MS Jan Strelau opracowanie streszczenie PDF

Preview

Summary

Opracowanie literatury potrzebnej na egzamin z Psychologii różnic indywidualnych (dr Joanna Dreszer)...

Description

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie Spis treści: Historia psychologii różnic indywidualnych (str. 2 – 3) Różnice indywidualne i pojęcia służące do ich opisu (str. 4 – 5) Determinanty różnic indywidualnych (str. 6) Mechanizmy poznawcze leżące u podstaw inteligencji psychometrycznej (str. 7 – 9) Pomiar inteligencji: IQ – testy – charakterystyki demograficzne – kontrowersje i konsekwencje społeczne (str. 10 – 12) 6. Streszczenie (str. 13 – 18) 1. 2. 3. 4. 5.

1

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski

Historia psychologii różnic indywidualnych •

ludzie różnią się między sobą zdolnościami i kompetencjami, i różnice te przenoszone są z pokolenia na pokolenie (Platon & Arystoteles)

•

pojęcie inteligencja (łac. inteligentia – zdolność pojmowania, rozum) wprowadził Cyceron; traktował ją jako właściwość umysłu, pod względem której ludzie się różnią między sobą

•

Juan Huarte (żyjący w XVI wieku hiszpański lekarz) – ludzie różnią się pod względem posiadanego rozumu i każda osoba ma zdolności do określonego zawodu albo nie ma ich w ogóle; według niego dzięki ocenie zdolności można wyodrębnić jednostki, dla których uczenie się w normalnej szkole jest bezcelowe; uważał, że biologicznymi podstawami zdolności jest temperatura i stopień wilgotności mózgu

•

zachodnia medycyna i zachodni sposób myślenia mają tendencję do uogólniania i klasyfikowania indywidualności – np. zgodnie z zachodnim pojęciem normalności, to, co jest wspólne u większości ludzi, ustanawia normę; wschodni sposób myślenia mówi, że normalność musi się rozwijać indywidualnie, ponieważ każdy ludzki organizm przejawia swój własny, szczególny i żywiołowy temperament

•

Hipokrates – cztery podstawowe humory (soki/wydzieliny) – krew, żółć, czarna żółć i flegma; odpowiednia ich kompozycja determinuje zdrowie/chorobę; biorąc pod uwagę budowę ciała wyróżnił dwa podstawowe typy: habitus apoplecticus (usposobienie apoplektyczne; żółć dominuje) oraz habitus phtisicus (usposobienie suchotoniczne; przewaga flegmy)

•

Galen – pierwsza typologia temperamentu (łac. temperamentum – umiarkowana, właściwa mieszanina); wyodrębnił 9 temperamentów, z których 4 uznał za podstawowe: -

sangwinik – dominuje krew (Kant – uczucia silne i płytkie) flegmatyk – dominuje flegma (Kant – działa wolno i bezwładnie) choleryk – dominuje żółć (Kant – działa szybko i gwałtownie) melancholik – dominuje czarna żółć (Kant – uczucia powolne i głębokie)

•

Immanuel Kant – nawiązuje do podziału Galena, ale podstawą biologiczną dla niego jest właściwość krwi (łatwość krzepnięcia) i temperatura (chłodna vs ciepła); wprowadził termin energia życiowa – prototyp pojęcia aktywacji; pojęcie kluczowe w wyjaśnianiu biologicznych podstaw temperamentu; w ujęciu Kanta temperament nie ogranicza się jedynie do charakterystyki sfery emocjonalnej, ale także przejawia się w działaniu

•

Teofrast z Eresos – źródła zróżnicowanych osobowości należy dopatrywać się w środowisku, szczególnie w sposobie wychowywania (wyodrębnił 30 cech charakteru); w XIX wieku do tej koncepcji nawiązał Michał Wiszniewski; poglądy skupiające się na czynnikach zewnętrznych jako przyczynach różnic indywidualnych dały początek egzogennym teoriom osobowości

