Świętoszek Moliera - Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie PDF

Preview

Summary

Notatki i materiały przygotowujące do matury z języka polskiego - opracowanie lektury...

Description

"Świętoszek" Moliera Charakterystyka bohaterów: Tartuffe, czyli Świętoszek - pojawia się dopiero w III akcie komedii, mimo tu z rozmów kolejnych członków rodziny Orgona orientujemy się w skutkach jego obłudnych działań. Cała rodzina jest skłócona - Orgon i jego matka (pani Pernelle) z łatwością dają sobą kierować Świętoszkowi, który ma na nich nieograniczony wpływ. Pani Pernelle poucza nie tylko wnuki, ale także synową (Elmirę), z góry zakładając ich negatywne zachowanie. Orgon już postanowił wydać córkę (Mariannę) za Świętoszka i w ten sposób wprowadzić go do rodziny. Elmira, Marianna i Damis są w bardzo trudnej sytuacji. Do tej pory stanowili szczęśliwą, kochającą się rodzinę, teraz, choć wciąż żywią do Orgona ogromny szacunek, nie zgadzają się z jego wolą. Właśnie do tego doprowadził Tartuffe. Jest tu mężczyzna w średnim wieku, pozbawiony uroku osobistego, o prawdopodobnie mało atrakcyjnym wyglądzie (w sc. 2. aktu III. dobitnie wyraża się o nim Doryna, pokojówka Elmiry), ale za to obdarzony niebywałą umiejętnością przekonywania i niepospolitym tupetem. Jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny, a podstawową jego cechą jest obłuda. W imię fałszywie pojętych chrześcijańskich zasad Tartuffe niemal rozbija rodzinę i doprowadza Orgona do nędzy. Co ważne, Świętoszek potrafi wybrać osoby, które z łatwością ulegają jego wpływowi, a do pozostałych (zwłaszcza Marianny i Damisa oraz pokojówek) nabiera zdecydowanie wrogiego nastawienia i stara się je przedstawiać w możliwie najgorszym świetle. Doskonale udaje osobę pobożną, przestrzegającą zasad religijnych, dba o wszystkie drobiazgi: „pod obranem, / Złóż moją dyscyplinę z włosienicą razem” mówi do swego służącego, a Dorynie każe zakryć dekolt, który może „duszy spokój... zmącić”. Zachowuje posty, umartwia się, żarliwie modli, prawi gorące kazania, rozprasza religijne wątpliwości bliźnich, słowem pozuje na człowieka głęboko religijnego, autorytet w sprawach wiary i przykład jednostki, która poświęca życie Bogu i bliźnim. W rzeczywistości Tartuffe jest dewotem i hipokrytą, a kiedy zmusza go do tego sytuacja, zrzuca maskę męża opatrznościowego rodziny i odkrywa oblicze bezwzględnego oszusta. Tylko przytomność umysłu Elmiry, jej prawdziwa miłość do Orgona oraz uczciwość i wierność wzorowej żony doprowadza do zdemaskowania prawdziwych zamiarów Świętoszka. Natomiast sprawny aparat sprawiedliwości pozwala unieszkodliwić człowieka tak niebezpiecznego, jak Tartuffe. Sam Molier tak pisał o Tartuffie: „...nie mówi ani słowa, nie spełnia ani jednego uczynku, który by nie malował charakteru niegodziwca, a nic uwydatniał przymiotów prawdziwie zacnego człowieka, będącego jego przeciwstawieniem”. Słowa te dopełniają charakterystyki Świętoszka jako człowieka przewrotnego, mistrza mistyfikacji, genialnego oszusta i bezwzględnego niegodziwca. Orgon - przeciętny, francuski mieszczanin, do chwili pojawienia się w jego domu Świętoszka jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o dobro swoich bliskich. Wystarczy jedna osoba aby życie i światopogląd Orgona uległy drastycznej zmianie. Okazuje się być ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym człowiekiem, który potrafi zaryzykować szczęściem własnej rodziny, jeśli tylko umiejętnie się nim pokieruje. Tartuffe ma na Orgona nieograniczony wpływ. Dochodzi do tego, że Orgon traktuje Świętoszka jako osobę najważniejszą w swoim życiu, bliższą niż żona i dzieci. Daje

