Katalog arrasów króla Zygmunta Augusta PDF

Preview

Summary

Maria Hennel-Bernasikowa, Magdalena Piwocka zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLK KATALOG ARRASOW K R O L A ZYGMUNTA AUGUSTA Maria Hennel-Bernasikowa, Magdalena Piwocka KATALOG ARRASOW KROLA ZYGMUNTA AUGUSTA ZAMEK KROLEWSKl N A WAWELU zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA V2017 R...

Description

Maria Hennel-Bernasikowa, Magdalena Piwocka

KATALOG ARRASOW K R O L A ZYGMUNTA AUGUSTA

Maria Hennel-Bernasikowa, Magdalena Piwocka

KATALOG ARRASOW KROLA ZYGMUNTA AUGUSTA

ZAMEK KROLEWSKl N A WAWELU V2017

Redaktor n a u k o w y Jan K. Ostrowski Opracowanie edytorskie Maria Podlodowska-Reklewska Korekta Renata Tomkow Indeksy Maria Podlodowska-Reklewska Opracowanie graficzne Piotr Kulas Autorzy fotografii M . Adamska - s. 76,189,198, 201, 204, 219, 222, 227, 246, 257, 262, 265, 288, 304, 310, 322, 346, 354, 378; F. M i a n i - poz. kat. 1[B], 3[A], 6[C], 10[D], 18[B], 87[A], 137[A]; J. Podlecki - poz. kat. 3[C]; M . Bellot - poz. kat. 6 [ D ] ; D . Blazewski - s. 72-74, 76, 79, 84, 93-94,110-112,118-119,127,134,138-140,144,159, 241, 245, 274, 278, 280, 285, 312, 314, 329, 333, 348, 358, 364, 369, 373, 399, 400, 577; M . Bronarski - poz. kat. 137, s. 587; M . Garcia Calvo - poz. kat.l0[B]; S. Lopatka - poz. kat. 34[A]; J. Jaw o r s k i - poz. kat. 34[A], s. 354, 519, 533; S. M i c h t a - s. 29-30,53 [il, 1 a-b], 69, 78,89, 69,108,122,124-125,127,130,136,141, 144, 148, 176, 216, 218, 230, 235, 250, 255, 258, 264, 267-268, 272, 273, 282 poz. kat. 48[A], 297, 299, 302 poz. kat. 54 [ A ] , 304-305, 323, 326, 335, 337, 341,347, 349, 380, 390, 402,406,414-415,417-418,421-422,432,434, 437,439, 573, 581; M . Piwocka - s. 33 [il. 9,11,12], 35 [il. b , c, d ] , 126, poz. 18 [C]; L. Schuster - s. 57,70-71,116-117,132-133,184,231,248,256,397,407, 576; Stankiewicz - s. 26,28,31,68,80,86,90,97,101-102,105,114,117,154-156,160,162,164-165,168-169,174-176,178-180, 182-184,186-188,191-193,195-197,199-200, 202- 203,205-207, 209-210,212-214,220-221, 224-226, 229, 231-233,238-239, 242-243, 245, 251, 253, 260-263, 265, 266, 269-270, 275-279, 281-283, 286-290, 292-296,298-299, 301-302, 306-311, 314-318, 321, 324-325, 334-335, 340-345, 351-353, 356, 363, 365-367, 370-371, 375-378, 381-383, 387-388, 394, 403^04, 4 0 9 ^ 1 1 , 420, 424-427, 438, 4 4 1 ^ 4 2 , 444-446, 448-451, 453, 459-460, 462-464, 466-468, 471, 473-174, 476-477, 479, 482, 485, 488, 491, 494-495, 497-499, 501-502, 504-505, 507-508, 510-511, 514-517, 520-531, 536-545, 548-553, 556-557, 559, 562, 565, 567-568, 570-571; A. Wierzba - poz. kat. 22[B], s. 143-144,149, 313,330,391,574 Zrodla fotografii ArtworksforeverAVikimedia Commons - poz. kat. 3[A]; Aschaffenburg, Bayerische Staatsgemaldesammlungen - poz. kat. 13[A]; Amsterdam, Rijksmuseum, s. 63,589, 592-593; Bruksela, Musees Royaux des Beaux-Arts - poz. kat. 11[B]; Florencja, Archivio Scala, Istituto Fotografico Editoriale - poz. kat. 13[B]; Florencja, Biblioteca Nazionale Centrale (fot. GAP srl, Firenze) - poz. kat. 10[C]; Gatczyna, A r c h i w u m palacu w Gatczynie - poz. kat. 129 [A]; Genua, Galleria d i Palazzo Bianco - poz. kat. 91[A]; Haarlem, Teylers M u s e u m - poz. kat. 15[B]; Krakow, Dzial Reprografii Biblioteki Jagielloriskiej - poz. kat. 30[B], 37[A], 91 [C]; Krakow, Zamek Krolewski na W a w e l u - poz. kat. 22[A], 33[A], 48[A], 54[A]; L o n d y n , VaA M u s e u m - poz. kat. 79[A]; L o n d y n , Sotheby's - poz. kat. 137[C]; Los Angeles, The Getty M u s e u m - poz. kat. 51[A]; M a d r y t , Museo del Prado poz. kat. 6[A], 12[B]; MattisAVikimedia Commons - poz. kat. 5[B]; N o w y Jork, The M e t r o p o l i t a n M u s e u m of A r t - poz. kat. 87[B], 92[A]; Paryz, Musee d u Louvre, Departement des Arts Graphiques, Reunion des Musees Nationaux - poz. kat 6[D]; Rzym, Istituto Centrale per i l Catalogo e la Documentazione - poz. kat. 1[B], 6[C], 10[D], 18[B], 87[A]; Saint-Paul-les-Dax, A n t y k w a r i a t , Saint-Paul-les-Dax - poz. kat. 38[A]; Warszawa, I n s t y t u t Sztuki P A N - poz. kat. 34[A]; Warszawa, Zamek Krolewski w Warszawie - poz. kat. 137; Wiederi, Kunsthistorisches M u s e u m - s. 53, poz. kat. 59[A], 87[C], 96[A] Copyright b y © Zamek Krolewski na W a w e l u , K r a k o w 2017 ISBN 978-83-61866-73-2 D r u k i oprawa: „Pasaz", Krakow, u l . R y d l o w k a 24