•

koniec XIX wieku i pierwsze dekady XX wieku – rozkwit psychologii różnic indywidualnych (badania nad zdolnościami i temperamentem) zainspirowany przez teorię ewolucji Darwina – Darwin twierdził, że różnice indywidualne w obrębie gatunku stanowią jedno z głównych źródeł selekcji naturalnej i adaptacji do środowiska (podkreślał rolę dziedziczności w powstawaniu tych różnic)

2

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski •

Leda Cosmiedes & John Tobby – uniwersalność natury człowieka (uwarunkowana specyficznym dla niego wyposażeniem genetycznym) zapewnia charakterystyczną dla gatunku ludzkiego adaptację psychologiczną, a genetycznie zdeterminowana niepowtarzalność jednostki jest kluczem do zrozumienia indywidualnie specyficznych form tej adaptacji

•

Sir Francis Galton – prawdopodobieństwo bycia geniuszem zależy od stopnia pokrewieństwa genetycznego z osobą uznaną za geniusza; progi wrażliwości, percepcja kolorów, siła reakcji motorycznych – on to mierzył i na podstawie tych pomiarów twierdził, że ktoś jest geniuszem albo nie jest; uważany za twórcę dyscypliny psychologii różnic indywidualnych

•

James McKeen Cattell – jako pierwszy użył pojęcia test umysłowy

•

Charles Spearman – wprowadził analizę czynnikową

•

Alfred Binet – pierwszy test inteligencji, który pierwotnie miał służyć do selekcjonowania wśród uczniów szkół podstawowych dzieci upośledzonych w rozwoju umysłowym; test był oparty na założeniu, że inteligencja przejawia się w złożonych procesach psychicznych, takich jak rozumowanie i wnioskowanie, i że nie może być zredukowana do prostych reakcji psychomotorycznych; wiek umysłowy – wiek, w którym dziecko powinno wykonywać określone zadania

•

William Stern – iloraz inteligencji (wiek umysłowy podzielony przez wiek rzeczywisty razy sto)

•

Wilhelm Wundt – prowadził badania nad wrażliwością sensoryczną; sama jednostka może zmienić swoje położenie na wymiarze temperamentu w zależności od czasu i sytuacji – różnice międzyosobnicze vs wewnątrzosobnicze (interindywidualne vs intraindywidualne)

•

Hans Eysenck – choroba psychiczna to skrajne położenie na wymiarze temperamentu czy osobowości; różnica między normą a chorobą jest ilościowa, nie jakościowa

•

Gerard Heymans – pionier stosowania metod korelacyjnych oraz inicjator metody kwestionariusza w dziedzinie psychologii różnic indywidualnych

•

Mary Shirley & Arnold Gesell – cechy temperamentu stanowią jądro osobowości i wpływają na kierunki rozwoju

•

Iwan Pawłow – wprowadził do badań nad różnicami indywidualnymi w temperamencie metodę laboratoryjną opartą na eksperymencie (bo w zasadzie większość badań w tej dziedzinie to badania korelacyjne)

•

na przełomie XIX i XX wieku badacze uważali, że cechy temperamentu wiążą się z budową ciała

•

Gordon Allport – pionier badań osobowości – jego rozważania stały się podstawą całego nurtu badań nad osobowością definiowaną w kategoriach cech różniących ludzi między sobą; traktował osobowość jako niepowtarzalną strukturę cech, którym przypisywał właściwości motywacyjne (ukierunkowujące zachowanie); według niego osobowość to „dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”; #17953; leksykalne badania nad osobowością – opisywanie osobowości za pomocą pojedynczych słów; Allport zwrócił uwagę na pojęcie cechy jako jednostki opisu osobowości

3

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski

Różnice indywidualne i pojęcia służące do ich opisu •

różnice między ludźmi są powszechne – nie istnieje taka cecha fizyczna, forma zachowania ani właściwość psychiczna, pod względem której ludzie nie różniliby się między sobą

•

różnice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywanych zachowań oraz charakterystyk fizycznych i psychicznych; różnice te układają się zgodnie z krzywą rozkładu normalnego

•

przedmiotem psychologii różnic indywidualnych są te charakterystyki psychiczne, które są względnie stałe (nie takie, które zmieniają się w krótkim okresie – sekund, tygodni czy nawet miesięcy), np. inteligencja i inne zdolności, osobowość, temperament oraz style funkcjonowania

