Teoria Kellego PDF

Preview

Summary

Download Teoria Kellego PDF

Description

Poznawcza teoria osobowości: zastosowania i ocena teorii George’a Kelly’ego

Dobry aktor wczuwający się w swoją rolę musi bardzo dobrze rozumieć graną przez siebie postać -> musi zanurzyć się w jej świecie i spostrzegać go jej oczami Wg Kelly’ego ów aktor musi nauczyć się stososować system konstruktów odgrywanej postaci, na tym założeniu Kelly oparł podejście terapeutyczne nazywane terapią ustalonej roli. W tego rodzaju terapii klient (kiedyś pacjent?:]) odgrywa rolę innej osoby (osoby, która ma przeciwny system konstruktów wobec nieprzystosowawczych aspektów jej własnego systemu). Kelly: każda ważna teoria osobowości powinna proponować metody pomagania ludziom= psychoterapię. ZASTOSOWANIA KLINICZNE I PSYCHOTERAPIA Zaburzenia psychiczne to nieprawidłowe reakcje na lęk (pojęcia lęku, strachu i zagrożenia są w teorii Kelly’ego kluczowe- tak jak u Freuda i Rogersa). Jednak pojęcia te zostały zredefiniowane przez teorię konstruktów według jej kategorii. Zaburzenia (są także definiowane w kategoriach systemu konstruktów) – dążenie do zachowania zawartości i struktury systemu konstruktów pomimo powtarzających się błędnych przewidywań lub istnienia danych podważających ich trafność. Podstawą tego sztywnego trzymania się konstruktów są właśnie: lęk, strach i zagrożenie. Kelly: możliwym jest skonstruowanie takiego ludzkiego zachowania, które byłoby pozbawione lęku w jego najbardziej skrajnych formach. Zaburzenia: a) Osoba neurotycznagwałtownie poszukuje nowych sposobów konstruowania zdarzeń rozgrywających się w jej świecie, zawsze jakoś przezwycięża lęk b) Osoba psychotyczna- pozornie znajduje sposób poradzenia sobie z lękiem, chce wierzyć, iż jest on skuteczny; większość z obserwatorów podważa jego trafność

Problemy z systemem konstruktów Rodzaje błędnych sposobów stosowanych przez ludzi próbujących utrzymać system swoich konstruktów: a) Problem związany ze sposobami stosowania konstruktów do nowych zdarzeń -nieprawidłowe stosowanie-> konstrukty nadmiernie przepuszczalne lub nadmiernie nieprzepuszczalne  nadmiernie przepuszczalny= przyjmuje prawie wszystkie nowe treści, może doprowadzić do stosowania kilku bardzo obszernych konstruktów i nierozpoznawania różnic między ludźmi i zdarzeniami; zbyt wiele rzeczy traktowanych jednakowo (podobnie: stereotypy)



nadmiernie nieprzepuszczalny= nie przyjmuje żadnych nowych treści, prowadzi do klasyfikacji każdego doświadczenia do odrębnej kategorii, odrzucania zdarzeń, których nie da się zaszufladkować (osoby bardzo kompulsywne)

