PrzedwioŚNIE - Notatki i materiały przydatne do matury z języka polskiego - opracowanie lektury PDF

Preview

Summary

Notatki i materiały przydatne do matury z języka polskiego - opracowanie lektury...

Description

PRZEDWIOŚNIE- Stefan Żeromski Utwór został napisany i wydany w 1924 r. CZAS I MIEJSCE AKCJI 1914r. (wybuch I wojny światowej) do roku 1924. Miejsce akcji: Baku, Nawłoć, Warszawa. GATUNEK Powieść polityczna. Cechu gatunku widoczne w utworze Powieść polityczna to odmiana powieści, w której najważniejszą rolę odgrywają idee polityczne. W „Przedwiośniu" wydarzenia polityczne stanowią bardzo ważne tło dla ukazania etapów rozwoju głównego bohatera. Utwór zawiera dyskusje na tematy polityczne i ma charakter polemiczny wobec niektórych idei. BUDOWA UTWORU Powieść składa się z trzech części będących ilustracją etapów życia i dojrzewania Cezarego Baryki jako: syna, kochanka, rewolucjonisty (określenie człowieka domagającego się zmian). Kompozycja ma charakter otwarty, ponieważ nie wiadomo, co stanie się z głównym bohaterem, jaką drogę życiową wybierze. Równie niewiadoma, niepewna w czasie pisania utworu była przyszłość państwa polskiego. ZNACZENIE TYTUŁU Tytuł powieści jest wieloznaczny. Podstawowe jego znaczenie określa porę roku poprzedzającą wiosnę. Pora ta kojarzy się z dużą ilością topniejącego śniegu, z zalegającym ulice błotem, a więc brudem, szarością, nędzą. W takiej scenerii rozgrywały się wspomniane istotne momenty akcji utworu. Słowo „przedwiośnie" można odnosić również do kreacji głównego bohatera, który swoje „przedwiośnie" przeżywa w Nawłoci. Wkracza tam bowiem w progi życia dorosłego, nawiązując intymny kontakt z Laurą. Owa inicjacja nie oznacza jednak pełnej dojrzałości Cezarego, który, podobnie jak w części pierwszej, jawi się jako rozkapryszone dziecko, myślące jedynie o własnych potrzebach i zachciankach. Najgłębsza i najistotniejsza wymowa tytułu odnosi się jednak do problematyki społeczno-politycznej odrodzonego państwa polskiego. O „przedwiośniu" Polski mówi Szymon Gaj owiec, tłumacząc rozgorączkowanemu Baryce, że na poprawę sytuacji w kraju potrzeba czasu, że nie da się wszystkiego zrobić od razu, że reformy muszą potrwać. Kraj przez 123 lata skuty był mrozem niewoli, dlatego Gajowiec mówi o „zamarzniętej roli", na którą wychodzą Polacy, próbujący brać się do własnego pługa, pewnie że nieumiejętnymi rękami. Społeczeństwo i rząd polski muszą niejako od nowa nauczyć się gospodarować na swoim, zarządzać swoją ojczyzną, podnosić ją z wieloletniego upadku i zaniedbania. Jest to praca trudna i długotrwała Jednak nie beznadziejna: Ale wierzymy, że doczekamy się jasnej wiosenki naszej.

Żeromski używa tutaj języka ezopowego, języka szyfru, służącego przez lata niewoli poetom i pisarzom do ukrywania patriotycznych treści przed cenzurą. W języku tym słowo „wiosna" oznaczało wyzwolenie. Pisarz daje do zrozumienia, że mimo iż Polska jest już krajem wolnym, to stan, w jakim się znajduje, nie pozwala jeszcze w pełni się cieszyć tą wolnością, mówić o prawdziwym jej rozkwicie, o „wiośnie": To dopiero przedwiośnie nasze.