SPIS TRESCI

Nota autorska 7 I Stanbadan 9 I I Stan zachowania zbioru 23 III Arrasy biblijne 36 IV Werdiury 39 V Arrasy z groteskami i bordiury 49 V I Miejsce arrasow krola Zygmunta Augusta w brukselskiej produkcji tapiseryjnej XVI wieku 55 V I I Powtorzenia Zygmuntowskich serii Dziejow Noego i Dziejow Wiezy Babel w X V I i XVII wieku oraz miejsca przechowywania tkanin 63 KATALOG Arrasy biblijne Dzieje Pierwszych Rodzicow 69 Dzieje Noego 101 Dzieje Wiezy Babel 152 Werdiury Arrasy krajobrazowo-zwierz?ce 174 Arrasy herbowe naddrzwiowe 334 Arrasy herbowe nadokienne 355 Groteski Arrasy herbowe 380 Arrasy monogramowe 424 Arrasy meblowe 478 Arrasy podokienne 513 Arrasy arkadowe 546 Arras z herbem Polski i herbem Korczak 565 Dawid przed Saulem 571 Konserwatorzy arrasow w latach 1922-2015 575 Aneks Upadek moralny ludzkosci 578 Arras arkadowy 582 Znaki miejskie Brukseli (z odmianami) zachowane na arrasach 587 Znaki warsztatow tkackich (z odmianami) zachowane na arrasach 588 Oznaczenia literowo-cyfrowe zachowane na arrasach 590 Inwentarze 591 Wystawy, w czasie ktorych prezentowano arrasy z kolekcji krola Zygmunta Augusta 593 Katalogi wystaw, w czasie ktorych prezentowano arrasy z kolekcji krola Zygmunta Augusta 598 Bibliografia 601 Indeksosob 620 Indeks miejscowosci 626

