1830 Yılında Bursa'da sasyal Yaşam PDF

Preview

Summary

Bursa Araştırmaları Dergisi Yerel Süreli Yayın Yıl:10 Sayı:36 Bahar 2012 Sahibi ve Sorumlu Müdürü Bursa Araştırmaları Vakfı (BURSAV) adına Mehmet Nuri Kolaylı Yayın Yönetmeni Raif Kaplanoğlu Yayın Kurulu Mine Akkuş (Dr., Cumhuriyet Tarihi) Cafer Çiftçi (Doç. Dr., Kurumlar Tarihi) Kamil Doğan (Dr., E...

Description

Bursa Araştırmaları Dergisi Yerel Süreli Yayın Yıl:10 Sayı:36 Bahar 2012 Sahibi ve Sorumlu Müdürü Bursa Araştırmaları Vakfı (BURSAV) adına

Mehmet Nuri Kolaylı Yayın Yönetmeni

Raif Kaplanoğlu Yayın Kurulu Mine Akkuş (Dr., Cumhuriyet Tarihi) Cafer Çiftçi (Doç. Dr., Kurumlar Tarihi) Kamil Doğan (Dr., Eski Çağ Tarihi) Sadettin Eğri (Yard. Doç. Dr., Türk Dili) Aziz Elbas Mefail Hızlı (Prof. Dr., Kurumlar Tarihi) Mustafa Kara (Prof. Dr., Tasavvuf) Hacer Karabağ (Cumhuriyet Tarihi) Yusuf Oğuzoğlu (Prof. Dr., Osmanlı Tarihi) Hacı Tonak (Edebiyat Tarihi) Esat Uluumay Saffett Yılmaz Editörden Bursa Araştırmaları Vakfı; Uludağ Üniversitesi, Bal-Göç ve Türk Ocakları’yla birlikte 11-12 Mayıs 2012 tarihlerinde düzenlediği “Balkan Sempozyumu” başarıyla tamamlandı. 10’u aşkın araştırmacı ve bilim adamının katıldığı bu sempozyum ve etkinlik çerçevesinde, Vakfımız tarafından hazırlanan bir fotoğraf sergisi de açıldı. Vakfımızın hazırladığı bu fotoğraf sergisi, yıl içinde birçok etkinlikte sergilenmesi sürecek. Bu sempozyumda sunulan bildiriler, Uludağ Üniversitesi tarafından bir kitap olarak yayınlanacak. 1-2 Haziran 2012 tarihlerinde ise “2023 Yılında Orhangazi Sempozyumu” düzenlenecek. Bu sempozyum; Bursa Araştırmaları Vakfı, Orhangazi Ticaret ve Sanayi Odası, Orhangazi Kaymakamlığı ile Orhangazi Belediyesi tarafından düzenlenmekte. Bu sempozyumda 30’u aşkın bilim adamı ve araştırmacı bildiriler sunacak. Sempozyumda sunulan bildiriler, sadece geçmişi irdelemek kalmayıp, gelecek için de öngörülerde bulunmayı hedeflemektedir. Bu açıdan, geleceğe ilişkin hedefler belirlemeyi amaçlayan bu sempozyumun başarıyla sürdürülmesi hedeflenmektedir. Bursa’nın tarihi, kültürel ve turizm vizyonu çerçevesinde, UNESCO dünya mirasına dahi olmak üzere “Alan Başkanlığı” kuruldu. Kapalıçarşı-Hanlar bölgesi ile Selatin külliyeleri ve Cumalıkızık’ı içine alan bölgeler, bu süreç içinde planlı ve eşgüdüm içinde korunma süreci başlayacak. Alan Başkanlığı, Vakfımız üyesi olan Prof. Dr. Neslihan Türkün Dostoğlu tarafından yürütülmekte. Bursa Araştırmaları Vakfı olarak bu süreci, Bursa için çok önemsemekte olup her türlü katkı yapıldı. Gelecekte de her türlü katkıya yapmaya hazırdır. UNESCO adaylık sürecinin Bursa için önemli bir şans olduğuna inanmaktayız. “Bursa 100 Binlik Planı” da, katılımlı bir süreç içinde hazırlanmaktadır. Bu planın da Bursa’nın tarihi ve kültürel yapısının korunması için önemli olduğu düşüncesiyle, tüm aşamalarında yoğun katılım ile destek verilmiştir. Dileriz, Bursa’nın tarihisel ve kültürel yapısını en iyi biçimde koruyacak bir plan hazırlanmış olur. RK

