Teoria Wygotsky PDF

Preview

Summary

Download Teoria Wygotsky PDF

Description

LEW WYGOTSKY I JEGO ZAŁOŻENIA Lew Siemionowicz Wygotsky – przedstawiciel kierunku historyczno –kulturowego w psychologii rozwojowej. Twórca teorii rozwoju dziecka w społeczeństwie i kulturze. Zajmował się problematyką wrodzonych i nabytych zdolności, problematyką narzędzi umysłu: - znaków – element oznaczający, który ma charakter społeczny, stosowany jest przez grupę społeczną, nie tylko przez jednostkę. Znak zastępuje obiekt pod jego nieobecność. - symboli – element oznaczający, zastępnik, umowna oznaka reprezentująca jakieś pojęcie, czynność, przedmiot. U podstaw stosowania symboli przez jednostkę leży odkrycie relacji między elementem oznaczanym a oznaczającym (wiek niemowlęcy). Zdolność do posługiwania się znakami i symbolami intensywnie rozwija się u dzieci w wieku przedszkolnym i wyraża się np. w postaci zabaw symbolicznych. Dzieci stosują symbole kierując się podobieństwem percepcyjnym lub funkcjonalnym. Symbol zastępuje obiekt pod jego nieobecność, charakteryzuje go subiektywizm i zindywidualizowanie, zależny jest od wcześniejszych doświadczeń jednostki z danym obiektem. - liczb - obrazów - języka oraz powiązaniami między myśleniem a językiem. Nazywany jest Mozartem psychologii. Według Wygotskiego w psychice człowieka i w jego rozwoju można wyróżnić procesy elementarne, naturalne, uształtowane w filogenezie, których rozwój w ontogenezie związany jest z procesami dojrzewania biologicznego, oraz wyższe funkcje psychiczne, które powstały w toku rozwoju historycznego i kształtują się w ontogenezie dzięki przyswajaniu kultury. Jego zdaniem ontogenetyczny rozwój czynności psychicznych obejmuje procesy opanowywania zewnętrznych środków kulturowych (języka, pisania, rachunku, rysunku) oraz rozwój wyższych funkcji psychicznych (percepcji semantycznej, myślenia logicznego, pamięci słowno – logicznej). Ich poziom i cechy uwarunkowane są rodzajem i stanem gospodarki oraz życia społecznego, czyli czynnikami natury społeczno-kulturowo-logicznej. Wygotsky zakładał, że kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. Twierdził, że relacje międzyludzkie są nie tylko źródłem wyższych funkcji psychicznych, ale także źródłem teorii, które je wyjaśniają. Przebywając wśród ludzi dzieci przyswajają sobie wiedzę nawet w sposób mimowolny. Kultura warunkuje sposób myślenia dzieci i spostrzegania świata przez nich. Kultura jest więc „narzędziem intelektualnej adaptacji”. Poprzez bycie w społeczeństwie dziecko uczy się także radzić sobie z problemami, poprzez wspólne ich rozwiązywanie z rodzicami, kolegami, nauczycielami. Rozwój intelektualny według Wygotskiego polega na tym, by wykreować umiejętności poznawcze i wykorzystać narzędzia psychologiczne, które pozwalają zdobywać potrzebą wiedzę. Najważniejsze dla rozwoju poznawczego są te funkcje, które nie zostały jeszcze w pełni ukształtowane. Jeżeli dziecko wykonuje zadania, które potrafi rozwiązać bez problemu lub które nie stanowią dla niego wyzwania, utrwala tylko umiejętności już nabyte (strefa aktualnego rozwoju). Dopiero zadania, które stają się wyzwaniem, są czynnikiem wyzwalającym w dziecku kreatywne myślenie i motywację do nauki. Zadania takie wymagają pomocy dorosłych, którzy wskażą prawidłową drogę rozwiązania problemu. Te zadania są wyznacznikiem sfery najbliższego rozwoju, która wyznacza poziom potencjalnego rozwoju dziecka. Zdaniem Wygotskiego rozwój polega na powstawaniu wewnętrznych procesów psychicznych z działalności pierwotnie zewnętrznej, interpersonalnej przez jej interioryzację. Stanowi ona główną zasadę rozwoju psychicznego. Rozwój człowieka ma charakter upośredniony. Upośrednienie

