Romantyzm - Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie PDF

Preview

Summary

Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie epoki...

Description

Romantyzm 1. Ramy czasowe. Europa: 1789 (Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej) – 1848 (Wiosna Ludów), Polska: 1822( wydanie tomu "Poezji" Adama Mickiewicza) – 1863 (Wybuch powstania styczniowego). Wiek XIX był wiekiem romantycznej wiary w uczucie, w stwory wyobraźni, zjawy, duchy, bunt i spisek. Byt także wiekiem rewolucji przemysłowej. Wiek XIX to wiek namiętności, zupełnie inny niż wiek XX, który wstydzi się uczuć jednak rozum i nauka wcale nie umarły. Przeciwnie -postęp wiedzy ówczesnej był ogromny i wiele naszych dzisiejszych cudów techniki źródła swoje ma w romantyzmie. 2. Pojęcia Historiozofia - dziedzina filozofii, określana często mianem filozofii historii, uznawana niekiedy za samodzielna gałąź wiedzy - skupia się na refleksji nad dziejami, nad ich sensem, biegiem i celem, i próbuje ustalić ogólne prawidłowości nimi rządzące. Irracjonalizm - objawiał się wiarą w to, że świata nie można do końca poznać zmysłami i umysłem. Duże znaczenie ma też wiedza duchowa, metafizyczna. Wiara w to, że istnieje jakiś drugi świat duchów, rusałek, demonów. Mistycyzm - jest to postawa lub doktryna filozoficzno - religijna, opiera się na przekonaniu, że człowiek może kontaktować się z Bogiem przy pomocy intuicji. Romantycy głosili również taką możliwość komunikowania się z naturą i Bogiem dzięki wewnętrznemu "widzeniu" i Ludowość - w literaturze to program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w

kulturze do literatury ludowej. Dzięki ludowości, która swoje źródła czerpała z kultur słowiańskich i pogańskich, początek swój wzięła m. in. narodowa odrębność. Przedstawiciele epoki romantycznej w swoich utworach przyjęli ludową koncepcję świata, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha i siłami nadprzyrodzonymi. TRAGIZM ROMANTYCZNY - pojęcie odnoszące się do dylematów moralnych bohaterów romantycznych. Każda z podjętych decyzji doprowadzić do katastrofy. Jednakże to nie zrządzenie losu a wydarzenia dziejowe decydują o tragiczności danej sytuacji. Tragizm po praz pierwszy pojawił się już w tragedii greckiej. Został zanalizowany przez Arystotelesa w "Poetyce". Romantyczne pojęcie natury - Ważnym elementem romantycznej wizji świata była natura. Romantycy stworzyli nowy sposób myślenia o niej, nową jej koncepcję. Odrzucili oświeceniowe poglądy traktujące naturę, jako wyregulowany mechanizm. Rozumieli ją natomiast jako byt pierwotny, jako twór tajemniczy, uduchowiony, wiecznie żywy. Odkryli tzw. „duszę natury”. Typy bohaterów romantycznych: bohaterem bajroniczny – buntownik, który swym postępowaniem wyrażał protest przeciw panującemu porządkowi społecznemu i zasadom moralnym. Bohater bajroniczny to człowiek: o charakterystycznym posępnym wyglądzie, o obliczu uwiędłym i mrocznym; o obsesyjnej psychice; cechujący się mizantropią (niechęcią do ludzi jako do gatunku ludzkiego); 1 który ma wiele do ukrycia, mający za sobą tragiczne doświadczenia, uciekający przed