Danışma Kurulu Şahin Kılıç (Dr., Orta Çağ Tarihi) Nevzat Çalıkuşu (Edebiyat Tarihi) Neslihan Dostoğlu (Prof. Dr., Mimarlık) Hasan Ertürk (Prof. Dr., Şehircilik Tarihi) Necmi Gürsakal (Prof. Dr., Ekonomi) Mustafa Şahin (Prof. Dr., Arkeoloji) Zeren Tanındı (Prof. Dr., Sanat Tarihi) Şaban Yalazı (Karacabey) Düzelti Ömer Güven Koordinatör Leyla Süngü Grafik Tasarım Ozan Kaplanoğlu İletişim Tel: 0224 220 29 22 [email protected] Basım Yeri Özcan Ofset Osmangazi / BURSA BURSAV Yönetim Kurulu Başkan: M. Nuri Kolaylı Başkan Vekili: Yusuf Oğuzoğlu Genel Sekreter: Raif Kaplanoğlu Üyeler: Nihat Balkan, Mithat Kırayoğlu, Hacı Tonak, Ulviye Özer, Nizamettin Kaya, Aziz Elbas DERGİ TEMİN YERLERİ Irgandı Köprüsü üzeri No:8 Asa Kitabevi (Sönmez İş Sarayı Zemin Kat)

Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın katkılarıyla yayınlanmaktadır

3

41

MOLLALARIN DANSI ...................Esat Uluumay

MEDRESE ÖĞRENCİLERİNİN ÇIKARDIĞI OLAYLARI ÖNLEME ÇABALARI ..................Prof.Dr. Mefail Hızlı

6

SULTANIN SARAYLARINDA WILLIAM HEINEMANN (1904) .............................Çeviren: Y. Kenan Yetişen

9

YENİŞEHİR ŞOFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER ODASI ..............................Turgut Yüce

10 20

İNEGÖL’DE BASIN TARİHİ ......................Kenan Kahraman

AKÇAPINAR KÖYÜ ...............Nursel Kumaş

KONSTANTİNOPEL’DEN BRUSSA’YAJOSEPH VON HAMMER (1818) ..............Çeviren: Y. Kenan Yetişen

45 48

BURSA HANEDAN TÜRBELERİNİN TAMİRİ ...........................................Ömer Faruk Dinçel BURSALI BİR KİTAP DERGİSİ: “ÇİNİ KİTAP” .................................................Nevzat Çalıkuşu

50

51

PANAYIRLAR ...................Ekrem Hayri Peker

ULUDAĞ’DA YAŞAYAN YÖRÜKLERİN ANATOMİK YAPILARI ................Raif Kaplanoğlu

19. YY SON ÇEYREĞİNDE BURSA’DA NEREDE KALINIRDI? ...................İsmail Yaşayanlar

GUREBÂHÂNE-İ LAKLAKÂN BURSA KAVAFLAR ÇARŞISI’DIR… ..............Dr. Ceyhun İrgil

ESKİ BURSA MİLLETVEKİLİ ABDULLAH SABRÎ KARTER .................................Semih Ertem

23

33

GELENEKSEL BİR EL SANATI: BURSA BIÇAKÇILIĞI .......................Zümrüt Taş Üskül

