OMI dementie PDF

Preview

Summary

deel van dementie binnen het vak OMI...

Description

Orthopedagogische methodes en interventies : Vera Dementie 1 Dementie A. Definitie Dementie is een proces van achteruitgang van de hersenfuncties. De Hersencellen sterven af en de hersenen raken onherstelbaar beschadigd. = alzheimer /vergeetziekte Dementie is erfelijk. Dementie overkomt je, je kan het op geen enkele manier voorkomen of uitstellen In de loop van het dementeringsproces komen altijd geheugenstoornissen voor

B. Kenmerken    

Proces van achteruitgang van de hersenfuncties. De hersencellen sterven af en de hersenen worden onherstelbaar beschadigd. Achteruitgang van cognitieve functies en van het geheugen. Geheugenproblemen: enerzijds inprentingsproblemen en anderzijds herinneringsproblemen

Kernproblemen:  Geheugen  Aandacht- en concentratie  Oriëntatie Bijkomende problemen met:  Plannen maken, initiatief nemen (apathie)  Zelfregulatie (ontremming)

 Taal (afasie)  Handelen (apraxie)  Herkennen (agnosie)

   

Stemming (depressie) Fatsoensnormen (decorumverlies) Realiteitsbeleving ...

C. Eenvoudige logica achter dementie Twee dementiewetten: 1. Wet van de gestoorde inprenting  verschijnselen van beginnende dementie 2. Wet van het oprollend geheugen  verschijnselen van matige en ernstige dementie

1. Wet van de gestoorde inprenting Werking van het normale geheugen: Lange termijn geheugen Korte termijn geheugen

normale inprenting 20à 30 seconden  Prenten niet meer gemakkelijk in

levenslang

Directe gevolgen van de gestoorde inprenting 3kennen    

Desoriëntatie tijd en ruimte Steeds dezelfde vragen stellen Snel de draad kwijtrake Geen vragen kunnen beantwoorden over recente gebeurtenissen

   

Niets nieuws kunnen leren (al spreekt Frans Hoogeveen dit tegen) Spullen kwijtraken Niet herkennen van nieuwe personen Afspraken vergeten

Indirecte gevolgen: 3 kennen

2.



Contacten vermijden, zich terugtrekken



Agressiviteit, depressiviteit, achterdocht



Verlies van initiatief



Hamsteren



Façade opbouwen



Lichamelijke onrust



Ontkennen van vergeetachtigheid



Overmatig eten, drinken of roken



Afhankelijkheid

Wet van het oprollend geheugen Lange termijn geheugen = bibliotheek vol dagboeken, keurig volgens jaargang geordend

       

Gevolgen van het oprollend geheugen Instrumentele vaardigheden verliezen Verlies van geheugen voor gebeurtenissen uit latere en vroegere levensfasen Verlies van sociale vaardigheden en fatsoennormen (decorumverlies) Woordvindingsmoeilijkheden, verkleining woordenschat, verlies van spraak (afasie) Niet meer herkennen van bekende personen ‘Tot leven wekken’ van overleden personen Verlies van vermogen tot zelfzorg Persoonlijkheidsveranderingen

2

Dementie en verstandelijke beperking

Dementie komt bij mensen met een VH iets vaker voor dan bij normaal begaafde mensen Risicogroepen zijn: • Downsyndroom • Sanfilippo syndroom

A. Verschijnselen Ongeveer = normaal begaafde mensen Maar… Achteruitgang in vaardigheden (zoals praten, zich oriënteren, lezen, schrijven en rekenen) zijn vaak moeilijk op te merken, omdat mensen met een verstandelijke handicap • Bepaalde vaardigheden nooit hebben gehad • Altijd ondersteuning hebben gehad

