Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej - przyczynek do zarysu problematyki PDF

Preview

Summary

Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej - przyczynek do zarysu problematyki Jarosław Durka J. Durka, Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej...

Description

Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej - przyczynek do zarysu problematyki

Jarosław Durka

J. Durka, Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej - przyczynek do zarysu problematyki, [in:] S. Iachimovschi, K. Stempel-Gancarczyk, E. Wieruszewska-Calistru (ed.), Polska i Rumunia. Wspólnie – obok – blisko. Polonia și România. Împreună – alături – aproape, Suceava 2015, p. 201-218.

dr Jarosław Durka Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Częstochowie

Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej – przyczynek do zarysu problematyki

Wstęp Polsko-rumuńska współpraca wywiadowcza i kontrwywiadowcza ma bogate tradycje z okresu międzywojennego, kiedy kraje te były w sojuszu politycznym i wojskowym1. Opracowania podejmujące zagadnienie tej współpracy opublikowali: Andrzej Pepłoński2 i Piotr Kołakowski3. Po II wojnie światowej Polska i Rumunia znalazły się w tym samym, sowieckim bloku militarnym4, a od 1955 r. w Układzie Warszawskim5. Na ten temat stosunków polsko-rumuńskich w latach 1945-1949 Na temat tego sojuszu: H. Walczak, Sojusz z Rumunią w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918-1931, Szczecin 2008; M. Leczyk, Polska i sąsiedzi. Stosunki wojskowe 1921-1939, Warszawa 2004, s. 48-77, 175-217, 359-394. 2 A. Pepłoński, Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej, Toruń 2005; tenże, Wywiad polski na ZSRR, Warszawa 1996. 3 P. Kołakowski, Czas próby. Polski wywiad wojskowy wobec groźby wybuchu wojny w 1939 roku, Warszawa 2012; tenże, „Laboratorium” – komórka analityczna marszałka Józefa Piłsudskiego, „Słupskie Studia Historyczne”, nr 16, 2010, s. 117-130. 4 Literatura dotycząca sowieckiego uzależnienia krajów Europy Środkowo-Wschodniej jest już bardzo bogata. Zob. choćby: H. Bartoszewicz, Polityka Związku Sowieckiego wobec państw Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1944-1948, Warszawa 1999; A. Skrzypek, Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957, Pułtusk 2002; V. Țârău, Alegeri fără opțiune. Primele scrutinuri parlamentare din Centrul și Estul Europei după cel de-al Doilea Război Mondial, Cluj-Napoca 2005; L. Constantiniu, Uniunea Sovietică între obsesia securității și insecurității, București 2010. Zob. też: T. Judt, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Poznań 2008, s. 58-82, 127-283, 366-382; W. Laqueur, Historia Europy 1945-1992, London 1993, s. 331-367; M. Tanty, Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Warszawa 2003, s. 273-345. 5 1955 maj 14. Warszawa. Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej między Ludową Republiką Albanii, Ludową Republiką Bułgarii, Węgierską Republiką Ludową, Niemiecką Republiką Demokratyczną, Polską Rzeczpospolitą Ludową, Rumuńską Republiką Ludową, Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i Republiką Czechosłowacką (Układ Warszawski) [w:] Organizacja Układu Warszawskiego. Dokumenty 1955-1985, red. H. Jaroszek i inni, Warszawa 1986, s. 11-17; 1

