Historia prasy i mediów PDF

Preview

Summary

Dokładne notatki z historii prasy i mediów tryb zaoczny...

Description

1. Źródłosłów leksemu „gazeta” Pochodzenie słowa „gazeta”: a) wł. gazzetta -> drobna, średniowieczna moneta, za którą można było kupić zbiór nowin b) wł. gaza -> sroka (nagłówki, dostarczanie informacji) c) hebrajskie izgard -> goniec, herold, posłaniec 2. Osiemnastowieczne znaczenie leksemu „dziennik” 3. Pojęcie „publicystyka” (do XIX stulecia) Polskie oświecenie nie znało pojęcia „publicystyka”. Do XIX wieku: „literatura broszurowa”. Do dzisiaj nie ma łatwego tłumaczenia na hiszpański, angielski, francuski. Nawiązanie do niemieckiego „publitzistik”. W XVII i XVIII wieku oznaczało ono naukę prawa i gospodarki państwowej. 4. Artykułografia - XIX wiek (geneza pojęcia, autorzy pierwszego zestawienia) Pojęcie „gatunki dziennikarskie” nie istniało do poł. XIX wieku. Pierwszą próbę usystematyzowania gatunków podjęli Dembowski i Kamieński, posługując się pojęciem „artykułografii” – analiza zawartości prasy. 5. Antyczne początki komunikologii Starożytna Grecja -> gazeta mówiona. „Verba volant, scripta manent”. Początki gatunków informacyjnych – informacja przekazywana ustnie. Początki publicystyki – oratorstwo, sztuka wymowy. Petroglify – prymitywne, graficzne środki przekazywania informacji. Piktogramy – wywodzą się z petroglifów. Opowiadają (petroglify przedstawiają) o wydarzeniu. Pismo ideograficzne – znaki umowne. Obecnie tylko w alfabecie chińskim. Coś więcej? 6. Acta Diurna 59 r. p.n.e. -> z rozkazu Cezara ukazuje się „Acta Senatu et Populi”, potem przemianowane na „Acta Diurna Populi Romani” – początek prasy europejskiej. Początkowo ukazywały się na tablicach, potem na papirusie. Część egzemplarzy trafiała na place Rzymu. Przetrwały ok. 5 stuleci Znaleźć w nich można było: - informacje o wydarzeniach oficjalnych - horoskopy - nekrologi - informacje o procesach - fragmenty prac filozofów itp. (np. Cyceron czy Tacyt) 7. Początki prasy w Chinach ok. IV wieku w Chinach komunikaty zawierające treści z życia dworu, dekrety carskie, nominacje urzędników, np. od VII wieku do 1911 (upadek cesarstwa) ukazywał się w formie drukowanej biuletyn Dibao (Gazeta Dworu)

IX/X wiek -> w Chinach ukazuje się „King-Pao” – pierwsza gazeta (urzędowa), przetrwała do 1991 roku. Coś więcej? 8. News letters - geneza i znaczenie 9. Geneza poczty na świecie i jej wpływ na rozwój prasy ok. 2000 r. p.n.e. -> Egipt IX w. p.n.e. -> Chiny VI w. p.n.e. -> poczta perska (kurierzy) IV w. p.n.e. -> sztafety („angaroi”) Aleksandra Macedońskiego Pod koniec panowania cesarza Augusta powstaje poczta rzymska – kurierska poczta publiczna (cursus publicus). Zawodowych kurierów zwano „kursorami”. Karol Wielki organizuje pocztę i ulepsza drogi w swym królestwie w II połowie VIII wieku. W kolejnych latach poczty opierają się głównie na systemie posłańców, stanowisk, punktów zmian koni, przystanków itd. XIII wiek -> pojawiają i rozwijają się poczty zakonne i poczty miast kupieckich XIV-XV wiek -> rozwój poczt domów kupieckich 1516 r. -> powstaje linia pocztowa z Wiednia do Brukseli (Francesco de Taxis). Rodzina de Taxis walczy o monopol. 10. Początki poczty w Polsce (geneza, główne postaci, charakterystyka) 1558 r. -> Zygmunt August zarządza założenie poczty na linii Kraków – Wenecja (Prospero Provano). Powstała z powodu prób odzyskania pieniędzy, które pożyczono inny krajom oraz tych, które zabrała ze sobą Bona. Szybko wpada ona w ręce de Taxis. ok. 1600 r. -> Sebastian Montelupi tworzy pocztę na trasie Wilno – Kraków. Później przejmuje i rozwija ją Bandinelli (w roku 1662). 11. Weneckie biuro wiadomości w XVI wieku XVI wiek -> w Wenecji powstaje kupieckie biuro wiadomości i nowinek. Opisywano je jako „fagli d’arrivi(?)”. W 1563 roku pojawiają się informacje o wojnie z Turkami. Wenecja = kolebka włoskiej prasy. 12. Wynalezienie druku (kto, kiedy, jaki wpływ na rozwój prasy) Starożytny Babilon i Egipt -> pojawiają się stemple do odbijania wzorów w miękkiej glinie. VII wiek -> tworzy się drzeworyty na papierze. 1041 rok -> w Chinach Pi-Sheng tworzy ruchomą czcionkę (Wang Zhen ją udoskonala). Nie przyjęła się ze względu na mnogość znaków w chińskim alfabecie. 1450 rok -> Gutenberg – początkowo eksperymentuje, drukuje różne małe książeczki, potem słynną Biblię. W kolejnych latach powstają drukarnie w niemieckich miastach, potem szwajcarskich,