V

Arrasy z groteskami i bordiury

Literatura na temat wawelskich grotesek, narastajqca od czasow rewindykacji z Rosji w latach 1921-1928 do kohca lat szescdziesi^tych XX w., sprowadza si? do trafnych ustaleh Mariana Morelowskiego z lat 1923-1929, powtorzonych w pracy Mieczyslawa G?barowicza i Tadeusza Mahkowskiego, 1937 (zob. rozdzial 1 i Bibliografia). Rozpoznanie Morelowskiego, dotycz^ce srodowiska powstania wzorow oraz nazwisk potencjalnych tworcow b^dz inspiratorow kartonow - Cornelisa Florisa (1514-1575) i Cornelisa Bosa (1506/1510-1556) zostalo potwierdzone w r 1972 dzi?ki wskazaniu pierwowzoru graficznego jednej z odmian portier monogramowych, ryciny Cornelisa Bosa (poz. kat. 92-95)i. W badaniach nad Zygmuntowskimi arrasami z groteskami wylonila si? ponadto jeszcze jedna osobowosc artystyczna, silnie inspiruj^ca wspolczesnych - Pietro Buonaccorsi, zwany Perino del Vaga (1501-1547)^. Z oddzialywaniem kreacji tego malarza mozna zwi^zac projekty tkanin z inicjalami, tapiserii heraldycznych i nadokiennych, co po raz pierwszy zasygnalizowano w katalogu wystawy Wawel 1000-2000^. Mamy tu do czynienia z w p l y w e m Perina na srodowisko flamandzkie, a nie z jego osobistym udzialem w realizacji kartonow. Florencki artysta, jeden z najzdolniejszych wspolpracownikow Rafaela w Loggiach Watykahskich, juz w okresie poprzedzaj^cym sacco di Roma dal si? poznac jako pelen inwencji autor freskow w kosciolach i palacach Rzymu (S. Marcello al Corso, SS. Trinita del Monti, Palazzo Baldassini)*. W latach 1528-1538 stal si? glownym tworc^ monumentalnej dekoracji palacu A n drea Dorii w Genui^. W latach 1539-1547 zatrudniony

przez papieza Pawla 111 ozdobil wraz z pomocnikami Zamek sw. Aniola (1544-1547)6. Grupa grotesek monogramowych i herbowych ujawnia wiele zapozyczeh z repertuaru form uzytych przez Perina del Vaga w dekoracjach malarskich i projektach tapiserii. Rzadko s^ to bezposrednie cytaty, a raczej przetworzone modele, bqdz kompozycje perinowskie „nast?pnei generacji", nasycone juz elementami niderlandzkimi, wpisane w rollwerkowe czy strapworkowe stelaze. Zrodla tych zapozyczeh mogly bye dwojakie. Wczesniej inwencje Perina przenikn?ly do Flandrii w postaci kartonow do arrasow, tkanych w Brukseli po r 1545. Artysta wykonal projekty serii „b6stw antycznych na tie groteski" dla swego glownego protektora, admirala Andrea Dorii (1466-1560).Tkaniny te wypelniaiy trzy pomieszczenia w genuehskiej rezydencji ksi?cia, zwanej Palazzo Doria al Fassolo (obecnie Palazzo del Principe). Seria, licz^ca 18 sztuk i 1 supraport?'', rozpoznana i zinterpretowana przez Marie Louise Erkelens jako trzy kolejne wydania tych samych kartonow, zostala nazwana przez autork? seriami: Doria A, B i C^. Badaczka sklaniala si? do przypisania ich projektow Giovanniemu da Udine (1487-1561) i Amico Aspertiniemu (ok. 1475-1552). Zrodla archiwalne' wskazujg jednak na jednoczesnosc wyst?powania we wn?trzach palacu wszystkich egzemplarzy tworz^cych jeden zespol, m i mo powtarzania si? tematowi". Groteski Doria winny powstac juz w okresie rzymskiej dzialalnosci Perina na dworze papieskim (1539-1547), okolo r. 1545, kiedy w rachunkach Dorii odnotowano zaplat? za przywie-

