Inny Świat - omówienie PDF

Preview

Summary

Inny Świat - omówienie, streszczenie, bohaterowie...

Description

INNY ŚWIAT — GustawHerling- Grudziński PODSTAWOWE INFORMACJE ,lnny świat" jest ważnym dokumentem świadka sowieckiego totalitaryzmu. Utwór jest istotny ze względu na trzy elementy: opisane w nim wydarzenia są relacją „z pierwszej ręki” — jednym z najwcześniejszych zapisów przeżyć i doświadczeń więźnia obozu pracy w Związku Radzieckim; poziom literacki utworu jest wysoki; więźniowie ukazani są jako ludzie walczący o ocalenie resztek człowieczeństwa w nieludzkim świecie sowieckich łagrów.

CZAS 1 MIEJSCE AKCJI Opisywane przez autora wydarzenia rozgrywały się od 1940 r. (pobyt w więzieniu w Witebsku) do 1945 r: (pobyt w Rzymie - wydarzenie przywołane w Epilogu) . Zdarzenia dotyczące pobytu w obozie w Jer-cewie przypadają na lata 1940-1942. Po opuszczeniu obozu autor usiłował dostać się w okolice Czelabińska. W marcu 1942 r. został przyjęty do 10. Pułku Artylerii Lekkiej X Dywizji Piechoty w Ługowoje. a 2 kwietnia był już w Pahlevi GATUNEK, BUDOWA UTWORU „Inny świat” to wypowiedź wielogatunkowa, w której występują elementy typowe dla pamiętnika, reportażu, autobiografii, a także eseju historycznego i politycznego. Książka zawiera wątki z życia pisarza; cechuje ją dokumentalność treści, autentyzm; głos zabierają naoczni' świadkowie, a ich relacje mają charakter sprawozdawczy. Utwór łączy 'cechy literatury pięknej i charakterystycznej dla literatury powojennej -literatury faktu. Język, zróżnicowany w zależności od mówiącej osoby i sytuacji komunikacyjnej, przemyślana kompozycja klamrowa, epilog podsumowujący przekaz ideowy dzieła świadc4 0 jego „literackości". Inne elementy: autobiografizm, yarracja o charakterze pamiętnikarskim utożsamienie autora z narratorem i bohaterem, afikcjonalność wskazują na związki utworu z literaturą

G-uŕo«

zołoî

- 6(udccenôlVl

e

chotëva'-;) ZNACZENIE TYTUŁU Tytuł utworu: został zapożyczony z dzieła Zapiski z martwego domu Fiodora Dostojewskiego. Podtytuł Zapiski sowieckie określa tematykę utworu, czyli opis doświadczeń człowieka skazanego na pobyt w łagrze na terenie Związku Radzieckiego. Świat łagrów jawi się jako odrębna przestrzeń, w której nie obowiązują normy etyczne, dopuszczalne są natomiast wszelkie formy zła. Jest to świat zbrodni i śmierci, oparty na innych wartościach niż te, które uznawane są powszechnie przez ludzkość. Motto utworu : Tu otwierał się inny odrębny świat... - pochodzi z Zapisków z martwego domu Fiodora Dostojewskiego. Słowa rosyjskiego pisarza, choć odnosiły się do czasów carskiej Rosji, wiernie oddają charakter świata łagrów, zwracając uwagę na jego najistotniejsze cechy: rzeczywistość pozbawiona jest nadziei i obowiązują w niej odmienne niż w normalnym świecie zasady i reguły życia. Motto utworu potwierdza aktualność zagadnienia, jakim jest zniewolenie człowieka i poddanie go cierpieniu.