włoskich itd. Często podaje się też innych wynalazców czcionki, ale ogólnie przyjęto uznawanie Gutenberga jako pierwszego i najważniejszego. 13. Początki druku w Polsce Druk do Polski przyniósł Kasper Straube, wędrowny typograf z Bawarii. Przybył do Krakowa w roku 1473 i działał w nim przez 4 lata, wykonując głównie zlecenia dla Kościoła. Wydał w Polsce cztery dzieła. Polska rozpoczęła dzięki niemu drukowanie techniką gutenbergowską jako siódmy kraj na świecie. Dwa lata później, we Wrocławiu powstała oficyna drukarska Kaspra Heliana. Później, w roku 1498, drukarstwo rozwija się w Gdańsku. W 1513 roku wydrukowano pierwszą książkę w języku polskim – „Raj Duszny”. 1513 rok -> powstaje pierwszy polski „druk ulotny” – relacja z wojny z Moskwą („Neue Zeittung auf Litten Und vom den Mascovitern”. 14. Nazwiska 3 najważniejszych drukarzy staropolskich Kasper Straube, Kasper Helian, Konrad Baumgarten 15. Przyczyny rozwoju prasy w XVII wieku • postępujące udoskonalanie i upowszechnienie druku • rozwój kultury salonowej • „globalizacja” świata • rozwój handlu Coś więcej? 16. Dziennikarskie źródła informacji w XVII wieku a) Przedruki z prasy zagranicznej b) Przesyłane pocztą korespondencje z prowincji c) Prasa ,,międzynarodowa” Holandia i Niemcy, przeznaczona do rozprowadzania w całej Europie d) ,,Nouvelles Extraordinaires de Divers Endroits” - opóźnienie w Polsce: 10-14 dni 17. Pierwszy tygodnik we Flandrii 1605 rok -> w Antwerpii księgarz Abraham Verhoeren zakłada „Die Nieuwe Tijdinghe”. Początkowo zawierała ona informacje militarne, a od 1620 roku bardziej informacyjne. 18. Działalność Theophraste’a Renaudot'a (jego wpływ na rozwój prasy francuskiej) W 1624 roku Renaudot zakłada w Paryżu – na mocy otrzymanego przywileju królewskiego – Biuro Adresów i Spotkań (Bureau d’Adresses et de Rencontres). Biuro otrzymywało oferty kupna, sprzedaży i wymiany. Najpierw proponowano oferty na tablicach w biurze, potem w formie ulotek, a od roku 1633 były one wydawane co tydzień drukiem jako „Feuille d’Avis du Bureau d’Aresses”, a potem „Les Petite Affiches”. W tygodniku Renaudota znajdowały się stałe rubryki, np. dobra ziemskie do sprzedania, domy do wynajęcia w Paryżu, meble do sprzedania itd. 1631 -> Theopraste Renaudot wydaje „La Gazette” (wychodziła co sobotę, miała 4 strony). W 1762 roku zmienia nazwę na „La Gazette de France”. Zawierała komunikaty