się zaślepić, dawniej był człowiekiem pobożnym, teraz staje się dewotem. Kiedyś prawdopodobnie ostrożnie oceniał ludzi, jego brak umiejętności odgadnięcia prawdziwego charakteru Świętoszka dowodzi skrajnej łatwowierności Orgona. Staje się przy tym nieufny i podejrzliwy wobec najbliższych, które to cechy wypielęgnował w nim właśnie Tartuffe. Orgon pozwala sobą manipulować, wydaje się nie mieć własnego światopoglądu i własnych przekonań i to są jego najważniejsze wady. Bardzo pragnie, aby ktoś przedstawił mu właściwy, doskonały „program życiowy” i właśnie to wykorzystuje Tartuffe, który przyjmuje rolę nauczyciela i mistrza. Orgon sam wprowadził Świętoszka do swego domu, więc jest współwinnym rodzinnego nieszczęścia. Molier kończy komedię sceną, w której Orgon wraca do roli ojca rodziny, niestety osobiście bohater niewiele się do tego przyczynił. Pani Pernelle - matka Orgona, jako osoba najstarsza w rodzinie cieszy się szacunkiem i miłością. Niestety i ona ulega niszczącemu wpływowi Tartuffe'a. Budzi się w niej dewocja, używa swego autorytetu w złych celach - poprawia, poucza, gani tymczasem ona sama potrzebuje kogoś, kto pomógłby jej właściwie ocenić obłudnika, jakim jest Świętoszek. Pod wpływem Tartuffe'a staje się fanatyczna, zaślepiona, bezkrytyczna. Elmira - wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku kobieta, która docenia wartość własnego małżeństwa i nie daje się uwieść obłudnemu Świętoszkowi. W przeciwieństwie do męża, natychmiast właściwie ocenia charakter Tartuffe'a i konsekwentnie dąży do zdemaskowania jego niecnych zamiarów. Jest odważna, sprytna, przebiegła. Ma swój kobiecy honor, kieruje się czystymi zasadami moralnymi, dlatego tak razi ją sztuczne, udane zachowanie Tartuffe'a. Troszczy się o los dzieci widząc, że mąż chce doprowadzić do nieszczęścia. Odważnie rozmawia ze Świętoszkiem o jego zamiarach ożenku z Marianną. W końcu nie waha się przed uczestnictwem w podstępu, aby Orgon wreszcie poznał prawdziwe oblicze Tartuffe'a. Damis - syn Orgona kocha i szanuje ojca, ale widzi jego zaślepienie i otwarcie się buntuje przeciwko wszechwładzy Świętoszka w ich domu. Efektem jest wydziedziczenie go przez ojca, co w ówczesnych czasach równa się pozostawieniu syna bez środków do życia. To właśnie Damis odkrywa zamiary Tartuffe'a wobec Elmiry (przypadkowo słyszy ich rozmowę) i natychmiast podejmuje decyzję o zemście. Niestety ojciec odtrąca go i gdyby nie szczęśliwy zbieg okoliczności (aresztowanie oszusta) los Damisa mógłby być bardzo smutny. Marianna - córka Orgona, zakochana w Walerym, jak każda młoda dziewczyna głęboko przeżywa pierwszą miłość, dlatego decyzja ojca o jej związku z Tartuffe'em jest dla niej niezrozumiała i bolesna. Córka traci zaufanie i szacunek do ojca. Spostrzega, że nie jest już dla niego ważna, liczy się przede wszystkim jej przyszły mąż - Świętoszek. Dlatego Marianna nie ma żadnych oporów przed otwartą walką z Tartuffe'em, którego nienawidzi. Doryna - pokojówka Elmiry, wzór służącej - przywiązana do Elmiry i Orgona, wierna, uczciwa, dba o dobro całej rodziny. Przez cały czas zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe'a, otwarcie z niego drwi (co jest powodem gniewu Orgona i jego matki), potrafi zdemaskować jego obłudę i szydzić z jego udawanej pobożności. Jej zdanie wyraźnie liczy się w domu Orgona. Doryna nie jest już młodą dziewczyną. Dojrzałość i doświadczenie pozwalają jej otwarcie rozmawiać z Orgonem na temat Świętoszka, mówi wprost i ma większą siłę przekonywania niż Elmira. Za wszelką cenę stara się odwieść Orgona od planów małżeństwa Marianny z Tartuffe'em. Doryna ma tupet i nie waha się przed dosadnym