BOHATEROWIE

UTWORU ćrȘRo

Bohater-narrator - bohater główny i narrator utworu; ze względu na dokumentalny charakter książki może być utożsamiany z autorem. Autor opisuje w niej swoje losy: warunki pobytu w więzieniach, pracę w obozie, wędrówkę przez Związek Radziecki. Wygłaszane przez niego komentarze są powściągliwe i dominuje w nich rzeczowa relacja. Główny bohater, mimo że jest ofiarą niesprawiedliwości, fałszywych oskarżeń, tortur, stara się zachować dystans wobec rzeczywistości, którą przedstawia, nie ujawnia emocji, a przede wszystkim nie ocenia. Zachowuje jednak do końca niezachwianą postawę moralną, czyli rozeznanie między tym co dobre, a co złe. Nadaje to ład światu przedstawionemu i utwierdza w przekonaniu, że istnieją wartości, których nie można się wyrzec, jeśli nie chce się utracić człowieczeństwa. Z tłumu

więźniów wyławia przede wszystkim postacie, które wyróżniły się próbą ocalenia w sobie resztek ludzkiej godności. Rusto Karinen - bohater drugoplanowy; Fin z pochodzenia. Grudziński Zabójca Stalina. Skazany na pobyt w łagrach podjął nieudaną próbę ucieczki. Chociaż była ona skazana na niepowodzenie, była wyrazem niepogodzenia się z niewolą, dowodem odwagi i resztek niezależności.

Mimo że Karinen drogo zapłacił za próbę ucieczki, przez siedem dni był wolny. Jego czyn oceniano jako heroiczny i Czerpano z niego siły do przetrwania. Michaił Aleksiejewicz - bohater drugoplanowy; z dzieł klasyków literatury z obył wiedzę 1 0 rzeczywistości Zachodu. Przekonał się, iż był okłamywany. Grudziński poświęca mu rozdział Ręka W ogniu. Tytuł nawiązuje do dobrowolnego męczeństwa, które sobie zadawał Kostylew, by nie pracować dla państwa, które nienawidził. Do końca zachował swą niewzruszoną postawę popełnił samobójstwo oblewając się wrzątkiem Natalia Lwowna - bohaterka drugoplanowa; ciężko chora na serce, miła, życzliwa kobieta. Czerpała siłę z czytania zakazanej książki F. Dostojewskiego Zapiski z martwego domu. Była przekonana, iż zniewolenie w Rosji trwało od czasów carskich i że jedyną formą uwolnienia się od niego jest wybór śmierci. Natalia ocalała swe człowieczeństwo tęskniąc gza wolnością i zachowując tożsamość Szewc z Witebska — drobny mężczyzna, Žyd, którego autor poznał w więzieniu w Witebsku. Przyczyną jego aresztowania była odmowa wykorzystywania skrawków skóry do żelowania butów. Miał przy sobie zdjęcie syna, kapitana lotnictwa w Armii Czerwonej; zdjęcie to zostało mu skonfiskowane na skutek donosu jednego ze współwięźniów. Pułkownik Szkłowski — współwięzień, znajomy autora, potomek zesłańców z 1863 roku, aresztowany za to, że nie przykładał się do politycznego wychowania żołnierzy. Razem z Grudzińskim jechał jednym pociągiem do Wołogdy; o płaszcz Szkłowskiego grali „urkowie” w karty. Marusia — młoda Rosjanka o „szerokich plecach i twarzy" Będąc dopiero przybyłą więźniarką, nie wiedziała, że opuszczenie baraku po zmroku jest śmiertelnie niebezpieczne. Złapała ją grupa ośmiu „urków”, której przewodził Kowal, dokonali oni na dziewczynie bmtalnego gwałtu zbiorowego — tak wyglądały właśnie „nocne łowy" Marusia została od tej pory „dziewczyną” Kowala, przychodziła do niego codziennie, co chroniło ją przed seksualną agresją jego towarzyszy. Jednak Kowal zauważył, że jego kompanom się ta nierówność nie podoba (ponieważ Marusię „upolowali" razem) i pewnego dnia kazał dziewczynie oddać się całej ósemce, co ta bez sprzeciwu zrobiła. W trzy

42,

potem Marusia poprosiła o przeniesłenie do Innego o ozu. więzień kryminalny (urka), przywódca

