Strony procesowe PDF

Preview

Summary

Download Strony procesowe PDF

Description

Postępowanie karne – strony procesowe Definicja: Stroną procesową nazywamy uczestnika procesu posiadającego interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu i wyposażonego w prawa procesowe służące jego realizacji. -Jeśli jest to interes „własny” to strona może go reprezentować osobiście jak i przez reprezentanta procesowego. - Pokrzywdzony jest stroną procesową na rozprawie głównej tylko jeżeli wytoczy oskarżenie prywatne lub przystąpi do procesu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. PODZIAŁ STRON PROCESOWYCH a)

Strona czynna To taka która w ramach swoich uprawnień podejmuje bądź jest uprawniona do podjęcia w procesie karnym działań mających na celu przesądzenie o odpowiedzialności oskarżonego (karnej bądź cywilnej) zgodnie ze swoim interesem prawnym:  Pokrzywdzony (w postępowaniu przygotowawczym)  Oskarżyciel publiczny, posiłkowy i prywatny b) Strona bierna To taka, przeciwko której kierowane jest żądanie rozstrzygnięcia o odpowiedzialności prawnej:  Podejrzany (w postępowaniu przygotowawczym)  Oskarżony (w p. jurysdykcyjnym)  Skazany (w p. wykonawczym) c) Strony zastępcze i nowe Z mocy ustawy inne osoby przejmują uprawnienia pokrzywdzonego w razie jego śmierci. Są nimi: osoby najbliższe, osoby na jego utrzymaniu a w ich braku prokurator działając z urzędu ( Prokurator gdy ma wiedzę o takich osobach, powinien pouczyć przynajmniej jedną z nich o przysługujących jej prawach). Osoby te stają się stronami: a. Zastępczymi - gdy pokrzywdzony umiera przed wszczęciem procesu karnego b. Nowymi - gdy pokrzywdzony umiera po uzyskaniu statusu strony procesowej (jako oskarżyciel posiłkowy lub prywatny) d) Szczególne strony procesowe Strony występujące tylko w określonym trybie szczególnym – z KPK lub z ustawy  Podmiot zobowiązany – art. 91a KPK – Podmiot który jest zobowiązany do zwrotu korzyści, którą uzyskał na podstawie czynu zabronionego kosztem skarbu państwa, jednostki samorządowej, państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej czy innego podmiotu z elementem publicznym.  Właściciel przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem – art. 91b KPK – Przysługują mu prawa strony, ale tylko w zakresie tych czynności które dotyczą tego środka.  Osoba odpowiedzialna posiłkowo – która odniosła lub mogła odnieść korzyść majątkową z przestępstwa skarbowego, jeśli skazany za nie sprawca załatwiał jej sprawy w jakimkolwiek charakterze. Warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej jest wezwanie przez organ w tym właśnie charakterze. Wykonanie orzeczenia polega na tym, że grzywnę ściąga się w pierwszej kolejności od skazanego, a dopiero, gdy takie działanie jest bezskuteczne, to w drugiej kolejności próbuje się ją wyegzekwować od podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo. Stosuje się do takiej osoby odpowiednio przepisy jak do podejrzanego i oskarżonego.  Interwenient – Za interwenienta uważa się osobę, która nie jest oskarżonym, a zgłasza w toku postępowania karnego skarbowego roszczenia w stosunku do przedmiotów podlegających przepadkowi. Interwencja taka może być zgłoszona do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego w pierwszej instancji.  Rodzice lub opiekunowie nieletniego – Ich wstąpienie do postępowania nie zależy od decyzji sądu rodzinnego. Przysługują im niektóre prawa strony. Jako strony działają jednak w swoim imieniu; nie muszą działać na rzecz nieletniego i skutki ich działań mogą jego nie dotyczyć.