b) Problem zw. ze spos. wykorzystywania konstruktów do przewidywania zdarzeń -nieprawidłowe stosowanie-> nadmierne usztywnienie lub nadmierne rozluźnienie ( oba przypadki zw. są z nietrafnymi przewidywaniami, gdyż wiążą się z ignorowaniem okoliczności, które wymagają zmian w systemie konstruktów)  n. usztywnienie= zawsze te same przewidywania niezależnie od okoliczności (osoba kompulsywna)  n. rozluźnienie= niezwykle zróżnicowane przewidywania, używając zawsze tego samego konstruktu; działania przypadkowe, chaotyczne (osoba psychotyczna) ** badanie schizofreników, innych pacjentów oraz osób zdrowych pod względem stopnia niestabilności i rozluźnienia sposobu konstruowania innych ludzi, szeregowanie 8 fotografii według 6 charakterystyk (np. głupota, szczerość, uczciwość), potem ponowne dokonanie klasyfikacji, bez odwoływania się do poprzednich przyporządkowań. 2 kwestie: natężenie= zakres, w jakim 8 przyporządkowań do szeregu pozostawało we wzajemnych związkach, niski wynik natężenia-> traktowanie 6 charakterystyk tak, jakby nie były one ze sobą związane; spójność= utrzymanie klasyfikacji z 1 serii w serii 2, niski wynik spójności-> w każdej z prób stosowano pojęcia w skrajnie różny sposób Wynik: schizofrenicy z zaburzeniami myślenia mieli szczególnie niskie wyniki (w porównaniu do innych osób chorych i zdrowych) natężenia i spójności, świadczące o konstruowaniu luźnym i niestabilnym. c) Problem zw. ze spos. zorganizowania całości systemu konstruktów  zawężenie= ograniczony system konstruktów, służy redukcji niezgodności, stosunkowo mały zakres stosowalności (osoby depresyjne-> ograniczenie swoich zainteresowań)  rozszerzenie= zwiększony zakres systemu kons., zorganizowany na wyższym poziomie ogólności (skrajne rozszerzenie -przeskakiwanie z tematu na temat, pochopne uogólnienia=> osoby maniakalne)

Wszystkie trzy problemy związane są z różnymi aspektami struktury systemu kons., a nie z zawartością samych kons. Niestety mało badań związanych z weryfikacją problemów zw. z zawartością sys. kons. i próbą znalezienia alternatywnych sposób konstruowania rzeczywistości. Jeśli nawet alternatywne konstrukcje są możliwe, określona zawartość kons. może sprawiać osobom trudności (np. brak kons. abstrakcyjnych-> trudność ze spostrzeganiem związków między zdarzeniami, brak kons. interpersonalnych lub odnoszących się do emocji-> mniejsza zdolność różnicowania relacji społ. lub doświadczeń emocj.) Podsumowanie: zasadniczą rolę odgrywają próby uniknięcia lęku (a lęk= sys. kons. nie przystaje do obserwowalnych zdarzeń) oraz zagrożenia (a zagrożenie= świadomość zbliżającej się zmiany kons.). Ochrona przed nimi= różne środki zapobiegawcze (już Freud…).

Kelly: w obliczu lęku działamy w sposób doprowadzający do tego, iż kons. staną się niedostępne werbalizacji. Mogą np. zanurzyć jeden z biegunów konstruktu lub ukryć elementy niezupełnie do niego przystające. Te reakcje podobne są do represji!

Samobójstwo i wrogość Według koncepcji psychoanalitycznej, samobójstwo jest potencjalnym zabójstwem (wrogość wobec innej osoby zostaje zwrócona ku sobie) Kelly inaczej: samobójstwo= potwierdzenie trafności oceny własnego życia

lub akt rezygnacji-> fatalizm, całkowita bezradność, pozostawanie przy życiu nie ma sensu, jedyną pewną rzeczą w życiu, jaka może się przydarzyć jest zupełnie porzucenie sensu życia; samobójstwo to wybranie pewności (uzyskujemy ją natychmiast), jest krańcowym zawężeniem perspektywy Kelly: rozróżnienie między agresją a wrogością; agresja= związana z aktywnym rozszerzaniem systemu konstruktów (nie koliduje z funkcjowaniem innych ludzi), wrogość= sprawianie, by ludzie zachowali się w oczekiwany przeze mnie sposób, (np. zastraszanie), osoba nie chce nikomu zaszkodzić, wyrządzenie krzywdy jest skutkiem ubocznym (?!) dążenia do ochrony sys. kons.; przeciwieństwo wrogości: ciekawość, szacunek dla wolności innych ludzi II ZMIANA Zmiana= kształtowanie lepszego sys. kons., psychoterapia= proces rekonstruowania sys. kons. (jedne usuwamy, a inne dodajemy, zmieniamy niektóre na bardziej lub mniej przepuszczalne). Psychoterapia= psychologiczna rekonstrukcja życia Warunki sprzyjające zmianie: a) atmosfera eksperymentowania, otwartości, psychoterapia jako eksperyment, nic nie jest ustalane raz na zawsze, formułujemy hipotezy (konstrukty), przeprowadzamy eksper., weryfikujemy hipotezy, swoboda działania klienta b) obecność nowych elementów, już sam terapeuta jest nowym elementem (;P), tworzenie nowych konstruktów, problem przeniesienia; terapeuta zapewnia klientowi atmosferę fantazjowania, stwarzania pozorów c) informacje oceniające trafność, znajomość wyników zwiększa efektywność procesu uczenia się, ocena trafności może prowadzić do zmiany, terapeuta dzieli się z klientem swoimi spostrzeżeniami dot. jego osoby Warunki niesprzyjające zmianie: zagrożenie, koncentracja uwagi na istniejących już konstruktach, brak eksperymentowania. Terapia ustalonej roli- z psycholog. punktu widzenia ludzie są tym, czym wydają się być, są tacy, jak się zachowują; dlatego: zachęcenie klienta do prezentowania siebie na różne sposoby, do stania się nowym człowiekiem, przywrócenie ducha eksploracji (sic!), konstruowanie życia= proces twórczy, Kelly (w