dokonuje się przez narzędzia iż naki, których włączenie w proces działań człowieka zmienia strukturę jego czynności psychicznych. Wygotsky zwraca także uwagę, że mowa i myślenie są ze sobą nierozerwalnie związane. Język jest wyznacznikiem sposobu myślenia i komunikowania się w przeszłości. Im bogatszym językiem dziecko się posługuje, tym łatwiej jest mu komunikować się z innymi, wyrażać uczucia, regulować własne zachowanie. W toku rozwoju język początkowo jest narzędziem służącym do opisywania każdej czynności i tego, co się dzieje dokoła, pozwala systematyzować czynności – jest to tzw. mowa egocentryczna – zewnętrzna. W momencie, kiedy dziecko nie musi już komentować tego, co robi, mowa zewnętrzna przekształca się w monolog wewnętrzny – myślenie. Słowa, którymi dziecko się posługuje w późniejszym czasie tworzą jego myśli i cały świat wewnętrzny. To oznacza, że rozwój myślenia jest zdeterminowany umiejętnościami językowymi dziecka. *sfera aktualnego rozwoju – oznaczanie tych umiejętności, które dziecko potrafi wykonać samodzielnie (bez pomocy dorosłego), czyli tych, które osiągnęło w dotychczasowym procesie rozwoju. Obejmuje aktualne osiągnięcia rozwojowe, zakres umiejętności, które dziecko posiada w danym momencie. Obszar kompetencji dobrze przez nie opanowanych (psychologiczne dzisiaj). *sfera najbliższego rozwoju – te umiejętności, które dziecko rozwinie w najbliższym czasie, w odróżnieniu od czynności które wykonuje płynie samodzielnie. Obejmuje przyszłe osiągnięcia rozwojowe, które jednostka ma bezpośrednio przed sobą. Można je rozpoznać po działaniach, które dziecko wykonuje przy pomocy dorosłych. Ujawnia się gotowość dziecka do zdobywania kompetenecji leżących w zasięgu jego możliwości przy wsparciu otoczenia społecznego. Jest to obszar kompetencji w ramach którego dziecko ujawnia gotowość do wychodzenia poza aktualne możliwości (psychologiczne jutro). *interioryzacja – jest to jeden z kierunków zmian rozwojowych. Polega na stopniowym przechodzeniu od czynności wykonywanych na przedmiotach, do czynności wewnętrznych, wykonywanych w umyśle. Przejawami procesu są: - naśladownictwo odroczone - zabawa symboliczna - wyobrażenia - mowa wewnętrzna. Interioryzacja czynności konkretnej prowadzi do czynności wyobrażeniowej – dziecko wykonuje pewne czynności w myśli, chociaż są one jeszcze ściśle związane z konkretną sytuacją. Interioryzacja prowadzi do myślenia na bazie operacji abstrakcyjnych. Interioryzacja jest warunkiem internalizacji norm społecznych. Lew Wygotsky uznaje interioryzację działań jednostki za główną zasadę rozwoju psychicznego, który polega na powstawaniu wewnętrznych procesów psychicznych z działalności pierwotnie zewnętrznej, interpersonalnej. *upośrednienie – istota rozwoju psychicznego człowieka w teorii kulturowo-historyczne L.S. Wygotskiego. Jest to przejście od prostych i naturalnych funkcji psychicznych do bardziej skomplikowanych poprzez opanowanie systemu znaków wypracowanych społecznie w toku dziejów ludzkości. Upośrednienie dokonuje się poprzez narzędzia i znaki, których włączenie w proces działań człowieka zmienia strukturę jego czynności psychicznych. Znaki służą do nawiązywania kontaktów społecznych i współorganizują je. Dziecko zaczyna panować nad sytuacją, gdy za pomocą mowy ukierunkowuje swoje zachowanie. Wówczas powstaje nowa organizacja zachowania i nowe stosunki ze środowiskiem. Znaki w istotny sposób wpływają na kształtowanie umiejętności posługiwania się narzędziami (praksje), a także odgrywają znaczącą rolę w procesie planowania i realizowania działan