BOHATEROWIE UTWORU Cezary Baryka — syn Seweryna i Jadwigi, chłopiec urodzony i wychowany w Baku. Jako jedynak był rozpieszczony. Początkowo był spokojny, układny, dobrze się uczył, po wyjeździe ojca na wojnę zaczął sprawiać ogromne kłopoty wychowawcze. Inteligentny, atrakcyjny młody mężczyzna, wzbudzający zainteresowanie kobiet, jednak w relacjach z nimi bardzo niedojrzały, koncentrujący się na sobie. W toku akcji utworu dojrzewa do roli świadomego obywatela, zatroskanego o los Polski. Seweryn Baryka — ojciec Cezarego. Pracował w przemyśle naftowym w Baku. W 1914 r. został powołany na front. Gdy wrócił do Baku, jego żona już nie żyła. Opowiadając synowi o Polsce „szklanych domów", nakłania go do wyjazdu do ojczyzny, która właśnie odzyskała niepodległość. Jadwiga Barykowa — matka Cezarego, zakochana w swoim jedynaku. Nie potrafi sprawować nad nim kontroli pod nieobecność męża. W czasie rewolucji bolszewickiej. Bardzo trudno jest jej utrzymać siebie i syna. Zostaje skierowana do ciężkich robót w porcie i tam umiera, nie doczekawszy się powrotu męża. Hipolit Wielosławski — przyjaciel Cezarego, poznany w czasie wolny polsko-bolszewickiej, w której obaj biorą udział. Cezary ratuje rannemu Hipolitowi życie, ten odwdzięcza się mu, zapraszając go do rodzinnego majątku — Nawłoci. Karolina Szarłatowiczówna — sierota, cioteczna siostra Hipolita, mieszka w Nawłoci, w czasie rewolucji bolszewickiej utraciła swe dobra ziemskie na Ukrainie. Zakochana w Cezarym, umiera, najprawdopodobniej otruta strychniną przez Wandę Okszyńską. Wanda Okszyńska — szesnastoletnia, mało bystra dziewczyna, niezdolna nauczyć się tabliczki mnożenia. Została wysłana przez matkę do majątku Wielosławskich, zarządzanego przez jej wuja, by choć na jakiś czas zeszła z oczu ojcu, który gniewał się na mało zdolną do nauki córkę. Jedyną umiejętnością, którą panna Wanda posiadła, była gra na fortepianie. Stała się ona jej pasją. Odkąd pewnego razu Cezary zagrał z nią na cztery ręce utwór Liszta, Wanda