konsekwencjami mrocznego uczynku; wyobcowany ze środowiska, indywidualista, wywyższający się ponad innych ludzi, zbiorowość, stojący ponad wszelkimi zasadami, więziami czy powinnościami. Np. Konrad z III części dziadów Bohater werteryczny - typ bohatera romantycznego, jednak wykreowany nieco inaczej. Typ ten wziął początek i nowi nazwę od bohatera powieści Goethego, zatytułowanej "Cierpienia młodego Wertera". człowiek o wybujałej wyobraźni oraz nadwrażliwej uczuciowości; samotnik, doświadczający silnego zranienia z reguły na tle miłosnym; człowiek cierpiący na chorobę wieku - weltschmerz (rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne, nazywane bólem świata; buntownik przeciwko niesprawiedliwym prawom, konwencjom, obyczajom i normom moralnym; zagubiony i zraniony bohater nie umiejący poradzić sobie ze sobą i odkrywanymi sprzecznościami, który ostatecznie kończy życie samobójstwem. bohater renejski - to typ bohatera romantycznego powstały we Francji, to również romantyk, cierpiący na "chorobę wieku", pałający niechęcią do życia, znudzony własną biernością i rozczarowany rzeczywistością. Taki rodzaj bohatera pojawiał się już w twórczości Jana Jakuba Rousseau Musseta ("Spowiedź dziecięcia wieku") czy Wiktora Hugo ("Nędznicy") 3. Sztuka romantyczna Architektura Malarstwo

Architektura romantyzmu wyrosła z fascynacji gotykiem i naturą. Co ważne, romantyzm nie jest osobnym stylem w sztuce, ale pojawia się w różnych epokach niosąc ze sobą zainteresowanie tym, co dysharmonijne, nietypowe i oddziaływające na wyobraźnię. Jeżeli chodzi zaś o architekturę romantyzmu jako konkretnej epoki historycznej, należy pamiętać, że miała ona charakter budowli przede wszystkim prywatnych, rzadziej natomiast sięgano po rozwiązania romantyczne w projektowaniu przestrzeni publicznej. Z pewnością najważniejszymi formami architektonicznymi były zamki, kościoły i ogrody, niejednokrotnie tworzące rozbudowane kompleksy parków. Rozwój neogotyku i orientalizmu. Np. Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu Najistotniejszą cechą tej twórczości jest zainteresowanie metafizyką. Wszystko, co staje się przedmiotem malarstwa romantycznego, mapodłoże duchowe: natura, kultura, człowiek. Obrazy te posiadają najczęściej dynamiczną, żywą kompozycję. Cechuje je nasycenie gwałtowną uczuciowością. Często przedstawia się tu sceny patetyczne, a bohaterami malarstwa romantycznego są wojownicy o wolność, marzyciele i postaci niejednoznaczne. Ważną rolę odgrywa nastrojowość, symbolika natury i ideowość. Istotne są tu indywidualna wyobraźnia artysty, fantazja i odwoływanie się do treści podświadomych. Głównym środkiem wyrazu staje się wyrazista, często kontrastowa kolorystyka. Rzeźba Charakteryzując rzeźbę okresu romantyzmu, należy pamiętać, że rzadko kiedy stanowiła ona całość samą w sobie, natomiast najczęściej występowała w określonym kontekście: w ogrodzie, parku, na placu lub zdobiła część budowli architektonicznej. Ważne zatem były w rzeźbie romantycznej cechy takie, jak dynamizm formy, operowanie alegorią i symbolem, odwoływanie się do tematyki wolnościowej i

