HG Kapitalizm monopolistyczny, II rewolucja przemysłowa PDF

Preview

Summary

Kapitalizm monopolistyczny, II rewolucja przemysłowa, najważniejsze zagadnienia...

Description

Cechy kapitalizmu monopolistycznego 1. Monopolizacja życia gospodarczego, koncentracji produkcji towarzyszyła koncentracja i centralizacja kapitału, powstawanie zrzeszeń monopolistycznych różnego typu obejmujących koncentrację poziomą (kartele, syndykaty, trusty) oraz pionową (koncerny). 2. Powstanie kapitału finansowego fuzje kapitału bankowego z przemysłowym – przedsiębiorstwa bankowe i przemysłowe, mimo iż spełniały oddzielne funkcje, zostały podporządkowane jednemu kapitałowi; oligarchia finansowa – nowa grupa właścicieli kapitału; przedstawiciele oligarchii (rentierzy) nie zarządzali procesami produkcji czy obrotem bankowym, starali się właściwie lokować swoje środki finansowe w zyskownych przedsięwzięciach przedsiębiorstw; oddzielenie własności od zarządzania – funkcje techniczne w procesach produkcyjnych przejęli najemni fachowcy (menedżerowie, inżynierowie, ekonomiści); 3. Wywóz kapitału:  rozwój przemysłu w krajach wysokorozwiniętych – powstanie nadmiaru wolnych kapitałów, które zaczęto lokować w krajach słabiej rozwiniętych i koloniach (niedostatek kapitału, tania siła robocza i surowce, wysoki popyt),  formy lokowania kapitału za granicą: pożyczki dla rządów krajów uboższych (Francja, np. Rosji), pożyczki dla konkretnych przedsiębiorstw, wykup akcji, inwestycje bezpośrednie (BIZ),  najwięksi eksporterzy kapitału: Wielka Brytania, Francja i Niemcy (ich udział w inwestycjach zagranicznych ok. 3/4 całości). 4. Podział świata na ekonomiczne strefy wpływu 5. Kolejny etap kolonializmu Fazy kolonializmu europejskiego: 1) od XVI w. do połowy XVIII w. – kolonie są intensywnie zdobywane jako ważny składnik siły gospodarczej państw 2) od końca XVIII w. w okresie kapitalizmu liberalnego – zainteresowanie koloniami wyraźnie słabnie; wiele terenów zależnych uzyskuje wtedy niepodległość lub autonomię, jednocześnie Wielka Brytania i Francja starają się powiększać swoje posiadłości 3) po 1870 r. w okresie kapitalizmu monopolistycznego – gwałtowny wyścig kolonialny mocarstw przemysłowych doprowadza do podziału Afryki i sporej części Azji.

Druga rewolucja przemysłowa - przypada na drugą połowę XIX i początki XX stulecia; spowodowana została gwałtownym rozwojem nauki, któremu towarzyszyło powstanie nowych rozwiązań technicznych. Między „pierwszą” i „drugą” rewolucją nie było próżni; trwał nadal proces udoskonalania i wdrażania wielkich odkryć technicznych. Był to proces ciągły, ale wykazujący w krótszych okresach pewne przyspieszenia i zahamowania. Okresy przyspieszeń to właśnie „rewolucje przemysłowe”. Różnice I rewolucja II rewolucja Przewrót techniczny… objął głównie przemysły tradycyjne: hutniczy, górniczy,zrodził nowe przemysły: chemiczny, fotograficzny, włókienniczy, rolno-spożywczy elektrotechniczny, itd. Odkrycia, wynalazki, poszukiwania… Stanowiły konsekwencję praktycznego zapotrzebowania,„unaukowione”, zespołowe, planowe, z użyciem wielkich środków zależały w dużej mierze od szczęścia, przypadku, były wynikiemtechnicznych intuicji, itd. Przetwarzanie i przenoszenie energii wiek XIX „wiek pary” (maszyna parowa) Inne różnice Zasięg lokalny –Anglia

Wiek XX „wiek elektryczności” (silnik elektryczny), znacznie większe możliwości zastosowania niż maszyna parowa Zasięg światowy