1

Piwocka 1972, s. 338-339.

6

2

H a r p r a t h 1996, s. 419-420

3 4 5

H a r p r a t h 1978; Gaudioso, Gaudioso 1981; Sambo 1981, s. 3-25, il. 1-30; Romani 1990.

K r a k o w 2000b, I , s. 113-115, poz. 1/74 (oprac. M . Piwocka); I I I ,

7

i l . 94.

8

Fiocco 1913, s. 87-94; B r u g n o l i 1962, s. 327-350; Chapel 1985,

Boccardo 1990, s. 466-467. Erkelens 1962, s. 115-138. Teza ta przyj^ia si§ w Uteraturze p r z e d m i o t u od lat szescdziesi^tych w. XX.

s. 137-148.

9

Pandiani 1926, s. 239-297,

Por. m . i n . : Askew 1956, s. 46-53; Parma A r m a n i 1986; Taz 1990,

10

Boccardo 1989, s. 82-85; Tenze 1990, s. 460-470, zwlaszcza

s. 245-266; La pittura Stagno).

49

in Liguria

1999, s. 173-186 (oprac. L .

s. 466-467; N o w y Jork 2002, s. 359-360 (oprac. T P Campbell).

V ARRASY Z G R O T E S K A M I I

BORDIURY

zienie do Genui szkicow do kartonow Perinaii. Takze sygnatura tkacza - Mistrza znaku geometrycznego, widniej^ca na arrasie z Marsem (Genua, CoUezioni Civiche, nr inw. PB 1581) - potwierdza realizacj? serii w Brukseli po r 1545. Wediug inwentarzy palacu al Fassolo z lat 1605 i 1620 - tylko 12 sztuk mialo herby zamawiaj^cego w naroznikach bordiur Pierwsza ich w y przedaz nast^pila w r. 18271^. Zidentyfikowane w swiatowych zbiorach arrasy byly - poza trzema wyj^tkami - wtornie pozbawione tego znaku wlasnosciowego. Drug§ mozliwosc transmisji wzorow moglo stworzyc przemieszczenie do Antwerpii w r. 1556 znacznej cz?sci spuscizny rysunkowej Perina i szkicow artystow z jego kr?gu (teoretycznie nawet rysunkow Rafaela i Gianfrancesca Penniego, odziedziczonych przez Perina w r. 1528 po Pennimi3), zakupionych od corki artysty przez przedstawicieli antwerpskiej filii banku Fuggerowi*. Cechy najblizsze kompozycjom Perina odnajdujemy w arrasie z globusem (poz. kat. 91), w ktorym w miejsce figury bostwa wprawiono owalny medalion z inicjalami krola SA, w bogatym wiehcu z owocow. Perino pozostawil Uczne szkice koncepcyjne takich rozwiqzah - owalne tarcze flankowane przez puttai^. Z jego i n wencjami kojarz^ si? polpostacie zenskie, odchylone k u tylowi, przechodz^ce w formy fitomorficzne, wysmukle, dlugonogie lewki, syreny o pokr?tnych ogonach. Wsrod freskow artysty w Sala Paolina w Castel Sant'Angelo (1544-1547), gloryfikuj^cych papieza Pawla 111, rozpoznajemy pierwowzor bogini Cerery, widniej^cej w groteskach z herbami Polski i Litwy (poz. kat. 87-90). Jej modelem wydaje si? pos^gowa Prudencja, na

