Notatki ogólne - wszystko PDF

Preview

Summary

wszystko...

Description

Historia Ustroju – notatki

Wykład I – 09.09.2018r. Definicja prawa sformułowana przez Cenzusa (II w. n.e.) – najstarsza definicja pojęcia. Ius est ars boni et aequi. – Prawo jest sztuką (stosowania) tego co dobre i piękne. Urbian/Urbianus (III w. n.e.) zapisał i przekazał definicję Cenzusa. Dokonał podziału prawa na prawo publiczne i prywatne (publicum et privatum). Wskazał on definicje i kryteria tegoż podziału. a) prawo publiczne – jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego. b) prawo prywatne – dotyczy korzyści jednostek. „Są bowiem niektóre (normy) ogólnie użyteczne, inne znów prywatnie.” Kryterium podziału jest utilitas – korzyść/interes Prawo publiczne – zespół norm regulujących organizację państwa i chroniących interes ogółu. Prawo prywatne – zespół norm, dotyczących jednostki i chroniących jej interesy. Historia ustroju – aspekt historyczny prawa konstytucyjnego; definicja ustroju państwa. Co to jest ustrój państwa? - zasady funkcjonowania - sposób zorganizowania państwa Co się składa na ustrój państwa? + ustrój polityczny – organy władzy (kto sprawuje władzę?) + ustrój społeczny – warstwy społeczne, podział społeczny, sytuacja obywateli + ustrój gospodarczy – formy własności + ustrój religijny (religia) – relacja państwo-Kościół + ustrój skarbowy (skarbowość) – dochody + ustrój wojskowy (wojskowość) – militaria, charakter armii Formy ustrojowe państw: 1. Państwo starożytne – do 476r. (upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego) 2. Państwo średniowieczne – 476r. – 1492r. (odkrycie Ameryki przez K. Kolumba) a) monarchia patrymonialna b) monarchia stanowa 3. Państwo nowożytne – 1492r. – 1789r. (początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej) / 1914r. (wybuch I Wojny Światowej) a) państwo absolutne b) mieszana forma rządów (Rzeczpospolita) c) republiki (Helwecka, Nowogród, Psków) 4. Państwo nowoczesne – do dzisiaj, państwo oparte na konstytucji - podział wg głowy państwa a) monarchie b) republiki - wg sposobu sprawowania władzy a) demokratyczne b) totalitarne 5. Organizacje ponadpaństwowe – np. Unia Europejska.

Wykład II – 16.10.2018r. Ustroje państw starożytnych. Starożytny Egipt – przełom IV i III tysiąclecia p.n.e. – pojedyncze miasta – organizmy państwowe. Powstaje nad wielką rzeką – Nilem. Procesy jednoczeniowe: → Górny Egipt (Białe Królestwo) → Dolny Egipt (Czerwone Królestwo) Ok. 3200r. p.n.e. faraon Narmer (Menes) – Górny Egipt – jednoczy oba te składniki w jedno państwo, rozpoczyna I dynastię i okres archaiczny. 525r. p.n.e. – podbicie Egiptu przez Persów 322r. p.n.e. – Egipt wchodzi w skład monarchii Aleksandra, po nim następują Ptolemeusze – ostatnia dynastia rządząca niepodległym Egiptem 30r. p.n.e. – Egipt staje się prowincją Imperium Rzymskiego Ustrój państwa egipskiego: Całość władzy w rękach faraona Władza dożywotnia i dziedziczna Faraon jako bóg/potomek bogów/ziemskie wcielenie Horusa (cześć boska) Charakter teokratyczny → władca jako bóg Charakter sakralny państwa utrzymywał jego jedność → posłuch w społeczeństwie Atrybuty władzy faraona – Najwyższy Prawodawca (przekazywał prawo boskie) – Najwyższy Kapłan (zwierzchnictwo nad stanem kapłańskim) – Najwyższy Wódz (dowodzenie armią, decydowanie o wojnie i pokoju – polityka zagraniczna, wojen i sojuszy) – Najwyższy Sędzia (mógł przejąć i rozstrzygnąć dowolną sprawę, swoboda w orzekaniu kar i ułaskawień – charakter religijny sądów) Państwo despotyczne – despotia Wezyr – najważniejszy urzędnik centralny, drugi po faraonie (zazwyczaj syn lub członek rodziny), zwierzchnik administracji, istotne funkcje sądownicze, miał do pomocy urzędników (kanclerz – prowadzenie kancelarii faraona, naczelny skarbnik – aparat skarbowy państwa) Podział Egiptu na nomy (nomarcha – zwierzchnik administracyjny nomy, prowadzenie wymiaru sprawiedliwości w nomie, uprawnienia z zakresu skarbowości, zarządzanie systemem irygacyjnym) Władza sądownicza → nomarchowie, Trybunał Sześciu Izb Sądowych (przewodniczy wezyr, odwołania od wyroków nomarchów, poważniejsze przestępstwa I instancji), faraon Skarbowość → administracja skarbowa → naczelny skarbnik → 2 podskarbich → nomarchowie; oparta na świadczeniach w naturze (daninach) oraz łupach wojennych Wojsko → przez dłuższy czas brak stałej armii, podstawą pospolite ruszenie, z czasem pojawia się oddział przyboczny faraona i stała armia zawodowa, dowódcy wojskowi elitą społeczeństwa (istotna rola polityczna) Pierwsze imperium, władza zawsze skoncentrowana w rękach faraona