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA – zagwarantowana prawem możliwość stania się podmiotem stosunku procesowego (stroną procesową). Nie dotyczy konkretnego postępowania karnego tak jak legitymacja procesowa, ma charakter ogólny i abstrakcyjny: a)

Czynna: posiadają ją osoby fizyczne, prawne, instytucje państwowe i społeczne. Jednakże osoby prawne, instytucje oraz osoby małoletnie nie posiadają zdolności do czynności procesowych – ich prawa wykonują uprawnione do tego organy, w przypadku małoletnich – przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny. b) Bierna: czyli możność bycia oskarżonym w procesie posiadają tylko osoby fizyczne, które ukończyły 13 lat.  Od 13 do 17 roku życia – zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich



Jeśli nieletni który ukończył 15 rok życia dopuszcza się zbrodni lub innych przestępstw z art. 10 § 2 KK, może odpowiadać zasadach określonych w tym kodeksie.

OSKARŻYCIEL PUBLICZNY Jest organem państwa powołanym do wnoszenia i popierania oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane skargą publiczną oraz te przestępstwa prywatnoskargowe , gdzie interes społeczny wymaga objęcia oskarżenia. *Należy pamiętać, że oskarżyciel pub. nie jest „czystą” stroną oskarżenia, gdyż może zaskarżyć orzeczenie na korzyść oskarżonego – ma nie tylko popierać oskarżenie ale i kierować się zasadą obiektywizmu przy ocenie zasadności oskarżania. Na tle różnych poglądów w zakresie oskarżyciela publicznego, najlepiej byłoby go (a w szczególności prokuratora) traktować nie jako stronę procesową w sensie formalnym (procesowym), lecz jako rzecznika interesu publicznego, korzystającego w swych działaniach z praw strony czynnej oskarżenia. 1.

Organy uprawnione do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego – art. 45 KPK  Prokurator przed wszystkimi sądami, we wszystkich sprawach – zasadniczy uprawniony organ  Prokurator nadrzędny lub prokurator bezpośrednio przełożony w przypadkach określonych w ustawie  Inny organ państwowy na mocy przepisów szczególnych – np. organy finansowe, urząd celny lub skarbowy)

Występowanie prokuratora jako oskarżyciela publicznego jest regułą, zaś występowanie innych organów - wyjątkiem 2.

Zakres działania / Uprawnienia  Art. 64 § 1 PrProk – prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami oraz może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli.  Nie ogranicza jego uprawnień także wystąpienie w sprawie oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego  Wnoszenie aktu oskarżenia i popieranie go przed sądem – podstawowe obowiązki  Objęcie oskarżenia (przyłączenie się, gdy wniósł go inny oskarżyciel) Popieranie aktu oskarżenia jest czynnością ciągłą – ukierunkowaną na określony cel, składa się na nią: a) Przygotowywanie się do rozprawy głównej – zaznajomienie się z aktami sprawy b) Udział w posiedzeniach sądu, składanie wniosków c) Udział w rozprawie głównej d) Wycofanie aktu oskarżenia e) Wygłaszanie przemówienia końcowego  Pełne prawa strony do wnoszenia środków odwoławczych, kasacji – jako szczególne uprawnienie oraz wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem  Obowiązek brania udziału w rozprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego – chyba że ustawa stanowi inaczej – wyjątki art. 46 § 2: Jeżeli postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, niestawiennictwo oskarżyciela pub. na rozprawie nie tamuje jej toku – Przewodniczący lub sąd mogą jednak uznać jego obecność za obowiązkową. Art. 517a § 2 KPK – nie ma obowiązku brania udziału w postępowaniu przyspieszonym, a zarzuty odczytuje protokolant. Uprawnienia prokuratora przysługują także innym upoważnionym organom – ustawa określa zakres ich działania. Organy te mogą występować w procesie obok lub zamiast prokuratora jako głównego oskarżyciela publicznego. Jeżeli prokurator nie wstąpi do procesu, organy te są jedynym oskarżycielem publicznym, jednak gdy to zrobi uprawnienia innych organów nie są przez to ograniczone. ! – wyłącznie zamiast prokuratora mogą występować tylko te organy działające w charakterze oskar. Pub. w I instancji w sprawach w których było prowadzone dochodzenie – Katalog tych organów znajduje się w rozporządzeniu ministra na podstawie art. 325d KPK.

