epoka: średniowiecze - materiały do matury z języka polskiego PDF

Preview

Summary

ŚREDNIOWIECZEV – XV wiek wiara, dusza, uczucieśredniowiecze to epoka, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r). trwała przez dziesięć wieków aż do renesansu i okresu wielkich odkryć geograficznych (1492 r)dzieli się na wczesne, pełne/dojrzałe i późne średniowieczepo...

Description

ŚREDNIOWIECZE V – XV wiek wiara, dusza, uczucie

średniowiecze to epoka, która rozpoczęła się wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r). trwała przez dziesięć wieków aż do renesansu i okresu wielkich odkryć geograficznych (1492 r) dzieli się na wczesne, pełne/dojrzałe i późne średniowiecze początek średniowiecza charakteryzował się spadkiem liczby ludności, upadkiem miast i najazdami barbarzyńskich plemion, które tworzyły różne państwa na gruzach cesarstwa rozprzestrzeniało się też chrześcijaństwo, zakładano klasztory i organizowano krucjaty w późnym średniowieczu nasiliły się klęski głosu, zarazy i wojny; czarna śmierć pustoszyła Europę życie kręciło się wokół religii i boga, literatura była wydawana anonimowo, dominował Kościół

pojęcia:       



 



 

teocentryzm – wszystko skupiało się wokół Boga, twórczość miała na celu głoszenie boskiej potęgi; był odpowiedzią na wszystkie pytania i wątpliwości uniwersalizm – kultura, nauka, sztuka i filozofia były uniwersalne, takie same w całej Europie; jeden przewodni język – łacina, dominacja chrześcijaństwa i jego wartości scholastyka – próba uzgodnienia prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym, rozumowe udowadnianie wszystkich prawd, religijnych też; podstawa teologii mistycyzm – zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem/siłami pozaziemskimi; stawia wyżej poznanie zmysłowe i intuicyjne niż rozumowe gotyk – styl w architekturze; strzeliste katedry, zdobione witrażami okna, sklepienia łukowe. budowle uniesione ku niebu, wysokie styl romański – był wcześniej od gotyku; budowle są ciężkie, kopulaste, z małymi oknami, podporządkowane celom obronnym pareneza – pouczenie; przedstawianie wzorca osobowego w tekście, żeby propagować odgrywanie określonych ról o archetyp rycerza – waleczny, odważny, szlachetny; nie uciekał od walki, wolał chwalebną śmierć; kierował się wartościami „bóg, honor, ojczyzna” o archetyp władcy – idealny rycerz, dodatkowo troszczący się o poddanych; mężny i odważny dowódca, miał władzę od Boga i był jego namiestnikiem na ziemi o archetyp ascety – osoba wyrzekła się wszystkich dóbr materialnych; żyła w ubóstwie, aby skierować myśli ku Bogu i skupić się na pokucie; umęczeniem ciała zapewnia sobie oczyszczenie z grzechów i życie wieczne danse macabre (taniec śmierci) – Śmierć prowadziła w makabrycznym tańcu ludzi z wszystkich stanów; była nieuchronna i wszechobecna, niezależnie od pochodzenia każdy umierał tak samo; przerażeniu towarzyszyła też fascynacja tym, co działo się później ars (bene) moriendi – sztuka dobrego umierania; wskazówki jak przygotować się na śmierć hagiografia – opis żywota świętych; postaci miały cechy, które należało naśladować. na tekst składał się prolog, narodziny, cudowne dzieciństwo, młodość, śluby czystości, opuszczenie domu (dobrowolne wygnanie), cuda czynione przez świętego, prześladowanie, męczeńska śmierć i cuda po śmierci historiografia – dziejopisarstwo; opowieść o dziejach przeszłych lub współczesnych z chronologicznym porządkiem zdarzeń o kroniki – dzieje państwa, wychwalanie władcy o annały – roczniki, królewskie zapisy z ważnymi wydarzeniami o gesta – szyny, dokonania sławnych i wybitnych postaci alegoria – mówienie o czymś w przenośni/obrazowo; przedstawienie czegoś za pomocą obrazu o charakterze symbolicznym, niedosłownym (np. biel–czystość, kostucha–śmierć, paw–pycha) anonimowość twórców – tworzyło się na chwałę boga, a nie dla sławy

