Wilekie odkrycia geograficzne i ich ekonomiczne konsekwencje PDF

Preview

Summary

Download Wilekie odkrycia geograficzne i ich ekonomiczne konsekwencje PDF

Description

12. Ekonomiczne konsekwencje wielkich odkryć geograficznych(podboje kolonialne, rewolucja handlowa i cen) Przyczyny: -ekonomiczne(brak kruszców, przeludnienie Europy) -religijne(nawracanie niewiernych=ogniem i mieczem + ekspansjonizm) Przebieg: -Henryk Żeglarz-Zatoka Gwinejska -Bartłomiej Diaz(1488)-Przylądek Dobrej Nadziei -Krzysztof Kolumb(12 X 1492)-Ameryka -Vasco da Gama(1498)-Indie -Pedro Cabral(1500)-Brazylia -Ferdynand Magellan(1519-1522)-opłynięcie świata Podboje kolonialne: -Hiszpanii do poł. XVIw. : Antyle, Kubę, Meksyk(Ferdynand Cortez niszczy Azteków), Peru(Inków wyciął Franciszek Pizarro), Filipiny, Ameryka Środkowa. Kolonizacja; Indianie ludność poddana i ewangelizowana lub eksterminowana. 1545 pierwsza kopalnia srebra-srebrne floty. -Portugalii Faktorie na wybrzeżach Afryki(Angola, Mozambik, Zanzibar), Indiach(Goa, Kalikat), Brazylii, Molukki, Sumatra, Chiny(Makao), Japonia(Nagasaki). Handel korzenny; brak ludności do kolonizacji i podporządkowania zdobytych terenów. Konsekwencje odkryć: a)złoty wiek Hiszpanii (i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na wojny b)dualizm gospodarczy c)rewolucja handlowa: -globalizacja gospodarki(handel trans oceaniczny, zwiększenie przestrzeni handlu) -nowe centra handlowe(Lizbona, Kadyks, Sewilla, Antwerpia) -towary kolonialne, powiększenie się asortymentu towarów, zwiększenie się wolumenu(skali) towarów -wzrost roli kupca osiadłego; system księgowości kupieckiej i bilansowania majątku(księgowość dwustronna) -nowożytne niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r. ) d)rewolucja cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do Europy -inflacja kruszców(spadek wartości srebra) -nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art. przemysłowych) -wzrost popytu na żywność (import z Europy środkowowschodniej) - wzrost liczby ludności

Wielkie odkrycia geograficzne i ich ekonomiczne konsekwencje Rozwojowe epoki - od II połowy XV wieku  istota odkryć geograficznych nie polega tylko na tym, że dotarto do nowych kontynentów, ale je zagospodarowano;  zmiana światopoglądu, reformacja (powstają państwa narodowościowe np. Francja, Anglia) Przyczyny odkryć geograficznych  poszukiwanie drogi morskiej do Indii, kruszców szlachetnych;  elementy religijne i ekspansjonistyczne;  wynalazki w dziedzinie nawigacji;  zmiana sposobu żeglowania - większe statki: Karawele;  sytuacja wewnętrzna Hiszpanii (w 1492 zostaje zakończony proces wypędzania Maurów z płw. Pirenejskiego i masy rycerstwa hiszpańskiego stają się bezrobotne);  panowało przekonanie, że na terenie Afryki istniało państwo Księcia Jana (leżały na