Państwo starobabilońskie. Nigdy nie doszło do powstania państwa scentralizowanego.

IV/III tysiąclecie – Królestwo Lagasz → państwo sumeryjsko-akadyjskie (Sauron) → państwo starobabilońskie (Hammurabi) → Kasyci → Asyria → państwo nowobabilońskie Ustrój państwa starobabilońskiego: Król (lugal) Charakter teokratyczny Król najwyższym prawodawcą Kapłani sprawują wymiar sprawiedliwości Charakter sakralny wyroku – wola bóstwa Profesjonalizacja sądownictwa – zawodowi sędziowie Mniejsze wpływy polityczne kapłanów Władca najwyższym wodzem, prowadzi politykę zagraniczną Trójstopniowy podział terytorialny państwa Gmina (naczelnik gminy – rabianu) → okręg (starosta – pahatu) → prowincja (gubernator – issaku)

Starożytna Persja. Cyrus II – twórca imperium perskiego (VI w. p.n.e.) Terytorium jego państwa sięgało Indusu. Kambyzes II. Dariusz I – utrwalenie potęgi imperium, wkroczenie do Europy, pokonanie Scytów, Traków i Macedończyków (dotarł do Dunaju). Kserkses – wojna z Grecją (480-479r. p.n.e) – bitwa pod Salaminą. Utrzymywanie statusu quo. IV w. p.n.e. – upadek Persji. Ustrój Persji Rodzaj federacji Szeroka autonomia terenów zależnych Pokonani władcy stawali się urzędnikami Religia na dużo niższym poziomie – tolerancja religijna Najwyższy urzędnik – satrapa – zarządca prowincji Satrapa – szeroki zakres władzy, autonomia, mogli bić własną monetę Urząd inspektora → osoby z elit perskich, objeżdżanie kraju i badanie lojalności satrapów Rozbudowany system pocztowy System lokalnych dróg Pierwsze uniwersalistyczne imperium Z ich rozwiązań czerpali Rzymianie

Starożytny Izrael. Pochodzi od Abrahama. Niewola egipska. XII w. p.n.e – wyprowadzenie z niewoli egipskiej. Osiedli w Palestynie. Sędziowie reprezentowali 12 plemion. Filistyni, Amonici – wrogowie. X w. p.n.e. – Dawid i Salomon tworzą państwo.