202 pisała Alicja Sowińska-Krupka6, a tematykę miejsca i roli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w politycznych strukturach Układu Warszawskiego badała Wanda Jarząbek7. Problematyką wywiadu w omawianym okresie zajmował się Larry L. Watts8, który opisał rolę rumuńskich służb specjalnych w systemie Układu Warszawskiego. Temat ten podejmowali też polscy autorzy: Leszek Pawlikowicz9, Andrzej Paczkowski10, Sławomir Cenckiewicz11, Zbigniew Siemiątkowski12, Adrian Jusupowić, Rafał Leśkiewicz i inni, publikujący na temat historii wywiadu i struktur organów bezpieczeństwa PRL13. Znane są także prace rosyjskich historyków – Klima Diegtiariowa i Aleksandra Kołpakidi, dotyczące struktur wywiadu i kontrwywiadu sowieckiego14. Problematykę tę zasygnalizował też Adam Burakowski15. Jednak prace te tylko w niewielkim stopniu poruszają temat dwustronnej współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej polsko-rumuńskiej w okresie powojennym. W związku z tym, wobec bardzo skromnej literatury przedmiotu, a przede wszystkim wziąwszy pod uwagę niewielką ilość odtajnionych źródeł, niniejsze opracowanie ma jedynie charakter przyczynkarski.

1955 maj 14, Warszawa. Komunikat o utworzeniu Zjednoczonego Dowództwa Sił Zbrojnych państw-stron Układu Warszawskiego [w:] Organizacja Układu Warszawskiego…, s. 18. 6 A. Sowińska-Krupka, Stosunki polsko-rumuńskie 1945-1949, Warszawa 1985. 7 W. Jarząbek, PRL w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1955-1980, Warszawa 2008. 8 L. L. Watts, Ferește-mă, doamne, de prieteni… Războiul clandestin al Blocului Sovietic cu România, București 2012. 9 L. Pawlikowicz, Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954-1991, Warszawa 2013; tenże, Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964, Warszawa 2004. 10 A. Paczkowski, Wstęp [w:] Wywiad polski w roku 1949. Sprawozdanie z działalności, wstęp i oprac. A. Paczkowski, Warszawa 2009, s. 7-35. Andrzej Paczkowski we Wstępie odniósł się też do literatury na temat polskiego wywiadu powojennego. 11 S. Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011. 12 Z. Siemiątkowski, Wywiad a władza. Wywiad cywilny w systemie sprawowania władzy politycznej PRL, Warszawa 2009. 13 Sz. Hermański, A. Jusupowić, T. Wróblewski, Cywilne organy bezpieczeństwa państwa 1956-1990 [w:] Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944-1990), red. A. Jusupowić, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013, s. 111-150; R. Leśkiewicz, R. Peterman, Wojskowe organy bezpieczeństwa państwa [w:] Historyczno-prawna analiza…, s. 164-175. 14 K. Diegtiariow, A. Kołpakidi, Внешняя разведкa CCCP, Mocквa 2009, s. 205-303; K. Diegtiariow, A. Kołpakidi, СМЕРШ, Mocквa 2009, s. 560-587. 15 A. Burakowski, Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceaușescu 1965-1989, Warszawa 2008, s. 116-118; tenże, Poland and Romania: The Loyal Republic and the Maverick, http://wilsoncenter.org/publication/poland-and-romania-the-loyal-republicand-the-maverick (dostęp: 17.03.2015).

203 Polskie zainteresowanie Rumunią w pierwszych latach powojennych Rumunia była obiektem zainteresowania polskiego wywiadu i kontrwywiadu już w pierwszych latach po II wojnie światowej. Na podstawie ujawnionych materiałów można stwierdzić, że początkowo zainteresowanie to dotyczyło dwóch zasadniczych zagadnień. Z jednej strony sprawdzano aspekty związane ze wzajemnymi relacjami polskich uchodźców w Rumunii w czasie wojny, działaniami polskich służb dyplomatycznych i konsularnych, a z drugiej – dwustronnymi stosunkami polsko-rumuńskimi w zakresie rewindykacji i odszkodowań. Pierwszą kwestią zajmował się Departament II Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (kontrwywiad). Interesował się szczególnie sprawami internowania polskiego rządu w Rumunii i okolicznościami likwidacji Ambasady RP w Bukareszcie w dniu 4 listopada 1940 r., a także wzajemnymi relacjami między osobami wywodzącymi się z kręgów przybyłych do Rumunii polskich władz sanacyjnych a utworzonym we Francji Rządem RP na uchodźstwie. Zbierano informacje i w tym celu analizowano protokół przesłuchania wicekonsula Ludwika Stefana Bartla z 20 lutego 1941 r. przed komisją badawczą w Stambule16. Treść tego przesłuchania była o tyle ciekawa, że dostarczała materiału obciążającego przedstawicieli polskiej sanacji, którzy mieli donosić rumuńskiej Żelaznej Gwardii17 na działania pracowników Ambasady RP, cieszących się zaufaniem rządu generała Władysława Sikorskiego. Z tych kompromitujących materiałów wynika, że celem niektórych Polaków działających w Rumunii w czasie wojny było sparaliżowanie wykonywania poleceń rządu, a konsul Adam Mikucki, mający nawet czuć się szczęśliwym z powodu klęski Francji i wyjazdu stamtąd Rządu RP, mówił: „jesteśmy wolni i nareszcie sami”. Słowa te wywołały oburzenie wśród innych pracowników Konsulatu Generalnego RP w Bukareszcie. Ponadto uważano, że likwidacja ambasady nastąpiła przedwcześnie, gdyż placówka mogła funkcjonować nawet