nim główne szlaki handlowe) Przebieg odkryć geograficznych - Henryk Żeglarz (1393 - 1460) - syn króla portugalskiego; od 1418 wyprawia żeglarzy na wyprawy mające na celu odnalezienie drogi do Indii; po jego śmierci badania ustają. - Jan II - organizator wypraw - za jego panowania 1487 – 88 - Bartolomeo Diaz - pierwszy opłynął Przylądek Dobrej Nadziei 1497 - 99 - Vasco da Gama - pierwszy dopływa do Indii (Kalkuta): 4 statki, których liczba po różnych problemach maleje do 2; mimo to zdobywa duże korzyści materialne, co napędza dalsze wyprawy; MOLUKI - wyspy korzenne Od 1515 roku Portugalczycy kontrolują obszar Oceanu Indyjskiego. 1492 - Krzysztof Kolumb zgłosił propozycję nowej trasy na wschód; przekonuje władców Hiszpanii; wyrusza 3 sierpnia; 12 października 1492 roku Kolumb ujrzał pierwszą wyspę, którą nazwał Indiami Zachodnimi; Po powrocie Kolumba Portugalia i Hiszpania dzielą nieodkryty świat między siebie (1493 roku - strefy wpływów tych państw); w 1494 roku traktaty w Tordesillas -linia demarkacyjna przesunięta w ten sposób, że część Ameryki Południowej jest pod wpływem Portugalii. 1500 - Pedro Carval dopływa do Ameryki Płd. 1492- John Cabott (Włoch wspierany przez Brytyjczyków) odkrywa Nową Szkocję i Nową Finlandię. 1499 - Americo Vespucci (sporządził szczegółowe mapy wybrzeży) od jego imienia nazwano nowoodkryte lądy. 1504 - Francuz Jacgue Cartier dopływa do rzeki Św. Wawrzyńca, uznaje te tereny jako francuskie. 1513 - Wasco Balboa jako pierwszy Europejczyk oglądał Atlantyk i nazywa go Oceanem Spokojnym. 1519 - Ferdynand Magellan wyrusza w sile 5 okrętów i w ciągu 3 lat opływa kulę ziemską (27 kwietnia 1521 Magellan ginie).

Imperia kolonialne:  portugalskie - Portugalczycy zadowalają się zakładaniem baz, w celu punktowego kontrolowania obszaru (nie zagłębiają się w głąb);  hiszpańskie - kolonizują, wchodzą w głąb lądu i podbijają miejscową ludność; w roku 1519

Fernando Cortez dochodzi do stolicy imperiów Azteków (Tehochtitean); Pizarro - podbił Inków (tereny Peru); Hiszpanie przenoszą instytucje europejskie na nowe ziemie; nawracanie Indian na drogę katolicką. Rewolucje cen:  w początkach XVI wieku ceny stale rosną, a w II połowie XVI wieku następuje gwałtowny wzrost cen (napływ srebra i złota z kolonii hiszpańskich);  pod koniec XVI ceny były sześciokrotnie wyższe niż na jego początku; najbardziej wzrastają ceny żywności, mniej na artykuły rzemieślnicze. Na wzroście korzystają kupcy, właściciele manufaktur i właściciele ziemscy;  postępuje wzrost liczby ludności (w XVI wieku ludność wzrasta z 69 do 89 min); zwiększa się popyt na żywność;  występuje szybszy obieg pieniądza;  a także psucie pieniądza (zmniejszanie ilości kruszcu w monetach);  następuje ogólna aktywizacja życia gospodarczego Konsekwencje: wzrost cen zboża, który wykorzystała Europa Środkowa. Wielkie odkrycia geograficzne i początek kolonializmu. Do żeglowania po Atlantyku skłoniła europejczyków chęć zysku. W XVI w. nie można było trafić do Indii drogą naziemną. Już w średniowieczu istniał szlak lewantylny. Z Indii sprowadzano przyprawy. Portugalczycy chcieli opłynąć Afrykę i że dopłyną do Indii i Chin; zakładali tam faktorie. Hiszpanie płynęli cały czas na zachód; Kolumb dopłynął do Ameryki (myślano że to Indie zach.). Z Ameryki sprowadzano nowe produkty (warzywa, owoce, używki). Hiszpanie odkryli że w Ameryce jest b. dużo kruszców; przywozili je w XVI i XVII w. Hiszpania była bardzo bogata i silna politycznie. Duże ilości złota i srebra sprowadzały inflację (XVI – połowa XVII w. ceny wzrosły 4 razy – rewolucja cenowa),. Gospodarka europejska na zachodzie zaczęła rozwijać się szybko.