rewolucyjnej. 4. Biografia Mickiewicz Adam - żył w latach 1798-1855. Jeden z największych poetów polskich, uznawany za jednego z polskich wieszczów. Urodził się w Zaolziu koło Nowogródka na Litwie. Ważnym w jego życiu wydarzeniem była śmierć ojca w 1812 roku, z powodu której przyśpieszyło się jego dorastanie emocjonalne. Młody Adam uczęszczał do szkoły Szkoły Powszechnej w Nowogródku, po jej ukończeniu poszedł na Uniwersytet Wileński, gdzie studiował filologię, historię i literaturę. Właśnie na tym uniwersytecie ukształtował się drugi etap w życiu poety. Zaczęły powstawać pierwsze utwory takie jak: : "Oda do młodości", "Pieśń filaretów" oraz II część "Dziadów". Właśnie w tym czasie Mickiewicz poznał Marylę Wereszczakówne, do której miłość znacznie wpłynęła na jego twórczość. W 1823 roku Organizacja Filomatów , do której należał poeta została zdekonspirowana przez wojska rosyjskie. Ostatecznie wszyscy jej członkowie zostali zesłani na Syberię. Właśnie tam rozpoczął się kolejny okres w życiu polskiego wieszcza, powstały utwory takie jak: Sonety Krymskie i Konrad Wallenrod. Poeta dużo, aż ostatecznie osiedlił się w Dreźnie, gdzie powstała III część Dziadów. Pod koniec życia zamieszkał w Paryżu. Tam ożenił się i miał dzieci. Tuż przed śmiercią napisał ostatnie dzieło "Pana Tadeusz". Zmarł w 1855 roku w Konstantynopolu. 5. Ballady i romanse Oda do młodośći – treść i problematyka książka

Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, Konflikt pokoleń w utworze - Wiersz Adama Mickiewicza jest uwzniośleniem młodości Motyw lotu – motyw odwołujący się do mitu o Ikarze, który stracił życie pragnąc wznieść wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. ukazanej przez podmiot liryczny jako symbol wielu pozytywnych wartości i postaw, takich jak chęć działania, wzajemna współpraca, przyjaźń czy dążenie do wolności. Kontrastem dla młodości staje się konserwatyzm oświeceniowców, wobec którego buntuje się podmiot liryczny. W „Odzie do młodości” mamy więc do czynienia ze starciem pokoleń literackich oświeceniowców i romantyków. się ku słońcu, symbolizuje dążenie człowieka do ciągłego pokonywania ograniczeń oraz poszerzania własnych możliwości. Romantyczność - treść i problematyka książka Ballada – gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, Fantastyka – pojęcie jest szczególnym ukształtowaniem świata przedstawionego, które Etyka ludowa - Jednym z najważniejszych motywów literatury romantycznej, jest Motyw winy i kary - Mickiewicz, pisząc ballady, opierał się na wierzeniach i podaniach emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. Romantyczna ballada nawiązuje jednak do ludowych Wkrótce ballada stała się ulubionym gatunkiem poetów. Jej romantyczna forma wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. polega na wprowadzeniu do niego zjawisk, postaci i wydarzeń powszechnie uznawanych za sprzeczne z naturalnym porządkiem rzeczywistości. z pewnością kwestia moralności. Związane jest to w dużej mierze z tym, że poecie

romantycznie w swych utworach nawiązywali do kultury ludowej, a kultura ta bardzo mocno związana z pogańskimi obrzędami i wierzeniami oraz różnego typu zabobonami, w dużej mierze podejmowała problematykę etyczną. Była to chociażby kwestia przysięgi i nienaruszalności jej postanowień, które zawsze bardzo mocno, karane były w razie jej zerwania. Również kwestia dobroci człowieka i umiłowania bliźniego, miały nie małe znaczenie dla ludowej świadomości. ludowych. Znalazło to odbicie we współistnieniu świata ludzi żywych, realnego, ze światem ponadnaturalnym, pełnym zjaw, upiorów i duchów oraz w specyficznym, ludowym poczuciu moralności i sprawiedliwości: dobro musi zatriumfować nad złem, a zło zawsze jest ukarane. 6. Sonety Krymskie wybór – treść i problematyka książka Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z Pejzaż romantyczny – w "Sonetach krymskich" pejzaż jest orientalny. Piękny, dziewiczy, Pielgrzymowanie - wielu poetów, ale i ich bohaterów literackich, ukazanych jest podczas Orientalizm – szczególnie utrwalona w kulturze Zachodu forma egzotyzmu polegająca na Motyw wędrówki - W sonecie "Burza" podróżny jest bardzo bliski koncepcji bohatera 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach. Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. monumentalny, a jednak wzbudzający u człowieka strach ("Burza"), zadumę, zagubienie w bezkresie stepów ("Stepy Akermańskie"), swoim dynamizmem potęguje niepokój, wyraża ludzkie obawy, złe stany emocjonalne, nieodgadnione sfery życia. podróży. Czasem jest to podróż dosłowna, a czasem podróż do wnętrza siebie. Istotny jest jednak sam fakt, że większość poetów, którzy tworzyli w romantyzmie, musiała udać się na emigracje, co istotnie wpłynęło na ich twórczość.