3

Besef en Beleving A. Besef Besef (awareness) = een redelijke of realistische perceptie of oordeel van een gegeven aspect van zijn situatie, functioneren of prestaties of van de gevolgen ervan Het besef is heel sterk gerelateerd aan de ernst van de dementie 4 niveau 1. Sensory registration: iets opnemen van wat er rondom zich gebeurt 2. Performance monitoring : beoordelen en bijsturen van het eigen handelen in een situatie) 3. Evaluative judgment: besef van verandering in het functioneren 4. Meta-representational level: reflectie op de situatie in het algemeen Conclusie Band tussen besefniveau en ernst van dementie niet zo groot als gedacht! (besef bij ernstige dementie / afwezigheid van besef bij beginnende dementie)  Besef op de vier niveaus mogelijk, ook bij ernstige dementie  Zelfervaring op de 3 eerste niveaus blijven lang behouden  Besef fluctueert over de tijd  Houding sociale omgeving heeft sterke invloed op het uiting geven aan besef!  Negatieve beeldvorming > minder uiting van besef “… ik was gewend om voetbal en van die dingen te zien, weet je … Maar laatst is het weggedreven. Ik weet niet waarom, maar het is weggedreven zoals, weet je … Ik ben het kwijt. … Werkelijk kwijt … en euh, ik doe niet zoals ik gewend was."

B. Beleving • • •

Boosheid t.a.v. de ziekte Angst en verdriet Onzekerheid en hopeloosheid

“Het is beangstigend. Ja, het is beangstigend. Het is alsof je in de mist zit en je er je weg niet uit kunt vinden. Niet weten is beangstigend.”

•

Zich sociaal geïsoleerd voelen

“Mijn mening is dat mensen met beginnende dementie opgesloten worden: hij weet niet meer wat hij zegt, hij weet niet meer wat hij doet, hij weet niet meer waar hij gaat. Er wordt niet over dementie gesproken, want dat is oneer, frustrerend, het hoort bij het afval. Begrip, daar gaat het om. Je kan met mensen met dementie gewoon spreken en een gesprek aangaan.”

•

Dagelijkse activiteiten vergen veel inspanning

‘Ik ben als een zwaan, die bovenaan glijdt, maar onderaan wild aan het peddelen is. Mijn functioneren lijkt OK aan de oppervlakte, maar onder water werk ik hard om me drijvend te houden. En het voelt alsof ik elke dag sneller en sneller paddel. Het lijkt alsof ik spoedig zal verdrinken, omdat de strijd op het punt gekomen is waar ik me te uitgeput voel om verder te gaan.

•

Vreemd aanvoelende wereld

“Ik probeer elke dag te gaan wandelen buiten, gewoon om te zien of de dingen wel zo sterk veranderd zijn. En ja, dat zijn ze. Ik zie de dingen die ik al gedurende jaren gezien heb, maar ze zijn verschillend. Alles is anders. Ik kan het niet uitleggen.”

4

Stadiummodel Het bedreigde Ik • • •

‘Schone schijn’ Ernstige geheugenproblemen Achterdocht

• •

Weinig besef van tijd Problemen met nieuwe en complexe situaties

• • •

Desoriëntatie Gedragsveranderingen Onrust

• •

Fatsoennormen vallen weg Moeite met bewegen

Het verdwaalde Ik •

Problemen met dagelijkse handelingen

Het verzonken Ik •

Primaire behoeften staan centraal

•

Voorwerpen/personen niet meer herkennen

Kritische bedenkingen

5

•

Veel modellen hanteren fasen of stadia. Terwijl het in realiteit kan verschillen van mens tot mens. Het is niet zo lineair als men voorstelt.

•

In de modellen legt men vooral de klemtoon op verlies en op de defecten.

•

De modellen zijn gefocust op de persoon en niet op de persoon in interactie met zijn omgeving.

•

Weinig modellen staan stil bij de beleving van de persoon: hoe ervaart hij zijn dementie?

Methodieken Vertrekpunt: Piramide van Maslow (basisbehoeften,behoefte veiligheid,ergens bij horen,behoefte aan achting;esthetische behoefte,zelfverwezenlijking)

A. Belevingsgerichte zorg •

Uitgangspunten:  beleving van de persoon met dementie  Eigen zorgvraag, klant is koning!  QOL

•

Methodieken: Validation, warme zorg, ROT, snoezelen, reminiscentie, muziektherapie.