36

53

55 56

YENİŞEHİR’DE KENT KÜLTÜRÜ YAYINLARI ............................................................ Ali Bilgiç

BURSA ARAŞTIRMALARI

57

ILI L

BURSA

US SA IMI A

R

A S S AL AŞAM Raif Kaplanoğlu

Giriş Osmanlı Devleti, her dönem bir tür nüfus sayımları sayılabilecek sayımlar yapmış ve bu kayıtları düzenli olarak tutmuştu. Askerlik ve vergi toplam amacına yönelik yapılan bu sayımlarda esas olan kişiler yetişkin erkeklerdi. Asırlarca tahrir defteri denilen defterler, işte bu tür sayımlar için yapılmıştı. Özelikle Osmanlı İmparatorluğu’nun gelişme sıralarında nüfus sayımına büyük önem verilmişti. İmparatorluğa katılan her nüfus parçasında ilk yapılan işler arasında toprak yazımı ve nüfus sayımı vardı (Karal 1988: V-155). Ancak modern anlamda ilk nüfus sayımı ise 1830 yılında yapılmıştı (Karpat 2003: 56). Her ne kadar genellikle ilk sayım tarihi 1831 yılı kabul görse de sonra bahsedileceği gibi Bursa nüfus defterlerinin ilki 1830’da hazırlandığı için bu bilgiyi düzeltmek gereklidir. Nitekim bu defterin ilkinde, 15 Cemaziyelevvel 1246 tarihi bulunmaktadır ki bu, 1 Kasım 1830 tarihini işaret etmektedir.� Bu sayımda da, vergi toplama ya da asker sayısını belirleme amacıyla yapıldığı için sadece erkek nüfusla sınırlı tutulmuştu. Osmanlı Devleti bu sayımla, Müslim ve Gayrimüslim nüfusu ortaya çıkartmayı, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılıp yerine yeni bir ordunun kurulması amacına yönelikti. Bu sayımın en önemli amacı, Yeniçeri Ordusu’nun yerine 1834-35 yıllarında “Redif Asâkir-i Mansûre” adıyla kurulan yeni orduya alınabilecek asker potansiyelini tespit etmekti. Nitekim 10-15 yaşlarında olup güçlü kuvvetli olanlara “tüvana” ifadesi eklenerek askere alınabilecek kişiler olarak kayıt tutulduğu görülür. Ayrıca ülke sınırları genişlediği için cizye alabileceği gayrimüslim nüfusun tespiti yapılmıştı. Bu sayımı, daha ayrıntılı ve kişilerin gelirleri ve sahip olduğu mülklerinin de belirlenebildiği

1844 yılı (temettuat) sayımı izledi. Daha önce Bursa’nın bu sayımla ilgili olarak bir çalışma yaparak yayınlanmıştır.1 1854’te ise yeni bir nüfus sayımına daha girişilmişse de sonuçlandırılmamıştı. 1870 yılında yapılmasına karar verilen “Genel Nüfus Sayımı” da uygulanamadı. Bu sayımlarından sonra 18661873 yıllarında Tuna vilayetini kapsayan bir sayım yapıldı. 1878 Rus Savaşı’nı izleyen bu sayımda İstanbul nüfusu sayılmış, Trablus ve Arabistan’ın nüfusu ise tahmin edilmişti. Aynı dönemde Nüfus Sicil-i Nizamnamesi çıkarılmış ve ilk kez Nüfus Müdürlüğü kurularak nüfus tezkereleri ile doğum, ölüm, yer değiştirme olaylarının kaydına başlanmıştı. 1891 yılında ise Merkezi İstatistik Encümeni kurulmuş, istatistik hizmetleri kanuni bir esasa bağlanmıştı. Savaşlar ve çeşitli malî zorluklar nedeniyle güç yapılabilen bu sayımlardan sonra 1882, 1895 ve 1906 tarihlerinde de kapsamlı nüfus sayımları yapıldı. Bu sayımlar, önceki sayımlardan daha başarılı oldu. Ancak Salname verilerine göre Bursa’da 1303/1886 Salnamesi’nden başlayarak Bursa Sancağı’nın düzenli olarak erkek-kadın tüm nüfusun sayımının yapıldığı anlaşılmakta. Kadınların da sayıldığı ilk sayımlar 1882-1890 yılları arasında yapıldı. Osmanlı imparatorluğunda yapılan son genel sayım 1903-07 sayımı oldu. Bu sayım sonuçlarına göre ülkenin toplam nüfusu 20.844.000 idi. Nitekim 18 Teşrinisani 1313/? tarihli bir arşiv belgesinde Bursa’nın köylerini de içine alan kadınların da sayımı yapıldığı anlaşılmaktadır (DH.SNM, D.4, göm.101). Mahallelerde Prosedürü