uzewnętrznieniu i akcentowaniu w tworach kultury fascynacji kulturami Wschodu, zwłaszcza hinduską, japońską, arabską, perską, chińską. bajronicznego. Doświadczony przez cierpienie i troski, zmęczony życiem i samotny, niczego już nie pragnie i nie oczekuje. Nie zależy mu nawet na uniknięciu katastrofy. 7. Liryki lozańskie – grupa wierszy Adama Mickiewicza, napisanych w latach 1839–1840 podczas pobytu poety w Lozannie. Nad wodą wielką i czystą Podmiotem lirycznym w wierszu pt. (Nad wodą wielką i czystą...) najprawdopodobniej jest autor. Opisuje on nadchodzącą burzę nad górskim jeziorem. "[...] Błysnęło wzdłuż i grom ryknął I woda tonią przejrzystą Odbiła światło, głos zniknął." Ukazuje wtem ogromną potęgę jaką posiada to zjawisko naturalne. Poeta przez utwór (Nad wodą wielką i czystą...) usiłuje uświadomić każdemu, że przeznaczenia nie możemy zmienić. Tak samo jak skały. "Skałom trzeba stać i grozić". Ich funkcją jest stanie i grożenie. Nie jesteśmy w stanie zmodernizować naszego losu. Autor przekonał się ,o tym i dlatego postanowił pełnić taką rolę w swoim życiu jaka została mu nadana. "Mnie płynąć, płynąć i płynąć". Liryka osobista - liryka w której podmiot liryczny jest utożsamiany z autorem. Wywód jest traktowany w jakimś stopniu jak liryczna spowiedź, ponieważ osoba mówiąca w wierszu wypowiada się bardzo personalnie, możemy z jej słów dowiedzieć się, jaki ma stosunek na dany temat, jak czuje, jak myśli. 8. Dziady część III – tekst i opracowanie książka Dramat ukształtowany w romantyzmie, który zrywa z klasycznymi wyznacznikami Przemiana bohatera romantycznego - W prologu III cz. Dziadów widzimy więźnia, który

gatunku, a więc z zasadą trzech jedności, chronologią akcji, zamkniętą kompozycją oraz stylistyczną jednolitością W dramacie tym łączy się różnorodne estetyki: realizm z fantastyką, tragizm z komizmem. Przebieg akcji często ma charakter achronologiczny, jak np. w „Dziadach” Mickiewicza. Kompozycja dramatu romantycznego jest otwarta i epizodyczna .Bohater najczęściej łączy w sobie cechy nieszczęśliwego kochanka i buntownika. Przykładami dramatu preromantycznego są „Dziady” Adama Mickiewicza, „Kordian” Juliusza Słowackiego i „Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego. w półśnie rozważa swój stan ducha. O jego duszę walczą dobre i złe moce. Domyślamy się z jego wypowiedzi, że jest nim Gustaw z VI cz. Dziadów, który przeistacza się z nieszczęśliwego kocanka w świadomego swojej siły bohatera narodowego. Moment przemiany zostaje przez Mickiewicza bardzo wyraźnie wyeksponowany wtedy kiedy więzień wypisuje na murze znane słowa: tu zmarł Gustaw i narodził się Konrad. Tę scenę należy interpretować w ten sposób, że bohater odrzuca koncentrowanie się na swoich sprawach osobistych i w świadomym wyborze zwraca się ku sprawom narodu. Prometeizm i mesjanizm w utworze Mickiewicza Prometeizm to poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu. Nazwa ów pojęcia odnosi się do Prometeusza, który z miłości do ludzi wykradł bogom ogień, czym naraził się na ich gniew i straszliwe cierpienia. Został przykuty do skały Kaukazu. Orzeł wyjadał mu wątrobę, która stale odrastała. Prometeuszem kierowała miłość, dzięki której był zdolny do największych poświęceń. Podobną postawę reprezentuje Konrad. Pragnie on szczęścia narodu. Postanawia walczyć samotnie. Czuje się odpowiedzialny za los ojczyzny, utożsamia się z nią. Zdaje sobie sprawę z tego, iż musi zerwać z dotychczasowym życiem, musi przestać skupiać się na sobie i na swoich emocjach. Zmiana imienia jest zaprzysiężeniem wierności nowej idei. Konrad odrzuca przeszłość, nie może rozpraszać