Gospodarcze następstwa odkryć geograficznych. Odkrycia geograficzne pociągnęły za sobą daleko idące skutki zarówno dla Europy, jak i dla odkrytych obszarów. Rozszerzyła się ogromnie znajomość geografii świata, wzrosło zainteresowanie naukami przyrodniczymi, w nową fazę udoskonaleń weszła żegluga morska, poznano nowe społeczeństwa ludzkie, nowe zwyczaje, odmienne cywilizacje. Odkrycia geograficzne i będąca ich bezpośrednim skutkiem ekspansja kolonialna spowodowały istotne zmiany w życiu gospodarczym Europy. 1. Napływ towarów kolonialnych i rozszerzenie rynków zbytu. Towary wschodnie: korzenie, owoce południowe, tkaniny jedwabne itp. wchodziły w coraz szersze użycie. Niektóre, np. przyprawy, stały się stopniowo artykułem powszechnego użytku. Przywieziono do Europy również wiele nowych, nieznanych dotychczas przedmiotów użytkowych, nowe zwierzęta, rośliny. Gatunki ptactwa domowego powiększył indyk, nowe gatunki kaczek i gęsi. Wzrosło spożycie różnych gatunków ryb morskich, które w nieprzebranej ilości występowały w wodach Nowej Anglii. Ale bez porównania ważniejsze było wykorzystanie obcych roślin użytkowych, jak herbata, kawa, kakao, tytoń, trzcina cukrowa, kukurydza, ziemniaki, pomidory, bawełna. Import towarów z kolonii wywarł znaczny wpływ na strukturę towarową rynków europejskich. Ustał popyt na pewne towary, które można było zastąpić lepszymi towarami zamorskimi. Cukier, na przykład, wyparł w dużym stopniu droższy, rodzimy miód, wpłynął też na wzrost konsumpcji niektórych napojów (kawa, herbata) i trunków. Zwłaszcza herbata stała się w XVIII wiecznej Anglii powszechnie używanym napojem. Europa nie ograniczała

się jedynie do importu. Wywoziła też do kolonii własne towary, głownie artykuły włókiennicze i metalowe. 2.Napływ kruszców szlachetnych Głównym celem wypraw kolonialnych było początkowo zdobycie jak największych zapasów kruszców szlachetnych i innych kosztowności. Panowało powszechne przekonanie, że dobrobyt nie tylko narodów, ale i poszczególnych jednostek zależy od posiadanych zapasów złota i srebra. Nie cofano się więc przed żadnymi środkami, aby zgromadzić ich jak najwięcej. Nic więc dziwnego, że od pierwszej wyprawy Kolumba trwała nieprzerwana eksploatacja bogactw Nowego Świata. Oblicza się, że między rokiem 1503 a 1660 przywieziono do Hiszpanii z Ameryki 2000 ton złota i ponad 18000 ton srebra, a była to tylko część kruszców szlachetnych, które z Nowego Świata przybyły do Europy. 