króla, komentarze itp. Po zmianie nazwy stała się oficjalną gazetą rządową. Później, w miarę upływu lat robiła się coraz bardziej apolityczna. 19. „La Gazette (de France)” - geneza i charakterystyka ODPOWIEDŹ PYTANIE WYŻEJ 20. Geneza „kaczek dziennikarskich” 21. Geneza powieści w odcinkach na łamach prasy Pierwsza połowa XVIII wieku -> Defoe – „Życie i dziwne przypadki Robinsona Cruzoe” 22. Pierwsza gazeta codzienna na świecie (geneza, założyciel) Pierwsza gazeta codzienna -> 01.01.1650 -> „Einkommende Zeitungen” (6 razy w tygodniu, Timtoheus Ritzsch) 23. „Merkuriusz Polski” - geneza i charakterystyka Merkuriusz Polski -> Kraków, 03.01.1661 rok.  nakład 100-200 egzemplarzy.  początkowo 1-2 razy w tygodniu  po 27 numerach przeniesiono redakcję do Warszawy  inspirator – Łukasz Opaliński  redaktor – Hieronim Pizacci (Włoch) – tłumaczenie informacji na polski  powstała w związku z planem politycznym króla Jana Kazimierza, założona w celu propagandowym, zlikwidowana po klęsce reform króla 24. Początki reklamy Niektórzy historycy reklamy upatrują jej źródeł w Babilonie, Egipcie, Fenicji. Różne formy reklamy występowały w starożytnej Grecji i Rzymie. W Grecji kształcono „kadry propagandystów i specjalistów do reklamy”, a znakomicie znana była retoryka. W rzymskich Pompejach zachowały się reklamy i ogłoszenia po różnorakich usługach (winiarnia, walki gladiatorów itd.). Słowo „reklama” również pochodzi z czasów starożytnych (od clamo, clamare – krzyczeć, głóśno wołać, przywoływać, świadczyć). W średniowieczu nastąpił regres handlu i reklamy. Pojawiły się jednak „jarmarczne” sposoby zachwalania towarów, ale też plakaty i afisze reklamowe. Szyldy zakładów rzemieślniczych również były reklamą. Pojawienie się druku spowodowało, że szybko „zaanektowano” go na potrzeby reklamy. 25. Biura ogłoszeń i ich wpływ na rozwój reklamy w XVII wieku Pierwsze biuro powstało w Londynie w 1611 roku (Arthur Gorges i Walter Cope). The Public Register for General Commerce – szybko jednak upadło. Dopiero w roku 1649 powstała w Londynie pierwsza gazeta ogłoszeniowa związana z biurem informacji handlowej „The Impartial Intelligencer”. Pierwsze pismo tego typu w innych krajach założone zostało w 1624 roku przez Theopraste’a Renaudota (pytanie 18). Stopniowo pojawiało się coraz więcej pism tego typu, również w innych europejskich państwach. Doszło do tego, że w Niemczech wprowadzono nawet „przymus ogłaszania”, zgodnie z którym ogłoszenie musiało przejść najpierw przez kolumny pism ogłoszeniowych, by mogło pojawić się w innych gazetach.