•

zjawisko parcjalności – diagnoza tej samej cechy różni się w zależności od tego jaki rodzaj bodźców (słuchowe vs wzrokowe) czy reakcji (werbalna vs ruchowa) stanowi przedmiot badania diagnostycznego

•

indywidualność biochemiczna – różnice indywidualne występują nie tylko w anatomii, fizjologii czy zachowaniu człowieka, lecz także na poziomie mechanizmów (układów) biochemicznych

•

wymiar – można uporządkować ludzi od minimalnego do maksymalnego natężenia danej cechy

•

czynnik – konstrukt teoretyczny będący wynikiem analizy czynnikowej; zespół jakichś cech, który składa się na charakterystykę danej osoby (np. osoby charakteryzujące się żywością zachowania (czynnik) poszukują kontaktów z ludźmi, są aktywne i pewne siebie (cechy); czynniki służą do opisu struktur (np. inteligencji czy osobowości)

•

tradycyjne rozumienie cechy – niezmienna, z reguły dziedzicznie zdeterminowana predyspozycja do odpowiednich zachowań

•

konstrukt hipotetyczny – rozumienie cech przez Allporta; mają one u podstaw określone mechanizmy neurofizjologiczne, dzięki którym możemy stawiać hipotezy dotyczące trafności wytypowanych cech temperamentu; zakłada się, że temu konstruktowi jakim jest „cecha” odpowiada coś w rzeczywistości

•

cechy deskryptywne – suma zmiennych opisujących obserwowalną spójność zachowania, które miało miejsce w przeszłości

•

cechy dyspozycyjne – cechy rozumiane jako tendencja do zachowania w określony sposób w danej sytuacji; cechy warunkowe – „jeżeli to, to coś innego”

•

osobowość – zgeneralizowana tendencja/skłonność do określonych zachowań

•

potencjalne możliwości – rozumienie cechy w odniesieniu do inteligencji i zdolności

•

charakter latentny cechy – nie można jej obserwować, ma charakter zmiennej pośredniczącej między wejściem (bodźcem) a wyjściem (reakcją)

4

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski •

hipotetyczny charakter cechy – cecha przejawia się w zachowaniu, w poziomie wykonywania zadań, w stanach i zachodzących w organizmie procesach

•

spójność międzysytuacyjna – kiedy porównujemy pomiar cech osobowości dokonany za pomocą kwestionariuszy z jakimkolwiek kryterium zewnętrznym (np. pomiar w sytuacji eksperymentalnej), korelacje między nimi są niskie i rzadko kiedy przekraczają wartości mieszczące się w granicach 0,20 – 0,30 (tzw. współczynniki osobowości)

•

Seymour Epstein – spójność czasowa i spójność sytuacyjna cech jest funkcją agregacji dokonanych pomiarów – jednorazowy pomiar jest mało rzetelny i mało trafny; dzięki agregacji zachowań w wielu odcinkach czasu i rozmaitych sytuacjach, możliwe jest uzyskanie wysoce rzetelnych i trafnych pomiarów cechy (nawet do 0,60)

•

interakcjonizm – interakcja między osobą (cechą) a środowiskiem (sytuacją) jest kluczowa dla zrozumienia spójności międzysytuacyjnej i zmienności zachowania

•

cecha vs stan – cecha to charakterystyka osoby, niezależna od czasu i sytuacji, a stan to adaptacja osoby do określonej sytuacji

•

okoliczności, w których środowisko lub cecha tłumaczą najtrafniej wariancję zachowania Okoliczności

Powtarzalność obserwacji zachowania Czas trwania obserwacji zachowania Stopień różnorodności zachowań Możliwość wyrażania zachowań Możliwość wyboru sytuacji Możliwość tworzenia sytuacji Znajomość sytuacji Rodzaj sytuacji

•

Dominujący wkład w wariancję zachowania środowisko cecha obserwacja jednorazowa obserwacja wielokrotna krótki długi pojedyncze akty zachowania wielość i szeroki zakres zachowań ograniczona swobodna brak nieograniczona nie istnieje istnieje nowa znajoma eksperyment sytuacja naturalna

funkcje cech -

opis predykcja wyjaśnianie

•

stany biorą się z tego, jakie mamy cechy, a w tych stanach da się te nasze cechy zobaczyć