opozycji do Rogersa) nie przywiązywał wagi do „bycia sobą”, przecież zawsze jesteśmy sobą! Ludzie muszą fantazjować, odgrywać nowe role, s tawać się. Klient otrzymuje scenariusz nowej osobowości, ma go odegrać. Należy najpierw posiadając pewną wiedzę na temat klienta, stworzyć mu opis nowo ukształtowanej osoby. Wiele cech jest skontrastowanych ze starymi cechami. Według Kelly’ego ludziom łatwo odgrywać role osób, które posiadają właściwości przeciwne do naszych (łatwiej niż osób o cechach podobnych). Celem terapii jest rekonstrukcja osobowości, zweryfikowanie swoich hipotez dzięki udawaniu, fantazjowaniu. Procedura: -przygotowanie scenariusza osobowości -przedstawienie go klientowi; klient decyduje, czy chciałby taką osobę poznać, czy taka osobowość nie będzie mu zagrażała -udawanie osoby ze scenariusza przez klienta, zapomnienie o swojej osobowości (przez 2 tygodnie) -klient może stawiać opór, czuć, że oszukuje -terapeuta mimo tego zachęca go do podjęcia próby (przecież nie musisz stać się tą osobowością, na razie zapomnij o starych cechach, byś mógł siebie odkryć) -regularne spotkania z terapeutą podczas „wchodzenia w nową skórę”, omawianie problemów związanych z nową rolą, terapeuta ma pełnić rolę suflera, reżysera aktora, musi być otwarty i zachowywać się tak, jakby był różnymi osobami -odrzucanie niektórych kons., przyjmowanie innych, usztywnienia lub rozluźnienia kons., tworzenie sys. kons., który pozwala przewidywać -każdego klienta traktuje się w inny sposób, trzeba przezwyciężyć opór wobec zmian

Przykładowe badania  trudniej zmienić konstrukty nadrzędne niż podrzędne (nadrzędne- większe zagrożenie naruszenia sys. kons.)  zmiana musi być poprzedzona rozluźnieniem kons. (polega to głównie na rozpoznaniu nowych elementów)  Landfield (1971)- korzystna dla przebiegu procesu psychoterapii jest taka relacja klienta z terapeutą, która ułatwia rekonstrukcję systemu kons. klienta (konieczny jest pewien stopień podobieńst. między sys. kons. terap. i klienta, jednak niezbędne są też strukturalne różnice między systemami)  Morrison, Cometa (1982)- zmiana procedury psychoterapii Kelly’ego-> wprowadzenie wizualizacji w celu rekonstrukcji zdarzeń z przeszłości, ułatwienie wydobycia wspomnień zapomnianych  Jednak: „Teoria terapii Kelly’ego wciąż pozostaje w dużym stopniu niezbadana”

