Dydaktyka notatki na zal i egz PDF

Preview

Summary

10 wykładów...

Description

Dydaktyka Pojęcie i systematyka dydaktyki. Po raz pierwszy wprowadzono pojęcie dydaktyki w 1613 roku przez Krzysztofa Heliga i Joachima Junga, którzy wydali dzieło pt. „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusa. Kolejny etap rozwoju dydaktyki wiąże się z nazwiskiem J. A. Komeński, który w 1657 roku w dziele pt. „Wielka dydaktyka przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich, wszystkiego” określił dydaktykę jako sztukę (umiejętności praktyczne) nauczania i wychowania. Dydaktyka jest nauką o kształceniu i samokształceniu. Należy do nauk teoretycznych i praktycznych. Według Wincentego Okonia (Wielka Encyklopedia Powszechna PWN) dydaktyka to nauka o nauczaniu i uczeniu się. Dydaktyka ogólna bada zagadnienia ogólne odnoszące się do postaw nauczania wszystkich przedmiotów. Dydaktyka szczegółowa zwana metodyką zajmuje się specyficznymi zagadnieniami nauczania jakiegoś wybranego przedmiotu lub grupy przedmiotów. Dydaktyka zajmuje się badaniem celów i treści kształcenia ogólnego, politechnicznego i zawodowego, oraz warunków działalności dydaktycznej. Słownik pedagogiki pracydefiniuje dydaktykę jako ogólną wiedzę o nauczaniu i uczeniu się.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

System klasowo- lekcyjny: System ten polega na tym, że wszystkich uczniów dzieli się na grupy, tworząc odrębne zespoły, klasy (podział poziomy- ze względu na wiek ucznia; podział pionowy- oddziały abc) - uczniowie tworzą odrębne klasy, znajdują się w podobnym wieku, - każda klasa pracuje zgodnie z planem nauczania, obejmuje różne przedmioty nauki, poszczególne przedmioty- mają określony wymiar godzin, - podstawową jednostką zajęć jest lekcja, - z wyjątkiem klas najniższych, każda lekcja jest poświęcona odrębnemu przedmiotowi nauczania, - pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, ocenia on postępy w nauce. W trakcie lekcji realizowane są różne funkcje dydaktyczne: - zapoznawanie uczniów z nowym materiałem - utrwalanie opanowanej wiedzy - sprawdzanie opanowanych wiadomości, umiejętności, nawyków. Przedmiotem dydaktyki jest: Naukowa analiza i formułowanie celów nauczania wraz z ich uszczegółowioną charakterystyką Dobór treści kształcenia według ustalonych zasad i zgodnie z dobranym celem kształcenia Badania procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzącymi nim prawidłowościami Formułowanie, opartych na pewnych prawidłowościach procesu, zasad metodycznej poprawności nauczyciela w procesie dydaktycznym Badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania oraz formułowaniu reguł ich doboru i poprawnego wykorzystania w procesie dydaktycznym Badanie środków dydaktycznych i optymalizacji warunków efektywnego ich stosowania w kształceniu Ustalenie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania. Dydaktyka dzieli się na: - ogólną - szczegółową - środowiskową (obronną) - specjalną Dydaktykę obronną umieszczamy w dydaktyce środowiskowej. Natomiast dydaktyka specjalna dzieli się na: - korekcyjną - dydaktykę resocjalizacyjną - dydaktykę terapeutyczną - oligofrenologię - surdodydaktykę -tytlodydaktykę

