Archaizmy - Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie PDF

Preview

Summary

Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie archaizmów...

Description

1. Archaizacja i jej funkcje w dziełach literackich różnych epok. Omów zagadnienie,odwołując się do wybranych utworów literackich. Archaizacja (stylizacja archaiczna) - rodzaj stylizacji językowej polegającej na wprowadzeniu do utworu literackiego archaicznych elementów słownictwa, rzadziej form gramatycznych lub konstrukcji składniowych. W wypadku braku zabytków dokumentujących dawne formy (np. dla polszczyzny sprzed XII w.) celom stylizacji archaicznej mogą służyć elementy gwarowe lub pochodzące z języka dawnych epok. Problem archaizacji języka nabrał znaczenia z rozwojem powieści historycznej i wzrostem tendencji realistycznych w literaturze. W literaturze polskiej rozkwit tego rodzaju stylizacji przypada na wiek XIX. W szerokim zakresie wprowadził archaizację do swoich powieści historycznych Henryk Sienkiewicz. W "Trylogii" oparł stylizację językową na polszczyźnie XVII-wiecznej, wprowadzając zarówno archaizmy leksykalne, fonetyczne, fleksyjne a także archaizując tok składniowy. Dzięki temu idealnie odtworzył atmosferę przedstawionej epoki. fonetyczne - wyraz współczesny różni się od archaizmu tylko jedną wymawianą głoską, np. sierce (serce), sumnienie fleksyjne - wyrazy inaczej niż współcześnie się odmieniające, zazwyczaj wyłącznie czasowniki; w wyrazach, takich jak: zyszczy, spuści, końcówki "y","i" oznaczają tryb rozkazujący (zjednaj, ześlij) słowotwórcze - wyrazy utworzone za pomocą przyrostków lub przedrostków, które wyszły już z użycia, np. ogrodny leksykalne – wyrazy, które były powszechnie używane dawniej, np. kajet, kaleta znaczeniowe (semantyczne) - wyrazy występują współcześnie, ale zmieniło się ich znaczenie, np. błędny rycerz (bujający w obłokach) frazeologiczne - związki frazeologiczne, które powstały dawniej. Rozumiemy ich znaczenie ale często nie wiemy, co jest ich źródłem powstania. składniowe - archaizm składający się z min. 2 wyrazów, których zestawienie jest inne niż współcześnie, najczęściej wzorowane na łacinie – np. pasterz owce do wsi przepędził orzeczenie znajduje się na końcu zdania - taki szyk wyrazów jest charakterystyczny dla języka łacińskiego; do archaizmów składniowych należą także niektóre spójniki i przyimki, np. azali, aliści, gwoli oraz całe konstrukcje składniowe, np. wszem wobec i każdemu z osób widomym się czyni. Archaizmy w ,,Potopie" Henryka Sienkiewicza Powodem napisania Trylogii było przekonanie pisarza o znaczeniu tradycji dla ugruntowania świadomości narodowej. Cykl ten powstał, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami, a zaborcy coraz bardziej nasilali procesy wynaradawiania. Autor pragnął przywrócić godność narodowi i pisać, jak sam się wyraził „ku pokrzepieniu serc”, o czasach, kiedy patriotyzm Polaków uratował zagrożoną ojczyznę. Wśród wielu stylizacji językowych, zastosowanych przez Henryka Sienkiewicza w „Potopie” i dwóch pozostałych częściach „Trylogii”, najczęściej występującą jest stylizacja archaiczna (fonetyczna, np."harmaty" - armaty, fleksyjna, np. "jeślić się co we mnie" - jeśli się coś we mnie, leksykalna, np. "kompanionowie", "familianci", "synowiec", "waćpanna", znaczeniowa, np. "siła o tym mówić" - dużo tym mówić, składniowa, przejawiająca się w okresie zdaniowym, szyku przestawnym, czasie zaprzeszłym – „Chciał był pan Skrzetuski”). Nie chcąc tworzyć wiernej kopii języka staropolskiego, pisarz skierował się w stronę czerpania z języka staropolskiego jedynie elementów pozwalających na dobrą komunikację bohaterów „Potopu” i jego odbiorców. Dlatego też nie odnajdziemy w blisko tysiącstronicowym dziele makaronizmów, zwrotów barokowych czy nadmiernego patosu.