Porównanie z innymi podejściami terapeutycznymi - t. Kelly’ego podobna do innych podejść terapeut., ale oczywiście się od nich różni -Kelly cenił Freuda jako klinicystę, uznawał niektóre pojęcia (nieświadomość, lęk, obrona, przeniesienie opór), ale odrzucał psychoanalit. teorię jako całość i ujęcie wglądu jako czynnika w ujawieniu prawdy; wg K. terapia jest procesem konstrukcji i rekonstrukcji, a nie procesem odkrywania rzeczywistości, czy nieświadomej prawdy. -podjeście K. podobne do fenomenologicznego (Rogers) i humanistyczno- egzystencjalnego, bo: podkreśla znaczenie sensu, doświadczenia, samoaktualizacji, holistyczne ujęcie człowieka -K. jednak zakładał obecność bardziej aktywnego terapeuty (odgrywanie ról, mniej ważna szczerość terap., bardziej ważna pomoc) -podobnie jak terapie uczeniowo- behawioralne, K. postuluje eksperymentowanie, sprawdzanie kons., wypróbowywanie nowych form zachowania, nie narzucanie (jak terap. behawioralni) klientom swoich konstrukcji -w porówn. do terapii poznawczych (choć pamiętajmy, że łączy je: szczególna rola poznania, systemu kons.) terapia Kelly’ego kładzie większy nacisk na znaczenie emocji, a nie przywiązuje tak dużej wagi do nierealistycznych myśli i poznania oraz na odkrywanie nowych sposobów konstruowania Ja i życia. Por. tabelka 12.1, s. 446.

Klient ma zawsze rację, terapeuta nie może kwestionować jego konstrukcji zdarzeń. Studium przypadku: Ronald Barrett Ronald : -trudności z przystosowaniem do życia akademickiego, zawodowego i towarzyskiego -osoba cicha, opanowana, nie lubiąca zwracać na siebie nieżyczliwej uwagi innych -mimo tego z łatwością wybucha gniewem (choć okazuje go rzadko), łatwo się irytuje, błędy swoje i innych wyprowadzają go z równowagi - próbuje wywrzeć wrażenie na innych, pokazać się jako rozważny i szczery człowiek -przestrzega norm moralnych, zasad etyki, poczucie winy to rezultat bycia nie dość uprzejmym wobec innych -chęć bycia rozsądnym, dokładną, zorientowaną -osoba mało elastyczna, przywiązująca zbyt dużą wagę do całowania kobiet (!) Konstrukcja Kelly’ego:

Zauważenie samodyscypliny, kompulsywnego charakteru; wg niego należy przyjrzeć się kolejności podawania informacji o sobie, sposobie ich zorganizowania, użytym określeniom, powtarzającym się wątkom, porównaniom, przeciwstawieniom Wnioski: a) Ronald- wrażliwy na opinię otoczenia, silna chęć utrzymania społ. maski b) Sprzeczność: zewnętrzny spokój vs. wrażenie, że zawsze może wybuchnąć; wytrąca go z równowagi: utrata kontroli intelektualnej, która dostrzega również u siebie, lecz je odrzuca c) Świadomość niespójności swego zachowania, zawodności sys. kons. d) Kluczowy kons.: szczerość, rozwaga, życzliwość, dlatego ważne też nieszczerość, nierozwaga, nieżyczliwość; waha się miedzy tymi dychotomiami e) Unikanie wybuchów gniewu-> krytyczna postawa, koryguje siebie i innych, przywiązuje dużą wagę do drobiazgów= prowadzenie dobrego życia f) Myślenie w kategoriach „nie więcej niż”, kons. ochronne, stereotypy, brak wyobraźni, konkretne wyrażanie się Terapia ustalonej roli Zespół klinicystów przygotował scenariusz ustalonej roli, nacisk na zainteresowanie uczuciami. Ronald dostał nową osobowość: Kenneth Norton. K. N. był osobą, która przede wszystkim namiętnie słuchała innych osób, była zajęta ich myślami, zupełnie zapominając o sobie. Po rozmowie z nim, wydaje Ci się, że znasz go od dawna. Potrafi uchwycić Twoje emocje. Dziewczyny pociągają go, gdyż dają mu możliwość spojrzenia na świat z kobiecego punktu widzenia. Nie on „łapie je na haczyk”, ale jako wytrawny słuchacz sprawia, że to one chcą go „złapać”. Tylko rodzicom wyjawia swoje myśli i uczucia. Początkowo problemy z udawaniem K.N. Potem terapia przynosiła zamierzone rezultaty, koleżanka Ronalda stwierdziła, że się zmienił („prawdopodobnie na lepsze”). Ronald coraz lepiej czuł się w nowym wcieleniu. Stał się spontaniczny, ciepły, pewny siebie, niekłótliwy. Nie wiadomo jednak, co się stało z Ronaldem po skończeniu pobytu na studiach. Rep test wykonany przed, w trakcie i po terapii przyniósł ciekawe wyniki ( nie podano, jakie;/).