11 Rachunek z 5 XI1545 dla kuriera Agostina Fabiana „per i l por-

wschodniej scianie sail i ^ , ktorej projekt rysunkowy zachowal si? w zbiorach The Metropolitan Museum of Arfi^. „Perinowskie" s^ wqskie arrasy nadokienne (kiedys 17 sztuk) z siedz^cymi na krahcach kobiecymi postaciami, ktore trzymaj^ rogi obfitosci. Upozowano je tak, jak alegorie Famy nad portalami Loggii dei Eroi w Palazzzo Doria al Fassolo w Genui, namalowane przez Perina ok. r 15331^. Problemu autorstwa kartonow, powstalych niew^tpliwie w Brukseli lub - szerzej - we Flandrii nie da si? dzis rozstrzygn^c. Projekty mogl namalowac artysta, taki jak Leonard Thiry (1500-1550), ktory l^czyl w swych dzielach edukacj? u boku Tommasa Vincidora (1493-1536), nadzoruj^cego w Brukseli wykonanie arrasow szkoly Rafaela, zwanej Scuola Nuova (1521-1530), z doswiadczeniami zdobytymi w Rzymie w latach trzydziestych w. X V I oraz w Fontainebleau. Pozostawil on sporo inwencji ornamentalnych, rysowanych na uzytek grahkii' (rytowanych tez przez Rene Boyvina i Leona Daventa). W groteskach Zygmuntowskich odczuwa si? jednak r?k? tworcy nieco pozniejszego, bazuj^cego zarowno na wzorach rozpowszechnionych przez Enea Vico (1523-1567)2°, jak tez na sztuce Fransa i Cornelisa Florisow. Z jednym z nich l^czy si? sylweta Wiktorii, umieszczonej w centrum tkanin z herbami Polski i Litwy (poz. kat. 79-86), wzorowana na akwaforcie Hieronymusa Cocka (1552) w g obrazu Fransa Florisa na luku tryumfalnym wzniesionym przez nacj? genuehsk^ na wjazd ksi?cia Filipa do Antwerpii w r 1549^1 lub wr?cz na tym malowidle antwerpskiego mistrza.

15

Davidson 1966, poz. 50, i l . 44. Por. tez studia p o m o c n i k o w Perina, takich j a k Pellegrino Tibaldi - Turyn 1990, s. 118-119, poz.

to de l i frexi de l i cartoni che a mandate maestro Perino" - Boc-

46.

cardo 1990, s. 466. 12 Tam2e, s. 466^67.

16

13 Joannides 2004, s. 23.

17 Rys. p i o r e m i k r e d k ^ , sygn. P.D.V., 25,7 x 14,1 cm, n r inw. Ro-

Parma A r m a n i 1986, s. 218, i l . 259,261,262. gers Fund,1964, 64.179 - Bean 1982, s. 174-175, poz. 168; M a n -

14 A r m e r i n i 1587, s. 65. Posrednikiem mial bye Jacopo Strada

tua 2001, s. 322, poz. 185 (oprac. L. Wolk-Simon).

(1507-1588), uczony, artysta, kolekcjoner i agent do spraw 18

Por Parma A r m a n i 1986, s. 102,117.

i Rudolfa I I , czynny takze w sluzbie Jana Jacoba Fuggera

19

BerUner, Egger 1981,1.1, s. 57-58, poz. i i l . 425-444.

(1516-1575) - p o r Jansen 1982, s. 57-69.