Instytut Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie (dalej: IPN BU), sygn. 1571/172, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (dalej: MSW). Komisja Badawcza w Stambule. Stosunki polsko-rumuńskie, uchodźcy polscy w Rumunii, k. 2-3, 6-8, Protokół spisany w komisji badawczej w Stambule dnia 20 lutego 1941 r. Przesłuchiwał Karol Aleksandrowicz, przewodniczący Komisji Badawczej. Przesłuchiwany wicekonsul Ludwik Stefan Bartel wyrażał przekonanie, że opuszczenie Bukaresztu przez Ambasadora RP było przedwczesne (mogła pozostać do czasu, kiedy opuszczała Rumunię Ambasada Wielkiej Brytanii), a przedstawiciele władz rumuńskich wyrażali zdziwienie takimi decyzjami. Było to istotne w kontekście wielu spraw, jakie pojawiły się wraz z uchodźcami polskimi na terytorium Rumunii, i konieczności reprezentowania ich interesów przez legalnie działające placówki dyplomatyczne i konsularne. 17 Szerzej na temat sytuacji w Rumunii w tamtym czasie zob.: D. Deletant, Rumunia. Zapomniany sojusznik Hitlera, Warszawa 2005, s. 87-112.

16

204 do czasu ewakuowania się z Bukaresztu dyplomatów brytyjskich18. Wracano też do sprawy przypadków korupcji przy ewakuacji obywateli polskich wyznania mojżeszowego przez terytorium Rumunii na Cypr19. Równolegle do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego działał wywiad wojskowy. Był on szczególnie zainteresowany rumuńskimi staraniami o zwrot kosztów poniesionych na utrzymanie polskich obywateli na ich terytorium, a także kwestią restytucji polskiego mienia, wywiezionego do Rumunii we wrześniu 1939 r. Temat ten stał się bardzo aktualny podczas konferencji pokojowej w Paryżu, mającej zakończyć stan wojny między Niemcami i ich sojusznikami a aliantami. Strona polska stała na stanowisku, że powinna nastąpić restytucja sprzętu wojennego, wywiezionego do Rumunii w 1939 r.20, z kolei Rumuni przedstawiali zestawienia kosztów utrzymania na swoim terytorium polskich uchodźców przez cały czas trwania wojny i w miesiącach powojennych21. Problem więc istniał, a jego rozwiązanie wcale nie było łatwe. Zbieraniem materiałów i ich analizowaniem zajmowała się sekcja rewindykacyjno-odszkodowawcza przy Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, która powstała 1 lutego 1946 r.22 Bardzo interesował się tym Szef Oddziału

