önsöz yazmış değilim” diyor. Hoca’mızın bu prensibini bozdurduğum için, çok üzülüyorum. Fakat “Bu sefer kabul edişim, Yazarının Zileli olması, bir de Zileye yakıştırılan isyanın tanığı sayılabilir olmam yüzündendir” mazereti ile de, teselli buluyorum. Ama öte yandan, mesleğinde bir üstad, benim gibi bir çömezin kitabına önsöz yazdığı ve Zile İsyanı konusundaki görüşlerimi desteklediği için, seviniyorum. Ben bir tarihçi değilim. Tarih çalışma sahası, benim mesleğime çok uzak bir saha. Bu çalışmayı ortaya koyarken, tam bir bilimsel tarih metodolojisi uyguladığımı da iddia etmiyorum. Bu yüzden; eseri yazarken, taammüden olmayan yanlışlıkların, bu eksikliğim göz önüne alınarak affedilmesini, sizlerden istirhâm ediyorum. Fakat “Az çok mürekkep yalamış ve birazcık eli

13

kalem tutan bir kişi” olarak, Zile İsyanı’nın geçtiği bütün kay...