Uygulanan

Nüfus

Sayım

Kadınlar, yetimler, ergenlik çağına gelmemiş 1 Kaplanoğlu, Raif Temettuat Defterlerine Göre Bursa’da Sosyal ve Ekonomik Yaşam, Bursa 2011

BURSA ARAŞTIRMALARI

Hıristiyanlar, akli ya da fiziksel özürlüler ya da askerlik hizmetiyle yükümlü olmayan bireylerle ilgilenmeyen ve kayıtlarına geçirmeyi düşünmeyen hükümetin uygulamalarını dile getiren Kemal Karpat, bu nüfus sayımında farklı bir yöntem izlediğini belirtmekte. Topluluk liderlerinin verdiği yarım yamalak bilgiler yerine bu seçimde, erkek nüfusun, doğrudan sayıldığı anlaşılmaktadır. 1831 nüfus sayımı için görevlendirilen sayım memurları sayımı yapılan yerlerle ilgili tuttukları defterleri önce kendi bölgelerine göre birleştirmişler ve defterleri temize çektikten sonra İstanbul’a göndermişlerdir. Nüfus defterleri üzerinde çalışan araştırmacılar, bu defterlerin ilk yazıldığı tarihi yazarak yayınlama geleneği içinde oldukları gözlenmiştir. Oysa nüfus defterleri, her ne kadar belirli bir tarihte yazılsa da, yaşayan bir defter olarak üzerinde sürekli değişiklikler yapılmış veya eklemelerde bulunulmuştur. Örneğin Bursa merkeze ait bulunan üç defter de aynı tarzda üzerinde eklemeler ve değişiklik yapılmış defterlerdir. Örneğin ilk defter olan 1391 numaralı defter ile 1393 numaralı defterler 1246/1830 tarihinde yazılmış olsa da, 1253/1837 yılına kadar doğanlar bu defterlere eklendikleri gibi, bu yıllar içinde ölenler veya mahalleden çıkanlar da deftere kaydedilmiştir. 1830 nüfus sayımında, temettuat defterlerinde olduğu gibi mahalle mahalle kayıtlar tutulup mahallenin “imam”larından başlandığı görülmüştür. Defterde mahallenin ismi yazılıp, daha sonra müftü, imam gibi din görevlilerinin onların ailesi veya yakınları kaydedilmiştir. 1391 numaralı defter, 1393 numaralı defterin devamıdır. Ancak ilk defterin 1393 numaralı defter olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim 1393 numaralı defterin kapağı bulunup; “defter-i evvel/1. defter” yazılmıştır. Defterin 1. sayfasında, 1 Kasım 1830 tarihinde yazıldığı kayıtlıdır. Bu iki defterdeki eksik parçalar nedeniyle 2-3 mahallenin kaydı bulunamamıştır.2 1830 tarihli ve 1391 numaralı ilk defter Hisar semti ve Zindankapı Mahallesinden başlanmıştır. 1393 numaralı defterin ilk mahallesi ise Hz. Üftade Mahallesi idi. 1391 numaralı ilk defterde 58, 1393 numaralı defterde ise 89 mahalle vardır. Toplam Bursa merkezde 147 mahalle kaydı bulunmaktadır. İlk defterin devamı olan 2. defterin kapağı olmasa da 1391 numaralı defter olması gerekir. Her ne kadar defterde kaç yılında hazırlandığı yazılmasa da, defterde yazılı ve eklenmiş tarihlerden, 1393 numaralı 2 Bu tarihte olması gereken Ahmetpaşa, Debbağhane, Hacıizzettin, Hamzahabbaz mahalleleri her üç defterde de bulamadık.