IPN BU, sygn. 1571/172, MSW. Komisja Badawcza w Stambule. Stosunki polsko-rumuńskie, uchodźcy polscy w Rumunii, k. 2-3, 6-8, Protokół spisany w komisji badawczej w Stambule dnia 20 lutego 1941 r. Takie stwierdzenia były sprzeczne choćby z relacją Jerzego Giedroycia, zob.: J. Giedroyc, Autobiografia na cztery ręce, Warszawa 1994, s. 94-95. 19 IPN BU, sygn. 1571/172, MSW. Komisja Badawcza w Stambule. Stosunki polsko-rumuńskie, uchodźcy polscy w Rumunii, k. 4-5, Odpis wierzytelny protokołu spisanego 24 stycznia [1941?] w Mersynie (Turcja). Przesłuchiwał Karol Aleksandrowicz, przewodniczący Komisji Badawczej. Na ten temat por.: T. Dubicki, Wojsko polskie w Rumunii w latach 1939-1941, Warszawa 1994; Rumuński azyl. Losy Polaków 1939-1945, koncepcja i oprac. A. Wancerz-Gluza, Warszawa 2009. Dla porównania, na temat sytuacji uchodźców na Węgrzech w tamtym czasie zob.: G. Łubczyk, Henryk Sławik. Wielki zapomniany Bohater Trzech Narodów, Warszawa 2008, passim. 20 IPN BU, sygn. 2602/371, Sprawy rewindykacji z Rumunią, k. 9-11, Meldunek do Ministra Obrony Narodowej Marszałka Polski Żymierskiego [pismo odręczne, brak daty i podpisu]. 21 Zob.: 14 sierpnia 1945, Bukareszt. Notatka dotycząca sum zdeponowanych przez państwo polskie w Narodowym Banku Rumunii [w:] Polscy uchodźcy w Rumunii 1939-1947. Dokumenty z narodowych archiwów Rumunii, Warszawa-Bukareszt 2013, t. I, część 2, s. 1379; 22 listopada 1945 [Bukareszt]. Notatka Departamentu Finansów MAI dotycząca wydatków na cele utrzymania uchodźców polskich oraz kwestii repatriacji [w:] Polscy uchodźcy w Rumunii 1939-1947. Dokumenty…, s. 1395-1397; Po 1 stycznia 1946 [Bukareszt]. Wykaz MAI dotyczący sum wydatkowanych przez państwo rumuńskie na utrzymanie uchodźców polskich [w:] Polscy uchodźcy w Rumunii 1939-1947. Dokumenty…, s. 1401-1403; Po marcu 1946 [Bukareszt]. Wykaz MAI dotyczący sum wydatkowanych przez państwo rumuńskie na utrzymanie uchodźców polskich [w:] Polscy uchodźcy w Rumunii 1939-1947. Dokumenty…, s. 1405. 22 IPN BU, sygn. 2602/371, Sprawy rewindykacji z Rumunią, k. 23, Fotokopia pisma II-go Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego do Ministerstwa Spraw Zagra18

205 II Sztabu Generalnego pułkownik (później awansowany na generała brygady) Wacław Komar23, jeden z głównych twórców polskiego wywiadu po wojnie. Współpracowano z polską delegacją na konferencji pokojowej i konieczne było ingerowanie w zapisy konkretnych artykułów traktatu, tak aby zabezpieczyć polskie interesy. Na przykład w dniu 25 września 1946 r. dr Tadeusz Łychowski meldował marszałkowi ministrowi obrony narodowej Michałowi Roli-Żymierskiemu w sprawie rozwiązania problemu, jaki stwarzał pierwotny zapis artykułu 29 traktatu: Polska nie znajdowała się w stanie wojny z Rumunią, co dawało Rumunom pretekst do domagania się od Polski zwrotu kosztów poniesionych na utrzymanie jej obywateli na terytorium Rumunii. Przyjęcie polskich poprawek do artykułu 29 nastąpiło przy poparciu ZSRS, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, protest rumuński odrzucono24. Tym samym sprawa zwrotu kosztów została zakończona. Aktualna pozostawała jeszcze kwestia restytucji polskiego mienia. O tym informowały kolejne raporty. 18 lutego 1947 r. podpułkownik Edward Grosglik, pisząc do zastępcy szefa Sztabu Generalnego, generała Stefana Mossora w kwestii artykułów traktatu i polskich poprawek, zaznaczał, że sprawa ma przebieg pomyślny dla Polski, że „sprawa naszego materiału wojennego, materiału kolejowego i lotniczego oraz złota itp. została tym samym w traktacie pokojowym załatwiona”25. Dwa dni później generałowi Mossorowi dosyć szczegółowo problematykę rewindykacyjną i odszkodowawczą relacjonował szef Oddziału II generał Komar26. Generał Mossor był bardzo zainteresowany tematem, gdyż mógł być nawet przewidywany na szefa projektowanej polskiej misji wojskowej przy Biurze Prac Kongresowych27. Poza tym podczas konferencji pokojowej polska delegacja raczej tylko łagodziła spory i mia-