Płaszczyzna techniczna II rewolucji przemysłowej obejmowała zmiany: 1) w technice i technologii produkcji (dalszy postęp w starych przemysłach oraz całkiem nowe dziedziny, a najważniejsza innowacja to zastosowanie energii elektrycznej) 2) w technicznej organizacji produkcji (tzw. racjonalizacja produkcji), 3) w technice zarządzania i ewidencji (wyodrębnienie się administracji gospodarczej oraz kadry inżynieryjno-tech.), 4) w technicznej organizacji obrotu towarowego (wielkie przedsiębiorstwa hurtowe, domy towarowe, hale targowe) Główne wynalazki  wytwarzanie i szerokie zastosowanie energii elektrycznej (budowa elektrowni, silnik elektryczny, rozszerzenie mechanizacji i początki automatyzacji, inne zastosowania np. oświetlenie, spawanie elektryczne); hydroelektrownia (elektrownia wodna) – w Appleton w Stanach Zjednoczonych 1882 r. silnik elektryczny (liniowy) – Danielson 1902 r. Silnik prądu stałego konstrukcji Paula-Gustava Fromenta (prawdopodobnie z roku 1844) transformator – Paweł Jabłoczkow ok. 1876 r. żarówka – Thomas Edison 1886 r.  wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej (gaz ziemny); destylacja ropy naftowej – 1853 r. Ignacy Łukasiewicz i Beniamin Silliman pierwsze przemysłowe wydobycie ropy naftowej w Stanach Zjednoczonych przemysłowe metody destylacji ropy początkowo najważniejsza produkcja nafty, potem benzyny (rozwój badań nad silnikiem spalinowym)  postęp w tzw. wielkiej syntezie chemicznej (barwniki syntetyczne, leki, nawozy sztuczne, masy plastyczne, badania naukowe); okresowy układ pierwiastków - Dmitrij Mendelejew 1869 r.; metoda otrzymywania sody amoniakalnej – surowca do produkcji środków piorących i szkła – Belg Ernest Solvay 1863 r.  silnik spalinowy (1879 r. Benz, 1893 r. Diesel – początek produkcji 1897); DM12 silnik wysokoprężny Diesla pierwszej generacji (1906)  turbina parowa;  początki telekomunikacji (telefon – Bell 1876 r., radiotelegraf – 1896 r. Marconi);  dalszy postęp w starych przemysłach, zwłaszcza hutnictwie (piece martenowskie, piece elektryczne), w przemyśle metalowym i maszynowym, początki hutnictwa aluminium;  postęp w innych dziedzinach (narodziny kinematografii, w budownictwie, przemyśle zbrojeniowym) środek wybuchowy – dynamit, Szwed Alfred Nobel 1875 r. zmiany w technicznej organizacji produkcji  racjonalizacja produkcji;  typizacja i standaryzacja wyrobów;  system taśmowo-potokowy;  początki naukowej organizacji pracy – fordyzm, tayloryzm Amerykanin Frederick Taylor - zachęcał do określania norm pracy, zadań pracownika, organizacji warsztatu pracy (opory robotników i związków zawodowych; zakłady Forda – aktywne wdrażanie) zmiany w technice zarządzania i ewidencji  wyodrębnienie administracji gospodarczej i kadry inżynieryjno-technicznej;  oddzielenie się własności od zarządzania;  nowe techniki biurowe zmiany w technicznej organizacji obrotu towarowego  wielkie przedsiębiorstwa hurtowe i komisowe;  domy towarowe, hale targowe;  sprzedaż katalogowa;  giełdy specjalistyczne;  reklama handlowa;  postęp w przechowalnictwie i opakowaniach

nowe gałęzie wytwórczości (przemysł elektrotechniczny, samochodowy, chemiczny, naftowy); wzrost asortymentu wyrobów, wydajności pracy oraz produkcji przemysłowej (w skali światowej w latach 1870-1913 ponad 5-krotny, w Stanach Zjednoczonych – 10-krotny) zmiana układu sił ekonomicznych między czołowymi mocarstwami kapitalistycznymi  1913 r. – pierwsze miejsce w produkcji przemysłowej osiągnęły Stany Zjednoczone, drugie Niemcy, trzecie Anglia (spadek z pierwszego);  wzrost dystans pomiędzy krajami wysoko uprzemysłowionymi oraz opóźnionymi (nie mówiąc o terytoriach kolonialnych i zależnych:dochód narodowy na 1 mieszkańca w 1913 r. – około 350 dolarów w Stanach Zjednoczonych, w Rosji – 43, na ziemiach polskich – od 38 w Galicji do 113 w zaborze pruskim zmiany w rolnictwie i przemyśle spożywczym  dalszy postęp mechanizacji (kombajny, pierwsze traktory) i chemizacji (nawozy sztuczne);  wzrost plonów (zwłaszcza w Anglii i Danii) oraz produkcji (jej tempo wolniejsze niż w przemyśle);  zróżnicowanie typów rolnictwa (intensywne, ekstensywne, plantacyjne);  konkurencja – np. między rolnictwem europejskim i amerykańskim (wielki kryzys agrarny w Europie w latach 1873-1896)  postęp w przygotowywaniu i przechowywaniu żywności – sterylizacja i pasteryzacja mleka, wina; zamrażanie mięsa; pierwsze statki chłodnie zmiany w transporcie  wzrost znaczenia transportu (zwłaszcza kolejowego);  szybki wzrost długości linii kolejowych; lokomotywa elektryczna – 1895; spalinowa – 1912 r. pociągi sypialne – George Pullman 1864 r.; oświetlenie w wagonach – 1888 r.  postęp w żegludze morskiej (turbina parowa 1884 r., duże stocznie, statki specjalne); Titanic – 1912 r. (2200 pasażerów, 260 m długości)  budowa kanałów (np. Kanał Sueski, Panamski)  rozwój transportu drogowego automobil – 1885 r. Daimler i Benz opatentowali pojazdy trzykołowe prostej konstrukcji fabryki samochodów – na początku XX w. w Europie i Stanach Zjednoczonych pracowało kilkadziesiąt fabryk; spektakularny rozwój zakładów samochodowych w Detroit założonych w 1903 r. przez Henry’ego Forda i jego wspólników (1908 r. – początek produkcji wielkoseryjnej, 1913 – masowej tramwaje – pierwsze w Berlinie w 1881 r. metro – Londyn 1890 r.  rozwój transportu powietrznego statki powietrzne – Ferdinand Zeppelin 1900 r. aeroplan (samolot) – Amerykanie Orville i Wright 1903 r.; zmiany w handlu  wzrost obrotów w wymianie wewnętrznej i zagranicznej (prawie czterokrotny);  nawrót do protekcjonizmu – jako następstwo: - ekonomicznego kryzysu 1873 r . (spadek cen towarów przemysłowych – mniejszy popyt ze strony społeczeństw europejskich, spadek cen artykułów i surowców rolnych – rolnictwo europejskie musiało konkurować z tanim zbożem ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, udogodnienia w zakresie transportu i przechowywania), - przyspieszonego wzrostu produkcji rolnej i przemysłowej na świecie, - masowej migracji ludności z Europy do Ameryki zmiany w finansach  wzrost obiegu pieniężnego;  intensywny rozwój bankowości; powstanie kolejnych centralnych banków emisyjnych;  wzrost roli kredytu....