3.

Wyłączenie Prokuratora i innych oskarżycieli publicznych z mocy prawa oraz na wniosek następuje tak samo jak wyłączenie sędziego, przepisy art. 40 KPK stosuje się odpowiednio (przeczytaj to! ) O wyłączeniu oskarżyciela publicznego prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze orzeka prokurator nadzorujący postępowanie lub jego bezpośredni przełożony. Czynności dokonane przed ich wyłączeniem nie są bezskuteczne, jednak czynność dowodową na żądanie strony należy w miarę możliwości powtórzyć.

4.

Struktura prokuratury a) Prokuratura Krajowa b) Prokuratura Regionalna c) Prokuratura okręgowa

Zasady na jakich zbudowana jest prokuratura 1) Zasada niezależności prokuratorów 2) Zasada hierarchicznego podporządkowania 3) Zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury Zasady działalności prokuratury 1) Zasada substytucji 2) Zasada dewolucji

POKRZYWDZONY Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo – art. 49 § 1 KPK Pokrzywdzonym może być (zakres podmiotowy): *osoba fizyczna(§ 1), *instytucja państwowa lub samorządowa, *inna jednostka organizacyjna, której przepisy przyznają osobowość prawną (§ 2), *zakład ubezpieczeń (w zakresie w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia !Nie muszą mieć osobowości pranej tylko zdolność prawną. Jeżeli jakaś instytucja nie ma zdolności prawnej, pokrzywdzonymi są podmioty w niej występujące. - Prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia) przyznano także innym osobom z art. 306 § 1 i 1a KPK niebędącym pokrzywdzonym, ale składającym zawiadomienie o przestępstwie – quasi-pokrzywdzony - W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową organy Państwowej inspekcji pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wstąpiły o wszczęcie postępowania. ↑quasi-pokrzywdzony: osoba która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, wskutek którego doszło do naruszenia jej dobra (m.in. z art. 228-231), a postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, ma prawo do zaskarżenia decyzji o zaniechaniu ściągania. Osoby te nie są pokrzywdzonymi gdyż brak tutaj elementu bezpośredniości naruszenia ich dóbr prawnych, gdyż naruszane są takie dobra ogólne jak: dobro wymiaru sprawiedliwości, wiarygodność dokumentów czy obrót gospodarczy. Z tego względu mają przyznane jedynie cząstkowe prawa pokrzywdzonego. Ofiara przestępstwa > pokrzywdzony – ma większy zakres. Ofiara niebędąca pokrzywdzonym nie korzysta z ochrony karno-procesowej i nie uczestniczy w procesie, choćby przestępstwo którego jest ofiara było ściągane z urzędu. -Bezpośredniość ↑ naruszenia lub zagrożenia należy rozumieć tak, że owo zagrożenie lub naruszenie wynika wprost z działania lub zaniechania przestępnego (także z przestępstwa usiłowanego i przygotowanego – jeśli ustawa przewiduje karalność za to przygotowanie) - Według M. Cieślaka – podmiotem naruszonych lub zagrożonych przez przestępstwo dóbr jest zawsze państwo jako wyraziciel tych społecznych interesów. Prawa pokrzywdzonego:

1. Pokrzywdzony staje się stroną we wszczętym postępowaniu przygotowawczym z mocy prawa. Jednak aby występować w charakterze strony przed sądem, musi złożyć on oświadczenie o występowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. -Wyłączenie: W postępowaniu sądowym w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie może występować osoba będąca w tej samej sprawie oskarżonym, z wyjątkiem spraw z oskarżenia prywatnego, gdzie występuje instytucja oskarżenia wzajemnego. 2. Podstawowym uprawnieniem pokrzywdzonego jest prawo do żądania odszkodowania, nawiązki lub zadośćuczynienia – pokrzywdzony, a także prokurator mogą złożyć wniosek, aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej 3. Prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia i warunkach uczestnictwa w tych czynnościach 4. Prawo do korzystania z pomocy pełnomocnika w tym do złożenia wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu 5. Prawo do mediacji, pomocy tłumacza, zaskarżania postanowień 6. Prawo do uzyskania informacji (pouczenia) np. o możliwości zwrotu kosztów poniesionych w związku z udziałem w postępowaniu 7. Prawo do składania wniosków dowodowych 8. Udziału w czynności śledztwa którego nie da się powtórzyć na rozprawie chyba, że istnieje niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki 9. Prawo do żądania przesłuchania przez sąd świadka Ogólnie jest to katalog otwarty. Obowiązki pokrzywdzonego: a) wskazać adres dla doręczeń w kraju gdy zmieni adres zamieszkania lub kiedy przebywa za granicą; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność pokrzywdzonego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów.

Wykonywanie uprawnień pokrzywdzonego: 1) Mogą być wykonywane osobiście, jeżeli posiada on zdolność do czynności procesowych (tj. kiedy ukończył 18 lat.) 2) Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu, np. zarząd spółki 3) Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, ich prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą pieczą pozostają 4) Osoba nieporadna (w szczególności ze wzgl. Na wiek lub stan zdrowia), jego prawa może wykonywać osoba, pod której stałą pieczą pozostaje 5) W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY Art. 53: Oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który wstępuje w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jako strona obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. a) Oskarżyciel posiłkowy „uboczny” – występuje w procesie obok oskarżyciela publicznego. Warunkiem uznania przez sąd pokrzywdzonego za oskarżyciela posiłkowego jest złożenie stosownego oświadczenia do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej – termin nieprzywracalny (prekluzyjny)

! Jeśli oskarżyciel publiczny cofa akt oskarżenia , nie pozbawia to uprawnień oskarżyciela posiłkowego, który to może w ciągu 14 do od cofnięcia aktu oskarżenia oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy (jeżeli wcześniej z tych uprawnień nie skorzystał). b) Oskarżyciel posiłkowy „samoistny” – sam wnosi akt oskarżenia do sądu, w przypadku bierności oskarżyciela publicznego – skarga subsydiarna. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest spełnienie właściwej procedury – szczególny rygor formalny. W przypadku (prokuratorskiego) postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania lub umorzeniu postępowania przygotowawczego, oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje na to zażalenie do sądu. W razie uchylenia postanowienia, sąd wydaje zalecenia prokuratorowi (np. ponowne przeprowadzenie dowodów lub wyjaśnienie okoliczności), które to są dla niego wiążące. Skarga subsydiarna - W razie ponownego wydania przez prokuratora negatywnego postanowienia pokrzywdzony nabywa prawo do wniesienia własnego aktu oskarżenia, o czym należy go pouczyć (ma na to miesiąc od momentu doręczenia pokrzywdzonemu ostatecznego postanowienia prokuratora). Obok oskarżyciela samoistnego może występować także prokurator (w którym momencie chce) oraz inny pokrzywdzony tym samym czynem (ale tylko do rozpoczęcia przewodu sadowego na rozprawie głównej). Gdy dołącza prokurator postępowanie toczy się już z oskarżenia publicznego. Uprawnienia oskarżyciela publicznego:   

 

Zadawanie pytań na rozprawie oskarżonym, świadkom i biegłym (jako drugi po oskarżycielu publicznym) Składanie wniosków – dowodowych, o wyłączenie członków skłądu orzekającego, prokuratorów czy protokolanta Zabieranie głosu podczas rozprawy oraz po zamknięciu przewodu sądowego, prawo repliki (Jeżeli w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym stronom). Zaskarżanie rozstrzygnięć naruszających jego prawa oraz wnoszenie apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji Wyrażanie zgody bądź sprzeciwu w momencie skazania oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na rozprawie lub jego ograniczenia.

Ograniczenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:  

 

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych W razie odstąpienia oskar. Posił. Od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania – prokurator ma 14 dni od otrzymania zawiadomienia o oskarżeniu na dołączenie się (o ile wcześniej tego nie zrobił), a jeśli nie, postępowanie zostaje umorzone Sąd może obciążyć osk. Posi. Kosztami procesu w razie uniewinnienia oskarżonego lub lub umorzenia postępowania Oskarżyciel posiłkowy nie może wnieść środka odwoławczego na korzyść oskarżonego

Oskarżyciel posiłkowy nie musi przyjmować takiego samego stanowiska w procesie co oskarżyciel publiczny (o ile razem występują w procesie), zaś w razie skazania oskarżonego sąd zasądza na rzecz oskarżyciela posiłkowego wyłożone przez niego koszty zastępstwa procesowego Może korzystać z pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny. Najczęściej w roli oskarżyciela posiłkowego występuje adwokat, który jest pełnomocnikiem osoby pokrzywdzonej. Oskarżycielem posiłkowym może zostać także sama osoba pokrzywdzona. W razie śmierci oskar. Posił. Postępowanie toczy się dalej, zaś osoby najbliższe mogą wstąpić w jego prawa jako nowe strony w każdym stadium postępowania. W przypadku o.p. samoistnego postępowanie zawiesza się a osoby najbliższe mogą wstąpić w jego prawa w terminie 3 miesięcy od dnia śmierci – jeśli nie, postępowanie umarza się.

Oskarżyciel Prywatny Pokrzywdzony może wnosić i popierać oskarżenie w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego jako oskarżyciel prywatny: 

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni



zniesławienie



zniewaga



naruszenie nietykalności cielesnej

Waga tych czynów jest niewielka, bądź ich ściganie może przynieść pokrzywdzonemu więcej szkód niż korzyści wymiarowi sprawiedliwości tak więc inicjatywę w ich zakresie należy pozostawić pokrzywdzonemu. Status oskarżyciela prywatnego nabywa się z chwilą dokonania określonych czynności: 

przez skuteczne wniesienie do Sądu prywatnego aktu oskarżenia;



przez przyłączenie się do toczącego się postępowania do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, tj. odczytania prywatnego aktu oskarżenia (w sytuacji gdy osoba przystępująca jest pokrzywdzona tym samym przestępstwem);



przez złożenie oświadczenia o podtrzymaniu oskarżenia pierwotnie wniesionego przez oskarżyciela publicznego (w sytuacji gdy prokurator odstąpił od oskarżenia);



przez złożenie oświadczenie o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego.

- Inny pokrzywdzony tym samym czynem może się przyłączyć do procesu do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej – Współuczestnictwo procesowe - Jeśli pokrzywdzonym jest małoletni, osoba ubezwłasnowolniona lub nieporadna ze względu na wiek, oskarżenie prywatne w jego imieniu może wnosić jego przedstawiciel ustawowy lub osoba pod której pieczą pozostaje. -W razie śmierci pokrzywdzonego skargę prywatną mogą wnieść strony zastępcze tzn. osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator - Prokurator może sam wszcząć postępowanie w takich sprawach lub do wszczętych już przystąpić – samoistna legitymacja procesowa. Nie zależy to od zgody ani wniosku pokrzywdzonego. 1) Wstąpienie pokrzywdzonego jako oskarżyciela prywatnego nie wymaga decyzji sądu (tak jak przy os. posił.). Ingerencja prokuratora powoduje, iż pokrzywdzony korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego, a jego prawa jako oskarżyciela prywatnego zostają zawieszone – może do nich powrócić w momencie odstąpienia prokuratora od oskarżenia. 2) Jeżeli proces w sprawie o przestępstwo prywatnoskargowe jest wszczynany przez prokuratora, pokrzywdzony, który nie wniósł uprzednio aktu oskarżenia, poddany jest rygorom dotyczącym oskarżyciela posiłkowego – tzn. może on złożyć oświadczenie o wstąpieniu do procesu do momentu rozpoczęcia pr...