nicznych w Warszawie z 3 kwietnia 1946 r. Załącznik do pisma Szefa II-go Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. bryg. Komara do Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. dyw. Mossora z 20 lutego 1947 r. 23 Tamże, k. 22, Pismo Szefa II-go Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. bryg. Komara do Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. dyw. Mossora z 20 lutego 1947 r. 24 Tamże, Sprawy rewindykacji z Rumunią, k. 11-12, Sprawozdanie z załatwienia sprawy art. 29 projektu traktatu pokoju z Rumunią z 25.09.1946 r. 25 Tamże, Sprawy rewindykacji z Rumunią, k. 18-19, Raport podpułkownika Edwarda Grosglika z Oddziału III Sztabu Generalnego do zastępcy szefa Sztabu Generalnego generała brygady Mossora z 18.02.1947 r. 26 Tamże, Sprawy rewindykacji z Rumunią, k. 22-38, Pismo szefa Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generała brygady Komara do zastępcy szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generała Mossora z 20.02.1947 r. 27 Nic jednak z tego nie wyszło ze względu na opór zastępcy attaché wojskowego Gustawa Alef-Bolkowiaka i wiceministra obrony narodowej generała Karola Świerczewskiego, który podejrzewał, że Sztab Generalny Wojska Polskiego próbuje stworzyć własne, odrębne „polskie” komórki wywiadu. Działalność Komara jako szefa polskiego wywiadu została przerwana jego aresztowaniem. Zob.: J. Pałka, Generał Stefan Mossor (1896-1957). Biografia wojskowa, Warszawa, 2008, s. 241-242.

