1. Konflikt społeczny PDF

Preview

Summary

Streszczenie rozdziału...

Description

KONFLIKT SPOŁECZNY o o o

Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna (rozdz. 16). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Bilewicz, M. (2006). Kiedy kontakt osłabia uprzedzenia? Kategoryzacje społeczne i temporalne jako warunki skuteczności kontaktu międzygrupowego. Psychologia Społeczna, 2, 63-74. Reykowski, J. (2009). O możliwości kontrolowania konfliktów grupowych. Czasopismo Psychologiczne, 15(2), 207-221.

KONFLIKT SPOŁECZNY (INTERPERSONALNY): sytuacja, w której ludzie są przekonani, że niespełnienie ich ważnych dążeń jest skutkiem działań innych ludzi; do wystąpienia konfliktu wystarcza samo przekonanie o sprzeczności z działaniami innych (sprzeczność nie musi być rzeczywista). OKOLICZNOŚCI INICJUJĄCE KONFLIKT:  sprzeczność przekonań lub działań;  krzywda (szkoda, ból);  profanacja (zbezczeszczenie tego, co jednostka uważa za święte). GŁÓWNE FAZY KONFLIKTU: 1. konflikt ograniczony – strony usiłują zrealizować swoje cele, nie atakując się wzajemnie, lecz wpływając na siebie za pomocą perswazji czy wzajemnych ustępstw; 2. konflikt rozwinięty – walka, w której przynajmniej jedna ze stron usiłuje przełamać opór przeciwnika, przypuszczając na niego atak; 3. konflikt destruktywny – walka, w której strony usiłują zadać przeciwnikowi ból lub go zniszczyć. MOŻLIWE ZACHOWANIA W SYTUACJI KONFLIKTOWEJ: 1. rywalizacja - maksymalizowanie interesów własnych kosztem interesów cudzych; ma sens, gdy cele są niemożliwe do pogodzenia (zwłaszcza w przypadku podziału dóbr materialnych o ograniczonym charakterze), a kontakt stron ma charakter jednorazowy; 2. współpraca - równoczesne maksymalizowanie interesów obu stron; opiera się rezygnacji z dotychczasowych stanowisk i twórczym poszukiwaniu nowego rozwiązania; 3. kompromis - częściowa rezygnacja i częściowe uwzględnienie interesów obu stron (nikt nie jest zadowolony do końca); 4. dostosowanie - maksymalizowanie interesu drugiej strony przy ignorowaniu/poświęceniu własnego („przegrać, aby wygrać”); 5. unikanie - zaniechanie realizacji interesu własnego i cudzego (odkładanie na potem, pozostawianie spraw losowi). CZYNNIKI DECYDUJĄCE O ZACHOWANIU W SYTUACJI KONFLIKTOWEJ - ORIENTACJE SPOŁECZNE (motywy i wartości uczestników sporu):  na siebie: o indywidualistyczna (orientacja wyłącznie na powiększanie własnego interesu) lub: o rywalizacyjna (orientacja na powiększanie różnicy między własnym a cudzym interesem);  prospołeczne: o współpracująca (orientacja na powiększanie łącznego wyniku obu stron) o altruistyczna (orientacja na powiększanie cudzego interesu, nawet kosztem własnego. Osoby zorientowane prospołecznie zachowują się podczas konfliktów w bardziej kooperacyjny sposób (współpraca, kompromis, dostosowanie) niż osoby zorientowane na siebie (rywalizacja, unikanie). MODELE KONFLIKTU:  gra o sumie zerowej/stałej – sytuacja skonstruowana w taki sposób, by zysk strony wygranej odpowiadał każdorazowo stracie poniesionej przez stronę przegraną (zysk – strata = zero); np. gra ultimatum (dawca dzieli sumę między siebie i biorcę; biorca może podział zaakceptować lub odrzucić jako np. uwłaczający jego godności);  gry o sumie niezerowej – sytuacje, w których obie strony mogą wygrać, o ile zdecydują się na współpracę, a nie wykorzystywanie innych: o dylemat więźnia – za najlepszą uchodzi tu strategia „wet za wet”, a więc przy pierwszym ruchu współpraca, następnie zaś naśladownictwo partnera; o dylematy społeczne – sytuacje, w których dostępny jest wybór pomiędzy rywalizacją (opcją egoistyczną, dającą jednostce natychmiastowe zyski, lecz z czasem prowadzącą do zbiorowej katastrofy), a współpracą (opcją prospołeczną); rodzaje:  dylemat ograniczonych zasobów – tu prospołeczność wyraża się w powstrzymaniu się od czerpania zysków);  dylemat dóbr publicznych – tu prospołeczność wyraża się w zgodzie na osobistą stratę (albo nie dajemy nic i każdy dba o siebie, albo dokładamy się do wspólnej puli, dzięki czemu wszyscy mogą z niej skorzystać, np. płacimy za bilety tramwajowe, by utrzymać MPK). CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE WSPÓŁPRACY:  możliwość komunikacji między stronami (najsilniejszy czynnik sytuacyjny);  wielkość grupy – w grupach mniejszych łatwiej o współpracę;  sankcje za brak współpracy (np. mandaty za jazdę na gapę).