Pnnomarenko — więzień, który w dniu zakończenia wyroku otrzymał wiadomość o przedłużeniu pobytu w obozie bezterminowo. Położył się na pryczy i zmarł na zawał serca. młody i dobrze zbudowany były enkawudzista o tępej twarzy fanatyka z blizną na prawym policzku. Po przybyciu do obozu z etapem z Leningradu nie chciał z nikim zawrzeć znajomości, zachowywał się wyniośle. Pewnego dnia w kłótni powiedział nacmenom, że takich jak oni zabijał tuzinami. Nacmeni domyślili się, że Gorcew pomagał tłumić powstanie „basmaczów” w Azji Środkowej, zapewne był więc dawnym wysokim funkcjonariuszem aparatu władzy. Wątpliwości rozwiał więzieńy- który przybył z _kolejnym etapem — rozpoznał w Gorcewie śledczego, który brutalnie przesłuchiwał więźniów w Charkowie. Nacmeni i nowy więzień pobili Gorcewa, który długo nie podnosił się z ziemi. Władze nie stanęły w obronie byłego funkcjonariusza i Gorcewa spotykały kolejne represje ze strony współwięźniów. Osłabiony pobiciem, głodem i pracą, stracił przytomność przy wyrębie lasu. Więzień, który go wiózł na saniach do obozu, „niechcący" zgubił go w lesie. Później w zaspie odnaleziono zamarznięte ciało Gorcewa. Sytuacja ta: zauważa Grudziński — pokazała, że Gorcew został ofiarą spisku katów i ofiar: rzucono lwa na pożarcie niewolnikom. Grudziński przytacza tę historię również jako przykład

Że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować godność! W obozłe systematycznie następowała degradacja osobowości człowieka. Ludzkie uczucia, wrażliwośc na cierpienie, chęć niesienia pomocy innym, współpraca zastępowane były brakiem współczucia, donosicielstwem, ływalizacją. Człowiek z czasem tracił szacunek dla samego siebie, stawał się oprawcą innego człowieka. Ekstremalne warunki, w jakich żyli więźniowie, doprowadzały do utraty

człowieczeństwa. Mimo tragizmu sytuacji niektórzy więźniowie starali się jednak ocalić poczucie wewnętrznej wolności. Akty heroizmu, takie jak

samookaleczenie się Kostylewa czy głodówka protestacyjna autora, miały świadczyć o tym, że żaden system nie, jest w stanie zniszczyć godności człowieka.

DZIEŁO WAŽNE, BO:

•

•

Bo w utworze został ukazany obóz w Jercewie. Autor, przedstawiając przyczyny uwięzienia, warunki życia w obozie, ciężką pracą więźniów, rodzaj relacji międzyludzkich oraz śmierć, ukazał całościowy obraz radzieckiego łagru; Grudziński pokazał tu prostą zasadę- kaci to system totalitarny i cały jego mechanizm- ofiary to, ci którzy się przeciwstawiają władzy.

MOTYWY

•

Więzienie, zniewolenie

Praca więźniów: najcięższą pracę wykonywały brygady skierowane do pracy w lesie. Ludzie, którzy tam pracowali najszybciej tracili zdrowie, a często także życie. Ponieważ miejsca pracy znajdowały się daleko od łagru, codziennie więźniowie musieli pokonywać drogę kilku kilometrów. Pracowali po, 11-12 godzin w temperaturze, która mogła spadać nawet do minus 40 stopni Celsjusza. Tylko ..stachanowcy” (więźniowie, których wydajność pracy przekraczała ustaloną normę, np. rosyjski przodownik pracy górnik Stachanow) otrzymywali w ciągu dnia jedzenie, ' pozostali więźniowie pracowali bez dodatkowego posiłku. Niskie temperatury powodowały, Że wciąż ulegali odmrożeniom, gdyż nie byli odpowiednio ubrani. Ich odzież stanowiły strzępy tkanin, które nie da Obozu łagry, czy li przymusowe, obozy pracy, stanowiły dobrze przemyślaną, zorganizowaną strukturę wymierzoną przeciw człowiekowi. Stanowiły one element systemu totalitarnego, w któłym człowiek stawał się narzędziem w rękach rządzących, Wrogowie ustroju skazywani byli na długie lata katorżniczej pracy służącej budowie, państwa socjalistycznego. W państwie radzieckim przyjęto zasadę, że ,nie ma ludzi niewinnych. Łagier miał charakter autonomiczny i rządził się własnymi prawami. W obozie ukształtowała się