•

typ – kategoria klasyfikacyjna – na jej podstawie klasyfikujemy osoby według ustalonych kryteriów; jednostka nie posiada typu, ale należy do typu (reprezentuje określony wzór zachowania albo określoną konfigurację cech psychicznych charakterystyczną dla danego typu)

•

styl

5

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski

Determinanty różnic indywidualnych •

na zachowanie składa się wyposażenie genetyczne i środowisko – wkład każdego z tych składników może być różny, ale wystąpienie każdego z nich w jakimkolwiek stopniu jest konieczne, żeby zachowanie zaistniało; NIE DA SIĘ ODDZIELIĆ GENÓW I ŚRODOWISKA

•

czynnik genetyczny addytywny – odnosi się do genów przekazywanych z pokolenia na pokolenie (obejmuje tę część programu genetycznego, która powoduje, że potomstwo jest podobne do swoich rodziców)

•

środowisko wspólne – czynniki środowiskowe, które upodabniają poszczególnych członków danej rodziny do siebie

•

środowisko specyficzne – wszystkie czynniki środowiskowe, które przyczyniają się do powstawania różnic między członkami tej samej rodziny

•

za różnice indywidualne w osobowości czy temperamencie odpowiada w większym stopniu środowisko specyficzne, natomiast za inteligencję środowisko wspólne (które z biegiem lat ustępuje środowisku specyficznemu)

•

fajny eksperyment ze szczurami – wyhodowano szczury bardzo mądre, bardzo głupie i średnie – potem włożono je do różnych środowisk – środowiska rozwiniętego, środowiska ubogiego i środowiska średniego; w środowisku rozwiniętym szczury mądre pozostały mądre, a głupie zrobiły się trochę mądrzejsze; w środowisku ubogim, szczury mądre zrobiły się głupie, a szczury głupie pozostały bez zmian (środowisko i geny są tak samo istotne w tworzeniu się cech)

•

korelacje genotyp – środowisko: -

bierny – wczesne dzieciństwo; dziecko żyje w warunkach, które akurat przypadkiem zgadzają się z jego osobowością, więc środowisko wzmacnia zachowania, które dziecko lubi

-

reaktywny – dziecko jest albo zachęcane (współzależność pozytywna) albo zniechęcane (współzależność ujemna) do zachowań, które lubi

-

aktywny – wtedy, gdy człowiek staje się samodzielny; jednostka aktywnie poszukuje środowiska odpowiadającego jej genetycznie uwarunkowanym skłonnościom, świadomie wybiera takie środowisko lub sama je tworzy

6

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski

Mechanizmy poznawcze leżące u podstaw inteligencji psychometrycznej •

energia umysłowa (Spearman) – pod jej względem występują różnice indywidulane, które można scharakteryzować na trzech wymiarach -

maksymalna ilość energii, którą mierzy czynnik g (uwaga! – Spearman uważał czynnik g tylko i wyłącznie jako wynik analizy czynnikowej, a nie jako coś, co istnieje naprawdę)

-

stopień bezwładności, który przejawia się w szybkości zmiany jednego systemu energetycznego w drugi

-

łatwość regeneracji energii po dużym wysiłku

•

elementarne zadania poznawcze – sprawdzają pamięć i uwagę; reagowanie na proste bodźce sensoryczne lub semantyczne, zdolność ich różnicowania (potrafi je rozwiązać każdy normalny człowiek, niezależnie od poziomu wykształcenia czy kultury; wynik wykonania zadania nie zależy od specyficznej wiedzy, czy nabytych umiejętności jednostki – zadania te odwołują się do procesów przetwarzania informacji, a nie do treści, którą niosą)

•

Arthur R. Jensen – przeprowadził największą liczbę badań nad związkiem między czasem reakcji motorycznej a inteligencją psychometryczną

•

czas reakcji prostej nie ma żadnego związku z inteligencją psychometryczną (R = -0,10)