•

Voorkeur geïntegreerd in de dagelijkse zorg. Bij dit laatste spreekt men van “geïntegreerde belevingsgerichte zorg”

•

Wanneer welke benadering?

•

Uitgangspunt is steeds de individuele persoon met zijn eigen beleving, mogelijkheden en/of behoeften!

B. Belevingsgericht handelen doorheen de stadia •

•

•

Fase 1 = rouw -

Empathie

-

Actief luisteren

Fase 2 = toenemende angst -

Houvast bieden

-

Structureren

Fase 3 = isolatie

-

Veiligheid & bescherming bieden

1. Validation (Naomi Feil) •

Wat: -

meegaan in de belevingswereld

-

Accepteren

•

Doel: iemand in zijn waarde laten

•

Toepassing: vooral aangewezen bij dementie in een verder gevorderd stadium

•

Tools: empathie en inlevingsvermogen

•

Sluit aan bij de ‘belevingsgerichte zorg’!

2. Warme zorg •

Wat: een milieu scheppen dat tegemoet komt aan de belangrijkste emotionele behoefte van een persoon met dementie (= veiligheid!)

•

Doel: bieden van veilig & warm leefklimaat

•

Hoe? Vertrouwd meubilair, lievelingsmuziek, warme begeleidingsstijl,…

3. Reminiscentie •

Wat: op een doordachte manier herinneringen uit het verleden aanhalen

•

Doel: stimuleren van de eigenwaarde

•

Vormen: groep & individueel

•

Tools: levensboeken, koffers, verhalen, foto’s,…

4. Zintuiglijk gerichte methodieken •

Doel: optimaliseren van gevoelens van welzijn

•

Toepassing: vooral bij een verder gevorderd stadium van dementie

•

Voorbeelden: muziek, aromatherapie,massage, snoezelen, relaxatie

5.1.1.1 Besluit: gepersonaliseerde zorg! Ken de persoon: -

Zijn vroegere persoonlijkheid

-

Zijn vroegere levensstijl

-

Zijn vroegere sociale rollen Zijn levenservaringen

-

Zijn voorkeuren en afkeuren (slapen, eten, wassen)

-

Graag naar de markt?

Ken zijn geheugen - Luister naar familienamen en gebeurtenissen Zoek zijn favoriete dingen - Muziek? Mooi gekleed zijn? Regelmatig een voetbad of massage?

6

Communicatie met personen met dementie Voor personen met dementie en hun omgeving is geslaagde communicatie niet vanzelfsprekend De communicatie met hen vraagt van de omgeving: Basishouding: • Leer mij kennen; wie ben ik, wat is mijn levensverhaal • Communiceer op het juiste niveau • Sluit aan bij mijn emotionele toestand Ondersteunende communicatie = • De intentie om de ander te willen begrijpen, door gebruik te maken van alle communicatievorm(en) die nog te begrijpen zijn voor de ander

A. Tips in de communicatie : grondig lezen • • • • •

• • • • •

7

Benader iemand niet van achteren Noem de naam Blijf binnen het gezichtsveld en hou oogcontact Blijf op ooghoogte Probeer de aandacht vast te houden door te zeggen; kijkt u maar naar mij, of door even aan te raken Praat niet harder dan nodig Neem de tijd voor je een handeling begint (afstemmen) Ondersteun je gesproken taal met handelen Praat niet kinderachtig, wel met een lieve, lage stem Concrete taal, korte, duidelijke zinnen met één onderwerp

• • •

•

•

Communiceer over het hier en nu of sluit aan bij de beleving Pas je tempo aan Vervang gaandeweg het proces het stellen van open vragen door gesloten vragen open:” Wat wilt u op brood”? gesloten:”Wilt u een boterham met confituur? Keuzevragen worden steeds moeilijker “Wilt u een kopje koffie of thee”? “Wilt u een kopje koffie? Als iemand niet reageert, wilt u misschien een kopje thee”? Vereenvoudig de keuze door de mogelijkheden te tonen

