ANALISIS SIFAT FISIKA, KIMIA, DAN BIOLOGI TANAH SERTA FAKTOR-FAKTOR PEMBENTUKNYA DI DAERAH SEKITAR JAYAGIRI, GUNUNG PUTRI, DAN GUNUNG TANGKUBAN PARAHU, BANDUNG JAWA BARAT PDF

Preview

Summary

ANALISIS SIFAT FISIKA, KIMIA, DAN BIOLOGI TANAH SERTA FAKTOR-FAKTOR PEMBENTUKNYA DI DAERAH SEKITAR JAYAGIRI, GUNUNG PUTRI, DAN GUNUNG TANGKUBAN PARAHU, BANDUNG JAWA BARAT Laporan Praktikum Disusun untuk memenuhi salah satu tugas sebagai proses akhir dari kegiatan praktikum mata kuliah Geografi Tanah...

Description

Accelerat ing t he world's research.

ANALISIS SIFAT FISIKA, KIMIA, DAN BIOLOGI TANAH SERTA FAKTOR-FAKTOR PEMBENTUKNYA DI DAERAH SEKITAR JAYAGIRI, GUN... Andry Qais

Related papers

Download a PDF Pack of t he best relat ed papers 

Paper Ilmu Tanah nia nafiah Laporan dast an omaewa faizul ilmi Laporan Prakt ikum Pengamat an Tanah Dengan Indra mart ha wira prat ama

ANALISIS SIFAT FISIKA, KIMIA, DAN BIOLOGI TANAH SERTA FAKTOR-FAKTOR PEMBENTUKNYA DI DAERAH SEKITAR JAYAGIRI, GUNUNG PUTRI, DAN GUNUNG TANGKUBAN PARAHU, BANDUNG JAWA BARAT Laporan Praktikum Disusun untuk memenuhi salah satu tugas sebagai proses akhir dari kegiatan praktikum mata kuliah Geografi Tanah Dosen Pengampu : Prof. Dr. Ir. Dede Rohmat, MT. Arif Ismail, S.Si., M. Sc.

Dibuat Oleh : Andri Bunga Huriah Viawan Gunawan Wibisono Lutfia Ismira Dewi M Akbar Pratama Tiara Rawi Maryani

(1602332) (1603993) (1600329) (1601837) (1605894) (1600104)

DEPARTEMEN PENDIDIKAN GEOGRAFI FAKULTAS PENDIDIKAN ILMU PENGETAHUAN SOSIAL UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA BANDUNG 2018

KATA PENGANTAR

Puji syukur penyusun panjatkan ke Hadirat Allah SWT atas berkat dan rahmat-Nya, akhirnya penyusun dapat menyelesaikan laporan praktikum mata kuliah Geografi Tanah yang telah dilaksanakan pada tanggal 6 dan 8 April 2018. Shalawat serta salam niscaya selamanya terlimpahcurahkan kepada Baginda Besar Nabi Muhammad SAW, beserta keluarga, sahabat, serta semua para pengikutnya. Laporan ini disusun dengan judul “Analisis Sifat Fisika, Kimia, dan Biologi Tanah Serta Faktor-Faktor Pembentuknya di Daerah Sekitar Jayagiri, Gunung Putri, dan Gunung Tangkuban Parahu, Bandung Jawa Barat”. Praktikum sangat penting dalam menjembatani dasar-dasar teoretis perkuliahan terhadap kondisi di lapangan. Hal ini mengingat bahwa proses perkuliahan tidak akan sempurna manakala tidak disertai dengan kunjungan atau tinjauan langsung terhadap kondisi di lapangan. Harus diakui bahwa terselesaikannya laporan ini tidak terlepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena itu, penyusun mengucapkan terima kasih kepada semua pihak yang telah membantu, terutama kepada : 1. Allah SWT., 2. Prof. Dr. Ir. Dede Rohmat, MT. selaku dosen mata kuliah Geografi Tanah, 3. Arif Ismail, S. Si., M. Sc. selaku dosen mata kuliah Geografi Tanah, 4. Kedua orang tua yang telah memberikan dukungan baik moril dan materil, 5. Rekan-rekan seperjuangan mahasiswa Pendidikan Geografi UPI 2016 yang tanpa lelah memberikan motivasi dan dorongannya, 6. Serta pihak-pihak lain yang tidak bisa disebutkan satu persatu dan tentunya telah banyak membantu. Kami menyadari bahwa dalam menyusun laporan ini masih terdapat banyak kekurangan, baik keluasan materi maupun ketajaman analisis. Oleh karena itu dengan penuh keterbukaan kami mengharapkan adanya kritik konstruktif demi menuju adanya sebuah perbaikan. Akhir kata kami berharap agar laporan ini dapat memberikan manfaat luas baik bagi penulis khususnya dan pembaca pada umumnya. Bandung 23 April 2018 Penyusun i|Page