specyficzna hierarchia społeczna; w której ważne iniejsce zajmowali „btownicy"

pospolici

przestępcy,

„urkowie”

najniebezpieczniejsi

więźniowie więźniowie,o „biełoruczki" - więźniowie polityczni, „stachanowcy" największej wydajności pracy, przekraczającej 125% normy, „bezprizotT11" małoletni przestępcy. Obóz w Jercewie, liczący 30 tysięcy więźniów, został od podstaw wbudowany w 1936 r. przez 600 więźniów wysadzonych z pociągu w pobliżu stacji Jercewo. W 1940 r. stanowił centrum kargopolskiego ośrodka przemysłu drzewnego z własną bazą żywieniową, z własnym tartakiem, z dwiema bocznicami kolejowymi 1 z własnym miasteczkiem za zoną dla administracji i straży obozowej. Obóz był miejscem, w którym człowiek doświadczał ogromu cierpienia, a praca stanowiła jego narzędzie. Więźniowie umierali w lesie podczas wyrębu drzew lub w Trupiarni. Wyczerpani pracą nic mieli siły się buntować i godzili się z losem, troszcząc się jedynie o jedzenie. Ludzie żyjący w takich warunkach zatracali wyższe potrzeby, zapominali o normach moralnych, kierowali się niskimi pobudkami, a ich głównym celem było zaspokojenie głodu i walka o przetrwanie. W obozie systematycznie następowała degradacja osobowości człowieka. Ludzkie uczucia, wrażliwość na cierpienie, chęć niesienia pomocy innym, współpraca zastępowane były brakiem współczucia, donosicielstwem, rywalizacją. Człowiek z czasem tracił szacunek dla samego siebie, stawał się oprawcą innego człowieka. Ekstremalne warunki, w jakich żyli więźniowie, doprowadzały do utraty człowieczeństwa. Mimo tragizmu sytuacji niektórzy więźniowie starali się jednak ocalić poczucie wewnętrznej wolności. Akty heroizmu, takie jak samookaleczenie się Kostylewa czy głodówka protestacyjna autora, miały świadczyć o tym, że żaden system nie jest w stanie zniszczyć godności człowieka. e Głodu Racje żywnościowe pozostawały w ścisłym związku z normą wykonywanej pracy. Więźniowie podzieleni byli na trzy grupy, a kryterium podziału stanowiła wykonana norma. Każda grupa przypisana była do oddzielnego kotła, z którego wydawane były określone porcje: z trzeciego kotła jedzenie otrzymywali najpracowitsi -„stachanowcy”, wykonujący dziennie ponad 125% normy dostawali oni łyżkę gęstej kaszy i kawałek ryby; z długiego kotła korzystali ci, których wydajność pracy wynosiła 100% normy. 'tego kotła żywili się także starcy i kobiety z tych brygad, w których obliczanie normy było niemożliwe dostawali oni łyżkę kaszy bez ryby; z pierwszego kotła dostawali jedzenie ci, którzy nie byli w stanie wypracować 100%

nomy, zwolnieni od pracyi skazani na powolną śmierć mieszkańcy baraku nazywanego Trupiarnią, a także dniewalni z innych baraków i niektórzy spośród służby oraz administracji łagru. Z oddzielnego kotła otrzymywali jedzenie technicy, inżynierowie i specjaliści, którzy pracowali w takich zawodach, jakie wykonywali na wolności. Porcje z tego kotła przewyższały pod względem ilościowym i jakościowym wymiennie wcześniej racje żywnościowe. Wieczorem wydawany był chleb. Ci, którym przysługiwały porcje z trzeciego kotła, otrzymywali 700 gramów chleba, jadający z drugiego kotła - 500 gramów, a z pierwszego - 400 gramów. Niemożność zaspokojenia głodu powodowała liczne konsekwencje, np. kradzież jedzenia, czy odstępstwo od wyznawanych na wolności zasad moralnych - w zamian za jedzenie kobiety oddawały się mężczyznom. Skutkami głodu były liczne choroby, przede wszystkim występujący często obłęd głodowy, a także inne dolegliwości wynikające z niewłaściwego odżywiania się, np. katarakta, którą w obozie zwano kurzą ślepotą. Głód stanowił także przyczynę śmierci. Uczucie głodu, poza tym że sprawiało cierpienie fizyczne, miało także ogromny Wpływ na psychikę człowieka. Stopniowe nasilanie się głodu doprowadzało do stanu, w którym organizm nie odbierał bodźców,