W miarę upływu czasu ogłoszenia zaczęły pojawiać się też w zwykłych, codziennych tytułach. Reklama pojawiała się w dziennikach i periodykach. Reklama herbaty na łamach „Mercurius Politicus” w roku 1658, pod koniec XVII wieku w „Morning Post” reklamowała się modystka. 26. Dlaczego reklama w prasie informacyjnej pojawiła się później niż biuletyny ogłoszeniowe? 27. Prasa dwunożna PRASA DWUNOŻNA - niska cena prasy jest efektem wpływów ze sprzedaży egzemplarzy i reklam. 1 lipca 1836 roku zaczyna wydawać w Paryżu „La Presse”. Obniżył ceny gazety (abonament do 40 franków rocznie), równocześnie podnosząc honoraria dziennikarzy, przez co zyski ze sprzedaży nie pokrywały kosztów wydawania gazety. Na wzór angielski i amerykański rozbudował więc dział ogłoszeń – powstało wtedy określenie „prasa dwunożna” (jedna noga – wpływy ze sprzedaży, druga – z reklam). Za przykładem Girardina wkrótce – mimo że początkowo go krytykowano – poszły inne francuskie tytuły. 28. Czasopisma uczone - charakterystyka i dwa przykłady a) Francja 1665 ,,Journal de Savants”. Tygodnik, 12 stron, o charakterze przeglądu naukowego. Zawierał: doświadczenia przyrodnicze, spostrzeżenia astronomiczne, informacje o wynalazkach technicznych b) Anglia, 1665 r. ,,Philosophical Transactions” c) Niemcy ,,Acta Eruditiorum Lipsiensium” ,,Zabawy przyjemne i pożyteczne” a) Od 1770 roku wydawane przez Michała Grolla. Miało charakter literacki, współpracowało z A. Naruszewskim, T. K. Węgierskim, I. Krasickim. b) Cele wychowawcze, rozwój języka narodowego c) Główny organ obiadów czwartkowych d) W odróżnieniu od prekursorów skupiało się bardziej na kwestiach kulturalnych i literackich niż naukowych 29. Czasopisma moralne na świecie (twórcy, geneza, charakterystyka) a) Docenione początkowo przez Anglików, szybko rozprzestrzeniły się w pozostałych krajach Europy: we Francji, Hiszpanii, w Polsce i na terytorium Niemiec. b) Stały się ,,flagowym produktem” oświecenia c) Wpływały na zmianę poglądów społeczeństwa angielskiego d) Bardzo liczono się z ich opinią e) pomysłodawcami byli Richard Steele i Joseph Addison The Tatler - pojawił się z inicjatywy Richarda Steele’a 12 kwietnia 1709 roku. a) Kolejne numery ukazywały się trzy razy w tygodniu. b) Prymarną ideą Steele’a było stworzenie pisma, które stałoby się platformą wymiany informacji zasłyszałanych w miejskich kawiarniach c) Stworzono postać-maskę: Izaac’a Bickerstaff’a, która miała zacząć moralizować w surowym duchu społeczeństwo brytyjskie

d) Rozwój eseju (narodził się w renesansie, ale na łamy czasopism został przeniesiony za sprawą The Tatler) e) Współpraca z Josephem Addisonem f) Ukazuje się do 1711 (utrata przewagi politycznej Wigów, z którymi sympatyzowali autorzy) ,,The Spectator” a) W 1711 roku Steele przy współudziale Addisona wprowadził na rynek prasowy nowy tytuł, ,,The Spectator”. Nakład: 3000 egzemplarzy (czytywany przez około 60 tyś. Brytyjczyków) b) Rolę pośrednika przejął Obserwator (ang. Spectator), kreowany na inteligentnego, oczytanego podróżnika c) Redaktorzy nawiązali współpracę z takimi twórcami jak Alexander Pope, Thomas Tickell czy Jonathan Swift d) Moralizować, ale nie nudzić e) Ostatni numer: 1712 rok 30. Czasopisma moralne w Polsce (twórcy, geneza, charakterystyka) Polska - ,,Monitor” a) Ukazywał się od 1765 do 1785 roku. b) Warszawska drukarnia Mitzlerowska. c) Ukazywał się co tydzień. d) Współpracownicy: Ignacy Krasicki, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Konarski e) Liczne przedruki i tłumaczenia ze ,,Spectatora” f) Obóz królewski uczynił z ,,Monitora” narzędzie służące oświeceniu czytelników i kształtowaniu w tym duchu światopoglądu g) Walka z sarmatyzmem h) Ostra polemika z przywarami narodowymi i) Krytyka skłonności Polaków do alkoholu, piętnowanie ich próżności, plotkarstwa czy nadmiernego przywiązania do strojów j) Walka o ideał nowej kobiety, nowego szlachcica, nowego obywatela k) Teksty sygnowane pseudonimami (np. Theatralski, Próżniakowski). l) Adresowany do średniozamożnej szlachty 31. Najważniejsze tytuły polskiej prasy w XVIII wieku a) 4 stycznia 1729 rok - ,,Nowiny Polskie” b) 8 stycznia 1729 rok - ,,Relata Refero” c) Grudzień 1729 - powstaje z ich połączenia ,,Kurier Polski” i ,,Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów” d) Tytuły wydawali pijarzy, redaktorem był Jan Naumański e) 1737 rok - ,,Kurier Polski” i ,,Uprzywilejowane Wiadomości...” przechodzą w ręce jezuitów f) 1765 - z połączenia obu tytułów powstają ,,Wiadomości Warszawskie” 32. Pijarzy vs jezuici i ich wpływ na polską prasę XVIII stulecia