58 Emirsultan Medresesi 1-Müderrisi kiramdan? İstanbullu es-Seyyid Murteza b. Hamza (40) orta boylu, köseç 2- Emir köyünden es-Seyyid Mhemet b. Hüseyin (35) orta boylu, kara sakallı 3-Buhari- el-usul Hacı Abdurrhman b. Mehmet (30), orta boylu, sarı sakallı 4-Gökçedağ İbatlar köyünden Mustafa b. Hasan (18) orta boylu ş. 5-Münzevi Abbas efendi (50) kara sakallı Filiboz Mahallesinde Fazıl Abdurrahman Medresesi 1-Karacabey’de Tavşanlı Mahallesinden Ahmet Kamil Molla b. Ali (30), sar ısakallı 2- Karamanlı Hafız Ali b. Mehmet (30) 3- Yozgat Bodulkışa köyünden Mustafa b Abdullah (30) sarıca sakallı 4-Irgathanı kazasından es-Seyyed Ali Efendi b. Ahmecıoğlu Mehmet (30) kara sakallı 5-Yarhisar İlyasbey köyünden Boyacıoğlu Hasan Efendi b. Halil (40) Sarı sakallı 6-Çalcalı Mehmet Efendi b. Ahmet (30) sarı sakallı Tefsirhan Mahallesinde Ortapazar Medresesi 1-Kırşahir Bozlepe köyünden İmamoğlu Molla Ömer b. Ahmet (35)kara sakallı 2- Gölpazarlı Çobacıoğlu Mehmet Efendi b. Ali Osman (30) sarı sakallı 3- Ankara Çubuk köyünden Hatipoğlu İsmail efendi b. Mehmet (40) kara sakallı 4- Yenişehir Dere köyünden Mıstıkoğlu Süleyman b. Mehmet (15) 5- Harmancık Ballısaray köyünden İmamoğlu Mustafa b. Mustafa (16) 6-Harmancık Yazıcıbaşı köyünden Semercioğlu İbrahim b. Mustafa (19) Mollagürani Mahallesinde Hüseyin Erzincani Medresesi 1-Kelesli Keskinoğlu es-Seyyid Molla Mehmet İsmet b. Ömer (19) 2-Buharalı Hacı Abdulgaffur Efendi b. Abdullah (40) sarıca sakallı Manastır (Orhangazi) Medresesi 1-Harmancık Beytimurlar köyünden Sarı oğlu Hasan Efenri b. Mustafa (40) kara sakallı 2-Karacabeyli Köse Hasanoğlu Mehmet Efendi b. Hüseyin (25) sarıca sakallı 3-Göynük Ilıca köyünden Kara İbrahim oğlu Molla Halil b. Mehmet (19) 4-Taraklı Pirinç köyünden Kara Ali oğlu Molla Ahmet b. Mehmet (20)uzun boylu 5-Hisarcık köyünden Berberoğlu Molla Ali b. Emrullah (30) kara sakallı 6- Harmancık Demirci köyünden Bostancıoğlu Ahmet b. Mehmet (22) ter bayıklı 7-Göynük Sarıca köyünden Kiremitçioğlu Molla Hüseyin b. Mustafa (16) 8-Geyve Akhisar köyünden Nasuhoğlu İsmail b. Emin (22) 9-Karsaklı Mehmet (1253 yılında öldü) Velediyaniç Mahallesinde Şahinlala Medresesi 1-İnegöl Hoca köyünden Koca Bekiroğlu Molla Hasan b. Ebukabir (35) kara sakallı

BURSA ARAŞTIRMALARI

59 defterin tarihleriyle örtüştüğü için bu defterin devamı olduğu tahmin edilmektedir. Bu defterin 18. sayfasında, kurşunkalemle 20.12.1253 (17 Mart 1838) notu bulunmaktadır ki, defterin en son yazıldığı tarih olduğu anlaşılmaktadır. 1396 numaralı defter ise diğer iki defterden farklı bir tarzda yazılmıştır. İlk sayımlarda yapılan eklemeler öylesine karışıktır ki, özellikle yeni doğanların yazılması veya eve yeni yerleşenlerin yazılması karışmaktadır. Ancak 1396 numaralı defterde, her ev için bir çizgi çizilip o evde kalan erkekler bu çizgi üzerine sıralanmıştır. Sonunda da, eklemeler için boşluk da bırakılmıştır. Defterin ilk sayfası koptuğu için 2. sayfadan başlamaktadır. Sonunda da 155. sayfadan 178. sayfaya atlamaktadır. Bu nedenle defterde tarih de yazılmamıştır. Ancak deftere eklenenleri dikkate alarak diğer defterin son yılından sonra yani 1254/1839 yılında yazıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim eklemelerde çok az 1254/1839 yılına ait kayıtlar bulunurken, defterdeki eklemeler 1258/1843 yılına kadar sürdüğü anlaşılmaktadır 131. sayfasında, kurşunkalemle 15.12.1258 (17 Ocak 1843) tarihi kayıtlıdır. Bu defterin bazı iç sayfaları da kopmuştur. Örneğin 115 sayfadan 120’ye atlamaktadır. Sonu da eksiktir. Bu defterdeki mahalle sayısı, diğer defterlerden çok fazladır. Nitekim bu defterde 132 mahalle kaydı vardır. Olasılıkla bu defterde tüm mahalle kaydı vardı. Defterin eksik parçaları bulunursa, mahalleler tamamlanabilir. Sayımda Müslüman ve Gayrimüslim nüfus ayrı ayrı sayılmış, defterleri de ayrı tutulmuştur. Bütün sancak, kaza ve köylerde halk İslâm ve reaya (Gayrimüslim) olarak iki gruba ayrılmıştır. Merkezdeki Gayrimüslimler3 dışında, 4-5 mahalleye yayılmış olan Kipti/Çingenelerin kaydı da ayrı tutulmuştur. Bursa bölgesinde yaşayan göçebeler de ayrı sayılmıştır.4 Anadolu’nun bazı sancak ve köylerinin sayımında hane numaraları da gösterilmiştir. Bursa’da eğitim yaşamı Nüfus defterine göre 1830’lu Bursa’daki medrese öğrencileri