zakochała się w nim bez pamięci. Wiele razy śledziła jego i Karolinę, przeżywając męki zazdrości. Po śmierci Karoliny została aresztowana pod zarzutem otrucia rywalki, ale wypuszczono ją z braku dowodów zbrodni. Laura Kościeniecka — wdowa, właścicielka sąsiadującego z Nawłocią majątku Lenieć. Dojrzała, bardzo atrakcyjna kobieta. Ma narzeczonego, Władysława Barwickiego, za którego zamierza wyjść dla, jak mówi, uregulowania długów. Nawiązuje bardzo namiętny romans z Cezarym, wprowadzając młodzieńca w intymne tajniki relacji męsko-damskich. Oboje przez długi czas zwodzą Barwickiego. Ten jednak w końcu orientuje się w sytuacji. Ostatecznie Laura wychodzi za swojego narzeczonego. Szymon Gąjowiec — młodzieńcza miłość matki Cezarego; stary kawaler, obecnie urzędnik w ministerstwie. Mieszka w Warszawie; po przyjeździe Cezarego do stolicy udziela mu schronienia, daje pracę, zaprzyjaźnia się z nim przez wzgląd na pamięć Jadwigi. Reprezentuje poglądy prawicowe — jest wrogiem rewolucji. Drogę do polepszenia sytuacji w Polsce upatruje w gruntownych reformach. Antoni Lulek — kolega Cezarego ze studiów medycznych w Warszawie. Ideowiec, komunista, nienawidzący Polski. Jest zagorzałym zwolennikiem rewolucji, marzy o tym, by Polska została przyłączona do Związku Sowieckiego. Budzi antypatię. Przedwiośnie składa się z trzech części, poprzedzonych Rodowodem: I - Szklane domy, II - Nawłoć, III - Wiatr od Wschodu Wszystkie części łączy postać głównego bohatera - Cezarego Baryki. Wszystkie części składają się na jego życiorys, każda z części dopełnia pozostałe. W części pierwszej, która jest opisem życia w Baku, Żeromski ustosunkowuje się do problemu rewolucji. W części drugiej następuje rozliczenie z mitem szklanych domów, tu Żeromski ukazuje polską rzeczywistość, polskie stosunki społeczne panujące w kraju na początku lat dwudziestych. Część trzecia to pytanie o drogi rozwojowe Polski, o kierunek, w jakim powinno podążyć młode państwo. DZIEŁO WAŻNE, BO: Powieść ukazuje sytuację Polski po odzyskaniu niepodległości. Przedstawia się ona w sposób katastrofalny: zniszczenia wojenne, szalejąca inflacja, kłopoty gospodarcze, kryzys, bezrobocie, strajki. Po przekroczeniu granicy Cezary obserwuje nędzę społeczną, brud i zaniedbanie. Stan ten kontrastuje z dostatnim, beztroskim, sielankowym wręcz życiem mieszkańców dworku w Nawłoci. Życie w nim ogniskuje się wokół sytych posiłków i błahych rozmów. Żeromski nie wskazuje gotowych, łatwych rozwiązań. Być może takich nie ma. Cała powieść, a szczególnie jej ostatnia scena, jest adresowanym do rządu polskiego ostrzeżeniem przed komunizmem. Ów „wiatr od wschodu" może zagrozić młodemu państwu. Jeżeli nie zostanie zrobione wszystko dla poprawy losu najuboższych, przyłączą się oni do komunistów. Sytuacja w państwie

wymaga zmian, ale bohater nie chce, by były to zmiany rewolucyjne, siejące jedynie zniszczenie. W toku akcji powieści czytelnik obserwuje dojrzewanie głównego bohatera. Z rozkapryszonego, wręcz okrutnego, skupionego na sobie i swoich potrzebach dziecka, jakie poznajemy w części pierwszej, staje się on młodzieńcem, nadal jeszcze nastawionym na branie i korzystanie z życia, jak to jest ukazane w części drugiej. Koncepcje odbudowy państwa polskiego w "Przedwiośniu": Słynne są trzy koncepcje naprawy kraju zawarte w powieści Żeromskiego, która ma przede wszystkim wymiar polityczny. Rzeczywistość młodego państwa rozczarowała wielu, którzy czekali na odzyskanie niepodległości. Do grona krytyków należał także Żeromski. Oto trzy programy zaprezentowane w powieści: - Wizja szklanych domów. Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych - szklanych domach. Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast - zderzenie faktu rzeczywistego z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie. Poza tym epizod "szklanych domów" jest krytyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje piękne, lecz nierealne. - Koncepcja Gajowca - tzw. gajowszczyzna. Ten sposób myślenia był dosyć rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec - dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun - wyznaje ideę "Polski złożonej z trzech połówek". Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską. Wydaje się, że jest to koncepcja najbliższa autorowi. Wprawdzie ukazuje pisarz jej ułomności, lecz na tle innych głosów w tej sprawie jest to najbardziej konkretny program. - Komunistyczna koncepcja Lulka. Jest to postawa niepopularna w międzywojennym okresie, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas -jako wartość wyższą niż odrębność narodowa. Wśród argumentów "za" stawia Żeromski krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzień przepełnionych "przestępcami politycznymi", czyli komunistami. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, którzy jej nie uniosą - chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako "raju na wzór Baku", Polskę widzi jako ideał naczelny, rząd i prawo jako rzetelne wartości. Postać Lulka-aktywisty jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena Cezarego Baryki wśród demonstrantów - obok Lulka - nie jest jednoznaczną decyzją. Baryka idzie wśród robotników - ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji. Naturalizm Pojawił się we fragmentach poświęconych wydarzeniom rewolucyjnym, a także w opisach ubogich komorników z Chłodka, czy mieszkańców dzielnicy