PROCESY ESKALACJI KONFLIKTU (oparte na negatywnej wersji reguły wzajemności – odpłacę ci pięknym za nadobne, tyle że z nawiązką):  procesy poznawcze: o naiwny realizm - konfliktowi towarzyszy odmienne spostrzeganie świata przez strony; każda z nich, chcąc pochlebnie myśleć o samej sobie, wyznaje własną potoczną teorię naiwnego realizmu, zgodnie z którą wydaje się jej, że: 1. widzi sprawy takimi, jakimi są one w rzeczywistości; 2. każda racjonalna i posiadająca dostęp do tych samych faktów osoba podzieli jej poglądy; 3. jeśli ktoś widzi sprawy inaczej, niż ona, to albo nie zna wszystkich faktów, albo jest leniwy lub głupi; efektem tego jest: o subiektywna polaryzacja rozbieżności – każda ze stron spostrzega stanowisko oponenta jako bardziej krańcowe, niż ono jest w rzeczywistości, a nadto: o przesadne skupianie się na różnicach – każda ze stron spostrzega interesy własne i drugiej strony jako całkowicie i pod każdym względem sprzeczne, co jest nieprawdą i niebezpieczeństwem, ponieważ gdy negocjatorzy nie dostrzegają wspólnoty interesów, rzadziej udaje się im znaleźć optymalne porozumienie (38% wobec 80%).  procesy emocjonalne i motywacyjne: o strach; o chciwość (prowadzi do egocentrycznych ocen sprawiedliwości – sprawiedliwe jest to, co korzystne dla mnie, te zaś do eskalacji konfliktu); o samoocena (podbudowanie samooceny danej osoby przed rozpoczęciem negocjacji zwiększa jej podatność na nowe informacje sprzeczne z jej stanowiskiem, co skutkuje skłonnością do współpracy i ustępstw, ergo: najpierw słodzimy – potem negocjujemy).  zjawisko nieciągłości grupowej (nieciągłości z indywidualnymi własnościami członków grupy) – zjawiskiem tym tłumaczy się, dlaczego konflikty grupowe mają bardziej antagonistyczny przebieg od konfliktów indywidualnych, zachowanie tłumu nie daje się bowiem sprowadzić do zwykłego przedłużenia zachowania jednostek; tłumaczy się to tym, że kontakty grupowe nasilają u jednostek motywy chciwości i strachu. BARIERY NA DRODZE DO ROZWIĄZANIA KONFLIKTU:  komunikacyjne (trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem raportu, tj. poczucia dobrego kontaktu między stronami; większe przy komunikacji pisemnej/mailowej, niż ustnej);  kulturowe (w kulturach o małym dystansie władzy występuje więcej konfliktów w organizacjach i ciężej je rozwiązać poprzez odwoływanie się do przełożonych; w kulturach indywidualistycznych konflikty są przejawem