yıllarda

Birer eğitim kurumu olan medreselerden Bursa’daki yapılanlarından çok azı günümüze gelebilmiştir. Mefail Hızlı’nın; “XIV-XVI. Yüzyıllarda Bursa Medreseleri” adlı kitabına göre Bursa’da 50 medresenin varlığı belirlenmiştir. Mehmet Şemseddin ise, Bursa’da 84 medresenin varlığını belirlemiştir. 3 NFS. 1398 numaralı defter, Bursa merkezindeki Gayrimüslimler yazılmıştır. 4 Bu göçebelerle ilgili yazımızı, Bursa Araştırmaları Dergisi’nin 35. sayıda görebilirsiniz

2-kardeşi Molla Halil (3) 3-Harmancıklı Molla İsmail oğlu es-Seyyid Molla Ahmet b. İsmail (.) kara sakallı 4-Oğlu İsmail 5-Diğer oğlu küçük Mustafa (11) 6-Sivirhisar Şahkemoğlu Halil Efendi b. İsmail (45) kara sakallı İmanet-i İsabey Mahallesindeki Medresesi 1-Adranos Demirler köyünden Molla Hüseyin oğlu Mehmet b. İbrahim (35) sarı sakallı 2-Kepsut Tepe köyünden Hacı oğlu Mehmet b. İbrahim (.) kara sakallı 3-Kardeşi Ahmet (12) 4-Aynı köyden İmamoğlu Molla Halil b. İsmail (22) 5-Sincan Dorak köyünden Alioğlu es-Seyyid Molla Mehmet (23) 6-Gökçedağ Çakar köyünden Velioğlu Mehmet Molla b. Ali (17) 7-Adranos Düğüncüler köyünden Molla Ahmet oğlu Ahmet b. Hasan (35) sarı sakallı 8-Kardeşi Halil (21) 9-Aynı köyden Softaoğlu Molla Ali b. hüseyin (20) 10-Adranos Göbek köyünden Kocabaş Mehmet oğlu Ali (13) Veledihariri Mahallesinde Sarrafiye Medresesi 1-Mihaliçli es-Seyyid Ömer b. es-Seyyid Ali, kır sakallı 2-Akşehirli es-Seyyid Mehmet efendi b. Mehmet, kara sakallı 3-Vakıf köylerinden es-SeyyidAhmet Molla b. Hasan (15) 4-Şevkavi Hüseyin Efendi b. Osman, kara sakallı (1249 yılında öldü) 5-Kırşehirli es-Seyyid Ahmet Efendi b. Osman, sarı sakallı 6- Vakıf köylerinden es-SeyyidAli Efendi b. Halil, kara sakallı 7-Geyveli Çömez es-Seyyid Mehmet Molla b. Hasan (15) 8-Bilecikli es-Seyyid Hüseyin b. Osman (15) 9-Vakıf köylerinden es-Seyyid Abdulkadir b. Yusuf sarı sakallı 10-Bursa Hacılar mahallesinden şehri Amirzade es-Seyyid Said Molla (15) 11-Harmancıklı es-Seyyid Halil b. Yusuf, sarı sakallı Muradiye Mahallesindeki büyük medrese 1-Sincan Karaköylü Abdullah Efendi b. Mustafa (40) kara sakallı 2-Kirmasti Adaköylü Molla Mustafa b. Hüseyin (25) 3-Apolyond köyünden Hasanoğlu es-Seyyid Mustafa b. Ahmet (20) az sakallı 4-Balıkesirli Kasapoğlu Molla Ali b. Mustafa (35)uzun boylu, kara sakallı 5-Rumelili Hacıoğlu Hasan Efendi oğlu es-Seyyid Mehmet (40)kara sakallı 6-Hasan’ın küçük oğlu Hasan (10) tek gözlü 7-Diğer oğlu Hüseyin (8) 8-Balıkesir Çalpınar köyünden Hacı Marklılıoğlu Molla Bekir b. Süleyman (20) 9-Kirmasti Ada köylü Gökoğlu Mehmet b. Salih 10-Balıkesirli İbrahim Efendi b. Mustafa (30) 11-Balıkesir Yeniköylü Akbıyıkoğlu İbrahim b. Mustafa (40) kara sakallı 12-Trabzonlu Hüseyin Efendi b. Mustafa (30) uzun boylu, sarı sakallı