się tym, co już było. .Mesjanizm to teoria, która głosi wyjątkowe posłannictwo jakiegoś narodu. Mesjanizm narodowy zawarty w "Widzeniu Księdza Piotra" zasługuje na szczególną uwagę. Zakonnik widzi dzieje Polski ułożone na wzór dziejów Chrystusa. Cierpienie polskiego narodu ma zbawić inne ludy. Zakonnik widzi też naród polski, który dźwiga krzyż (ramiona krzyża to zaborcze państwa), ma bowiem zostać ukrzyżowany. Gal (Francus) umywa ręce od cierpienia Polski, Rakus (Austriak) poi ją octem, Borus (Prusak) żółcią, a Moskal przebija jej bok (znak ciosu, jakim było powstanie). Naród polski opłakiwany jest przez Matkę Wolność, która kojarzy się z Maryją przeżywającą cierpienia Syna. Trzecia wizja Księdza Piotra to prorocza wizja zmartwychwstania i wniebowstąpienia Polski. Nadzieja, że cierpienie ojczyzny nie pójdzie na marne, że Polskaodrodzi się, miała podtrzymywać na duchu Polaków, załamanych klęską powstania. Ocena i obraz polskiego społeczeństwa Ocena polskiego społeczeństwa miała miejsce w scenie "Salon warszawski". Przedstawia ona towarzystwo zebrane przy stoliku, na które składa się arystokracja- modne damy, wojskowi, urzędnicy, pijący herbatę i zajmujące się zabawą. Przy drzwiach natomiast ulokowani są skromni ,młodzi patrioci oraz dwóch starszych Polaków. Te dwa odmienne towarzystwa rozmawiają na zupełnie inne tematy. Dla młodych patriotów tematem do konwersacji staje się sytuacja polityczna na Litwie oraz w Polsce, czyli wywózki, przesłuchania ludzi. Ważna jest dramatyczna historia Cichowskiego. Elita zebrana przy sole z kolei rozmawia o nieudanym balu oraz wyjeździe Nowosilcowa, który był znienawidzonym przez Polaków, namiestnikiem carskim w ich ojczyźnie. Nieudany bal był obiektem ich krytyki i jednocześnie żałowali , że nie ma już Nowosilcowa, który był mistrzem w organizowaniu przyjęć. Innym tematem staje się też poezja, która jest