Problematyka dydaktyki to: 1.Przedmiot, tradycję i zadania dydaktyki 2.Cele kształcenia 3.Treści kształcenia 4.Procesy kształcenia i systemy dydaktyczne 5.Zasady kształcenia 6.Metody nauczania 7.Wdrążenie uczniów do samokształcenia 8.Lekcja jako podstawowa forma nauczania i uczenia się 9.Podręcznik i środki dydaktyczne 10.Organizacja i planowanie działalności dydaktycznej 11.Kontrola w procesie kształcenia 12.Ocena w procesie kształcenia 13.Dydaktyczne wykorzystanie kontroli. Cel i metody badań dydaktyki. Metody badawcze to sposoby zaplanowania i realizowania procesu badawczego. Ich dobór zależy od problematyki stanowiącej przedmiot badania. A przedmiot badania w dydaktyce to nie tylko poszczególne elementy systemu dydaktycznego i jego uwarunkowań, ale także konkretny teren badań w wybranej szkole i klasie, w formach realizuje się proces kształcenia. Te różne cele i zadania badawcze wymagają odmiennych metod i technik zbierania informacji o badanej rzeczywistości. Wśród metod badawczych (Wł. Zaczyński) dydaktykę wyraża się jako: 1. Sondaż diagnostyczny - służy do ustalenia diagnozy stanu problemów dydaktycznych 2. Studium indywidualnych przypadków- pozwala określić prawidłowości dydaktycznego postępowania badanego nauczyciela, opisać a nawet zweryfikować jego indywidualne doświadczenia. 3.Monografia- to próba wszechstronnego opracowania i przedstawienia badanego zagadnienia. Spotykamy monografię klasy, szkoły, a także określonej metody kształcenia, środków dydaktycznych czy całego systemu dydaktycznego. 4.Eksperyment – to metoda badań procesu dydaktycznego i jego uwarunkowań w sytuacji, gdy dokonuje się zmian w znanym przebiegu procesu. Zamienia się metody, środki, formy dydaktyczne lub organizuje nowy proces kształcenia. 5. Analizy porównawcze, zwane też niekiedy metodą historyczno- porównawczą, pozwalają na porównywanie odrębnych systemów dydaktycznych, ich elementów, lub konkretnych procesów kształcenia. 6. Pomiar dydaktyczny stanowi wywiad, ankieta, badanie dokumentów, techniki pomiaru i analizy statystyczne. Technikom służą narzędzia badawcze, jakimi są skale, dyspozycje badawcze, kwestionariusze, testy, a także do rejestracji badanych procesów używane są magnetofon, aparat filmowy i fotograficzny. Badania dydaktyczne prowadzimy dla rozwoju teorii kształcenia i poznania nowych prawidłowości jej procesów i uwarunkowań. Istota celów edukacyjnych i ich systematyka. Cele kształcenia - (Kazimierz Denek) - określa następująco: są to sensowne, świadome z góry oczekiwane, planowane a zarazem konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Są one projekcją przyszłości i w odkrywaniu własnych wiadomości. W. Okoń - Słownik pedagogiczny: cele systemu oświaty jako świadome założone skutki, które społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty. Cele kształcenia (edukacyjne): 1.Poznawcze – dotyczące dochodzenia uczniów do coraz lepszego poznania świata 2.Kształcące- zakładają rozwój sprawności fizycznej i psychicznej uczniów, ich zainteresowania i zdolności 3.Wychowawcze- związane z kształtowaniem przestronnie rozwiniętej osobowości z szczególnie takich jej składników jak: przekonania, światopogląd, postawy.

Cele spełniają funkcję koordynacyjną i organizacyjną działalności szkoły: gdyż określają kierunek i zadania ogólnej działalności. Cele powinny być rzeczowe i precyzyjne, logiczne i niesprzeczne. Muszą być wykonalne. 4 stopnie poznania prof. Lei: - identyfikacja - zrozumienie - dominacja - transformacja Charakter modelu wykształconego Polaka.

1. 2. 3. 4. 5.