chwytania byka za rogi, w kolektywistycznych – nie etc.). KONSEKWENCJE KONFLIKTU: 1. walka – użycie siły; wojna, bijatyka etc.; 2. arbitraż – poddanie rozstrzygnięcia konfliktu stanowisku osobie trzeciej, również sądowi; 3. negocjacje – poszukiwanie rozwiązania w drodze dyskusji. RODZAJE NEGOCJACJI:  przetarg pozycyjny – negocjacje rywalizacyjne (dystrybutywne) w konflikcie o sumie zerowej, np. negocjacje ceny przy zakupie mieszkania; cele stron wzajemnie sprzeczne, lustrzane strategie postępowania; warto mieć BATNA – best alternative to negotiated agreement, najlepszą alternatywę dla negocjowanego porozumienia; poprawia to znacznie pozycję przetargową, uniemożliwia przyparcie do muru; istotą przetargu pozycyjnego jest zajęcie skrajnej pozycji wyjściowej i stopniowe wycofywanie się z niej przez wymianę ustępstw z przeciwnikiem (tu: reguła wzajemności, ale uwaga na reaktywną dewaluację – tendencję do automatycznego obniżania spostrzeganej wartości ustępstwa strony przeciwnej wskutek samego jego zgłoszenia!); warto negocjować twardo, rywalizacyjnie (choćby z uwagi na zjawisko komplementarności pozycji zajmowanych w hierarchiach pionowych warto nam być górą), ale nadmierna asertywność obniży naszą skuteczność i doprowadzi do wycofania się drugiej strony z negocjacji, a poza tym na pewno zaszkodzi relacji;  negocjacje integracyjne – możliwe w konflikcie o sumie niezerowej, prowadzące do sytuacji, w której „moja wygrana = twoja wygrana”; etapy: 1. definicja problemu, 2. odróżnienie stanowisk zajmowanych w sporze od stojących za nimi interesów  ISTOTA! 3. tworzenie alternatywnych rozwiązań poprzez: a) wymianę ustępstw, b) opcję pomostową – nowe rozwiązanie realizujące istotne interesy obu stron, c) niespecyficzną kompensację – wynagrodzenie stronie ustępstwa specyficznym dobrem spoza obszaru konfliktu, d) rozbudowanie puli zasobów, aby zrealizować oba cele; 4. ocena i wybór rozwiązań;  mediacje (FACYLITATOR – ułatwiacz; pełni rolę podobną do mediatora, choć nie proponuje żadnych rozwiązań, a jedynie czuwa nad przebiegiem negocjacji). UWAGA! Sytuacja konfliktowa może wytworzyć w umyśle sprzeczność poznawczą, ta zaś jest warunkiem wytwarzania twórczych idei oraz czynnikiem rozwoju poznawczego i moralnego. Stąd nasze wysiłki nie powinny zmierzać do eliminowania konfliktów, a raczej do zapobiegania ich eskalacji i przekształcaniu w formy destruktywne. KONFLIKTY MIĘDZYGRUPOWE