Basishouding ondersteunende communicatie per fase ? Fase 1 : lezen • Onsamenhangende zinnen • Werkwoorden in verkeerde tijd

•

Woordvindings- en benoemproblemen

• • • •

Kan moeilijk uitleggen van wat hij wil zeggen of bedoelt Verandert veel van gespreksonderwerp Veel vragen om aandacht en bevestiging Verminderd besef van fouten

•

• •

Bij het fouten maken in het benoemen van voorwerpen, gebruikt men woorden die erop lijken. (bv. hij zegt tegen een balpen potlood) Men begrijpt nog vrij goed wat er tegen hen gezegd wordt. Nog mogelijk om gesprek te voeren

Fase 2: lezen •

Achteruitgang woordenschat, en zinsbouw, logische opbouw

•

Meer moeite met het voeren een gesprek

van

•

Verkeerde werkwoordsvormen

•

Men praat minder dan voordien.

•

Zinnen missen samenhang of laat steeds meer stukken van zinnen weg

•

•

Steeds minder taal begrijpen

Men kan het gesprek niet meer zo goed inleiden: men valt meteen in midden in het verhaal

•

Vaker gebruik van “lege woorden” zoals “dinges, iets , het.. “

•

Een gestructureerd logisch verhaal vertellen wordt moeilijker.

•

Steeds meer non- verbale taal

•

•

Kan nauwelijks gespreksonderwerp vasthouden

Moeite met terugkoppelen naar wat men juist verteld heeft. Als oplossing zoekt men toevlucht in automatisme en standaardzinnen bv. ja ja .. het gaat..

•

Taal = reductie tot automatismen en standaardzinnen

 Basishouding OC Wilma Scheres kennen • Benoemen wat je doet, hou contact. • Ruimte geven voor emoties vermindert de intensiteit, minder neiging tot terugtrekken. • Sluit aan bij gewoontehandelingen. • Activiteiten en keuzes aanbieden houden zelfredzaamheid en gevoel voor eigenwaarde zoveel en zolang mogelijk in stand. • Oriëntatie/structuur aanbieden in ruimte, tijd, handeling en persoon door bejegening en middelen. • Vaste etenstijden en ADL vergroten de voorspelbaarheid. • Vaste plek aan tafel, activiteiten aanbieden in een vertrouwde ruimte, kleuren in de ruimte vergroten de herkenbaarheid. • Wachten wordt lastiger. Verlicht het wachten dmv foto’s of voorwerpen. Denk aan het formaat van de foto’s bij visus-problemen. • Vergroot de herkenbaarheid en voorspelbaarheid door de dagelijkse ADL-rituelen en ritmes te koppelen aan vaste associaties: geuren, liedjes, handelingen, etc. • Visualisatie van een dag- of weekprogramma doet een ander beroep op het geheugen. Verjaardag, uitje, bezoek, dokter, etc. Foto’s vergroten de herkenbaarheid van mensen. • Foto’s, picto’s, tekeningen en geschreven tekst bij de plaatjes. Buiten de context wordt het voorwerp en functie snel vergeten. • Duidelijke contrasten in licht, donker en kleuren. Blauw en groen vermijden. • Continuïteit ervaren: Levensboek, doos of tas. Cdtje met dierbare stemmen of muziek

Fase 3 en 4 : Lezen •

• Bijna geen zinnen meer, vooral losse woorden of klanken

•

Verbale taal bijna weg, zowel spreken als begrijpen

•

Communicatie grotendeels eenrichtingsverkeer

•

Contact verloopt via non-verbale taal

•

Echolalie, zinloos herhalen

•

Kan niet meer deelnemen aan het gesprek en kan niet meer volgen

•

Oogcontact wordt moeilijker  Basishouding: kennen • OC in dienst van het maken van contact, veiligheid en geborgenheid. • De omgeving heeft aandacht voor lichaamsgebonden reacties en stemt af. Opnieuw de signalen begrijpen van honger, pijn, angst, plezier… • Naam noemen, aanraken. • Tijd geven, geduld hebben • Warme zorg bieden, onvoorwaardelijke acceptatie.