żydowskiej w Warszawie, np. "chore, brudne, bawiące się w zakażonych klatkach tłumy dzieci żydowskich", komornicy, którzy zamieszkiwali "kątem" i nieposiadający własnej roli. Symbole:  - Przedwiośnie (tytuł) – przedwiośnie symbolizuje w powieści etap rozwoju, na jakim znajduje się niepodległa Polska w momencie przybycia na jej tereny Cezarego Baryki. Okazało się bowiem, że niedawno wyzwolony kraj boryka się z wieloma problemami gospodarczymi i ekonomicznymi, co stanowi źródło rozczarowania tak długo oczekiwaną niepodległością. Polska młodości Cezarego Baryki to czas przygotowania do prawdziwego odrodzenia, które oznacza tutaj wyjście z nędzy wszystkich klas społecznych, wyprowadzenie kraju z kryzysu gospodarczego, zapewnienie obywatelom dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej. Owo przedwiośnie charakteryzuje się swoistą „błotnistością”, tak podkreślaną w różnych miejscach tekstu, a przeciwstawioną sterylności szklanych domów. Przedwiośnie to czas kiedy społeczeństwo dopiero zakasuje rękawy i bierze się do odbudowy państwa.  - Ostatnia scena – odłączenie się od manifestujących – przedstawia ona głównego bohatera – Cezarego Barykę, kroczącego z manifestantami, pod rękę z Lulkiem, ale zaraz po tym, jak policja ukazuje się przed tłumem, Cezary wychodzi przed manifestantów. Scena ta ma charaktery wyraźnie niejednoznaczny, czyni powieść utworem otwartym. Odłączenie od manifestującego tłumu może symbolizować niezgodę z ideałami rewolucji. Należy jednak pamiętać, że ta scena została poprzedzona innym istotnym wydarzeniem. Oto młody rewolucjonista spotyka swoją dawną kochankę – burżujkę i wyznaje, że byłby gotów rozpętać rewolucję, by dostać w swoje ręce jej obecnego męża. To bardzo wiele mówi nam o motywacjach Cezarego – jego czyny nie są wynikiem przemyśleń, przyjęcia bądź odrzucenia postulatów którejś ze stron, ale stanowią skutek spiętrzających się emocji. Ostatnia scena może więc być wyrazem obaw autora o los młodego pokolenia, które ze względów emocjonalnych łatwo przyjmie ideologię bolszewików za swoją. Przecież rewolucja jest o wiele właściwsza młodym niż ewolucja.  - Szklane domy – to symbol nowej cywilizacji opartej na postępie technicznym, cudownym wynalazku pozwalającym żyć ludziom w czystości i wygodzie za niewielką cenę, a dodatkowo wpływającym pozytywnie na ich życie moralne i duchowe. Szklane domy są jednocześnie piękne, funkcjonalne i kruche. Ich kruchość nie odnosi się wyłącznie do właściwości fizycznych, ma ona również znaczenie metaforyczne. Szklane domy symbolizują nową, ale kruchą, nietrwałą cywilizację. Nie uwzględniono w niej bowiem kwestii ludzkiej zawiści, chciwości, żądzy władzy, itp. tak właściwych współczesnemu światu. Szklane domy to synonim utopii.  - Walizka Seweryna Baryki – to symbol normalności, ale i luksusu. W jej wnętrzu znajdują się same najpotrzebniejsze rzeczy, których każdy człowiek używa codziennie, jednak w sytuacji wojny jej zawartość okazuje się cennym skarbem, pozwalającym bohaterom choć przez chwilę poczuć się ludźmi.