• L MotyW autobiografizmu - "Inny świat” to utwór autobiograficzny. Jest autentyczną relacją z pobytu pisarza w Związku Radzieckim w okresie od marca 1940 roku do marca 1942 roku. Gustaw Herling Grudziński pisze o swoich przeżyciach w Witebsku, Leningradzie, Wołogdzie oraz o doświadczeniach z łagru w Jercewie. Prezentuje system obozu przymusowej pracy, przedstawia Związek Radziecki jako państwo totalitarne, posługujące się terrorem i • zastraszaniem. Motyw cierpienia - w utworze Gustawa Herlinga Grudzińskiego przedstawione zostaje nieludzkie, bezsensowne cierpienie więźniów obozów sowieckich, które odbija się na ich psychice: Obok portretów "złagrowanych” 'ludzi pojawiają się sylwetki ludzi odważnych, pragnących ocalić swoje człowieczeństwo (Kostylew; jego cierpienie jest znakiem indywidualizmu)

•

Motyw kata - katem był niewątpliwie system panujący w łagrze, który doprowadził do upodlenia człowieka. Często

'też jeden więzień stawał się katem dla drugiego, gdyż ekstremalne wałunki obozowe wyzwalały w człowieku najgorsze instynkty.

•

Motyw samobójstwa Michaił Kostylew wylał na siebie wiadro wrzątku, wkrótce potem zmarł w strasžliwych cierpieniach. Był to jego bunt przeciwko okrutnemu systemowi, świadectwo niezależności.

• Motyw śmierci - śmierć przedstawiona w utworze jest nieludzka, okrutna, zbiorowa. Jest! ona skutkiem ciężkiej pracy, wycieńczenia, Choroby, Towarzyszy jej ból i. strach, Motyw ten pojawia się w wielu innych pozycjach literackich,

Struktura łagru i organizacja życia włęzmow. Obóz w Jercewie, w którym znalazł się Grudziński, stanowił; centrum kargopolskiego ;,ośrodka przemysłu drzewnego z własną bazą żywnościową, z :własnym tartakiem, z dwiema bocznicami kolejowymi i własnym miasteczkiem za „zoną” dla administracji i straży obozowej". Więźniowie byli tanią siłą roboczą. Pracowali w ciężkich warunkach, w mrozie do 40 stopni Celsjusza. Wyżywienie nie przekraczało 300 gramów czarnego chleba i jednego talerza gorącej zupy na dobę. Mało kto wytrzymywał pracę w lesie. Nawet najsilniejszy po dwóch 'latach był tak wycieńczony, że trafiał do „trupiarni”, gdzie dogorywał.

Grudziński miał szczęście, bo po opłaceniu się „urce” dostał przydział do brygady tragarzy w bazie żywnościowej. Stopniowo poznawał prawa rządzące obozem i obserwował ludzi. Najgorsze. w ich losie było to, że odebrano im nawet nadzieję. Żaden z nich nie mógł wiedzieć na pewno, kiedy skończy mu się wyrok Sąd bez wyjaśnienia i bez prawa do obrony dodawał im kolejne dziesięć lat niewoli. Autor przytacza przykład kolejarza z Kijowa, Ponomarenki, który odsiedział dziesięć lat i w dniu ukończenia wyroku przedłużono mu go bezterminowo. Umarł na atak serca, bo „podrażnił los bezmyślną ufnością”. Więźniowie dzielili się według normy wykonywanej pracy, od której zależał przydział żywności. Najwięcej było jednak tych, którzy nie mieli siły wykonać normy, a więc dostawali najmniej jedzenia. Był to właściwie wyrok śmierci i skazanie na „trupiarnię”. Nie tylko praca wyniszczała więźniów, na miejsce robót trzeba było nieraz iść od pięciu do siedmiu