Po śmierci Salomona podział – Królestwo Judy i Królestwo Izraela. 722r. p.n.e. – pokonanie Izraela przez Asyrię (Sargon II). 587 r. p.n.e. – upadek Królestwa Judy – pokonani przez Babilon (Nabuchodonozor II) – niewola babilońska. Rozproszenie narodu izraelickiego – diaspora. Ustrój państwa Izrael. Nie było despotyczne Monoteizm Władca nie był bogiem, ale jego pomazańcem Wybierany przez proroków (natchnionych przez Boga) Wybór potwierdzany przez zgromadzenie ludu Izraela, miało ono też prawo do detronizacji władcy Władca – wykonawca woli bożej Brak kompetencji prawodawczych władcy Kompetencje sądownicze (często osobiście) System rodowo-plemienny Przywódcy klanowi rozstrzygali sprawy lokalne Rola kontrolna starszyzny plemiennej Charakter teokratyczny władzy Starożytne Ateny. IX w. p.n.e. – Ateny + sąsiednie gminy → polis ateńska. Początkowo Ateny były królestwem – władcą basileus, Rada Starszych (gerontów) organem pomocniczym + wybierała basileusa Z czasem uszczuplono kompetencje basileusa Pojawia się urząd polemarcha – kompetencje wojskowe Archont – prowadzenie polityki bieżącej państwa W celu uporządkowania prawa i jego interpretacji powołano kolegium 6 thesmothethów VIII w. p.n.e. – ustrój arystokratyczny – rządy najlepszych Król sprowadzony do funkcji sakralnych Rządy sprawują eupatrydzi (arystokracja rodowa) 9 urzędników – archonci 6 thesmothethów Król Polemarch Archont Wszyscy wybierani na okres roku Areopag – organ kolegialny, byli archonci, najważniejsze sprawy w kraju, najwyższy trybunał sądowy VII w. p.n.e. – tendencje do demokratyzacji ustroju Reformy Solona – 594r. p.n.e. Reformy Klejstenesa – 507 i 504 r. p.n.e. Zwyczaj zaciągania długów pod zastaw ziemi lub własnej osoby W czasach nieurodzaju ubodzy rolnicy musieli pożyczać zboże pod zastaw ziemi lub własnej osoby Gdy nie mogli spłacić pożyczki to stawali się niewolnikami

Reformy Solona – sensachtea (strząśnięcie długów – unieważnienie wszelkich umów pożyczki); podział społeczeństwa na 4 klasy wg cenzusu majątkowego (mniejsze lub większe prawa zależne od majątku) Eliminacja przewagi eupatrydów, do władzy dochodzą ludzie spoza rodów posiadających majątek Usprawnienie aparatu państwa poprzez powołanie Rady Czterystu (przedstawiciele 3 najwyższych klas majątkowych w wieku wyżej niż 30 lat) – przejęli oni stopniowo kompetencje władzy Reformy Klejstenesa – likwidacja systemu rodowego, wprowadzenie podziału kraju na 10 fyl terytorialnych – w żadnym okręgu eupatrydzi nie uzyskali większości; Rada Czterystu → Rada Pięciuset (po 50 członków z każdej z 10 fyli) Od czasów Klejstenesa wśród organów władzy znaczenie posiadało Zgromadzenie Ludowe (Eklezja) → charakter rządów ludu (demokracji)

Wykład III – 23.10.2018r.

Rządy Peryklesa Dalsza demokratyzacja ustroju Aten Wzrost władzy Zgromadzenia Ludowego (Eklezji) Wysokie znaczenie Peryklesa (10 lat z rzędu obierany na urząd stratega) Rada Pięciuset: losowanie przedstawicieli; przez 1/10 roku władzę sprawowali prytani/brytani (?); wzrost roli – uszczuplenie kompetencji archontów (sprowadzenie ich do roli sądowej i sakralnej) Zgromadzenie Ludowe: stanowienie prawa; polityka zagraniczna (wojna i pokój); przyjmowanie posłów z zagranicy; wybór urzędników; sąd skorupkowy; najwyższy suwerenny organ władzy; mężczyźni po 18 roku życia mieli obowiązek uczestnictwa w obradach, prawo do głosowania, zabierania głosu i zgłaszania poprawek; zwoływane było bardzo często (nawet co kilka dni); udział w zgromadzeniu odrywał od obowiązków; w późniejszych latach wprowadzono dietę za udział w Zgromadzeniu; obywatele ateńscy sprawowali władzę bezpośrednią → demokracja bezpośrednia Urzędnicy ateńscy wykonywali uchwały Początkowo urzędy były bezpłatne, od czasów Peryklesa płatne Charakter kolegialny i kadencyjny urzędów Początkowo urzędnicy wybierani byli przez Eklezję, później losowani Wyjątkiem był urząd strategów – było ich 10, zawsze wybierani, byli dowódcami armii, odpowiedzialnymi przed Eklezją Sądownictwo: Obywatele mieli na nie decydujący wpływ (od czasów Peryklesa) Helialia – trybunał ludowy, 6000 sędziów (heliastów), 10 sekcji (dikasteriów), orzekała w składzie pełnej dykasterii Władzę sądowniczą posiadał również Areopag (najcięższe przestępstwa) Sąd Eforów – orzekał w sprawach karnych Charakter ekskluzywny demokracji ateńskiej – niewiele osób (ok. 40000) miało pełne prawa obywatelskie. Kobiety, cudzoziemcy (metojkowie), niewolnicy → te grupy nie posiadały praw