W 1978 r. zorganizowano konferencję, której tematem stał się model wykształconego Polaka. Wartości ujęte w grupach, które powinny charakteryzować wykształconego Polaka to: Poznanie świata. Rozwijanie osobowości, sterowanie własnym życiem. Rozwój sił duchowych. Zadania kształcenia szkolnego w systemie edukacji zintegrowanej i permanentnej. Styl i metody kształcenia ogólnego. Model wykształconego Polaka nie jest przykładem encyklopedysty, ale człowieka mądrego o wiadomościach zintegrowanych w funkcjonalny system własnej wiedzy, wrażliwego i refleksyjnego obywatela, aktywnego społecznie, doskonalącego siebie i wzbogacającego własne siły duchowe. Świadomość, aktywność, poczucie wartości moralnych i piękna to główne cechy modelu wykształconego Polaka. Charakterystyka uczenia się i jego etapy. Uczenie się- proces oparty na doświadczeniu, który prowadzi do względnej trwałej zmiany zachowania lub możliwości zachowania. Uczenie się jako proces nabywania nowych doświadczeń jest bardzo zróżnicowany. To zróżnicowanie zależy od treści oraz istoty nabywania doświadczeń i od poglądów psychologów na temat tego procesu. 1.Uczenie się naturalne- na podstawie zdobywanego doświadczenia w wyniku bezpośrednich kontaktów z otaczającą rzeczywistością. 2. Zdobywanie doświadczenie z przekazu innych, który swoje wcześniejsze doświadczenia przekazują w formie informacji. 3. Słowny przekaz wiedzy organizowany dzięki specjalnym działaniom dydaktycznym i instytucjonalnym. 4. Samokształcenie. Uczenie się jako proces organizowane jest w trakcie nauczania. Nauczanie to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w postępowaniu, predyspozycjach i całej osobowości- pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy. Uczenie się jest trwającą przez całe życie odmianą działalności człowieka w toku której pod wpływem poznania, przeżywania, doświadczeń i ćwiczeń powstają nowe formy jego zachowania lub ulegają zmianom formy już nabyte. W. Okoń wyodrębnił 4 składniki wiedzy naukowej: 1. Opis (jak co wygląda) 2. Wyjaśnienie (dlaczego?) 3. Ocena (wartościuje zalety i wady) 4. Norma (jak coś zrobić) Tym czterem rodzajom wiedzy odpowiadają cztery drogi uczenia się przez: 1.Przyswajanie wiedzy - przekazywanie wiedzy w formie słowa mówionego lub drukowanego oraz innych środków informacji.

2. Odkrywanie wiedzy - osoba ucząca sama dochodzi do kolejnych odkryć, które stają się rezultatem samodzielnego aktywnego myślenia niezbędnego przy rozwiązywaniu problemów. 3. Przeżywanie (wartości) – strategia emocjonalna stanowi treści programowe a uczący się poznaje przy wzmożonej emocji. Przeżycia mogą być wywołane przez obraz, ilustrację, muzykę, opis. 4. Działanie praktyczne - tworzy praktyczne metody nauczania i uczenia się poprzez działanie. Kanon treści kształcenia. Treści kształcenia ujmowane są przedmiotach nauczania. Każdy przedmiotowy program zawiera odpowiadające im cele kształcenia, treści, wyniki i uwagi o realizacji. W doborze treści obowiązują relacje między przedmiotami są to korelacje i koncentracja. Koncentracja- to forma szukania wśród wszystkich treści kształcenia nadrzędnej myśli lub idei, która łączy przedmioty i prowadzi edukację do określonego, ogólnego celu kształcenia. Korelacja- polega na występowaniu tych samych i zbliżonych treści w odrębnych programach przedmiotowych np. historii i historii literatury, fizyki i chemii. Korelacja wyraża się w przestrzennej lub czasowej łączności informacji przedmiotowych. We wszystkich rozwiniętych krajach świata kanon szkolny przedmiotów tworzą następujące treści: - język ojczysty z podstaw językoznawstwa, elementów historii, - historia powszechna i narodowa, - kultura i cywilizacja z wychowaniem estetycznym, - podstawy nauk przyrodniczych, - podstawy nauk ścisłych z geografią, - prace ręczne i technika, - wiedza o świecie współczesnych z ekonomią i polityką, - kultura fizyczna zdrowia i higiena. Treści kształcenia to element świadomie dobranej wiedzy; to całokształt zasadniczych wiadomości oraz umiejętności z danej dziedziny nauki, techniki czy sztuki. Treści kształcenia muszą być adekwatne do wymagań naukowych, społecznych, kulturalnych danego społeczeństwa oraz zgodne z przyjętą koncepcją nauczania przez władze oświatowe kraju. Wymagania naukowe polegają na tym, iż treści kształcenia muszą odpowiadać wymaganiom nauki, gdzie wiedza wraz z umiejętnościami stanowią składnik naukowego poglądu na świat. Wymagania dydaktyczne natomiast są wynikiem konieczności przestrzegania postulatów systematyczności oraz korelacji. Dany układ treści jest systematyczny, gdy jest zgodny z wewnętrzną logiką określonej gałęzi wiedzy, natomiast korelacja oznacza, iż wyeksponowane zostały związki zachodzące pomiędzy różnymi przedmiotami z przypisaniem jednemu z nich szczególnej roli. Istnieją następujące układy treści nauczania: 1. układ liniowy - polega na tym, że poszczególne partie materiału tworzą pewien nieprzerwany ciąg powiązanych ze sobą ogniw, które są zazwyczaj tylko raz przerabiane w trakcie całej nauki szkolnej 2. układ koncentryczny - pewne treści kształcenia są co jakiś czas powtarzane, a z każdym kolejnym razem ich zakres jest stopniowo poszerzany o nowe wiadomości układ spiralny - uczniowie mając cały czas na uwadze problem wyjściowy, stopniowo poszerzają zakres informacji z nim związanych

Teorie doboru treści kształcenia Materializm dydaktyczny - podstawowym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej wiedzy ze wszystkich możliwych dziedzin nauki; realizacja programu wymusza na nauczycielu pośpiech i powierzchowność pracy, podczas gdy nauka uczniów jest bardzo mało efektywna.