przez jednostkę. Opanowanie posługiwania się narzędziami i systemem znaków odbywa się podczas kontaktów interpersonalnych dziecka z osobami dorosłymi. Upośrednienie polega na powstawaniu wewnętrznych procesów psychicznych z działalności pierwotnie zewnętrznej, interpersonalnej przez jej interioryzację. Zmienia i przetwarza ono czynności jednostki zarówno co do ich treści, jak i struktury, daje początek wyższym czynnościom psychicznym. Lew Wygotsky, Geneza wyższych funkcji psychicznych - Lew Wygotsky neguje preformację (preformizm) – jest to pogląd na rozwój zarodka. Pojawił się w XVII wieku. Zgodnie z nim w komórce rozrodczej (według owistów w komórce jajowej, według spermistów w plemniku) znajduje się w pełni ukształtowany człowiek w miniaturowej postaci, a rozwój osobniczy polega jedynie na powiększaniu się osobnika. Niektórzy reformiści o skrajnych poglądach twierdzili, że w Komorkach rozrodczych znajduje się nie tylko gotowe pierwsze pokolenie, ale miniaturowe postaci wszystkich pokoleń. Odmienne opinie głoszone są przez zwolenników epigenezy. - badania wykazują, że umysł dziecka stopniowo zmienia swój charakter - postulat o badanie rzeczywistych i specyficznych cech zachowania się dziecka składających się na pozytywny obraz jego osobowości (nie badanie dziecka pod kątem tego, czego mu brak w porównaniu z dorosłym) - rozwój stanowi złożony proces dialektyczny, charakteryzujący się skomplikowaną periodycznością, dysproporcją w rozwoju poszczególnych funkcji, metamorfozami lub jakościowym przechodzeniem z jednych form w inne, splataniem się ewolucji i inwolucji, krzyżowaniem się czynników zewnętrznych i wewnętrznych, przezwyciężaniem trudności i przystosowania się; - postulat o przezwyciężenie ewolucjonizmu w psychologii – jest to model wyjaśniania funkcjonowania człowieka i jego rozwoju głównie przez pryzmat adaptacyjności zachowania umysłu. Zgodnie z podstawowymi założeniami takiego podejścia, właściwość psychiczne człowieka, podobnie jak jego predyspozycje fizyczne, ewoluowały w ciągu milionów lat, by służyć określonym cechom przystosowawczym, Przedstawiciele ewolucjonizmu tworzą podstawy wyjaśniania wszelkich aspektów funkcjonowania człowieka w oparciu o mechanizmy przystosowawcze będące wynikiem ewolucji biologicznej i kulturowej gatunku ludzkiego. Wywodzi się z Darwinowskiej teorii ewolucji i doboru naturalnego. - rozwój ma charakter ewolucyjno – rewolucyjny – jest to istota rozwoju kulturowego, która tkwi w zderzaniu się rozwiniętych kulturowych form zachowania się, które napotyka dziecko, z formami prymitywnymi charakteryzującymi jego własne zachowanie się.  Rozwój kulturowy – rewolucja (dziecko chodzi, mówi)  Rozwój biologiczny – ewolucja - rozwój dziecka dokonuje się w aktywnym dostosowywaniu się do środowiska zewnętrznego; - rozwój kulturowy polega głównie na zdarzeniu się organizmu i środowiska, w wyniku aktywnego przystosowania się do środowiska; - antropomorfizm naiwny – uznanie tożsamości funkcji na różnych poziomach rozwoju - antropomorfizm krytyczny – podstawą są wyższe funkcje psychiczne człowieka, śledzenie danej struktury psychicznej i jej rozwoju schodząc w dół po drabinie rozwoju; - Lamarck – niższe formy zachowania wyjaśnia się za pomocą zasady, do której odwoływano się zazwyczaj przy wyjaśnianiu wyższych form zachowania się; - drabina ewolucyjna – Buhler:

 Pierwszy stopień – instynkty, wrodzony, odziedziczony, bezwarunkowy sposób zachowywania się;  Drugi stopień – tresura, nawyki, odruchy warunkowe – reakcje warunkowe zdobyte w procesie przystosowawczym, doświadczeniu osobniczym;  Trzeci stopień – intelekt lub reakcje intelektualne, spełniające funkcje przystosowawcze do nowych warunków, reakcje stanowiące zorganizowaną hierarchię nawyków ukierunkowanych na rozwiązanie nowych zadań; - pogląd, że struktura rozwoju zachowania się przypomina pod pewnymi względami budowę geologiczną skorupy ziemskiej; - rozwój mózgu przebiega warstwowo (Kretschmer) – ośrodki niższe w mózgu nie zostają wyeliminowane i nie znikają, istnieją jako struktury podporządkowane wyższym ośrodkom; według tej teorii instynkt nie umiera, ale zostaje zniesiony przez odruchy warunkowe i trwa jako funkcja danego mózgu w funkcjach nowego mózgu; podobnie odruch warunkowy zostaje zniesiony przez czynności intelektualne „jednocześnie istniejąc i nie istniejąc w nich”. - Błonski – zachowanie człowieka (codzienne) można najlepiej zrozumieć, kiedy dostrzeże się w nim występowanie czterech podstawowych stopni genetycznych, które przeszedł w swoim czasie rozwój zachowania się:  Sen jako prymitywny stan życia  Stan prymitywnego czuwania  Niepełne czuwanie  Pełne czuwanie - fundamentalne prawo psychologii (Janet) – dziecko w procesie rozwoju zaczyna stosować do samego siebie te same formy, które inni stosowali wobec niego; - znak – początkowo środkiem więzi społecznej, później srodkiem oddziaływania na innych, następnie środkiem oddziaływania na siebie (mowa zewnętrzna, egocentryczna  mowa wewnętrzna, myślenie); - rozwój kulturowy oparty na użyciu znaków i włączaniu ich do ogólnego systemu zachowania się, przebiegał pierwotnie w formie społecznej, zewnętrznej; ja odnoszę się do siebie tak, jak inni odnoszą się do mnie; - słowo – początkowo hasło dla innych, potem stopniowo odrywało się od działania; - rodzaje stosunków między ludźmi:  Bezpośrednie – stosunki oparte na instynktownych formach mimiki i ruchów (krzyczenie, płacz, chwyt, spojrzenie)  Upośrednione – porozumiewanie się za pośrednictwem znaków, - rozwój gestu:  Nieudany ruch chwytny skierowany ku przedmiotowi i poprzedzający działanie – dziecko wyciąga rękę po przedmiot, który znajduje się zbyt daleko – gest sam w sobie  Kiedy matka przychodzi do dziecka, rozumie jego ruch – gest staje się gestem dla innych  Dziecko zaczyna rozumieć ideę wskazywania, łączy nieudany ruch z odpowiedzią matki, rozumie istotę komunikacyjną tego gestu – gest dla siebie - „poprzez innych stajemy się sami sobą” – zasada ta odnosi się nie tylko do samej osobowości, ale przede wszystkim do rozwoju każdej funkcji; to co na przykład myśli o sobie i co ma w swojej głowie nastolatek, zależy od tego, jak inni na przestrzeni jego rozwoju odbierali go i komunikowali swoje zdanie na jego temat; człowiek ma tendencję do traktowania siebie tak, jak traktują go inni.