•

elementarne zadania poznawcze Posnera – osobie eksponuje się dwie litery podawane bezpośrednio jedna po drugiej; obie litery występują w dwóch różnych parach – jako fizycznie identyczne (A-A) oraz semantycznie identyczne (A-a); w jednej serii badań, osoba badana reaguje jak najszybszym naciśnięciem przycisku wtedy, gdy eksponowane są litery fizycznie identyczne, a w drugiej serii wtedy, gdy eksponowane są semantycznie identyczne litery; czas reakcji na bodźce semantyczne jest dłuższy o około 70ms -

czas porównywania liter fizycznie identycznych koreluje tylko z inteligencją płynną (-0,17)

-

czas porównywania liter semantycznie identycznych koreluje z inteligencją płynną (-0,21) i z inteligencją skrystalizowaną (-0,15)

-

różnica między czasem reakcji na bodźce fizyczne i semantyczne koreluje z inteligencją skrystalizowaną (-0,29) i z inteligencją płynną (-0,15)

-

żaden warunek z tego zadania nie koreluje z orientacją przestrzenną

-

szybkość spostrzegania koreluje z warunkiem liter fizycznie identycznych (-0,33), z warunkiem liter semantycznie identycznych (-0,36) i z różnicą tych warunków (-0,25)

•

inteligencja psychometryczna wiąże się przede wszystkim z pamięcią długotrwałą, a jej związek z pamięcią roboczą jest niejednoznaczny (Neubauer, Riemann, Mayer, Angleitner)

•

badania nad związkiem szybkości przewodzenia impulsu nerwowego od receptora do kory mózgowej z inteligencją – wyniki są albo niejednoznaczne, albo nie ma żadnego związku (trudności metodologiczne, np. temperatura ciała ma wpływ na szybkość przewodzenia) 7

Jan Strelau – Różnice indywidualne – opracowanie + streszczenie | Maurycy Stempniewski •

Vernon i współpracownicy – metaanaliza; średni współczynnik korelacji między szybkością przewodzenia impulsu nerwowego a inteligencją psychometryczną waha się od -0,15 do -0,17 (mężczyźni -0,30, kobiety -0,05 – nie ma racjonalnej interpretacji, dlaczego u mężczyzn jest jakiś związek, a u kobiet nie)

•

czas inspekcji – w porównaniu do czasu reakcji wyklucza się tutaj wpływ reakcji motorycznej – nie mierzy się czasu reakcji, ale sprawdza się jak szybko osoba jest w stanie odróżnić dwa bodźce, tzn. prezentuje się jej bodźce i prosi się, żeby oceniła np. która strona była dłuższa – ten czas prezentowania jest coraz krótszy, aż do momentu w którym osoba przestaje odpowiadać poprawnie; dzięki temu możemy wyeliminować różnice w reakcji motorycznej między ludźmi i uwzględnić tylko czas podejmowania decyzji (czyli my tutaj nie sprawdzamy jak szybko osoba odpowiada, tylko sam fakt, czy w ogóle odpowie – ta różnica jest analogiczna do skali Likerta i skali Thurstone’a – czas reakcji to ta pierwsza, czas inspekcji to ta druga)

osobie badanej eksponuje się bodziec wzrokowy – dwie linie wertykalne różniące się długością – połączone linią poprzeczną; czas ekspozycji waha się od kilku do kilkuset milisekund; bodziec właściwy poprzedzony jest bodźcem ostrzegawczy, a bezpośrednio po ekspozycji bodźca właściwego nakłada się na niego bodziec maskujący; zadaniem osoby badanej jest ocenić, która linia pionowa bodźca właściwego jest dłuższa; czas odpowiedzi nie jest brany pod uwagę

•

Ian Deary – skale wykonaniowe testu inteligencji szczególnie korelują z czasem inspekcji (-0,35 do -0,42); skale werbalne już mniej (-0,18 do -0,19)

•

Kranzler & Jensen – metaanaliza; średnia współczynników korelacji między czasem inspekcji a ilorazem inteligencji wynosi -0,45 dla testów wykonaniowych i -0,18 dla testów werba...