Pijarzy vs. jezuici a) Błąd drukarski zdecydował o pluralizmie polskiej prasy. Początkowo monopol na wydawanie prasy mają pijarzy. b) 1736 rok - na łamach ,,Kuriera Warszawskiego” informacja o narodzinach córki królowej Marii Józefy Habsburżanki ,,krowa powiła potomka” - monopol przejmują jezuici. c) Jakość prasy uległa obniżeniu. d) 1773 rok - kasata zakonu jezuitów. Przywilej wydawniczy otrzymuje ks. Stefan Łuskina (który również był jezuitą, ale zaczął się ubiegać o to, by mógł wydawać pisma na własną rękę) e) 1774 - pojawia się ,,Gazeta Warszawska” (środy i soboty) • Walka z ideami oświeceniowymi • Poparcie mocarstw rozbiorowych • Informacje krajowe i zagraniczne • Atak na masonerię, idee Woltera i Rousseau 33. Stefan Łuskina - sylwetka postaci a) 1725 – 1783 b) Jezuita c) studiował w Wiedniu (nauki ścisłe) i Rzymie (teologia) d) Pasjonowała go matematyka, fizyka i astronomia e) Posiadał dożywotni przywilej na wyłączność wydawania (cum iure exlusivo) prasy informacyjnej w Koronie we wszystkich językach z wyjątkiem francuskiego (pijarzy). f) Postulował wprowadzenie cenzury prewencyjnej. Idea wolności słowa nadzwyczaj szkodliwa. g) od 1774 roku wydaje „Gazetę Warszawską” 34. „Złoty wiek” prasy angielskiej (kiedy? dlaczego tak określano? charakterystyka) Początek XVIII wieku określano mianem „złotego wieku” prasy angielskiej. Powstawało wtedy wiele nowych gazet (m.in. „The Tatler” i „Spectator”), rośnie zainteresowanie prasą, prasa moralna, która pojawia się wtedy, szybko zyskuje popularność. W miarę upływu czasu i wprowadzenia „stempla” obowiązującego wydawców gazet i broszur informacyjnych, ci skłonili się w stronę tygodników i miesięczników, które stały się bardzo ważnym elementem w życiu brytyjskiego społeczeństwa, publikowało w nich wielu uznanych pisarzy i twórców. Później powstały też czasopisma adresowane do kobiet, m.in. „Ladies Magazine”, a w kolejnych latach w Anglii panuje coraz większa swoboda polityczna, co pozwala zliberalizować prawne dotyczące wydawców. To wszystko sprawiło, że w XVII wieku prasa brytyjska zanotowała gwałtowny progres i stała się wzorem dla innych europejskich krajów pod tym względem. 35. Kim był Junius? Junius pisał swoje listy do wydawcy Henry Samsona Woodfalla, pod różnymi pseudonimami, w końcu decydując się na wybranie drugiego imienia rzymskiego patrioty Luciusa Juniusa Brutusa. Listami Juniusa nazywa się serię listów atakujących skorumpowanie osób ze świecznika życia politycznego osiemnastowiecznej Anglii. Ukazały się one po raz pierwszy w antyrządowej, popularnej gazecie "Public Advertiser" 21 stycznia 1769 roku.