obywatelskich Cechy demokracji ateńskiej: Wolność → pozwalano każdemu obywatelowi żyć swobodnie w granicach prawa Równość praw → równość głosu, równość w dostępie do funkcji publicznych Równość traktowania obywateli → np. przed sądem Idea rządów prawa → obywatele ateńscy podlegali prawu, które sami tworzyli

Starożytny Rzym 753r. p.n.e. – 476r. 4 okresy (różne formy państwa): Monarchia (753r. p.n.e. – 509r. p.n.e.) Rzym i okolice Zgromadzenia kurialne (comitia curiata) Król Senat (100 senatorów, potem 300, wybiera króla, organ doradczy, senatorów wskazywał król) Republika (509r. p.n.e. – 27r. p.n.e.) Zgromadzenia ludowe Urzędnicy Senat Zgromadzenia kurialne i pretorialne (kompetencje prawodawcze, przyjmowanie i odrzucanie projektów praw proponowanych przez konsula) W zgromadzeniach uczestniczyli obywatele Senat → ciało doradcze konsulów i dyktatora, dysponował finansami państwa, zatwierdzał uchwały zgromadzeń centurialnych i wybory najważniejszych urzędników, decydował o przymierzach i pokoju, dożywotnio zasiadali byli wyższy urzędnicy (konsulowie i pretorowie), cenzor co 5 lat badał status majątkowy obywateli i wybierał najbogatszych, w szczytowym okresie posiadał 900 członków, decyzja – senatus auctoritas – jeżeli nie została zawetowana przez trybuna ludowego to nosiła nazwę senatus consultum i zaczynała obowiązywać Urzędnicy (magistratus): Pochodzili z wyborów Dyktatora wybierał Senat Kadencyjność (najczęściej 1 rok), wyjątkami cenzor – 5 lat i dyktator – 0.5 roku, Sulla pierwszym dyktatorem dożywotnim, Juliusz Cezar pierwszym dyktatorem nieograniczonym Kolegialność Bezpłatne, charakter honorowy Rekompensatą po upływie kadencji było powierzenie zarządu nad prowincją (jako prokonsul lub propretor) Ius edicendi – mogli wydawać obowiązujące wszystkich przepisy prawne bez konieczności akceptacji ciał reprezentacyjnych Konsulowie: zastąpili królów, 2 konsuli, szerokie kompetencje, zwoływali komicja i mogli im przewodniczyć, projekty ustaw, w późniejszych latach uszczuplono ich kompetencje Pretorzy: początkowo 2, potem 16, zajmowali się wymiarem sprawiedliwości Cenzor: badał majątek obywateli, ustalał listę senatorów

Trybuni ludowi: 494r. p.n.e. (powołanie urzędu); ustępstwo na rzecz plebejuszy, ochrona interesów plebejuszy, zwoływanie zgromadzeń plebejskich, możliwość ich przewodniczeniu, prawo weta wobec Senatu, osobisty przywilej nietykalności (akt przemocy wobec niego był surowo karany Z zasadą kolegialności zrywano przy okazji zagrożeń Dyktator – powoływany przez Senat, pełna, nieograniczona władza, na 0.5 roku W I w. p.n.e. – walka o władzę, Oktawian zwycięzcą, reforma ustroju Okres Cesarstwa (27r. p.n.e. – 476r. n.e.) 2 podokresy: Pryncypat (27r. p.n.e. – 284r. n.e.) – pozory republiki Dominat (284r. – 476r.) – Dioklecjan, cesarze mają w pełni nieograniczoną władzą; 395r. – podział Cesarstwa, 476r. – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego, 1453r. – upadek Bizancjum