206 ła, podobnie jak rumuńska, stanowisko zbieżne z sowieckim, co oczywiście było efektem znalezienia się tych państw w sowieckiej strefie wpływów28. Wydarzenia polityczne w obu krajach – monopolizacja władzy przez komunistów i coraz silniejszy związek z ZSRS – spowodowały zatarcie dwustronnego sporu polsko-rumuńskiego już w 1948 r. i podpisanie układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej między Polską a Rumunią w dniu 26 stycznia 1949 r.29 W okresie stalinizmu (w Polsce trwał w latach 1945-1956) wywiady obu państw były ściśle podporządkowane strukturom sowieckim30. W świetle bardzo skromnej bazy źródłowej trudno stwierdzić, czy jakaś szersza dwustronna współpraca polsko-rumuńska wówczas istniała. Wiemy, że współpracowano w ramach realizowanych zadań operacji o kryptonimie „S”, mającej na celu pomoc greckim komunistom w latach 1948-1949, ale na ten temat brakuje szerszej wiedzy. Oprócz Polski i Rumunii w operacji „S” brały udział także Czechosłowacja i Węgry31. W roku 1955 powstał Układ Warszawski, ale na porozumienia dwustronne należało jeszcze poczekać, zwłaszcza w kontekście wydarzeń z października 1956 r., które, jak napisał Zbigniew Siemiątkowski, były w Polsce dla funkcjonariuszy wywiadu „trzęsieniem ziemi”, gdyż istniejący dotąd porządek gwałtownie się zawalił. Nastąpiły zmiany kadrowe32. Władze sowieckie obawiały się konsekwencji przejęcia władzy w Polsce przez Władysława Gomułkę, dawnego więźnia politycznego. W krajach bloku sowieckiego oczekiwano na ustabilizowanie się sytuacji politycznej w Polsce po przemianach 1956 r., a trzeba pamiętać, że w tym samym roku ZSRS krwawo stłumił powstanie antysowieckie na Węgrzech. Władze Rumuńskiej Republiki Ludowej uważnie przyglądały się zmianom w Polsce i oceniały je bardzo krytycznie33. Z dużą nieufnością traktowano nie tylko I Sekretarza Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale też delegację Sejmu PRL, przybyłą do Bukaresztu w 1958 r.34 W Polsce stopniowo usuwano sowieckich oficerów ze struktur wojskowych i bezpieki, ale uzależnienie od wywiadu sowieckiego, czyli KGB i GRU, nadal istniało. Co Tamże, s. 237. A. Sowińska-Krupka, dz. cyt., s. 322-323. 30 S. Cenckiewicz, dz. cyt., s. 71-100, 193; Rumunia 1984-1990, Strona Józefa Darskiego – Jerzego Targalskiego, http://jozefdarski.pl/7097-rumunia-1984-1990-1redakcja (dostęp: 30.03.2015). 31 P. Piotrowski, Wywiad wojskowy w PRL, „Gazeta Polska” z 4.10.2006, http:// niniwa22.cba.pl/wywiad_wojskowy_prl.htm (dostęp: 30.03.2015). 32 S. Cenckiewicz, dz. cyt., s. 209. 33 A. Skrzypek, Dyplomatyczne dzieje PRL w latach 1956-1989, Pułtusk-Warszawa 2010, s. 49-75; R. Skobelski, Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956-1970. Współpraca – napięcia – konflikty, Poznań 2010, s. 80-84. 34 R. Skobelski, dz. cyt., s. 81-82. Ta ostrożność wobec Władysława Gomułki trwała przez następne lata. Znane są raporty Ambasady Rumunii w Warszawie relacjonujące powitanie ambasadora Rumunii w Warszawie przez Gomułkę czy wizytę I Sekretarza Biura Politycznego PZPR, zob.: IPN BU, sygn. 2298/29, k. 1-10. 28 29

207 prawda w wywiadzie cywilnym w 1956 r. zniesiono obsadzone przez oficerów sowieckich etaty doradców i zastąpiono ich w 1957 r. oficerami łącznikowymi, ale aż do początku lat 70. mieli oni pełny dostęp do spraw operacyjnych, a oficjalne przedstawicielstwo KGB działało do 1991 r.35 W Rumunii zmiany kadrowe w tym zakresie rozpoczęły się później, bo w 1960 r., ale były głębsze i miały większe znaczenie. W konsekwencji oznaczały uzyskanie dużej niezależności od ZSRS. Zmiany te rozpoczęto od usuwania ze stanowisk w organach bezpieczeństwa Rosjan, Żydów i Rumunów, których życiorysy były zbytnio powiązane z Sowietami (mieli rosyjskie żony, studiowali w ZSRS, uciekli tam w czasie wojny)36. Na ten czas przypadł początek wzajemnych porozumień polsko-rumuńskich w dziedzinie wywiadu i kontrwywiadu. Mimo tak wielu zmian ciągle naczelnym decydentem w sprawach głównych kierunków działań pozostawał Związek Sowiecki, który narzucał swoje reguły w obrębie całego bloku militarnego, jakim był Układ Warszawski. Polską współpracę ze służbami specjalnymi Rumunii rozpoczął najpierw wywiad i kontrwywiad Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a dopiero później wywiad wojskowy. Nawiązanie współpracy przez wywiad i kontrwywiad cywilny 30 listopada 1960 r. w Warszawie doszło do spotkania ministra spraw wewnętrznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Władysława Wichy z ministrem spraw wewnętrznych Rumuńskiej Republiki Ludowej Alexandru D...