Autor, który do dziś pozostaje anonimowy, atakował w szczególności króla Jerzego III i jego ministrów, w tym księcia Graftona, będącego premierem w latach 1768 - 1770. Listy nie pozostawiają wątpliwości, że pochodzą od osoby znającej tajniki spraw rządowych, o których pisano z wielką zapalczywością. Junius posługiwał się inwektywami częściej, niż przytaczaniem argumentów, przez które chciał zwrócić uwagę na wpływy polityczne Jerzego III, próbującego powołać własny "osobisty" rząd. Zarzucał królowi Jerzemu wybieranie ministrów wśród swoich przyjaciół. Używał ciętego języka, atakując życie prywatne i poczynania publiczne Graftona i jego ludzi (ostatecznie doprowadził do obalenia jego gabinetu). Nie oddzielał w nich życia prywatnego od publicznego. 36. „The Times” - geneza i charakterystyka THE TIMES – John Walter I. Pochodził z zamożnej rodziny, ale nie miał żadnego doświadczenia jako wydawca. Mając 44 lata postanowił zająć się prasą. W 1782 roku nabył patent wydawniczy, a dwa lata później drukarnię. Początki dziennika nie były łatwe, Walter trafił nawet na krótko do więzienia (artykuł nie spodobał się rodzinie królewskiej), udało mu się jednak wynegocjować królewską dotację. Po trzech latach zmienił tytuł na „The Times” i wprowadził zmiany (wypisane niżej), które pozwoliły gazecie się rozwinąć. Reputację solidnego i rzetelnego dziennika Times zdobył jednak dopiero w 1819 roku, gdy na jego łamach opublikowano serię krytycznych publikacji w związku z niepokojami społecznymi – niezależność od rządu! Później rozwija się coraz bardziej, aż staje się krajowym i światowym liderem. Najpierw jako „The Daily Universal Register” (1782). Zmiany:  stosowanie dłuższych artykułów  wyróżnione tytuły publikacji  zmiana nazwy  własna sieć korespondentów  wolny od wyraźnych wpływów władzy publicznej – artykuły dla niej niewygodne  przejrzystość działów – inny sposób łamania i wyodrębniania 37. Początki prasy w USA 38. Prasa francuska w obliczu Rewolucji Francuskiej We Francji prasa do końca XVIII w. znajdowała się pod kontrolą państwa, niektóre pisma, np. „Gazette de France” były organem władzy królewskiej. Sławą w tym czasie cieszyli się „encyklopedyści”: Diderot, Wolter czy Helwecjusz. Na rynku prasowym Paryża w 1777 r. pojawia się dziennik „Journal de Paris ou Poste du Soir”. Założycielami byli D'Ussieux, Coranze i Cadet. Gazeta ta rozpoczęła erę prasy codziennej we Francji. Wybuchła Rewolucja Francuska. Prasa rewolucyjna rozwijała się szybko, np. „Defenseur de la Constitution” której autorem był Robespierre, skierowana była do ludności wiejskiej. Przywódcy rewolucji: Robespierre, Danton, Babeuf, Desmoulins czy Marat wydawali pisma, które sprowadziły na nich karę śmierci lub więzienie. Dopiero Deklaracja Praw Czlowieka i Obywatela zapewniła wolność słowa. 39. Prasa masowa I generacji (najważniejsze tytuły, dziennikarze, charakterystyka pism, wprowadzane innowacje) Benjamin Day:  3 września 1833 -> „The New York Sun” (później: „The Sun”). Podtytuł: It Shines for All.

         

atrakcyjna cena: początkowo 5, potem 2, potem 1 cent. stale rosnący nakład: 4 miesiące od wydania 5 tysięcy egzemplarzy, po roku 10 tysięcy, 2 lata – 20 tysięcy, 1860 rok: 77 tysięcy egzemplarzy. konkretny odbiorca: klasa robotnicza. publikowanie informacji sensacyjnych (newsów). podejmowanie atrakcyjnych tematów lokalnych. atrakcyjna forma graficzna. zatrudnienie gazeciarzy. wykorzystanie pracy reporterów. sprzedaż reklam i publikacja ogłoszeń. wykorzystanie nowoczesnych technik druku.

„Sprzedaję tak dużo – by móc sprzedawać tanio, a sprzedaję tanio, by móc sprzedawać dużo” Benjamin Day James Gordon Bennett Starszy:  imigrant ze Szkocji, przebywał w różnych miastach Stanów Zjednoczonych, podejmował się różnych prac (jako freelancer, asystent wydawcy).  pierwsze próby wydawnicze: „Sunday Courier”, „Enquirer” („Courier and Enquirer”).  „The Herald” - „New York Herald”, ukazuje się od 1835, model prasy brukowej.  szokujące newsy: skandale, morderstwa, zboczenia.  zapoczątkowani...