3. “Rewolucja cen” i przyśpieszona akumulacja kapitału handlowego. Napływ złota i srebra spowodował daleko idące przemiany w ekonomice Europy. Przede wszystkim na skutek napływu kruszców szlachetnych, a w ślad za tym zwiększenia ilości pieniądza w obiegu powstał w drugiej połowie XV wieku zwyżkowy ruch cen, który przybrał na sile w wieku XVI. (Oblicza się, że ceny w XVI wieku wzrosły o 300%). Wzrost cen był zjawiskiem powszechnym, trwającym nieprzerwanie od początków wieku XVII. Wzrost cen nie był jednak równomierny; ceny żywności wzrastały znacznie szybciej niż ceny artykułów przemysłowych. Fakt ten był główną przyczyną zjawiska zwanego dualizmem agrarnym w Europie, czyli rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Europie ŚrodkowoWschodniej nastawionej na produkcję zbóż na potrzeby Europy Zachodniej. Jednakże w najnowszej literaturze pojawiają się głosy wyrażające wątpliwość, czy rzeczywiście napływ kruszców szlachetnych był decydującą przyczyną “rewolucji cen”. Historycy wysuwają szereg przyczyn, które złożyły się na to zjawisko: ¨ przyśpieszenie obiegu pieniądza w wyniku intensyfikacji obrotów gospodarczych, ¨ psucie pieniądza (zmniejszanie się w nim zawartości kruszcu) ¨ silny przyrost ludności (wzrost globalnego popytu), ¨ monopolizacja handlu wielu towarami w rękach nielicznych jednostek. Wzrost cen stanowił czynnik mobilizujący kapitały i przyczyniający się do ich akumulacji. Premia inflacyjna przyśpieszała obrót towarowy i wpływała na rozwój stosunków kapitalistycznych w Europie. 4. Rozwój przemysłu europejskiego. Nowe rynki zbytu spowodowały wzmożone zapotrzebowanie na wyroby europejskiego rzemiosła i przemysłu. Produkty kolonialne docierały do Europy z reguły w stanie surowym lub w postaci półfabrykatów i tu dopiero były przetwarzane. Przyczyniło się to do rozwoju wytwórczości o charakterze przemysłowym w Europie. Szersze możliwości zbytu przyśpieszyły wielki społeczny podział pracy pomiędzy miasto i wieś, zapoczątkowały rozwój niektórych manufaktur w Europie, stworzyły bodźce do dalszych udoskonaleń technicznych i organizacyjnych procesu produkcyjnego. 5. Zapoczątkowanie ekspansji ludnościowej Europy oraz pogłębienie się różnic klasowych w społeczeństwach europejskich. W wyniku ekspansji kolonialnej straciły na znaczeniu bariery biologiczne (w postaci ograniczonych zasobów żywnościowych), hamujące przyrost ludności w Europie. Nadwyżki ludnościowe mogły teraz odpływać na obszary kolonialne. Okres ekspansji kolonialnej uwypuklił i zaostrzył wewnętrzne różnice i sprzeczności nurtujące społeczeństwa Europy. Napływ towarów kolonialnych w porównaniu ze zwyżką cen stworzył szerokie możliwości do handlu spekulacyjnego, przyczyniając się do znacznego wzbogacenia wąskich grup ludności, a pogarszając położenie ludności żyjącej z pracy własnych rąk. 6. Przegrupowanie sił gospodarczych i politycznych w Europie.