wartościową ,w mniemaniu dam , jeśli jest francuska. Polska poezja jest pogardzana przez nich. Patrioci są innego zdania co do roli poezji, która ich zdaniem powinna traktować o historii, dramacie losów Polski, sławić takich bohaterów jak Cichowski. Zestawienie tych dwóch różnych ugrupowań towarzyskich, ukazuje ich kontrast. Z jednaj strony znajdują się arystokraci, jako elita kraju i postawieni w opozycji do nich młodzi patrioci. Martynologia ukazana w dziadach - Martyrologia to obraz ukazujący cierpienie człowieka i tragizm sytuacji, w której się znalazł. Martyrologia III części „Dziadów” polega na beznadziejności sytuacji w jakiej znalazł się Mała improwizacja - Konrad, figura romantycznego poety, pod wpływem chwili, jej Wielka improwizacja - Wielka Improwizacja stanowi „serce” Dziadów cz. III. To wielki Motyw poety Motyw snu Motyw samotności naród polski. Z jednej strony terror i okrucieństwo carskiego aparatu władzy, z drugiej zaś całkowity brak sprzeciwu tej sytuacji ze strony elit politycznych i literackich. Młodzież polska cierpi prześladowania, ale do końca jest nieugięta. Zdaje sobie jednak sprawę z beznadziejności swojej sprawy, rozumie, że na nic zdadzą się wszelkie zabiegi ku niepodległej Polsce, jeśli nie będzie pomocy ze strony arystokracji. Nie potrafi jednak spokojnie przyglądać się ich układom z wrogiem. nastroju, a także z wielkiej miłości do ojczyzny i z patriotycznego obowiązku, w sposób bardzo emocjonalny i patetyczny wygłosił swą sławną mowę – nazywaną Małą Improwizacją. Sformułował on w niej swój profetyzm (profetyzm – jest to zdolność przewidywania przyszłości, prorokowania) chcąc przekazać światu, iż stał się prorokiem

głoszącym przyszłość swojego narodu. W tym celu wzniósł się ponad ludzkość w postaci orła. (orzeł – motyw często wykorzystywany w literaturze epoki, symbolizujący siłę, odwagę, godność, waleczność). wybuch sił imaginacji głównego bohatera. Sił, za pomocą których pragnie zmierzyć się z mocą Boga. Jest jednocześnie buntem jednostki w obliczu niesprawiedliwości i cierpiącego narodu, zmieniającym się w przypływie gniewu w bunt przeciwko Stwórcy. Poetą jest Konrad w III części Dziadów. Sądzi, że jego siła bierze się ze zdolności tworzenia pieśni i jest równa boskiej. Sen jest bardzo ważną częścią życia bohaterów Dziadów cz. III. Podczas snu ich dusze przenoszą się w sferę metafizyczną. Nad śpiącymi bohaterami złe i dobre moce toczą walkę o ich dusze. Konrad jest samotnym poetą. Jego poezji nie rozumieją ludzie. Gustaw jest samotnikiem z wyboru – ucieka przed ludźmi, by w odizolowaniu rozpamiętywać utratę kochanki. 9. Pan Tadeusz – tekst i opracowanie książka Epos, epopeja - dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów Nowy typ bohatera romantycznego - Postać Jacka Soplicy uchodzi za nowy typ bohatera Sakralizacja ojczyzny - świat w Panu Tadeuszu został poddany zatem zabiegowi na tle ważnych wydarzeń historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na starożytnym Wschodzie. romantycznego. Pierwszy etap, młodość bohatera, odbiega od schematu. Jacek jest zawadiaką, hulaką, bierze udział w sejmikach: zupełnie nie pasuje do portretu uduchowionego, wrażliwego poety. Lecz miłość Jacka do Ewy Horeszkówny jest nieszczęśliwa. Uczucie nie może być zrealizowane przez małżeństwo - zostaje zerwane przez ojca Ewy. W życiu Jacka Soplicy dokonuje się metamorfoza po przypadkowym

zabójstwie Horeszki. Bohater przemienia się w księdza Robaka (przeistoczenie podkreślone zmianą imienia). Jako ksiądz Robak nosi wiele cech romantycznych. Przypomina bohatera bajronicznego. Teraz jest samotny, waleczny, tajemniczy, jest bojownikiem o sprawy kraju, działa w ukryciu. Lecz nie jest sam, nie bierze całej idei wyzwolenia na siebie, jest jednym z wielu emisariuszy. Poza tym nietypowa jest też skromność księdza Robaka, nie ma tu cienia wywyższania się, przeciwnie...