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR ............................................................................................. i DAFTAR ISI ........................................................................................................... ii DAFTAR GAMBAR ............................................................................................ vii DAFTAR TABEL ................................................................................................ viii BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Masalah .................................................................................. 1 B. Rumusan Masalah ............................................................................................ 3 C. Tujuan Penulisan.............................................................................................. 4 D. Manfaat Penulisan............................................................................................ 4 1.

Secara Teoritis .............................................................................................. 4

2.

Secara Praktis ............................................................................................... 5

BAB II TINJAUAN PUSTAKA A. Kondisi Umum Lokasi Wilayah Praktikum..................................................... 6 1.

Geomorfologi/Topografi .............................................................................. 6

2.

Geologi ......................................................................................................... 7

3.

Hidrologi ...................................................................................................... 7

4.

Klimatologi .................................................................................................. 8

5.

Penggunaan Lahan ....................................................................................... 8

B. Tanah dan Proses Pembentukannya ................................................................. 8 1.

Bahan-bahan Penyusun Tanah ..................................................................... 8

2.

Profil dan Solum Tanah ............................................................................. 12

3.

Proses Pelapukan Batuan dan Mineral ....................................................... 14 a. Pelapukan Secara Fisik ...................................................................... 14 b. Pelapukan Secara Biologik-Mekanik ................................................ 14

ii | P a g e

c. Pelapukan Secara Kimia .................................................................... 14 4.

Faktor-Faktor Pembentuk Tanah................................................................ 15 a. Iklim................................................................................................... 16 b. Organisme ......................................................................................... 16 c. Bahan Induk ....................................................................................... 16 d. Topografi ........................................................................................... 17 e. Waktu................................................................................................. 17

C. Sifat-sifat Tanah ............................................................................................. 19 1.

Sifat Fisik ................................................................................................... 19 a. Batas Horizon .................................................................................... 19 b. Warna Tanah ..................................................................................... 20 c. Tekstur ............................................................................................... 20 d. Struktur .............................................................................................. 22 e. Konsistensi......................................................................................... 24 f. Drainase Tanah .................................................................................. 25 g. Bulk Density (kerapatan lindak) ........................................................ 26 h. Pori-pori Tanah .................................................................................. 26 i. Potensi Mengembang dan Mengerut .................................................. 27 k. Sifat-sifat Lain ................................................................................... 28

2.

Sifat Kimia ................................................................................................. 29 a. Reaksi Tanah (pH tanah) ................................................................... 29 b. Koloid Tanah ..................................................................................... 30 c. Kapasitas Tukar Kation ..................................................................... 31 d. Pertukaran Anion ............................................................................... 32 e. Kejenuhan Basa ................................................................................. 32 f. Unsur Hara Esensial ........................................................................... 33

iii | P a g e

g. Mekanisme Penyediaan dan Penyerapan Unsur Hara ....................... 35 3.

Sifat Biologi ............................................................................................... 36 a. Makrofauna ........................................................................................ 36 b. Mikrofauna ........................................................................................ 37 c. Makroflora ......................................................................................... 37 d. Mikroflora ......................................................................................... 37

D. Jenis Tanah dan Klasifikasinya...................................................................... 39 1.

Sistem Klasifikasi Tanah............................................................................ 39

2.

Tata Nama .................................................................................................. 40

3.

Jenis-Jenis Tanah (Great Group) Menurut Sistem Pusat Penelitian Tanah

(1982) ................................................................................................................ 41 E.

Survei Tanah dan Pemetaan Tanah ............................................................... 45 1. Survei tanah ................................................................................................. 45 2. Peta Tanah ................................................................................................... 45

BAB III METODE PENELITIAN A. Lokasi dan Waktu Penelitian ......................................................................... 48 B. Populasi, Sampel, dan Teknik Pengambilan Sampel ..................................... 49 1.

Populasi ...................................................................................................... 49

2.

Sampel ........................................................................................................ 49

3.

Teknik Pengambilan Sampel...................................................................... 49

C. Alat dan Bahan............................................................................................... 51 D. Teknik Survei dan Pengumpulan Data .......................................................... 52 1.

Observasi Lapangan ................................................................................... 52

2.