20

Tamze, s. 47, poz. i i l . 282-285.

sztuki, zaopatrujgcy cesarzy Ferdynanda I , Maksymiliana I I

21 Je'rome Cock 1970, s. 40, poz. 104; p o r Piwocka 1972, s. 352.

50

V

ARRASY Z GROTESKAMI I BORDIURY

Cornells Floris, lypowany przez Morelowskiego na podstawie rozprawy Hedickego (1913), jako jeden z autorow projektow wawelskich grotesek (zob. rozdzial 1), najpewniej sam nie malowal kartonow, jedynie dostarczal poszczegolne motywy. Znalazly one miejsce w ornamentyce bordiur. Inspiracje dla pionowych obramieh serii biblijnych byla wykonana przez artyst? ozdoba inicjalow na marginesach antwerpskiej ksi?gi cechowej Liggeren^^. Narysowane tutaj groteskowe wariacje w formie pn^cych si? k u gorze figur akrobatow, uwi?zionych w obr?czach rollwerku (inicjaly z lat 1541,1544,1546,1547,1548 i 1550), powstale po powrocie Florisa z Rzymu (1539), weszly do arrasowych bordiur wczesniej niz do grafiki reprodukcyjnej, datowanej po polowie w. XVPs (zob. rozdzial V I , i l . 3). Ich obecnosc w kartonach wawelskich serii, wykonanych przed r 1550, trzeba uznac za jedn^ z pionierskich realizacji niderlandzkiej groteski w rzemiosle artystycznym^. Wzor dla akrobatycznego ukladu dwoch figur mogla podsun^c plaskorzezba na scianie antycznego sarkofagu z Santa Sabina w Rzymie^^, cz?sto rysowana przez wloskich artystow (Ghirlandaio, Amico Aspertini), przedstawiajqca Ukaranie fauna. Putta i mlodziehcy zawieszeni na poprzeczkach i trapezach wywodz^ si? z bordiur watykahskich arrasow Dziejow Apostolskich, ktore przeniosly do Niderlandow malarskie wzorce sztuki Rafaela, a takze bogaty repertuar form dekoracyjnych. Analogi? do faunow, zaczepionych w metalowych obr?czach w gornych partiach pionowych obramien, stanowi^ satyrowie z niesygnowanej ryciny z r 1545, przypis3wanej Corneliso-

w i Massysowi^fi, jednak blizszej kreacjom Cornelisa Bosa27. Postacie w okowach rollwerku, ci^gn^ce fantazyjne zaprz?gi, maj^ odpowiedniki w rysunkach wi^zanych z Cornelisem Florisem^^, w groteskach Cornelisa Bosa^^, jak i w szkicach przypisywanych Leonardowi Thiry (British Museum)^''. Jednoznacznie z inwencjami Cornelisa Bosa kojarz^ si? projekty krotkich odcinkow dolnych obramien z frontalnie uj?tym puttem, balansuj^cym w rollwerkowym stelazu, ktore trzyma w dioniach gal^zki b^dz p?ki owocow na sznurach (np. poz. kat. 45,47,48, 51, 58)3i. Trudniej atrybuowac mikroscenki, czy grupy umieszczone w srodkowych partiach dolnych bordiur - pary bostw mitologicznych, takich jak Bachus i Cerera (poz. kat. 14), Mars i Wenus (poz. kat. 2, 3, 5), Neptun i A m fitryta (poz. kat. 8, 9,12,16, 36), bogini Tellus, Rodzina fauna (poz. kat. 1, 7, 11), czy antytetyczna para niewiast z papugami, moze personifikacje zmyslu dotyku lub symbol kontynentu amerykanskiego (poz. kat. 1, 10, 13, 15). W niektorych ukladach mozna si? dopatrzec reminiscencji znanych dziel, np. grupa Marsa i Wenus zdaje si? nawi^zywac do slawnego obrazu Botticellego w National Gallery w Londynie (nr inw. N G 915)32, a Neptun i Amfitryta zdradzaj^ pokrewiehstwo z rysunkiem Etienne'a Delaune'a w petersburskim Ermitazu (poz. kat. 12, il. 12[A])33. Zwracaj^ uwag? pojedyncze figury wzorowane na antyku - alegoria rzeki Tybr, wspomnienie rzezby z watykahskiego Cortile d i Belvedere (poz. kat. 8, il. 8 [A], 9,12) i sylweta niewiasty nasladuj^ca spi^c^ Ariadn?, pos^g z tej samej papieskiej kolekcji^* (poz. kat. 5, U. 5[A]). Obydwa