W następstwie odkrycia drogi na wschód dookoła Afryki zmniejszało się stopniowo znaczenie Morza Śródziemnego jako pomostu łączącego Wschód z Zachodem. Podbój Egiptu przez Turków (1517) zadał dalszy cios wymianie handlowej idącej przez tamte tereny. Stało się to “początkiem końca” potęgi gospodarczej Wenecji. Zahamowany też został rozwój innych miast portowych na Morzu Śródziemnym: Genui, Marsylii, Barcelony. Osłabieniu uległa też dynamika handlu bałtyckiego (stopniowy zmierzch znaczenia Hanzy). W niekorzystnej sytuacji znalazły się również centra handlowe położone w głębi kontynentu, jak np. miasta południowo-niemieckie. Ciężar gospodarki europejskiej przesunął się nad Atlantyk, wzmacniając pozycję państw nadatlantyckich w Europie i przyczyniając się do bujnego rozwoju miast położonych nad Atlantykiem: Lizbona, Bordeaux, Antwerpia, Amsterdam, Londyn. Równie istotne znaczenie miały odkrycia i ekspansja dla krajów kolonialnych: 1. Zmiana struktury demograficznej. Odkrycia geograficzne pod względem ludnościowym oznaczały inwazję Europejczyków na nowo odkryty kontynent amerykański oraz pojawienie się ich w większej liczbie na innych kontynentach i wyspach. W Ameryce miejscowa ludność indiańska poddana została brutalnej eksterminacji. Wkrótce zaczęto przywozić tu czarnych mieszkańców Afryki, skutkiem czego doszło do charakterystycznego przemieszania się odrębnych grup etnicznych przybyłych z różnych stron świata. Pogoń za niewolniczą siłą roboczą doprowadziła do częściowego wyludnienia wielkich obszarów Afryki. 2. Wciągnięcie obszarów nowo-odkrytych na orbitę europejskich stosunków gospodarczych. 3. Narzucenie europejskich wzorów we wszystkich dziedzinach życia. PODBÓJ KOLONIALNY Kolonializm pociągnął za sobą utworzenie pierwszej gospodarki światowej. Nie wszystkie społeczeństwa rozwijają się, a przynajmniej ich rozwój nie przebiega w tym samym tempie. Spotkanie społeczeństw stacjonarnych z rozwiniętą cywilizacją europejską powodowało otwarcie się na rozwój w stylu europejskim modelowanym w tym kierunku, aby zyski z tego ciągnęli kolonizatorzy. Podbijane tereny zostawały zmuszane do współpracy z mocarstwami kolonizującymi je, jednak panowanie polityczne nad państwem było konieczne jedynie w początkowej fazie rozwijania wzajemnych związków gospodarczych, ponieważ w późniejszym okresie, kraj podbijany nie miał żadnej alternatywy. Na początku XX wieku imperia kolonialne zajmowały prawie cały świat. Dekolonizacja następowała znacznie szybciej niż budowanie imperium kolonialnego, jednak zlikwidowanie uzależnień politycznych nie spowodowało gospodarczego usamodzielnienia się. Na XV/XVI wiek przypadły wielkie odkrycia geograficzne. Portugalia wysłała Vasco da Gamę, który znalazł drogę do Indii opływając Afrykę. Hiszpanie wysłali Kolumba. Pojawił się konflikt pomiędzy Hiszpanami i Portugalczykami - do kogo należą nowoodkrywane tereny. Oba kraje były katolickie, więc o rozwiązanie poproszono papieża (rok 1497) - ok. 2000 km od Azorów papież wyznaczył linię demarkacyjną - posiadłości na zachód od linii należały do Hiszpanii. Wraz z odkrywaniem linii brzegowej Ameryki, wyszło na jaw, że linia demarkacyjna przecina ten kontynenty - Brazylia przypadła Portugalii. Po pewnym czasie wyszło na jaw, że Ziemia jest okrągła - tak więc Filipiny były hiszpańskie, lecz otaczający je ocean należał do Portugalii. Te dwa katolickie mocarstwa dominowały w kolonizacji. Hiszpanie rozpoczęli podbój Ameryki Łacińskiej - był to dla nich ciąg dalszy rekonkwisty (koniec rekonkwisty w Hiszpanii w 1492). W Ameryce Łacińskiej powstawały ogromne majątki ziemskie początkowo oparte na systemie reparimiente - Indianie byli traktowani jak niewolnicy. Z drugiej strony, dla Kościoła Indianie byli materiałem do nawracania, dlatego Kościół sprzeciwiał się postępkom konkwistadorów. Kościół przyczynił