Uji Laboraturium ........................................................................................ 52

3.

Studi Kepustakaan ...................................................................................... 53

iv | P a g e

E. Data Lapangan yang Diambil ........................................................................ 53 1.

Undisturbed Soil Sample ........................................................................... 53

2.

Disturbed Soil Sample ............................................................................... 54

3.

Profil Tanah ................................................................................................ 55

F.

Teknik Pengolahan dan Penyajian Data ........................................................ 55

G.

Teknik Analisis Data .................................................................................. 56

1.

Survei dan Penentuan Titik Plot................................................................. 56

2.

Pengambilan Sampel di Lapangan ............................................................. 56

3.

Analisis Data di Lapangan ......................................................................... 56

4.

Uji Laboraturium ........................................................................................ 57

5.

Analisa Hasil .............................................................................................. 57

BAB IV PEMBAHASAN A. Hasil Praktikum ............................................................................................. 58 1.

Jalur A (Jayagiri) ........................................................................................ 58

2.

Jalur B (Tangkuban Parahu)....................................................................... 62

3.

Jalur C (Gunung Putri) ............................................................................... 67

B. Tanah dan Faktor-faktor Pembentuknya........................................................ 71 1.

Pengaruh Iklim Terhadap Karakteristik Tanah di Lokasi penelitian ......... 71

2.

Pengaruh Organisme Terhadap Karakteristik Tanah di Daerah Kajian ..... 73

3.

Pengaruh Bahan Induk Terhadap Tanah di Lokasi Penelitian ................... 75

4.

Pengaruh Topografi Terhadap Tanah di Daerah Kajian Penelitian ........... 76

5.

Pengaruh Waktu Terhadap Tanah di Daerah Kajian Penelitian................. 77

6.

Pengaruh Penggunaan Lahan Terhadap Tanah di Lokasi Penelitian ......... 78

7.

Pengaruh Berbagai Faktor Pembentuk Tanah Terhadap Karakteristik Tanah

Di Daerah Penelitian ......................................................................................... 80

v|Page

C. Jenis Tanah di Lokasi Penelitian ................................................................... 83 1.

Topografi Dan Betuk Wilayah Andosol .................................................... 83

2.

Fisiografi Dan Bahan Induk Andosol ........................................................ 84

3.

Iklim Andosol ............................................................................................ 85

4.

Penggunaan Lahan Andosol ....................................................................... 86

5.

Horizon Tanah Andosol ............................................................................. 87

6.

Warna Tanah Andosol................................................................................ 87

7.

Tekstur Tanah Andosol .............................................................................. 88

8.

Konsistensi Tanah Andosol ....................................................................... 88

9.

Struktur Tanah Andosol ............................................................................. 89

10. pH Tanah Andosol ..................................................................................... 89 11. Fauna Activity Tanah Andosol.................................................................. 90 BAB V PENUTUP A. Kesimpulan .................................................................................................... 92 B. Saran .............................................................................................................. 95 DAFTAR PUSTAKA

vi | P a g e

DAFTAR GAMBAR Gambar 2.1

..........................................................................................

11

Gambar 2.2

..........................................................................................

13

Gambar 2.3

..........................................................................................

15

Gambar 2.4

..........................................................................................

19

Gambar 2.5

..........................................................................................

19

Gambar 2.6

..........................................................................................

22

Gambar 2.7

..........................................................................................

30

Gambar 2.8

..........................................................................................

33

Gambar 3.1

..........................................................................................

47

Gambar 4.1

..........................................................................................

57

Gambar 4.2

..........................................................................................

59

Gambar 4.3

..........................................................................................

61

Gambar 4.4

..........................................................................................

63

Gambar 4.5

..........................................................................................

66

Gambar 4.6

..........................................................................................

58

Gambar 4.7

..........................................................................................

71

Gambar 4.8

..........................................................................................

72

vii | P a g e

DAFTAR TABEL Tabel 2.1

...........................................................................................

9

Tabel 2.2

...........................................................................................

23

Tabel 2.3

...........................................................................................

31

Tabel 2.4

...........................................................................................

34

Tabel 2.5

...........................................................................................

39

Tabel 2.6

...........................................................................................

40

Tabel 2.7

...........................................................................................

43

Tabel 2.8

...........................................................................................

45

Tabel 3.1

...........................................................................................

49

Tabel 4.1

...........................................................................................

79

viii | P a g e

BAB I PENDAHULUAN

A. Latar Belakang Masalah Tanah merupakan bagian dari permukaan bumi. Tanah merupakan sa...