- każda wyższa funkcja psychiczna musi przechodzić w swoim rozwoju przez stadium zewnętrzne, to jest było dla innych tym, czym jest obecnie dla nas - u Wygotskiego zewnętrzny proces = proces społeczny - mowa dziecka:  Najwcześniej słowo musi mieć znacznie, czyli musi odnosić się do jakiegoś przedmiotu;  Obiektywny stosunek między słowem a przedmiotem musi zostać wykorzystany prze dorosłego jako środek kontaktu z dzieckiem  Znaczenie słowa jest uświadamiane przez samo dziecko - każda wyższa funkcja psychiczna pojawia się na scenie dwukrotnie – najpierw w płaszczyźnie społecznej, jako kategoria interpsychiczna, później w płaszczyźnie psychicznej jako kategoria intrapsychiczna; - ogólne prawo genetyczne rozwoju kulturowego: wszystkie wyższe funkcje psychiczne i stosunki między nimi wywodzą się ze stosunków społecznych, z rzeczywistych stosunków między ludźmi, z relacji między nimi; - wszystkie wyższe funkcje psychiczne są zinterioryzowanymi stosunkami o charakterze społecznym, tworzącymi podstawę społecznej struktury osobowości (budowa, struktura, sposób działania wyższych procesów psychicznych jest społeczna – nawet przekształcając się w procesy psychiczne stają się one quasi-społeczne) - natura psychiczna człowieka jest to całokształt stosunków społecznych przeniesiony do wewnątrz, które stają się funkcjami jednostki i formami jej struktury - według Wygotskiego rozwój nie przebiega w kierunku uspołecznienia, ale w kierunku przekształcenia funkcji społecznych w funkcje psychiczne; - funkcje psychiczne najpierw formułują się w kolektywie w postaci stosunków między dziećmi, później stają się funkcjami psychicznymi jednostki (najpierw następuje spór, potem rodzą się rozważania wewnętrzne) - nurt kulturowy i genetyczny zupełnie inaczej podchodzą do badania dziecka nienormalnego:  Jedna z tez rozwoju kulturowego uznaje naturalne podłoże kulturowych form zachowania, wobec tego rozwój kulturowy dziecka nienormalnego będzie przeniknięty konsekwencjami defektu podstawowego lub upośledzenia tego dziecka, pewne zasoby przyrodzone dziecka okazują się tu nieznaczne i ubogie; skutkiem tego jest fakt, że możliwość rozwoju wyższych funkcji zachowania się okazuje się dla takiego dziecka problematyczna z powodu ubóstwa materiału stanowiącego podstawę wszelkich form zachowania się;  Druga teza zakłada, że u dziecka w procesie rozwoju kulturowego jedne funkcje zastępują inne, następuje torowanie dróg okrężnych, a to stwarza możliwości do wspomożenia dziecka nienormalnego. Jeżeli dziecko nie może osiągnąć czegoś drogą bezpośrednią, wykorzystuje rozwój reakcji okrężnych, które stanowią duże możliwości kompensacyjne dla dziecka. Zastępowanie jednej funkcji przez drugą jest rzeczywistą podstawą rozwoju kulturowego dziecka nienormalnego.  Teza trzecia zakłada, że podstaw kulturowych form zachowania się leży działalność upośredniona, wykorzystanie znaków zewnętrznych jako środków dalszego rozwoju zachowania się. Użycie znaku posiada doniosłe znaczenia dla kulturowego rozwoju zachowania się. U dzieci, u których ta funkcja nie jest uszkodzona widzimy lepszy lub mniej pomyślny rozwój reakcji kompensacyjnych, u dzieci, u których funkcja użycia znaku jest zahamowana cierpi także rozwój kulturowy dziecka;