się do zmiany stosunków gospodarczych w Ameryce Łacińskiej. Dzieło „O wytępieniu Indian”. Na początku lat czterdziestych sprawą zainteresowała się Święta Inkwizycja. Rozpoczęto sprawę sądową „Czy Indianie mają dusze?” Po długich i burzliwych rozmowach wyszło, że mają i nie można ich traktować jako niewolników. Tak więc konkwistadorzy zaczęli sprowadzać murzynów. W 1545 wprowadzono reformę - w koloniach system ekonomiendo - Indianie byli wolni i jednocześnie byli wasalami króla, tak więc podlegali jego przedstawicielom, którzy roztaczali nad nimi opiekę, w zamian wykorzystując ich pracę. Handel niewolnikami z Afryki rozpoczął się z pierwszym kursem w 1501, ale dopiero w tym momencie nastąpił gwałtowny rozwój. W Portugalii istniały monopole na sprawy kolonialne: Rada do Spraw Indii w Sewilli. Przepisy nie pozwalały przedostać się z dzisiejszej Argentyny do Europy przez Brazylię i Atlantyk, lecz należało płynąć Pacyfikiem i dalej. Do portów w hiszpańskich koloniach mogły wpływać tylko hiszpańskie statki, jednak statkom portugalskim nadano przywilej „asiento”, gdyż transportowały one niewolników z Afryki. W 1713 po pokoju w Utrechcie ten sam przywilej posiadali Anglicy, którzy bardzo szybko przejęli kontrolę nad handlem niewolnikami. Przez 300 lat wożono murzynów do Ameryki, jednak 4/5 całości zostało przewiezione przez Anglików w XVIII. Następnie w Anglii wytworzył się ruch na rzecz zniesienia niewolnictwa - w 1807 dochodzi do zniesienia niewolnictwa w koloniach angielskich, a angielska flota ściga handlarzy niewolnikami - to w drastyczny sposób zmniejszyło liczbę niewolników przewożonych przez Atlantyk. Hiszpanie w koloniach tworzyli wielkie posiadłości ziemskie należące do białych. Portugalczycy trafili na bardziej rozwinięte organizacyjnie cywilizacje, tak więc nie mogli zastosować tej samej metody podboju. Portugalczycy postanowili przejąć kontrolę nad handlem - tworzyli faktorie i porty, natomiast nie podbijali zaplecza tych portów. W hiszpańskich koloniach powszechna była własność prywatna, natomiast wszystkie posiadłości portugalskie należały do króla. W Hiszpanii najwyższe urzędy w koloniach były zarezerwowane dla Hiszpanów urodzonych na ziemi hiszpańskiej, ci którzy urodzili się w koloniach (Kreole) nie posiadali tego prawa. Ich walka o te prawa w walnym stopniu przyczyniła się do uniezależnienia kolonii. W 1580 na skutek dynastycznych przetasowań Portugalia została włączona do Hiszpanii (oba państwa we władzy Habsburgów). W tym samym czasie Hiszpania zaczęła mieć problemy w Niderlandach, gdyż Holendrzy rozpoczęli walkę protestanckich poddanych przeciw katolickiemu królowi. Z walki o niepodległość Holendrzy przeszli od razu do ekspansji kolonialnej. Wcześniejszy układ dzielący świat między Hiszpanię i Portugalię był autorstwa papieża, którego protestancka Holandia nie uznawała, więc kraj ten mógł bez wyrzutów sumienia budować swoje imperium kolonialne. Ponieważ Portugalia była częścią Hiszpanii, więc dużo bezpieczniej było wejść na tereny tego pierwszego państwa. Holendrzy rozpoczęli także podbój Brazylii. Na mocy pokoju z 1648 (w Westfalii po wojnie 30-letniej) Holendrzy mieli wycofać się z Brazylii, natomiast mogli zachować swoje posiadłości w Holenderskich Indiach Wschodnich. Holenderskie imperium kolonialne było prywatnym przedsięwzięciem mającym jedynie pewne przywileje od urzędu (np. suwerenność na Oceanie Indyjskim). Holendrzy tak jak Portugalczycy nie podbijali zaplecza portów. W XVII wieku Holendrzy przodowali w kartografii - robili mapy, na których Holandia miała zajmować większość Europy. W XVII wieku zaczęła się nasilać konkurencja brytyjska - Anglicy też posiadali Kompanię Wschodnioindyjską, co spowodowało wybuch trzech wojen (1650, 60, 70 ). Bitwa u ujścia Tamizy w 1666. Akty nawigacyjne po tej wojnie. Gdy nasilała się rywalizacja - Anglicy zauważyli, że holenderskie porty są płytkie (bo są położone u ujść rzek) - dlatego zaczęli złośliwie konstruować coraz większe statki. Holendrzy robili to samo, jednak musieli robić statki o mniejszym zanurzeniu - wtedy jednak były mniej stabilne. W XVIII wieku Francja stała się konkurentem Anglii w podboju kolonialnym, Holendrzy natomiast stopniowo zaczynali tracić wpływy. W Płd. Afryce Holendrzy masowo osiedlali się. Kompania kolonialna brytyjska byłą państwowa. Francuzi już pod końcem XVI

wieku rozpoczęli kolonizację północnej części Am. Płn. - Nowy Brunszwik. Środkowy Zachód należał tymczasem do Hiszpanii. Francuzi rozszerzali kontrolę w Kanadzie, następnie zajęli tereny w dolinie Mississippi. Na wschodnim wybrzeżu Holendrzy posiadali posiadłość o nazwie Nowy Amsterdam, potem w Am. Płn. osiedlali się Szwedzi. Powstało 13 kolonii brytyjskich. Francuzi swoje pierwsze imperium kolonialne stracili w wyniku wojny siedmioletniej, potem ponownie w XIX wieku. W czasie tej samej wojny siedmioletniej rozpadło się także imperium brytyjskie, ponieważ koloniści chcieli, aby tereny zdobyte należały do nich, a k...