7. Annelida - pierścienice PDF

Preview

Summary

Download 7. Annelida - pierścienice PDF

Description

 - pierścienice ANNELIDA Pierścienice użyźniają glebę (skąposzczety), rozkładają szczątki organiczne (wazonkowce - powstawanie próchnicy), oczyszczają wodę i ścieki, mineralizują dno zbiorników wodnych oraz glebę (wieloszczety), mają swój wkład w medycynie (pijawki). Formy wolno-żyjące występują zazwyczaj masowo, szczególnie licznie w wodach. Są drapieżcami, filtratorami, mułożercami i glebożercami, ale również źródłem pokarmu dla innych zwierząt (wieloszczety). Cechy charakterystyczne: *celoma - wtórna jama ciała (po raz pierwszy w świecie zwierząt, aromorfoza ; powstała z trzech listków zarodkowych - ekto- mezo- i endodermy; od wewnątrz pokryta nabłonkiem z mezodermy, celoma wypełnia całe wnętrze ciała pomiędzy mięśniami oraz układem pokarmowym; od zewnątrz otrzewna ścienna , od wewnątrz otrzewna trzewna ; znajduje się w niej specjalny płyn określonym ciśnieniu) *ciało podzielone nasegmenty (disseptmenty/pierścienie/metamery; metameria dotyczy większości układów), oddzielone  septami (poprzecznymi przegrodami) - segmentacja dała możliwość późniejszego podziału kolejnych typów zwierząt na głowę, tułów i odwłok *parapodia - wyrostki segmentów ściany ciała, występujące po bokach; odnóża lokomocyjne zaopatrzone w szczeciny (narządy do pływania lub ruchu - zaczepiają parapodium o podłoże podczas kroczenia; mogą również pełnić funkcje ochronne) * pojawienie się  układu oddechowego (u niektórych) *podział mięśni wora powłokowego na zespoły segmentalne *nefromiksja - mieszane nefrydia *układ wydalniczy w postaci metanefrydiów (wyjściowo metameria homonomiczna - jednakowe segmenty) *gatunki obojniacze i rozdzielnopłciowe *rozwój prosty lub złożony *ciało przeważnie długie i cylindryczne dwubocznie spłaszczone, u nielicznych gatunków krótkie, owalne lub tarczowate (głównie u komensali) *formy osiadłe mają bardzo różnorodne, fantastyczne kształty *metameryzacja jest pełna - obejmuje narządy zewnętrzne i wewnętrzne (poza ukł. pokarmowym) *siodełko - klitellum (2-60 segmentów) Budowa: *symetria dwuboczna *oskórek, pod nim ciało okryte jednowarstwowym nabłonkiem o pochodzeniu entodermalnym *mięśnie okrężne i podłużne *opór dla mięśni stanowi płyn wypełniający jamę ciała (funkcja szkieletu hydraulicznego) * segment przedni  prostomium - akron, płat przedgębowy, szczytowy *tułów może tworzyć od kilku do kilkuset pierścieni, w zależności od gatunku (granice między segmentami są wyraźne u form pierwotnych, u wyspecjalizowanych - słabo widoczne, a u komensali i pasożytów - zatarte) *parapodia : część podstawowa (protopodit) oraz dwie gałęzie - grzbietowa (notopodium) i brzuszna (neuropodium); każda gałąź jest rozdzielona na języczki grzbietowy i brzuszny na końcu; u form wodnych na gałęzi występują skrzela *układ pokarmowy : jelito przednie: jama gębowa, gardziel, przełyk (w gardzieli mogą występować specjalne zęby albo szczęki zbudowane z chityny) jelito środkowe jelito tylne segment końcowy  pygidium zawierający otwór odbytowy *układ krwionośny : zamknięty (krew nie wylewa się do jamy ciała) - pozostałość pierwotnej jamy ciała dwa główne naczynia krwionośne: grzbietowe i brzuszne, połączone z przodu ciała pięcioma naczyniami okrężnymi (funkcja serca) krew jest tłoczona od naczynia brzusznego do tyłu ciała, wraca naczyniem grzbietowym