kilometrów. Pracowało się brygadami, zespołowo. Funkcja brygadiera była bardzo ważna - od niego zależało obliczanie normy i tzw. „tufta”, czyli umiejętne oszustwo podwyższające wykonaną normę. Skazani opłacali przydziały do lepszej brygady, dawali też łapówki za podwyższenie wykonanej normy. Praca trwała do 12 godzin, potem następował morderczy marsz do obozu i dopiero wtedy więźniowie otrzymywali posiłek Drobiazgowo obliczane, normy, przeliczane na zarobione ruble, stanowiły podstawę utrzymania więźniów. Na ironię zakrawa fakt, że więźniowie płacili za swe utrzymanie w obozie. W rosyjskich więzieniach i obozach, obok przedstawicieli narodów Związku Radzieckiego, przebywali Žydzi, Polacy, Niemcy, Finowie. Powodem uwięzienia ża przestępstwa polityczne mogło być nieopatrznie wypowiedziane zdanie, czytane książki, strzał do portretu Stalina czy choćby podobieństwo nazwiska Herling do nazwiska Góering. Skazanie poprzedzało długotrwałe śledztwo, którego celem było złamanie zatrzymanego i kóniecznie przygnanie się do winy. ;,Teoria prawa sowieckiego opierała się na założeniu, że nie ma, ludzi niewinnych”, a więc każdemu przypisywano jakieś przestępstwo i badanie tmało dotąd, aż się przyznał do najbardziej absurdalnych zarzutów. Obozy w radzieckiej gospodarce odgrywały ważną rolę, praca więźniów miała poważne znaczenie ekonomiczne, a jednak stosunek społeczeństwa do uwięzionych był, z powodu umiejętnej propagandy, zdecydowanie negatywny. Uchodzili za „wrogów ludu" i władzy radzieckiej. Nawet rodziny były napiętnowane. Zresztą warunki życia w obozach, ich usytuowanie i liczba skazanych otoczone były głęboką tajemnicą. Upiększano obraz gułagu takimi sposobami, jak „dom swidanij”, po wizycie w którym ktoś z wolności mógł odnieść wrażenie, że więźniowie żyją skromnie, ale po ludzku, a obozy to normalne przedsięwzięcie gospodarcze.

Człowiek zlagrowany Gustaw Herling-Grudziński zauważył w obozie sowieckim, podobnie jak Tadeusz Borowski w lagrze, przerażający proces psychicznej i moralnej degradacji uwięzionych ludzi. Stawali się oni z czasenł uważnymi uczniami edukacji obozowej, przyswajając „jej moralność („odwrócony dekalog"), rezygnując z ńłndamentalnych dla

człowieka wartości. Człowiek „obozowy" zatracając je, staje się Z czasem istotą czysto biologiczną, pozbawioną sfery wewnętrznej. W odróżnieniu jednak od T. Borowskiego, G. HerlingGrudziński Nostrzegał heroizm, z jakim więźniowie walczyli o ocalenie swego człowieczeństwa. Podkreślał też postawy grupowej solidarności, empatii i odwagi

System totalitarny w powieści Państwo; określamy jako totalitarne, jeśli nie zezwala ono na istnienie instytucji od niego niezależnych, autonomicznych. Istnieje w nim pełna kontrola nad środkami masowego przekazu, co skutkuje dominacją jednego przekazu medialnego, często zmanipulowanego i poddanego propagandzie. Totalitaryzm ingeruje także w osobiste, J intymne 'sfery ludzkiego istnienia, kontrolując życie swych obywateli; ograniczając ich prawa. Często państwo totali—tame pos...