Formalizm dydaktyczny - pojawił się w końcu XVIII wieku, jako cel obrał pogłębianie, rozszerzanie oraz uszlachetnianie zainteresowań i zdolności uczniów. Utylitaryzm dydaktyczny - jego początek to przełom XIX i XX wieku w Stanach Zjednoczonych, istotą jego była postawa indywidualnej i społecznej aktywności uczniów. Teoria problemowo - kompleksowa - autorem tej koncepcji jest Bogdan Suchodolski, który jako główne założenie obrał to, iż wykształcenie ogólne jest niezbędnym składnikiem wykształcenia zawodowego, lecz treści kształcenia nie mogą być wyznaczone jedynie potrzebami pracy zawodowej. Celem wiedzy jest ułatwianie procesu poznawania rzeczywistości, a w miejsce dotychczasowego układu treści informacyjno - systematycznego powinno się wprowadzić układ problemowokompleksowy. Strukturalizm - prekursorem tej koncepcji był Kazimierz Sośnicki, który tym określeniem starał się sprecyzować założenia związane z doborem i układem treści kształcenia socjalistycznej szkoły. Główną tezą strukturalizmu było założenie mówiące o przeładowaniu programów nauczania, z czym wiązał się postulat redukcji treści nauczania, co było sprzeczne z postulatem rozwoju nauki. Należy zatem tworzyć programy nauczania, które odzwierciedlają system wiedzy tak poszczególnych jej dyscyplin jak i całokształtu nauki. Egzemplaryzm - główną tezą przedstawicieli tej teorii było założenie, iż istnieje bezwzględna potrzeba redukcji materiału nauczania dotychczasowych programów w różnych typach szkół. Materializm funkcjonalny - teoria opracowana przez Wincentego Okonia, który zaznaczał potrzebę opracowania takiego programu nauczania, który zapewniałby uczniom wiedzę oraz umiejętności niezbędne dla przekształcania otaczającej ich rzeczywistości. Podstawą tej koncepcji jest założenie dotyczące integralnego związku poznania z działaniem - należy umożliwić uczniom korzystanie ze zdobytej wiedzy w przekształcaniu dostępnych im fragmentów rzeczywistości społecznej i przyrodniczej oraz kształcić ich w sposób sprzyjający samodzielnemu myśleniu i działaniu oraz samokształceniu. Teoria programowania dydaktycznego - przedstawiciele tej koncepcji przywiązywali duże znaczenie do odpowiedniej analizy treści nauczania poprzez wykorzystanie metody macierzy Charakterystyka pojęcia i systematyka zasad kształcenia Zasady nauczania- to normy, reguły określające sposoby postępowania nauczyciela z uczniami, aby uzyskiwane efekty były jak największe. 9 zasad kształcenia: 1. zasada poglądowości Zdobywanie wiedzy przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń i procesów lub przez zetknięcie z pomocami naukowymi takimi jak: obrazy, modele, słowa, wykresy, tabele. 2. zasada przystępności kształcenia Polega na stopniowaniu trudności. Z zasady tej wynika, że w nauczaniu: - przechodzić od tego co jest bliższe, do tego co dalsze, - przechodzić o tego, co jest dla ucznia najważniejsze, - przechodzić od tego, co jest uczniom znane. 3. zasada systematyczności Uczeń powinien systematycznie przyswajać wiedze natomiast nauczyciel powinien w swej pracy dydaktycznej uwzględnić następujące reguły: - ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności, - stale nawiązywać do materiału opanowanego, - wiązać poszczególne porcje w całość, - podkreślać sprawy i tematy główne i zasadnicze, - dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i zdobywanie umiejętności przez uczniów. 4. zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów Polega na świadomym i aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Jest jedną z najważniejszych zasad w postępowaniu dydaktycznym nauczyciela. Reguły dydaktyczne tej zasady: - nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów,