-

krew składa się z bezbarwnych ciałek krwi osocze może zawierać barwniki oddechowe: hemoglobinę (czerwony) lub chlorokruorynę (zielony), jednak zazwyczaj jest bezbarwne pasożyty oraz niewielkie pierścienice zazwyczaj nie posiadają układu krwionośnego układ krążenia : płyn wypełniający jamę ciała i krew rozprowadzają gazy oddechowe wymiana gazowa przez powłoki ciała *metameryczny ośrodkowy  układ nerwowy : para zwojów pod- i nad- przełykowych łączących się w pierścień okołoprzełykowy dwa pnie nerwowe, leżące wzdłuż ciała, wychodzące ze zwojów podprzełykowych połączenie pni za pomocą spoideł w każdym segmencie zwój segmentalny w każdym członie ciałaod wszystkich zwojów odchodzą liczne nerwy, tworzące obwodowy układ nerwowy narządy zmysłów: *dotyk: czułki (tentakule), głaszczki (palpy), wąsy (cirrusy) *wrażenia świetlne: *wrażenia chemiczne: *metanefrydialnyukład wydalniczy : odprowadzanie nadmiaru wody i ubocznych produktów przemiany materii zbudowany z silnie skręconych kanalików - nefrydiów, otwierających się orzęsionym lejkiem do celomy i uchodzących na zewnątrz otworem w następnym członie ciała główny produkt przemiany materii u pierścienic wodnych - amoniak, u lądowych - mocznik *układ rozrodczy: rozmnażanie rozdzielnopłciowe i hermafrodytyczne powiązanie gonad z celomą (powstają z nabłonka celomatycznego)

Gr: Polychaeta - wieloszczety (bezsiodełkowce) *zwierzęta morskie, poruszające się aktywnie w toni morskiej oraz gatunki osiadłe, głównie formy drapieżne (najwięcej gatunków pierścienic to wieloszczety) *niektóre z nich to symbionty (mięczaki, kraby, gąbki) *rozmnażanie bezpłciowe przez podziały poprzeczne lub przez pączkowanie parapodiów *rozmnażanie płciowe, zapłodnienie zewnętrzne (większość) → - epitokia + część atokowa * rozwój złożony (larwa trochofora - larwa planktotropowa) *rozdzielnopłciowe, brak dymorfizmu / obojniaki (gatunki protogyniczne, protandryczne) - rozwój zapłodnionych jaj w kokonie *część głowowa wyraźnie zaznaczona, poza tym występuje część tułowiowa i odbytowa *każdy segment tułowia posiada parę płatowatych wypustek po bokach ciała parapodiów , a na nich szczecinki (parapodia służą do pływania i pełzania, pełnią funkcję narządów wymiany gazowej - posiadają bogato unaczynione wyrostki skrzelowe) *wieloszczety wolno-żyjące posiadają dobrze wyodrębniony odcinek głowowy z narządami zmysłowymi: oczy (fotoreceptory), para czułków (tentakulae), głaszczków (palpi) i narządów nuchalnych (chemoreceptory), silne szczęki *bogata różnorodność kolorystyczna *duża zdolność do regeneracji + zdolność niektórych gatunków do bioluminescencji (produkcja lucyferyny i lucyferazy lub współżycie z bakteriami bioluminescencyjnymi) *skrzela zewnętrzne u większości form *komensale / pasożyty

G: Clitellata - siodełkowce Pg: Oligochaeta - skąposzczety / // na przykładzie rosówki - kosmopolityczny gatunek ryjący, wilgotne środowiska lądowe, drąży glebę do ok. 1 m głębokości - pokarm: szczątki organiczne w glebie (głównie roślinne) - przepuszczalność ok 1000 kg gleby w ciągu 6 miesięcy - długość ciała do 35 cm, wyraźna metameria, disseptimenty tylko w części tułowia - łańcuszkowy układ nerwowy - brak oczu, czułków, głaszczek i wąsów na odcinku głowowym oraz parapodiów - cztery pary szczecinek na każdym segmencie (poruszanie się i przyczepianie, narządy czuciowe) - poruszanie perystaltycznymi ruchami ciała, dobrze rozwinięta muskulatura - otwór gębowy, gardziel, przełyk wydłużone, przechodzący w szerokie wole (magazynowanie pożywienia), żołądek pokryty kutykulą od wewnątrz, jelito środkowe, tylne oraz odbyt