Przypadek Jima (ryc. 12.1- dane z Rep testu) Rep test został skonstruowany na podst. teorii konstruktów osobistych. Test ten jest ustrukturalizowany w kategoriach ról, które prezentuje się badanemu z poleceniem sformułowania odpowiadających im kons. i ich przeciwieństw. W sformułowanych przez Jima konstruktach pojawiają się 2 motywy nadrzędne: jakość relacji interpersonalnych (zróżnicowanie ludzi na ciepłych, skoncentrowanych na innych oraz chłodnych, narcystycznych) i poczucie bezpieczeństwa (niespokojny- zrównoważony). Jim spostrzega świat w sposób ograniczony, jego rozumienie zdarzeń opiera się głównie na kategoriach ciepła- chłodu oraz poczucia bezp. – braku tego poczucia.

W odniesieniu do siebie, Jim posługuje się kons. wyrażającymi brak poczucia bezp., postrzega się jako podobnego do swej siostry (jej zdrowie psych. budzi wątpliwości) i różniącego się od brata (zdrowy). Jim nie uważa się za osobę pewną siebie, według niego jest nisko usytuowany w społ. Sposoby konstrukcji siebie różnią się biegunowo od spos. konstrukcji swego ojca. Uważa go za osobę introwertywną i wycofaną, a jednocześnie niezależną, otwartą, odnoszącą sukcesy. Na konflikt wskazuje również nielogiczny sposób konstrukcji zachowania swej matki. Wszystkie kons. przyporządkowane przez Jima pokazują, że osoba idealna to ktoś ciepły, wrażliwy, czujący się bezpiecznie, inteligentny i otwarty. Według teorii Rogersa, stosowanie tylko 2 konstruktów przez Jima uniemożliwia mu w pewnym stopniu takie odnoszenie się do innych osób, które uwzględniałoby ich indywidualność, narzuca mu stereotypowe postrzeganie innych. Przez to Jim nie potrafi w twórczy sposób patrzeć na relacje z innymi ludźmi. Stan przygnębienia spowodowany jest przewidywalnością, zagrożeniem niewrażliwością i odrzuceniem ze strony innych. Według autora dane z Rep testu i teorii Kelly’ego są niepełne i „zwodnicze”. Brak im spajającej tkanki= zrozumienia człowieka, który nie może być tym, kim czuje, że jest.

ZBLIŻONE PUNKTY WIDZENIA, AKTUALNE ROZWINIĘCIA 1955-zaprezentowanie teorii Kelly’ego, wzbudziła duże zainteresowanie, ale nie nastąpiła po tym lawina prac badawczych, jednak od tego czasu wykonano wiele badań zw. z teorią Uwaga badaczy skupiła się na: a) Rep teście (rzetelność: reakcje osób a listę ról i stosowane przez nie konstrukty są względnie stabilne, mimo upływu czasu; ); Rep test wykorzystano do badania różnych problemów psycholog., systemów kons. par małżeńskich, osób o zróżnicowanych relacjach interpers.; powstały różne wersje Rep testu b) strukturze konstruktów (ich strukturalna złożoność, spostrzeganie sytuacji, użycie kons. bezsłownych)

Zagadnieniem szczególnie godnym uwagi były” organizacja sys. kons. i jej zmiany zw. z rozwojem. Zasady rozwojowe (Kelly i PIAGET przypisywali im podst. znaczenie) wskazują na istnienie wielu podobieństw między nimi: a) przechodzenie systemu od formy globalnej i niezróżnicowanej do zróż. I zintegrowanej b) wzrastające stosowanie struktur abstrakcyjnych, prowadzące do przetwarzania większej ilości inf. w bardziej ekonom. sposób c) rozwój jako reakcja na próby dostosowania nowych element. do sys. poznawczego d) rozw. sys. poznaw. jako całości! Nie proste dodawanie nowych element.