Zastąpiono je składnią i fleksją przypominającymi siedemnastowieczny język, lecz na tyle zrozumiałymi, by tekst pozostał jasny i czytelny. Sienkiewicz nie pisał swej powieści polszczyzną siedemnastowieczną. Pisał zasadniczo polszczyzną sobie współczesną. Archaizowanie powieści polegało z jednej strony na unikaniu tych elementów polszczyzny dziewiętnastowiecznej, która w świadomości czytelnika kojarzyła się z życiem współczesnym, z drugiej na nasyceniu języka elementami słownictwa, składni i fleksji wieku siedemnastego, które w świadomości czytelnika mają wywołać iluzję czasów ewokowanych w powieści. Doskonałym przykładem popierającym powyższą tezę jest sposób mówienia Jana Onufrego Zagłoby, skonstruowanego na wzór barokowego gawędziarza Jana Chryzostoma Paska. Posługując się w zależności od sytuacji zwrotami charakterystycznymi dla przemówień, sypiąc często rubasznymi dowcipami czy sięgając po frazy żołnierskie („niech mnie kule biją”, „wziąć za szable”, „położyć mostem”), przeplatając swoje wystąpienia zwrotami łacińskimi ( "exemplum", "zalterować" - poróżnić, zaskoczyć czymś innym, od "alter" – inny) lub sięgając po wyrażenia ówcześnie uważane za wulgarne opasły staruszek staje się zatem dowodem popularności stylizacji archaicznej w Sienkiewiczowskiej „Trylogii”. (Sienkiewicz inspirował się ,,Pamiętnikami" Paska) Archaizmy w ,,Bogurodzicy" Najstarsza polska pieśń religijna, przez długi czas miała charakter hymnu narodowego. Pochodzenie pieśni (teza o autorstwie św. Wojciecha została odrzucona) nie jest jasne. Najwcześniej powstały dwie początkowe zwrotki - może w połowie, a może pod koniec XIII wieku, niewykluczone też, że dopiero u progu XIV stulecia. Bogurodzica zawiera w sobie dużo niezrozumiałych dzisiaj form wyrazowych i gramatycznych, które zaginęły bądź uległy zmianom. Archaizm leksykalny – słowo, które wyszło już z użycia. Przykłady w Bogurodzicy: zbożny, przebyt, zwolena, dziela, gospodzin Archaizm fleksyjny – słowo występuje w dawnej, nieobecnej już w polszczyźnie formie gramatycznej. Przykłady w Bogurodzicy: zyszczy, spuści, Bogurodzica, dziewica, Maryja Archaizm fonetyczny – dawne formy brzmieniowe słów. Przykłady w Bogurodzicy: Krzciciela, sławiena Archaizm słowotwórczy – słowo zostało utworzone od innego zgodnie z dawnymi zasadami słowotwórczymi. Przykłady w Bogurodzicy: bożyc Archaizm składniowy – występowanie dawnego ukształtowania składniowego, np. szyku. Przykłady w Bogurodzicy: twego dziela Bogurodzica – Jest to zrost, ponieważ doszło do zespolenia się wyrażenia: Bogu rodzica, czyli: rodzicielka (matka) Boga. Forma Bogu jest celownikiem użytym w znaczeniu dopełniacza. Ten wyraz (podobnie jak Dziewica, Maryja) został użyty w formie mianownika, mimo że ma znaczenie wołacza. Dzisiaj powiedzielibyśmy: Bogurodzico, dziewico, Maryjo. Bogiem sławiena – Stara składnia, dzisiaj powiedzieliśmy: Sławiona przez Boga lub Sławiona ze względu na Boga. gospodzina – Syn Maryi, Chrystus, został tu nazwany Gospodzinem, czyli panem. Ten nieistniejący dzisiaj rzeczownik łączy się ze współczesnymi wyrazami gospodarz, gospodyni itd. zwolena – Ten wyraz interpretuje się albo jako wybrana, albo mająca cześć. raczy – Racz. jąż – którą.

zbożny - dostatni lub pobożny przebyt - bytowanie, przebywanie, Wprowadzenie do tekstu archaizmów, zapożyczeń i cytatów służy odtworzeniu kolorytu epoki,oddaniu atmosfery epoki, stworzeniu jej realistycznego obrazu. Archaizacja przypadku oddaje prawdę o przeszłej epoce, tworzy jej prawdziwy klimat. W poezji archaizmy tworzą podniosły ton....