 Teza czwarta dotyczy panowania nad własnym zachowaniem. W odniesieniu do dziecka nienormalnego można powiedzieć, że należy rozróżniać stopień rozwoju tej lub innej funkcji i stopień opanowania tej funkcji. Niedorozwój dziecka nienormalnego polega przede wszystkim na niedorozwoju wyższych form zachowania się, na nieumiejętności zapanowania nad własnymi procesami zachowania się, na nieumiejętności korzystania z nich (i tak nie powinno się badać jaką pamięć posiada dziecko upośledzone, ale w jakim stopniu potrafi korzystać z tej pamięci.  Segiun – w zakłóceniu umiejętności opanowania własnego postępowania tkwi główne źródło wszelkiego niedorozwoju dziecka upośledzonego umysłowo;  Lindworsky – intelekt jako funkcja ujmowania stosunków cechuje w takiej samej mierzę idiotę jaki i Goethego. Cała różnica tkwi nie w samym akcie, a w wyższych procesach psychicznych;  Wtórne powikłania wywołane przez niedorozwój:  Po pierwsze – prymitywizm jako ogólny niedorozwój kulturowy, powstający na podstawie ograniczonego rozwoju mózgu  Po drugie – pewien niedorozwój woli, zatrzymanie się w stadium infantylnym, jeśli chodzi o opanowanie samego siebie i procesów własnego zachowania  Po trzecie – ogólny niedorozwój całej osobowości dziecka - rozwój wyższych funkcji psychicznych:  Przy wszystkich zmianach substrat rozwijającego się zjawiska pozostaje ten sam;  Wszelka zmiana ma do pewnego stopnia charakter wewnętrzny (związek między uprzednim stadium, a stadium, które nastąpi)  Żadna nowa forma rozwoju kulturowego nie może być po prostu wniesiona z zewnątrz niezależnie od stanu organizmu w danym momencie – organizm przyswajając sobie wpływy zewnętrzne, asymiluje je w zależności od tego w jakim stadium rozwoju psychicznego się znajduje. - Nie można opanować najwyższego stadium rozwoju nie mając opanowanych najniższych stadiów - Związek między naturalnym rozwojem dziecka a rozwojem kulturowym ma charakter rewolucyjny – rozwój nie dokonuje się dzięki powolnym, stopniowym zmianom i kumulowaniu się drobnych zmian, które w procesie sumowania prowadzą do zmian istotnych. Rozwój ma postać gwałtownych zasadniczych zmian w samym charakterze rozwoju i w jego siłach napędowych. - Istnieją dwie teorie genezy wyższych funkcji psychicznych:  Pierwsza zakłada dwa piętra: stadium odruchów bezwarunkowych oraz stadium reakcji nabytych;  Druga teoria zakłada stadium odruchów bezwarunkowych, stadium reakcji nabytych oraz stadium reakcji intelektualnych;  Różnica pomiędzy drugim a trzecim stadium: z jednej strony powstawanie reakcji, z drugiej charakter funkcji. Reakcje nabyte wytwarzają się w skutek prób i błędów, w przypadku reakcji intelektualnych odpowiedź następuje w jakiś szczególny sposób, w skutek centralnego procesu wewnętrznego, jest to reakcja o charakterze gwałtownym,, powstająca w arzo złożony sposób;  Biologiczne znaczenie nawyku – przystosowanie się do indywidualnych warunków bytu, mniej lub bardziej prostych  Biologiczna znaczenie reakcji intelektualnych – przystosowanie się do zmiennych warunków otoczenia, do sytuacji zmieniających się w skutek nowych warunków;

 Thorndike – dwa poziomy rozwoju dziedziczny i osobniczy lub wewnętrzny i nabyty, w zachowaniu wyodrębnia dwie grupy reakcji: nawyki odziedziczone mające na celu dostosowanie się do mniej lub bardziej stałych warunków otoczenia, z drugiej strony całą hierarchię nawyków mających na celu rozwiązywanie zadań; - związek między poszczególnymi etapami rozwoju ma charakter dialektyczny – w każdym kolejnym stadium możemy stwierdzić zmianę lub negację właściwości występujących w stadium poprzednim, ale z drugiej strony stadium poprzednie istnieje niejako w obrębie stadium następne...