   

dualizm językowy – łacina była językiem uniwersalnym, więc poza językiem narodowym była równie ważna w każdym kraju memento mori – pamiętaj o śmierci; motyw przemijania ( vanitas) i niechybnego końca moralitet – dramat, w którym bohater przemierza drogę życia i dokonuje wyborów między upersonifikowanym dobrem a złem; na końcu trafia do piekła lub nieba misterium – widowiska odgrywające wątki biblijne – dzieje chrześcijaństwa, odkupienie ludzkości, sąd ostateczny (tajemnice wiary)

filozofia św. Augustyn – AUGUSTYNIZM kreacjonizm – Bóg stworzył świat z niczego ( ex nihilo) mocą swojej dobroci jest to „filozofia poszukiwania Boga”. nie można go do końca pojąć, ale można przybliżyć się do niego przez wiarę Bóg jest kierownikiem świata i jego sędzią, wszystko pochodzi od niego Augustyn połączył starożytną myśl platońską z chrześcijaństwem o podział świata na dwie sfery – idealną duchową i niedoskonałą materialną o prawo naturalne – sumienie o aby poznać Boga, należy najpierw poznać swoją duszę każdy człowiek to według niego dusza zamieszkująca śmiertelne ciało

św. Tomasz – TOMIZM połączenie myśli Arystotelesa i chrześcijaństwa człowiek rozumem może pojąć wszystko; droga do poznania Boga to obserwacja świata i nauka koncepcja ustroju idealnego spośród monarchii, arystokracji i demokracji – wybieranie władcy i jego doradców w wyborach człowiek jest istotą społeczną; po śmierci nadal jest duszą, brakuje mu jednak ciała i nie jest do końca człowiekiem  drabina bytów – każdy człowiek znajduje się na swoim miejscu w drabinie bytów i powinien sprostać swojej roli oraz walczyć z pokusami, wspinając się w górę o od góry: Bóg, aniołowie, człowiek, zwierzęta i rośliny, rzeczy materialne  „Pięć dróg św. Tomasza” – dowody na istnienie Boga

św. Franciszek – FRANCISZKANIZM franciszkanizm to ruch odnowy moralnej; radosna, prosta wiara, miłość do Boga i całego stworzenia ubóstwo, miłosierdzie, braterstwo, pomaganie potrzebującym  życie nie musi być wieczną ascezą i bolesnym czekaniem na śmierć – może być afirmacją świata i jego piękna  sens życia to braterska miłość i chwalenie Boga  radość daje przyroda i jej piękno; świat to dom ludzi, są częścią natury  ubóstwo to wyraz miłości do bliźniego; daje radość i świętość oraz uczy pokory  śmierć to ostateczne szczęście

literatura „Bogurodzica” najstarsza polska pieśń religijna, ma zapis nutowy forma zbiorowej modlitwy, jej adresatem jest Matka Boska; pierwsza zwrotka to prośba, żeby wymodliła się o przychylność syna; druga to prośba Jana Chrzciciela do Jezusa, żeby wyjednał dla ludzi łaski, o które proszą; trzecia to przypomnienie poświęcenia Jezusa i nadzieja na życie wieczne. kolejne odnoszą się do jego męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania (czego bardzo pragnie wierzący lud); ostatnia zwrotka to prośba do Maryi, żeby wsparła modlitwy wiernych i wyprosiła im łaski (takie jak zdrowie i życie wieczne). postać Adama symbolizuje tam upadłego człowieka