22

29 Tamze, s. 184,212-214, poz. 171-172, p i . 47, poz. 256-259, p i . 64. 30 Fryz z fantastycznymi r y d w a n a m i , rys. p i o r e m , i a w o w a n y i pokratkowany. Dacos zwi^zala go z Leonardem T h i r y i datowala na koniec lat czterdziestych w. X V I - zob. Dacos 2005, s. 129-130, U, 14. 31 Scheie 1965, s. 216-217, poz. 271-273.

Rejestr mistrzow i terminatorow cechu sw. Lukasza jest przechow3rwany w National Hoger Institut en Koninklijke Akademie voor Schoone Kunsten w A n t w e r p i i - Rombouts, v a n Lerius 1872 [reprint 1961]. N a temat inicjalow, jako wczesnych kreacji niderlandzkiej groteski, zob. Scheie 1965, s. 39-59 oraz Velde 1974, s. 254-277.

23 Piwocka 1972, s. 372. 24 Tamze, s. 370-371. 25 Obecnie L o n d y n , British M u s e u m , nr i n w . 2298 C - p o r Olitsky Rubinstein 1976, s. 103-156. 26 Scheie 1965, poz. 260, p i . 65/1. 27 Berliner, Egger 1981,1.1, s. 67, poz. 625, t. 2, il. 625 - gdzie okreslona jako dzielo Bosa. 28

Rys. dat. 1543, w Rijksprentenkabinet w Amsterdamie - Scheie 1965, s. 220-222, poz. 282, p i . 69.

51

32

O k . 1485, tempera na desce topolowej, 69,2 x 173,4 cm - The National Gallery 1995, s. 58. 33 Projekt wazy, rys. p i o r e m i gwasz, 34 x 20 cm, nr inw. 29500 Kamienskaja, Nowosielskaja 1969, poz. 11, p i . V I I . 34 Por B r u m m e r 1970, s. 154-184, 191-204; p o r tez Rubinstein 1984, s. 257-263; MacDougall 1975, 3, s. 357-365.

V

ARRASY

Z GROTESKAMI I

BORDIURY

/'

Wenus z Amorem a - fragment b o r d i u r y arrasu Adam uprawiajqcy

ziemi^ (nr i n w . 2), ok. 1550,

b - fragment b o r d i u r y arrasu, ok. 1560-1580, przeksztalcony w odrijbn^ mali^ tapiseri^, n a b y t y w Szwecji w r 2009 (zbiory p r y w a t n e ) .

2 Arras z serii Dwunastu

53

Miesigcy

(Groteskenmonate),

Bruksela, po 1563. Wieden, Kunsthistorisches M u s e u m

V

ARRASY

Z GROTESKAMI I

BORDIURY

wiaj4 si? w pozniejszych brukselskich tapiseriach z lat szescdziesi^tych i siedemdziesiqtych w. X V l . Kolejnymi dzielami, ktore mozna uznac za quasi-kontynuacj? wawelskich grotesek, s^: baldachim, utworzony z czterech cz?sci, i trzy tkaniny obudowy loza Filipa I I , datowane na lata ok. 1560-1563, oraz seria 10 arrasow zwanych Verduras con monos**, o blizniaczej, florisowskiej dekoracji. Obydwa zespoly (Madryt, Patrimonio Nacional, seria 30 i 31) pokrewne s^ naszym portierom monogramowym z satyrami i nimfami (poz. kat. 92-98), a przede wszystkim arrasowi z globu-

44 45

sem (poz. kat. 91) za spraw^ czerwonego tla, roUwerkowej ornamentyki, specyficznych motywow figuralnych i bogatych martwych natur. Do tej samej grupy...