W stosunkach wewnątrzgrupowych działają siły zwiększające bliskość i sprzyjające usuwaniu różnic, tzw. tendencje synergiczne. W stosunkach międzygrupowych działają siły przeciwne, zwiększające dystans i potęgujące różnice – tendencje antagonistyczne. Jej przejawem jest m.in. zjawisko metakontrastu – tendencja do spostrzegania sytuacji społecznych w sposób wyostrzający granice między grupą własną, a obcą. Siły grupowe działają wtedy, gdy ludzie mają wyraziste poczucie „my” – odczuwają swoją grupową przynależność. Pamiętać jednak trzeba, że jesteśmy członkami różnych grup, stąd do głosu dochodzić mogą różne nasze społeczne tożsamości. Ta sama sytuacja konfliktowa może więc wywołać różne reakcje w zależności od tego, z którą grupą się utożsamimy. Wydawałoby się, że rekategoryzacja, tj. zastosowanie procedury tworzenia wspólnej tożsamości, np. zadaniowej, może pomóc przezwyciężać konflikty na linii my-obcy, niemniej jednak okazuje się to być bardzo ryzykowne, jako że może prowadzić do zwiększenia dystansu względem przeciwnej grupy. HIPOTEZA KONTAKTU: zakłada, że kontakt między członkami zwaśnionych grup prowadzi do obniżenia poziomu uprzedzeń oraz do poprawy ogólnych relacji międzygrupowych; metaanaliza 203 dotychczasowych badań potwierdza tę hipotezę, niemniej nie wyjaśnia, dlaczego mimo spełnienia poniższych warunków i tak dochodzi do konfliktów międzygrupowych. FUNKCJONALNO – SYTUACYJNE WARUNKI KONTAKTU:  według Muzafera Sherifa: 1. współpraca i 2. współzależność;  według Gordona Allporta: 1. równy status, 2. codzienna współpraca, 3. wspólne cele, 4. wsparcie władz i prawa. WARUNKI SPOŁECZNO-POZNAWCZE UTRUDNIAJĄCE KONTAKT:  potrzeba ograniczenia niepewności co do świata społecznego – podstawowa przyczyna faworyzowania grupy własnej względem grupy obcej;  skłonność do stereotypizacji, czyli spontanicznej kategoryzacji świata społecznego;  postrzeganie grupy obcej jako homogenicznej;  postrzeganie grupy obcej jako bytu. UWAGA! Postrzeganie siebie jako jednostki (a nie członka grupy) prowadzi do postrzegania indywidualnych różnic między ludźmi, a więc przeciwdziała stereotypizacji. KONCEPECJE OSŁABIANIA UPRZEDZEŃ:  przez kontakt spersonalizowany (Brewer i Miller, 1984); w tej koncepcji dekategoryzacji wyróżnia się trzy typy kontaktu: 1. oparty na kategoriach – stereotypizujący, 2. oparty na postrzeganiu – w obrębie grupy własnej i obcej dostrzega się różnice między członkami; wraz ze wzrostem postrzeganego zróżnicowania granice grup stają się coraz bardziej przepuszczalne, 3. oparty na personalizacji (i dekategoryzacji) – przynależność grupowa staje się zupełnie nieistotna; efektem jest osłabienie uprzedzeń i poprawa stosunków międzygrupowych; warunkiem efektywności kontaktu spersonalizowanego jest interpersonalna otwartość oparta na wzajemnym zaufaniu);  przez kontakt z wyrazistymi kategoriami (Hewstone i Brown, 1986); zdaniem autorów tej koncepcji nie jest możliwe generalizowanie efektów kontaktu spersonalizowanego na resztę grupy obcej; aby to było możliwe, musi dojść do kontaktu międzygrupowego, charakteryzującego się niskim poziomem personalizacji i jednocześnie wysoką wyrazistością kategorii społecznych oraz wysoką postrzeganą typowością członka grupy obcej; w tej koncepcji kontaktu chodzi o konfrontację z rzeczywistością poprzez wyrazistą kategoryzację;  przez kontakt w jednej drużynie (Gaertner i Dovidio, 2000); koncepcja rekategoryzacji, a więc sprowadzenia do wspólnego mianownika w postaci grupy jednoczącej dotychczasowe grupy zantagonizowane,  przez przyjmowanie perspektywy grupy obcej (transgresyjne podejście do kontaktu) – skłania to do utożsamienia obcego ze strukturami Ja; skuteczniejsze niż próby hamowania tendencji stereotypizujących....