 MOTYWY • Przemiany wewnętrznej( Cezarego) • Rewolucji ( w Baku) • Patriotyzmu ( 3 koncepcje – wizja szklanych domów, koncepcja Lulka - rewolucja, koncepcja Gajowca – gruntowne reformy)- Cezary żadnej nie wybiera • Młodości, dojrzewania( Cezary) • Arkadia , dworek(Nawłoć) • Miasta (Warszawa) • Wędrówki (podróże Cezarego) • Marzycielstwa, idealizmu ( wizja szklanych domów) STRESZCZENIE Jej akcja rozpoczyna się w Baku, rosyjskim mieście położonym na zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego (obecnie jest to stolica Azerbejdżanu). Głównym bohaterem jest Cezary Baryka, syn Seweryna Baryki i Jadwigi z Dąbrowskich. Seweryn był dobrze zarabiającym urzędnikiem. Mimo iż tęsknił za Polską, dobre perspektywy zawodowe sprawiały, że nie chciał jeszcze wracać do ojczyzny. W początkowej części powieści dowiadujemy się, że jego pradziad Kalikst Grzegorz Baryka walczył w powstaniu w 1831 r. w wyniku czego stracił cały majątek. Żona Seweryna, Jadwiga mimo, że prawie całe życie spędziła w Rosji nie nauczyła się dobrze mówić po rosyjsku. Bardzo tęskniła za rodzinnymi Siedlcami, gdzie w młodości była w związku z Szymonem Gajowcem, którego szczerze kochała, lecz ich związek nie miał przyszłości, gdyż Szymon pochodził z niższych sfer, a ona z zamożnej rodziny. Młodziutki Cezary Baryka, żył w Baku beztrosko i sprawiał duże problemy wychowawcze. Nie przywiązywał do polskich korzeni tak dużej wagi jak jego ojciec. Lepiej władał językiem rosyjskim niż polskim. Gdy w 1914 r. wybuchła I wojna światowa, ojciec Seweryn został powołany na front. Cezary miał wtedy 14 lat. Matka bez pomocy męża, nie mogła poradzić sobie ze złym zachowaniem chłopca, który zaniedbał naukę i wagarował. Po trosze cieszył się z nieobecności ojca, gdyż mógł robić to co chciał. W 1917 r. wybuchła w Baku i w całej Rosji krwawa rewolucja. Cezary z entuzjazmem podchodził do komunistów. Uczestniczył w ich zebraniach i samosądach. Został wydalony z gimnazjum za pobicie dyrektora. Dostał wilczy bilet, więc nie przyjęłaby go już żadna szkoła w kraju, ale tym chłopiec w ogóle się nie przejmował. Tymczasem przestały dochodzić listy od Seweryna, który był na froncie. Słuch o nim zaginął i nie wiadomo było czy jeszcze żyje. Rozpacz żony była ogromna. Seweryn przed wyjazdem na front zapewnił rodzinie środki na utrzymanie – zakopał pieniądze i kosztowności. Po wybuchu rewolucji nowe władze wydały dekret o konfiskacie ukrytych skarbów i mieszkań. Cezary, który przychylnie