„Lament świętokrzyski”

podmiot liryczny to Matka Boska monolog Maryi stojącej pod krzyżem swojego syna żali się ludziom, bo spotkało ją straszne nieszczęście. najpierw zarysowuje przyczynę swojego cierpienia (umarł jej jedyny syn), później opisuje ostatnie chwile jego życia, mówi w czasie teraźniejszym; w 4. i 5. zwrotce występują apostrofy matki do syna, bardzo przejmujące – zwraca się do niego czule i ze zdrobnieniami, używa miłych określeń. chce dzielić z nim cierpienie i ulżyć jego niedoli. w szóstej zwraca się z wyrzutami do Archanioła Gabriela – obiecywał jej szczęście, a czuje smutek i żałość. w następnej jest apostrofa do matek – nie chce, żeby doświadczyły takiego cierpienia; na koniec jest znowu apostrofa do Jezusa, podkreśla wyjątkowość jego śmierci

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” mędrzec Polikarp prosi o możliwość ujrzenia Śmierci – jest naga, wychudzona i obrzydliwa. z jej oczu płynie krew, nie ma warg, na głowie ma chustę i trzyma kosę. mistrz, przerażony, padł na ziemię, na co Śmierć zapytała go o czym chciał porozmawiać. Polikarp pyta o jej pochodzenie, na co ona opowiada mu historię stworzenia świata i pierwszego grzechu (znajdowała się w jabłku). mistrz chce się z nią dogadać w kwestii swojej śmierci, jednak ona mówi, że zabiera wszystkich i wspomina sławne postaci – tylko Jezus ją pokonał. jest z siebie dumna, bo wykonuje boskie wyroki i zrównuje papieża z żebrakiem. ci, którzy żyli dobrze nie boją się jej kosy, bo to początek niebiańskiej radości. Polikarp pyta, jak Bóg widzi panny, które żyją w czystości, a Śmierć podziwia odwagę świętych męczennic, które nie oddały swojej czystości mimo tortur

Legenda o św. Aleksym Aleksy pochodził z zamożnego rzymskiego rodu, wyróżniał się chrześcijaństwem przejętym od rodziców. z ich woli poślubił królewnę, nie potrafił jednak żyć w związku i opuścił ją w noc poślubną – zabrał bogactwa i odpłynął. na nowym lądzie rozdał kosztowności i został żebrakiem, siedział pod kościołem. został ascetą, wyrzekł się wszelkich dóbr. w mroźny wieczór zlitowała się nad nim Matka Boska i kazała klucznikowi wpuścić go do środka. Aleksy znalazł się w centrum zainteresowania, jednak nie chciał tego i odszedł na tułaczkę. po latach trafił do swojego rodzinnego domu, ale nikt go nie poznał. żywił się ich odpadkami przez 16 lat. wiedział, że umrze, więc spisał swoje dzieje. jego śmierci towarzyszyły dzwony i niezliczone cudy, wieść rozgłaszał mały chłopiec. do ciała przybywały procesje, nawet sam cesarz. kartkę z jego ręki mogła wyjąć tylko żona, bo całe życie trwała w czystości i wierności

„Pieśń o Rolandzie” władca Francji Karol Wielki wyprawił się na Hiszpanię i walczył z niewiernymi (król-rycerz). król muzułmanów Marsyl i francuski poseł Ganelon knują spisek przeciwko Rolandowi (ulubiony rycerz króla). Ganelon mówi, że Marsyl się poddaje, Karol Wielki wystawia tylną straż i jedzie do Saragossy, musi się przeprawić przez góry. kiedy się oddala, na Rolanda i całą tylną straż napadają wojska Marsyla. wszyscy umierają, ale bronią się do końca jak rycerze. Roland czuje, że umrze. modli się za swoich wasali, prosi Gabriela o łaskę, bierze róg i miecz i idzie na wzgórze. uderza dziesięć razy mieczem o skałę. kieruje do niego swoją pożegnalną mowę i wylicza zwycięstwa. z nieba idą po niego aniołowie. Karol Wielki mści się za jego śmierć i pokonuje Marsyla i Maurów...