- obecność gruczołów wapiennych w przełyku (neutralizują wapń występujący w pobranym pokarmie, jego nadmiar za pomocą wydzielin gruczołów wytrąca się jako kalcyt wydalany z odchodami) - układ wydalniczy - metanefrydia - hermafrodyty, zapłodnienie krzyżowe - możliwe dzięki klitellum (grubemu siodełku, wytwarzającemu śluz łączący dwa osobniki oraz ułatwiający wędrówkę spermy do sbiorników nasienia partnera - spermateki) - rozwój prosty, zapłodnione jaja rozwijają się w kokonie produkowanym przez komórki gruczołowe siodełka - brak układu oddechowego, wymiana gazowa przez powłoki ciała - komórki śluzowe w nabłonku (efektywniejsza wymiana gazowa, ochrona przed drobnoustrojami, minimalizacja tarcia podczas przemieszczania się) - płyn celomatyczny wykazuje duże ciśnienie i utrzymuje stałe napięcie wora powłokowego - szczególnie rozwinięte ośrodki asocjacyjne w obrębie zwojów mózgowych (ciała grzybkowate) - bardzo słaba zdolność do regeneracji - odchody dżdżownic (koprolity) mają ważny udział w procesach humifikacji i mineralizacji gleby



Nt: Annelida T:  Oligochaeta - skąposzczetyGr: Clitellata - siodełkowce Rz: Haplotaxida R: Lumbricidae dżdżownicowate  Rj:  Lumbricus G: Lumbricus terrestris - dżdżownica ziemna, rosówka

Gr: Clitellata - siodełkowce Pg: Hirudinida - pijawki Nrz: Acanthobdellida - pijawki szczeciowe Nrz: Branchiobdellida - pijawczaki (pijawki racze) Nrz: Hirudinea - pijawki właściwe *wtórnie zanikła segmentacja celomy i bardzo zredukowana jama ciała (na rzecz muskulatury i tkanki łącznej) *zatarcie segmentacji wewnętrznej; zewnętrznie: na 1 segment przypada 2-14 pierścieni *głównie gatunki słodkowodne i lądowe, rzadziej słonowodne *formy pasożytnicze (nie wszystkie!), drapieżne i padlinożerne *ciało składające się od 15 do 34 segmentów *w okresie rozrodu powstaje siodełko na segmentach 9-12 (otwór płciowy po stronie brzusznej: męski w 10, żeński w 11 segmencie) *brak czułków, wąsów, głaszczków (przydatków głowowych) oraz parapodiów i szczecinek *oczy i komórki czuciowe (mechanoreceptory wrażliwe na dotyk i ciśnienie) *zazwyczaj przyssawka przednia i tylna (przytwierdzenie się do podłoża i poruszanie się po lądzie lub w wodzie ruchem wężowym) *otwór gębowy otoczony przez przyssawkę przednią, posiada szczęki przecinające skórę żywicieli *gruczoły ślinowe - udział w pobieraniu i magazynowaniu krwi *gruczoły uchodzące do gardzieli wytwarzają substancję przeciwkrzepliwą *wole, służące do gromadzenia krwi, następnie żołądek, jelito tylne i odbyt *celoma uległa znacznej redukcji, w pierwotnej jamie ciała wyłącznie warstwy mięśni *obojniaki, rozwój prosty * zapłodnione jaja składane w kokonach na liściach roślin wodnych *mogą powodować duże szkody w hodowli ryb, są roznosicielami wielu chorób wywołanych przez mikroorganizmy *75% to zwierzęta krwiopijne, reszta - makrofagiczne drapieżniki (redukcja uchyłków wola) *detekcja żywiciela: pasożyty zwierząt zmiennocieplnych - cień żywiciela, wiry wody wywołane przez żywiciela; pasożyty zwierząt stałocieplnych temperatura, chemorecepcja *komensaliczne bakterie (antybiotyki zapobiegające psuciu się krwi) w przewodzie pokarmowym Gr: Aphanoneura *grupa wydzielona z  Oligochaeta *do kilku mm długości, brak siodełka *kilkadziesiąt gatunków, w PL 13

