Boekbespreking - Cijfer: 9 PDF

Preview

Summary

Boekbespreking bezonken rood ...

Description

BEZONKEN ROOD

Jeroen Brouwers

Amelie de Vos

Titel Rood is mijn bloed dat valt op de grond Inleiding + midden 1

In dit boek beschrijft Jeroen Brouwers vanuit een ik-figuur zijn belevenissen in een concentratiekamp in Indonesië. En ook de impact van deze periode op de relatie met zijn moeder en zijn verdere leven. In de winter van 1981 krijgt Jeroen Brouwers een telefoonoproep. Zijn moeder is namelijk overleden in het verzorgingstehuis. Op dat ogenblik komen er allerlei herinneringen boven over zijn periode in het interneringskamp Tjideng. De Jappen zijn er baas. Als kind brengt hij er drie jaar van zijn leven door. Ook zijn moeder, zusje en grootmoeder worden er vastgehouden. Zij bewonen een gedeelte van een keuken. Zijn vader zit als krijgsgevangene in Japan. Zijn moeder laat eveneens het bidden over aan andere mensen, waaronder haar eigen moeder. Jeroen ziet dat zijn oma bidt doordat de kralen van de rozenkrans door haar vingers schuiven. Zo weet hij ook dat ze nog leeft. In het kamp worden de vrouwen verkracht en mishandeld. De confrontatie met de dood is dagelijkse kost. Elke dag worden de vrouwen en kinderen geteld. De Japanse vlag met rode bol in het midden moeten ze dagelijks groeten. Dikwijls moeten ze als kikkers rondspringen en "kwaak, kwaak" roepen. Zijn moeder kan Jeroen gemakkelijk herkennen aan de veel te grote tropenhelm die hij altijd draagt.

Voor zijn vijfde verjaardag, 30 april 1945, krijgt Jeroen het boek "Daantje gaat op reis". Zijn moeder leert hem lezen met dit boek. Als oma sterft, wordt ze op een strijkplank met rolschaatsen onder afgeleverd bij het poortgebouw. Jeroen en zijn zus gaan terug naar huis met elk één rolschaats. De volgende zomer komt Jeroens zus met haar rolschaats in het open riool terecht en krijgt dysenterie. Ze wordt opgenomen in het kampziekenhuis en wordt weer beter. Kort daarna overlijdt Jeroens opa. Daarop overlijdt Jeroens vriendinnetje Nettie Stenvert. Jeroen voelt geen emoties meer en wil Netties pop hebben. Jeroen jaagt elke dag op vliegen omdat stervende personen dit niet meer kunnen. Ze zijn het symbool voor de dood geworden. Als twee atoombommen op Japan worden geworpen, moeten de gevangenen twaalf uur in de houding staan en kikkers imiteren. Alles wat ze bezitten wordt verbrand. Het boek van Daantje zit verstopt onder Jeroens kleren en wordt zo gered. Het Rode Kruis bezorgt voedsel maar dit wordt vernietigd. Jeroens moeder wordt betrapt op rijst die ze in haar bh heeft verstopt. Daarop wordt zij mishandeld. Deze gebeurtenis was cruciaal voor de verdere relatie met zijn moeder: "Mijn moeder was de mooiste moeder, op dat moment hield ik op van haar te houden." Drie dagen lang krijgen de gevangenen geen eten of drinken. Als in september 1945 Japan capituleert moeten de gevangenen nog enkele maanden in het kamp blijven.

Na de oorlog emigreert het herenigde gezin naar Nederland. Op 10-jarige leeftijd moet Jeroen op kostschool. Hij voelt zich verraden door zijn moeder en wenst haar dood. Enkele jaren voor het overlijden van zijn moeder ontmoet Jeroen Liza. Ze gaan al dadelijk met elkaar naar bed en na drie dagen laat hij haar al achter. Een maand voor zijn moeders overlijden, ontmoet hij Liza opnieuw. Ondertussen is Jeroen getrouwd en heeft hij een dochter. Het is een oppervlakkig gesprek. Jeroen vraagt zich af hoe hij geworden is, zoals hij is. Al jaren heeft Jeroen geen contact meer met zijn moeder en daarom wil hij ook niet naar haar crematie gaan. Ook wil hij zijn naam niet in de rouwadvertentie. Hij wil wel weten hoe de plechtigheid is verlopen. Hij vraagt zich af naar welk programma op de televisie zijn moeder heeft gekeken voor ze kwam te overlijden. Als hij in zijn boek van Daantje wil lezen op het ogenblik dat zijn moeder gecremeerd wordt, vindt hij het boek nergens meer terug. Om te kalmeren slikt hij pillen want hij is in de war. Hij heeft immers rouwgevoelens voor zijn moeder. Eigenlijk wil de ik-figuur dit allemaal niet voelen, hij wil alles laten bezinken.