- stwarzać warunki do efektywnego, zespołowego myślenia. 5. zasada kształtowania umiejętności uczenia się Jest to ważna zasada dla rozwijania umiejętności pracy umysłowej i przygotowania do samokształcenia. Rozwijanie umiejętności: uczenia się, poznawania, doskonalenia zasad organizowania pracy umysłowej. Zasada ta ma duże znaczenie w procesie dydaktycznym szkoły zawodowej, gdzie jest najwięcej okazji do bezpośredniego łączenia teorii z praktyką. 6. zasada łączenia teorii z praktyką, 7. zasada indywidualizacji i zespołowości Kieruje uwagę na indywidualne możliwości kształcenia się. 8. zasada trwałości wiedzy Oznacza konieczność takiego organizowania procesu dydaktycznego, aby uczniowie umieli odtworzyć i posługiwać się rezultatami w praktycznych sytuacjach. - należy odpowiednio ukierunkować zainteresowania uczniów do nowego materiału i wytwarzać pozytywne motywy uczenia się, - trzeba przygotować zajęcia tak, aby zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział, - odpowiednie ćwiczenia, - należy stosować systematyczną kontrolę wyników nauczania i oceny pracy ucznia co wpływa korzystnie na trwałość wiedzy. 9. zasada ustawiczności kształcenia Charakterystyka nauczania programowego Nauczanie programowe- można określić jako nauczanie za pomocą odpowiednio przygotowanych tekstów. Teoretyczna podstawę nauczania programowego stanowią następujące zasady ogólne: a) podział materiału na niewielkie, ściśle ze sobą powiązane porcje, b) aktywizowanie studiujących przygotowany tekst, c) natychmiastowa ocena każdej odpowiedzi uczącego się, d) indywidualizowanie tempa i treści uczenia się, e) empiryczna weryfikacja tekstów programowych. Zaprogramowaną wiedzę uczeń ma opanować samodzielnie, bez pomocy nauczyciela. Teksty zawierają porcję informacji, które dla ułatwienia pracy są ujęte w ramki albo oddzielnie poziomymi liniami. Do ekspozycji tekstów służą podręczniki programowe oraz maszyny dydaktyczne. Do maszyn dydaktycznych zaliczamy: - informatory, przeznaczone do przekazywania uczniom nowych wiadomości, - egzaminatory, służące do egzaminowania uczniów, - trenerzy, stosowane w celu kształcenia pożądanych umiejętności praktycznych. Nauczanie programowe jest cenną metodą w procesie kształcenia, ale jest to rozwiązanie tak kosztowne, że ogranicza możliwości upowszechnienia czy nawet rozwinięcia w Polsce, nie jest powszechnie stosowane, gdyż brak odpowiednich podręczników jak i maszyn. Szkoła tradycyjna:  treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty  wiedza jest przekazywana przez nauczyciela  uczniowie zazwyczaj są bierni  uczniowie nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania  dominacja uczenia się pamięciowego  uczniowie są zachęcani do nauki przez zewnętrzne motywy  ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania  panuje współzawodnictwo  szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest wykonywana poza nią)  mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów Szkoła progresywistyczna:  treści nauczania podzielone są na interdyscyplinarne bloki

       

uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów sporadyczna kontrola wyników kształcenia współpraca uczniów podczas wykonywania zadań szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia się

Podstawowe pojęcia Uczenie się - według Okonia to proces, w trakcie którego na podstawie doświadczenia, poznania oraz ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest to rodzaj ludzkiej działalności, mający przewagę nad innymi formami takimi jak zabawa czy praca w okresie dzieciństwa oraz młodości. Wroczyński wymienia następujące cechy świadomie zorganizowanego procesu uczenia się:  aktywność osoby uczącej się  ukierunkowanie tej aktywności poprzez dążenie do osiągnięcia wcześniej założonego wyniku  planowość  ciągłość  wewnętrzna spójność (poszczególnych czynności) Nauczanie - według Okonia to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywołaniu oraz utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach i postępowaniu w wyniku uczenia się, opanowywania wiedzy, przeżywania wartości oraz prowadzenia własnej działalności praktycznej. Jest to intencjonalna działalność związana z procesem kształcenia i wychowania. Kształcenie - to całokszta...