Pryncypat: 31r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum 27r. p.n.e. – Oktawian zrzeka się uprawnień na rzecz ludu, Senat nadaje mu tytuły i urzędy – Pater Patrio, Augustus, przejmuje władzę prokonsularną – najwyższe dowództwo wojskowe, dożywotni tytuł trybuna ludowego, najwyższy kapłan, Pierwszy Senator (Princeps Senatus) Brak zasad następstwa tronu Cesarz uzyskał samodzielne kompetencje prawodawcze (edykty, restrykty, mandaty, dekrety) Utrata znaczenia ciał reprezentacyjnych z wyjątkiem Senatu Senat wybierał wyższych urzędników, sądził w sprawie najcięższych przestępstw przeciwko państwu oraz w sprawach najwyższych urzędników, dysponował finansami (sukcesywnie tracił uprawnienia na rzecz cesarza) Stopniowy zanik urzędów Nowy aparat urzędniczy skupiony wokół cesarza Brak kadencyjności Płatność urzędów Kancelaria cesarska Prefekt pretorianów – najwyższy urzędnik, prefectus pretorio, przywódca gwardii przybocznej cesarza, z czasem otrzymuje dowództwo nad całą armią i zwierzchnictwo nad administracją Prefekt miejscu (prefectus urbi) – zastępuje cesarza podczas jego nieobecności w mieście Rzym Rada Cesarska – organ doradczy cesarza, jego najbliżsi współpracownicy Zmiana zarządu nad prowincjami – na czele namiestnik (całość władzy cywilnej i wojskowej); senatorskie i cesarskie

Dominat: (od łac dominus – pan i bóg – tytuł cesarza): Cesarz jako bóstwo, czczony w całym państwie Wzorowany na ustroju despotii wschodnich Całość władzy w rękach cesarza: prawodawcza, wykonawcza, sądownicza i wojskowa

Św. Konsystorz – organ doradczy cesarza, zastąpił Radę Cesarską Czterostopniowy zarząd państwa: okręgi z władzami samorządowymi; 100 prowincji (legat, sędzia, prezes, rektor lub prefekt na czele); 12 diecezji (wikariusze); 4 prefektury (prefekci) Modernizacja armii: wolni chłopi zmuszeni do służby wojskowej, na służbę przyjmowano formacje plemion barbarzyńskich Gwałtowny rozwój chrześcijaństwa – legalizacja rozpoczęta przez Konstantyna (edykt mediolański – 313r. – tolerancja religijna, równouprawnienie wyznań), Teodozjusz – 392r. – zakazanie praktyk pogańskich – chrześcijaństwo religią państwową.

27.11.2018r. HUP „Władza w Rzeczpospolitej” Zasady następstwa tronu: Jagiellonowie → elekcja w obrębie dynastii; królem Polski Wielki Książę Litewski. 1572r. – śmierć Zygmunta II Augusta – koniec elekcji w obrębie dynastii. Elekcja viritim – gwarancja wyboru monarchy przez ogół stanu szlacheckiego – prawo do udziału w elekcji. Po śmierci monarchy w okresie bezkrólewia rządzi Interrex – Prymas Polski. Senat zwołuje 3 sejmy – konwokacyjny, elekcyjny i koronacyjny. Sejm konwokacyjny – pierwszy sejm po śmierci, obraduje pod węzłem konfederacji – decyzje większością głosów, uzgadnianie najważniejszych spraw z wyborem monarchy i sytuacją w państwie, ustalanie składu sądów kapturowych Sejm elekcyjny – w Woli pod Warszawą, wysłuchiwanie kandydatów do korony lub ich reprezentantów i ich oferty; dokonywanie wyboru monarchy, ustalanie głosów województwami, a następnie prowincjami, przyjmowanie wyboru przez prymasa Sejm koronacyjny – Kraków, przysięga koronacyjna, potwierdzenie praw Rzeczpospolitej, wysyłanie posłów na obce dwory w celu zakomunikowania elekcji Do końca Rzeczpospolitej w ten sposób wybierano monarchę. Władcy elekcyjni: Henryk Walezy Anna Jagiellonka Stefan Batory Zygmunt III Waza Władysław IV Jan Kazimierz Michał Korybut Wiśniowiecki Jan III Sobieski August II Mocny Stanisław Leszczyński August III Sas Stanisław August Poniatowski