odnosił się do krwawej rewolucji postanowił oddać zakopany w piwnicy skarb. Jednak nie wiedział o tym, że przezorna matka wykopała wcześniej większą jego część i umieściła w innym miejscu. Mieszkanie Baryków zostało zajęte. Właścicielom zostawiono jedynie jeden ciasny pokój. W mieście zaczynało brakować jedzenia dlatego pani Barykowa jeździła na wieś gdzie za wygórowaną cenę kupowała trochę mąki by upiec chleb dla syna. Dużo pracowała i robiła wszystko żeby Cezaremu było lepiej. Syn widząc okropieństwa rewolucji i poświęcenie matki zaczął się zmieniać. Poszedł do pracy aby pomóc matce. Trudne chwile ich zbliżyły. Razem chodzili do portu szukać wśród przybyłych Seweryna. Cezary nie wyjawił matce, że dowiedział się od urzędników iż ojciec nie żyje. Sam miał nadzieję, że jednak się mylą. Podczas jednej z wypraw do portu Pani Barykowa spotkała pięć wyniszczonych i obdartych kobiet, które jak się okazało są księżniczkami z rodu SzczerbatowMamajew i którym rewolucjoniści zabrali wszystko. Wzruszona Pani Barykowa zabrała kobiety do domu. Tam księżna przyznała że ma owinięte wokół nogi cenne bransolety, które bardzo ją ranią. Kobiety zdjęły kosztowności i położyły na piecu. Na nieszczęście w nocy rewolucjoniści wpadli do domu z rewizją. Zabrali kosztowności, księżniczki wsadzili do więzienia a Panią Jadwigę skazali na ciężkie roboty, w konsekwencji których zmarła. Cezary nie mógł pomóc matce. Jedyne co udało mu się załatwić to pochówek w pojedynczym grobie na katolickim cmentarzu. Kontrrewolucjonistów chowano bowiem w zbiorowych mogiłach. Cezary po raz pierwszy poczuł się samotny. Został sam. Zabrano mu nawet ostatni pokój w mieszkaniu. Często chodził na grób matki. Z urzędu dowiedział się, że ojciec przeszedł na stronę wroga, gdyż wstąpił do polskich oddziałów a tam na pewno już dawno zaginął. Tymczasem w mieście upadła rewolucja, ale zaraz po niej nastała wojna między Tatarami a Ormianami. Cezary mieszkał w piwnicy swojego domu wraz z kilkoma towarzyszami. Rzadko coś jadł i chodził w łachmanach. Całkowicie zobojętniał na wszechobecną w Baku śmierć. Latem 1918 r. trafił do armii Ormiańskiej, która już jesienią uległa Tatarom. W mieście rozpoczęły się czystki, w których wymordowano kilkadziesiąt tysięcy Ormian. Cezarego uratował polski paszport. Turcy zatrudnili Cezarego przy sprzątaniu trupów w mieście. Widok trupów nie robił na nim wrażenia do czasu aż ujrzał ciało pięknej młodej Ormianki – dopiero wtedy dotarło do niego jak straszna była rewolucja. Miasto w tym czasie było pełne żebraków. Pewnego dnia Cezary zwrócił uwagę na jednego z nich. Okazało się, że był to jego ojciec, który walczył w legionach polskich, a teraz ukrywał się. Wrócił do Baku w poszukiwaniu rodziny. W nocy umówili się obaj i odwiedzili grób matki. I wojna światowa się skończyła. Na mocy traktatu wersalskiego Turcy zostali zmuszeni do opuszczenia Baku, lecz to i tak nie poprawiło sytuacji, gdyż wkrótce przyszli do niego bolszewicy. Cezary i Seweryn postanowili uciekać do Polski. Zebrali pieniądze i ubrania. Wyruszyli statkiem do Carycyna podając się za rosyjskich robotników. Mieli lewe paszporty i doskonale porozumiewali się po rosyjsku.

Ze statku przesiedli się na pociąg do Moskwy, gdzie w czasie wojny Seweryn zostawił walizkę, z drogocennym pamiętnikiem pradziada Kaliksta. Z Moskwy podróżowali pociągiem do Charkowa. W czasie podróży ojciec opowiadał Cezaremu o swoim kuzynie, lekarzu który porzucił pracę i poświęcił się budowie nad Bałtykiem nowej cywilizacji – tzw. Szklanych domów – tanich, zelektryfikownych, nowoczesnych i higienicznych. Miały one być zaczątkiem nowej cywilizacji pozbawionej chorób i biedy. Cezary niedowierzał słowom ojca. W Charkowie na pociąg do Polski czekali aż kilka tygodni. Musieli imać się różnym prac aby nie umrzeć z głodu. W tym czasie ukradziono im walizkę z cennym dobytkiem. Pociąg w końcu nadjechał, lecz był przeładowany i już nie chciał zabrać nikogo więcej. Barykowie dostali się do środka tylko dzięki pomocy nieznajomego. Obaj ukrywali się pod kożuchami. Ciężko chory ojciec zmarł podczas podróży a przed śmiercią powiedział synowi, żeby odnalazł w Polsce Szymona Gajowca, dawnego przyjaciela matki, który z pewnością mu pomoże. Po trudnej podróży młody Baryk...