Je kan het boek lezen als oorlogsmemoires omdat Jeroen Brouwers inderdaad drie jaar van zijn kindertijd heeft doorgebracht in het interneringskamp. Hij schrijft neer hoe hij zich deze periode herinnert. Langs de andere kant bevat het boek ook elementen die verzonnen zijn of aangedikt werden. "Daarom kan Brouwers beweren: 'Al mijn boeken zijn autobiografisch en niettemin alle gelogen.' Voor de kritiek gaat deze dubbelzinnigheid som te ver. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de hetze rond 'Bezonken Rood' (1981). In dat boek beschrijft Brouwers zijn herinneringen aan het Japanse kamp waarin hij met zijn moeder en zus werd opgesloten. Rudy Kousbroek maakte zich razend, omdat Brouwers de feiten verdraaide. Ook Mischa de Vreede en Etty Mulder laakten de 'leugens' in het verhaal. Cyrille Offermans sprak zelf van een 'walgelijk' boek. Hoewel het hier om een roman gaat, had Brouwers de publikatie voorgesteld als 'een documentaire', - zelfs als een vorm van 'geschiedschrijving'. Wanneer in de daaropvolgende polemieken blijkt dat de roman deze pretenties niet kan handhaven, zegt de schrijver dat zijn boek natuurlijk 'geen historisch referaat ' is. Vele elementen zijn 'om romantechnische redenen verzonnen of aangedikt." (1)

Hier zou ik de titel van het boek willen verklaren en het motto van het boek dat centraal staat. Jeroen Brouwers, de auteur, is de hoofdpersoon van het boek. Hij schrijft over zijn tijd in het Jappenkamp. Daar zag hij elke dag de Japanse vlag welke een rode bol in het midden heeft. Hij wil zijn ervaringen daar laten bezinken. Rood is ook de kleur van bloed. Dat heeft hij als krijgsgevangene dagelijks gezien. Hij wil laten bezinken wat hij in de kampen meegemaakt heeft. p. 42 De misdadiger draagt opeens een boord van bloed. Hij verliest zijn hoofd. (Haiku.) Zo rood als het hoofd dat in modder verzinkt is de zon die verrijst. (Haiku.) p. 60 Zij kantelt schreeuwend over de grond en trekt een spoor van bloed dat door de rode aarde wordt opgezogen en onzichtbaar wordt. p. 92-93 Die vlaggen waren wit en vertoonden, geheel door het wit omgeven, een rode bol: het symbool van de zonsopgang.

motto: "Zoek mij terwijl ik er ben. Leer mij kennen, omdat ik er ben. Ik ben er immers. En toch is zeker dat ik er niet ben. Dodenlied (Zuid-Celebes)." Dit motto verwijst naar de moeder van Jeroen Brouwers. Hij heeft haar lange tijd niet meer gezien en ook zijn gevoelens voor haar zijn weg. Deze verdwenen toen zij werd mishandeld in het kamp. Hij haatte haar ook omdat ze hem nadien naar een internaat stuurde. Hij gaat op zoek naar zijn moeder die gestorven is. Hij weet dat ze er niet meer is, maar in zijn verbeelding en gedachten is zij er nog wel. p. 80 De hele wereld was vol moeders, maar waar was de mijne? p. 137 Al is ze nu dood, misschien tòch vind ik haar, ooit, ergens, in een of andere mist, misschien in mijn eigen geschriften. p. 147 Niet verscheen opeens aan mij een vrouwtjeshert met gouden ogen, staande tussen de standbeelden en grafkapellen aan de overkant van het water, of streek er een zwerm zwarte vogels neer die voor mij zongen met de stem van mijn moeder en mij een boodschap van haar brachten.

Midden 2 Ik dacht dat dit boek uitsluitend zou gaan over de belevenissen van de auteur in het interneringskamp. Eventueel ook nog over het leven in Indonesië. Ik hoopte op een treurig verhaal wat toch doorspekt was met humor, een boek dat vlot leest. Niet goed Ik vond dit geen goed boek. Het verhaal over de relatie van Jeroen Brouwers met zijn moeder kan mij niet boeien. Het interesseerde mij niet.

Ook de schrijfstijl bevalt mij niet: p. 68 "Oidipoes schreit, - aan zijn voeten woekeren de korsten eelt die lijken op hoornen schoenen." Dit vind ik allemaal veel te hoogdravend. Ik heb graag dat in een boek geschreven wordt waar het op staat. Niet dat ik overal tussen de regels moet gaan lezen. En dan nog de erotische passages: p.46-47 "en schoof in haar lichaam zoals jaren tevoren, achteloos haar sperrend door haar knieën ter weerszijden van ....Bij iedere stoot die ik haar toediende..." Hier zat ik echt NIET op te wachten. Dit boek heeft mij nergens kunnen ontroeren. Ik heb het gewoon doorgeworsteld.

Slot Het is niet de bedoeling om helemaal historisch juist te schrijven. Het is een roman, geen geschiedenisboek. Jeroen Brouwers heeft dit boek waarschijnlijk geschreven om zijn verleden te kunnen verwerken. Vele dingen zijn helemaal juist, andere zaken heeft hij geschreven zoals hij ze zich herinnert of voorstelt en nog andere behoren tot de dichterlijke vrijheid. "Het boek kwam Brouwers op hevige reprimandes te staan van onder meer Rudy Kousbroek, die vond dat Brouwers de gruwel in de Jappenkampen aandikte. Maar Brouwers, die Kousbroek polemisch decimeerde als "een geobsedeerde raaskallende gelijkhebber", stelde: "Ik heb niet gelogen, ik heb een roman geschreven." En een roman roept een nieuwe 'werkelijkheid' in het leven, waar of niet waar, doet er weinig toe." (2)

(1) Vervaeck,

B. (1995). Jeroen Brouwers. Kritische Lexicon van Literatuur.

Leyman, D. (2009). 'Bezonken Rood' (Jeroen Brouwers). Geraadpleegd op 3 mei 2015 via http://www.demorgen.be/expo/-bezonken-rood-jeroen-brouwers-a844339/.

(2)...