Zaprzysiężenie artykułów henrykowskich i pacta conventa Artykuły henrykowskie – ułożone na pierwszym sejmie konwokacyjnym (1573r.), zbiór praw fundamentalnych państwa i podstawowych zasad ustrojowych; postanowienia ich były niezmienne do końca Rzeczpospolitej, do nich należało: zrzeczenie dziedziczności tronu, tron miał być zawsze elekcyjny (obawa przed absolutyzmem), sprawy polityki zagranicznej miał konsultować z senatorami-rezydentami, stałe kontakty z radą senatorów-rezydentów (organ doradczy), zwoływanie sejmów zwyczajnych przynajmniej raz na 2 lata (gdyby nie zwołał to mógł sejm zwołać prymas), utrzymanie stałego wojska (kwarcianego) z dochodów z królewszczyzn, pospolite ruszenie będzie zwoływane za zgodą szlachty wyrażoną na sejmie, wyprawy za granicę Rzeczpospolitej miały być szlachcie wynagradzane, gwarancja tolerancji religijnej w państwie, prawo oporu szlachty wobec monarchy (articulus de non prestanda) → za nieprzestrzeganie artykułów i prawa szlachta miała prawo obalić króla i wypowiedzieć mu posłuszeństwo Pacta Conventa – umowa między przyszłym monarchą a szlachtą, zmienne za każdym monarchą (każdy monarcha miał własne zobowiązania), np. za Henryka Walezego – sojusz z Francją, spłacenie długów Zygmunta Augusta, kształcenie młodzieży polskiej we Francji, budowa floty morskiej na Bałtyku Kompetencje – znacznie ograniczone ze względu na rozwój parlamentaryzmu, mimo to były szerokie; Istotne kompetencje w stosunku do Sejmu – składanie projektów ustaw (konstytucje sejmowe), prawo zatwierdzania konstytucji sejmowych (weto stanowcze) – sprzeciw monarchy oznacza upadek uchwały sejmu, weto było nieodrzucalne, ustalenie ostatecznej treści konstytucji sejmowych – moderowanie konstytucji – prawo interpretacji uchwał Sejmu, wyłączne prawo stanowienia prawa dla królewszczyzn, miast królewskich i ludności żydowskiej; Najwyższy zwierzchnik aparatu administracyjnego; Źródło sprawiedliwości, zwierzchnik systemu wymiaru sprawiedliwości. Rozwój polskiego parlamentaryzmu. Sejm Walny – polski parlament Sejm Walny – bikameralny od stycznia 1493r. (Jan Olbracht); zebrał się dwuizbowy sejm → inna koncepcja – 1468r. – sejmik generalny w Kole jako preludium do obrad sejmu w Piotrkowie Trybunalskim tego samego roku (dwuizbowość). Ukształtowanie sejmu dwuizbowego. Izba niższa – Izba Poselska, Izba wyższa – Senat. Razem Sejm Walny. Trzy stany sejmujące – 2 izby i król. Izba Poselska – szlachta, duchowieństwo i miasta – potem tylko szlachta (wyeliminowała ona przedstawicieli miast i duchowieństwo), ablegaci – przedstawiciele miast królewskich (Krakowa, Wilna, Lwowa, Lublina, Kamieńca Podolskiego, Warszawy i Poznania) → mieli prawo wypowiadania się w sprawach miast królewskich ale nie mogli głosować; szlachta wybierana była na sejmikach przedsejmowych, brak limitacji mandatu poselskiego (nieograniczona ilość wyboru na posła w trakcie życia) → powtarzalność mandatów. Senat – wykształcony z rady królewskiej, zasiadają arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy, wojewodowie i kasztelanowie więksi oraz najwyżsi dostojnicy państwowi – kanclerz, podkanclerzy, podskarbi koronny i podskarbi nadworny, marszałek wielki koronny i marszałek nadworny Liczba posłów i senat...