8

Gebruik van visualisatiesystemen bij personen met dementie

Visualisaties zijn slechts een communicatievorm en een middel om de communicatie te ondersteunen. Met communicatievormen worden die vormen van communicatie bedoeld die gebruikt worden om een boodschap over te brengen De belangrijkste communicatievormen zijn spraak, gebaren, voorwerpen, foto’s, tekeningen, pictogrammen, mimiek, expressie en lichaamshouding •

Personen met dementie hebben vaak veel baat bij een voorspelbaar verloop van de gebeurtenissen in het dagelijkse leven.

•

Wanneer je voelt dat je de grip op het leven begint te verliezen, is het erg belangrijk dat er zoveel mogelijk wordt vastgehouden aan reeds bekende patronen en dagelijkse routine.

•

Veiligheid, voorspelbaarheid en autonomie zijn belangrijke pijlers waarbij visualisaties kunnen helpen

Visualisaties bij personen met dementie/functies •

Om het dagdagelijkse leven te vergemakkelijken

•

Om informatie te geven zodat ze minder voor verrassingen komen te staan. Het gebruik van visualisaties neemt de onrust of het probleem met het geheugen niet weg, maar ondersteunt ook al moet je aanvaarden dat op een bepaald moment een visualisatievorm niet langer helpt.

•

Om zelfstandigheid en zelfredzaamheid minder snel te laten verminderen.

•

Om de toekomst voorspelbaar te maken: afhankelijk van de fase van dementie kan voorspelbaarheid veiligheid bieden.

•

Om het tijdsbesef te ondersteunen.

•

Voor het ruimtelijk ordenen

•

Ter ondersteuning van handelingen of aandachtspunten

•

Door het gebruik van visualisaties worden de dingen vereenvoudigd (kortere zinnen - de hoofdgedachte )

•

En tot slot... we gebruiken visualisaties bij personen met dementie niet om nieuw gedrag aan te leren: de lage leerbaarheid van personen met dementie is een feit waar je rekening moet mee houden.

De praktische uitwerking van een visualisatie is telkens ander individueel bepaald en dus op maat te maken! Naast « zorg op maat » dient « visualiseren op maat » een evidentie te zijn

B.Visualisatievormen Foto's •

Bekende en herkenbare weergave van de werkelijkheid

•

Onduidelijkheden weg nemen

•

Naarmate de dementie vordert, herkent men beter een foto uit het verleden dan het heden

•

=> neem zelf een foto voor : Herkenbaarheid, Camerastandpun, Fill the frame

•

Foto’s nemen van personen? zo natuurlijk en herkenbaar mogelijk., Contrast met achtergrond , Neutrale .

Pictogrammen •

Abstracter dan voorwerpen of foto’s

•

Wit – zwart

•

Minder aangewezen bij dementerende personen die nog nooit pictogrammen gebruikten

•

Pictogrammen die men vroeger herkende, worden makkelijker gebruikt.  Steeds combinatie afbeelding- tekst. De betekenis die jij aan een pictogram geeft, is vaak anders dan hoe de cliënt het ziet.

Geschreven tekst •

Woorden of eenvoudige geschreven lijstjes kunnen voldoende zijn

•

Korte eenvoudig opgebouwde zinnen worden soms nog begrepen.

•

Soms beter in terminologie die de persoon het beste kent.

Concrete voorwerpen •

gebruiksvoorwerpen - voorwerpen die daadwerkelijk in de situatie gebruikt worden voorkeur

•

Ze zijn concreter en tonen duidelijker het verband.

•

Bij ernstige dementie zijn verwijsvoorwerpen niet meer mogelijk

C. ZELFREDZAAMHEID BEVORDEREN •

De meest adequate oplossing hoeft niet altijd een technisch hulpmiddel te zijn.

•

Personen met geheugenproblemen moeten op regelmatige tijdstippen gestimuleer...