Gr: Myzostomida *prawdopodobnie pochodzą od wieloszczetów *segmentacja niewidoczna *kształt krążka 2-30 mm *ektokomensale liliowców (na powierzchni ich ciała) *pasożyty rozgwiazd i wężowideł *gł. Indopacyfik i zachodni atlantyk

Gr: Pogonophora *osiadłe, morskie *białkowo-chitynowe rurki *10-75 cm (do 150 cm) *pokarm - związki wyprodukowane przez symbiotyczne bakterie (brak typowego układu pokarmowego) * zapłodnienie wewnętrzne *149 gatunków, w PL

brak

Gr: Echiura - szczetnice *formy morskie *ciało niesegmentowane (wtórna utrata segmentacji) *do 50 cm długości *proboscis - duży, rynienkowaty płat przedgębowy *pseudoceloma *jelito kompletne *metanefrydia *układ nerwowy bez oznak segmentacji *układ krążenia zamknięty (płyn ustrojowy nie zawiera barwników, czerwone ciałka krwi z hemoglobiną w płynie celomatycznym) *larwa trochofora *150 gatunków

Sestnofagi - organizmy filtrujące pokarm z toni wodnej Saprofagi - żywią się martwą materią organiczną w glebie Mułożercy - mało ruchliwe zwierzęta wodne, odżywiające się szczątkami organicznymi pobieranymi z mułem Gatunek pelagiczny - żyjący w otwartej toni wodnej Metameria - podzielenie ciała na części o podobnej budowie zewnętrznej i wewnętrznej Zwoje segmentalne - zwoje nerwowe znajdujące się w każdym członie (koordynacja kurczenia się mięśni) Metanefrydia - rodzaje nefrydiów występujących w każdym członie Hirudyna - substancja wytwarzana przez gruczoły w gardzieli; ma właściwości przeciwkrzepliwe Szczecinki - osadzone po bokach ciała; umożliwiają przyczepianie oraz poruszanie się; narząd czuciowy Siodełko - specyficzne zgrubienie skóry w postaci obręczy kilku na pierścieniach; wytwarza budulec do kokonów Wole - miejsce gromadzenia pożywienia w przewodzie pokarmowym Zapłodnienie krzyżowe - wymiana męskich komórek rozrodczych pomiędzy dwoma osobnikami obojnaczymi Komensal - organizm żyjący razem z innym gatunkiem bez szkody dla gospodarza, a z korzyścią dla siebie (nieobligatoryjnie) Ektokomensal - komensal zewnętrzny Ektopasożyt - pasożyt wewnętrzny;  Endopasożyt - pasożyt zewnętrzny Segmentacja homonomiczna - segmenty całkowicie podobne do siebie Segmentacja heteronomiczna - segmenty zróżnicowane (w różnym stopniu) Cefalizacja - zanikanie granic między segmentami Peristom / peristomium - pierścień gębowy (metastomium z przyłączonymi segmentami) Chety / sety - pęki szczecin parapodiów Celmodukty - parzyste przewody segmentalne Segmenty epitokiczne - zawierające gonady (płciowe) Segmenty atokiczne - bez gonad (jałowe) Larwa planktotropowa - trochofora bez narządów wydalniczych (protonefrydiów) Forma epitokowa - wytwarza pelagiczne formy reprodukujące poprzez przekształcenie się osobników (lub ich części) w stadium wytwarzające komórki płciowe Metastomium - segment zawierający otwór gębowy Prostomium - płat przedgębowy > górna Peristomium - płat gębowy > dolna } pochodna części ciała trochofory Pygydium - płat analny > analna...