BURSA ARAŞTIRMALARI

60

(Olasılıkla çevresiyle beraber-Mehmet Şemsettin Devvar-ı Şemsi) Oysa günümüzde ancak, 10 kadar medrese ayakta kalabilmiştir. Bursa medreselerinin planları birbirlerine çok benzemekle beraber az çok değişiklikler de bulunur. Girişin iki yanında yer alan revaklı odaların bulunduğu medreselerde genellikle, tam karşıda kubbeli birer dershane bulunur. Medrese odalarının üzeri tonoz veya kubbe ile örtülü iken, odaların önünde mutlaka revaklar yer alır. Bazı medreselerin ortasında yer alan avluda havuz da bulunur. Medreselerin köşelerinde yer alan odalarda, genellikle tuvalet veya depo bulunur. Bazı medreselerin tıpkı hanlar gibi üç veya dört taraflı odaları bulunur. Medrese odalarında, genellikle bir ocak ile içe ve dışa bakan birer pencere bulunur. Rumeli Beylerbeyi olan Lala Şahin Paşa’nın Kaleiçi’ndeki medresesi, Bursa’daki ilk medrese yapılarından olup halen ayaktadır. Öğrenciler, 3 aylarda taşraya iner; hem pratik olarak uygulama yapma şansı bulur, hem de çeşitli yörelerin kültürünü tanıma fırsatı bulurdu. 14 yaşın altında, 30 yaş üstündekiler genellikle medreseye alınmaz. Medreseler yatılı olup “ehli sünnet” inancına sahip olanlar öğrenci olabiliyordu. 1830 yılındaki ilk sayım sonuçlarına göre Bursa merkezde 28 medrese olduğu anlaşılmaktadır. Bu medreselerin tamamı yatılı olduğu için, medresede kalan tüm öğrenciler de sayıma tabi tutulmuştur. Toplam bu medreselerde 1060 öğrenci oğluğu belirlenmiştir.Bursa merkezde bulunan medrese ve bu medreselerde kalan öğrenci sayıları şöyledir: Emirsultan Medresesi Esediye Medresesi İmaretiisabey Medresesi Kaşıkçızade Medresesi Kurşunluzade Medresesi Hüseyin Çelebi Medresesi Hüseyin Erzincani Medresesi Fazılabdurrahman Medresesi Gökdere Medresesi Ortapazar Medresesi Müftü Ahmet Paşa Medresesi Sarrafiye Medresesi Geyik Medresesi Köseç Ali Paşa Medresesi Başçıibrahim Medresesi Hamzabey Medresesi Çendik Medresesi Muradiye Medresesi Manastır Medresesi Şahinlala Medresesi İvazpaşa Medresesi

67 91 29 87 23 52 7 6 34 31 34 39 35 20 22 17 28 72...