Problematyka osobowości, ujmująca ją z perspektywy proces. przetwarzania inf.= Higgins (1999) zgadza z teorią Kelly’ego (tworzymy kons. opierając się na dośw. z przeszłości), jednak jakie czynniki decydują o tym, że kons. są aktywizowane i stosowane do interpretacji zdarzeń? Jednym z czynników jest na pewno sytuacja (wszyscy możemy spostrzegać daną syt. w ten sam sposób, jeśli jest ona jednoznaczna). Jednak zazwyczaj nie wszystko jest czarno-białe, a kons. są mniej lub bardziej dostępne. Różnimy się pod względem sys. kons., ale też rodzajem kons. najłatwiej dostępnych. Szczególną rolę wg Higginsa odgrywają konstrukty stale dostępne (aktywizowane łatwo, szybko, na podst. niewielu inf., ale mogą zniekształcać percepcję i pamięć). Te kons. ograniczają sposób widzenia świata, utrudniają zmiany. Badania międzykulturowe: różnice w stosowanych kons., sposobach ich tworzenia, różnice pod względem preferencji sytuacyjnych lub osobowych determinant w wyjaśnianiu zdarzeń. Zachód: tendencja do widzenia rozbieżności między wyjaśnieniami osobow. a sytuacyjnymi; spostrzeganie świata w kategoriach przeciwieństw Inne kultury: mniej skłonni do dokonywania takich rozróżnień; spostrzeganie świata przez pryzmat wzajemnych oddziaływań zachodzących między przeciwieństwami. Te ustalenia= poparcie twierdzeń Kelly’ego o zróżnicowaniu sposobów konstruowania świata przez ludzi. ALE: czy w takim razie wszystkie „kultury” tworzą kons. w oparciu o biegun podobieństwa i przeciwieństwa???

OCENA KRYTYCZNA Mocne i słabe strony teorii ZALETY -Teoria Kelly’ego prezentuje poznawcze ujęcie zachowania, postulowany przez niego system konstruktów jest ważnym wkładem w teorię osobowości. -Interpretacja zachowania w kategoriach konstruowania przez nas zdarzeń jest użyteczna w teorii i praktyce. Można dzięki niej rozważać zarówno aspekty zachowania jednostek, jak i ogólne prawidłowości zachowań. -Jego teoria wniosła istotny wkład w dziedzinę badań. -Rep test to ważne narzędzie pomiaru. Podkreślane są: jego stosowalność, pomysłowość, możliwość dokonania pomiaru ilościowego. -Odejście od modelu redukcji popędu, redukcji napięcia (Freud i inni) -Wg Brunera, teoria ta to największy wkład do teorii funkcjonowania osobowości w okresie 1945-1955

WADY -Rep test krytykowany jest przez niektórych za zbytnią elastyczność. -Rep test wymaga stosowania słów, a przecież teoria zakłada istnienie konstruktów bezsłownych i zanurzonych! Brak narzędzi pomiaru stanowi poważne ograniczenie. -Nie do końca wiemy, co jest podstawą ludzkiej aktywności. Skąd wiemy, którego kons. w danej sytuacji użyć? Skąd wiemy, który z biegunów kons. w danej syt. zastosować? Co wyznacza reakcję ludzi na dane podważające trafność ich kons.? -Zakres stosowalności kons. osobistych w pewnych obszarach psychologii wydaje się większy, w innych mniejszy (do niedawna mało inf. o wzrastaniu, rozwoju) -Brak inf. o depresji -przypisywani...