wyrażaniem swych myśli. Pociesza Mariannę, stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest osobą mądrą, szlachetną. Typy komizmu w "Świętoszku": Komizm sytuacji: - Ukrycie się Orgona pod stołem, aby przekonać się o jego złych zamiarach i udawanej pobozności - Orgon klęczacy przed Tartuffem - Pernelle uderza swoją służącą w twarz Komizm słowny: - Rozmowa między Orgonem, a Doryną (służąca kończy wypowiedzi swojego pana) - Orgon nie wypytuje się o żone i nazywa Tartuffe'a biedaczkiem Komizm postaci: - Gesty i słowa Orgona są przejaskrawione, słowa do Tartuffe'a: "Ty mnie nie opuścisz, o me życie chodzi" - Tartuffe wypowiada się z pogardą o Orgonie Komizm - kategoria estetyczna, odnosząca się do zjawisk w życiu, które u obserwatora lub uczęstnika wywołują reakcję śmiechu. Oddziaływaniu estetycznemu komizmu towarzyszą bardzo często cele dydaktyczne. Arcydzieło komedii obyczajowej i charakterów: 1. Komedia - gatunek wywodzący się ze starożytnej Grecji (Małe Dionizje, w porze jesiennej, radosne pochody połączone ze śpiewem). Na początku komedia nie była zbyt ceniona (uważano ją za gorszą literaturę przeznaczoną dla gawieci. Z czasem została nobilitowana. 2. Trzech najwybitniejszych komediopisarzy w starożytności: - Arystofanes - komedie o charakterze politycznym i obyczajowym, np. "Ptaki", "Żaby" - Plaut - komedie pomyłek (prymitywna fabuła) - Terencjusz - rzymski dramaturg, specjalista od komedii łzawej 3. Od połowy XVI w. istniała komedia dell'arte, czyli komedia włoska, improwizowana (aktorzy trzymali się szkicowego scenariusza, tworzyli własne dialogi, występowali w maskach zasłaniających górna część twarzy oraz w kostiumach; postaci się powtarzały błazen Arlekin i pokojówka Kolombina). 4. Odrodzenie/barok - William Szekspir 5. Podział komedii ze względu na dominantę kompozycyjną: - charakterów - podporządkowanie się ukazaniu psychiki postaci, np. "Skąpiec" - sytuacyjne - pełno w nich intryg, akcja toczy się szybko i ma zaskakujący koniec, np. "Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry - obyczajowe - ukazują obyczaje pewnej zbiorowości, np. "Moralność pani Dulskiej" - polityczne - przedstawiające działalność pewnych stronnic politycznych, np. "Powrót posła" Ursyna Niemcewicza 6. "Świetoszek" to komedia uniwersalna i ponadczasowa: - ostrzega przed fałszywymi prorokami i przyjaciółmi (ktoś może być obłudny, żerować na naiwności) - obnaża zakłamanie

- ukazuje problemy rodzinne 7. "Świętoszek" jako komedia obyczajowa: - życie mieszczaństwa francuskiego w XVII w. (fanatyzm religijny) 8. "Świętoszek" jako satyra społeczna: - piętnuje fałszywą pobożność, dewocję, obłudę i zakłamanie życia publicznego i obyczajowego - oskarżenie rzucone całemu systemowi wartości moralnych, które pozwalaja oszustom żerować na ludzkiej naiwności Mistrzowskie kreacje obłudy i slepej dewocji - charakterystyka porównawcza Świętoszka i Orgona: Świętoszek potrafi udawać, że jest pobozny i biedny, posiada urok osobisty, natomiast Orgon jest naiwny i bezwzględnie ufa Tartuffowi. Potrafi się nabrać, że Świętoszek ma dobre intencje. Wierzy, że jest pobożnym biedakiem. Świętoszek wykorzystuje dobre serce Orgona i powoli przejmuje cały jego majątek. W końcu Orgon przekonuje się o dewocji i złych intencjach Tartuffe'a i bardzo żałuje, że przyjął go pod swój dach. Przebieg wydarzeń: Akt I 1. Pani Pernelle (matka Orgona) krytykuje domowników i poucza ich, że powinni naśladować pobożnego Tartuffe'a. 2. Pojawia się gospodarz domu, Orgon, który troskliwie wypytuje o zdrowie Tartuffe'a, nie interesując się osobami członków własnej rodziny. 3. Podczas rozmowy z Kleantem (swoim szwagrem) Orgon wychwala zalety Świętoszka. Akt II 1. Orgon informuje Mariannę (swoją córkę), że ma poślubić Świętoszka. 2. Słysząc to Doryna (służąca Elmiry) w rozmowie z Orgonem wytyka mu brak rozsądku i bezmyślność postępowania. 3. W rozmowie z Marianną Doryna zarzuca jej bierność i zgodę na niechciane małżeństwo. Marianna jest w rozpaczy, Doryna obiecuje nie dopuścić do realizacji planów Orgona. 4. Marianna rozmawia ze swoim ukochanym, Walerym, który zarzuca jej brak zdecydowania; narzeczeni się kłócą. Sprzeczkę przerywa Doryna, która poucza ich, że powinni raczej zastanawiać się w jaki sposób nie dopuścić do małżeństwa Marianny ze Świętoszkiem. Akt III 1. Damis (syn Orgona) jest oburzony postępowaniem ojca; słysząc od Doryny, że Świętoszek ma się spotkać z Elmirą (jego matką), młodzieniec postanawia ukryć się i podsłuchać ich rozmowę. 2. Podczas spotkania Tartuffe próbuje uwieść Elmirę. Jego zamiary komplikuje opór Elmiry i niespodziewane wtargnięcie Damisa. 3. Damis informuje o wszystkim Orgona, ten jednak daje się zwieść fałszywej pokorze i pobożności Świętoszka, wybucha gniewem i wydziedzicza syna. Akt IV 1. Kleant próbuje przekonać Tartuffe'a, aby skłonił Orgona do przebaczenia synowi. Świętoszek nie zgadza się. 2. Marianna błaga ojca, by nie nakazywał jej ślubu ze znienawidzonym Świętoszkiem. 3. Widząc upór męża Elmira postanawia podstępem ujawnić prawdziwy charakter Tartuffe'a: aranżuje spotkanie ze Świętoszkiem i udaje przychylność wobec niego. Orgon jest oburzony. Wypędza obłudnika z domu.

4. Tymczasem to Tartuffe grozi Orgonowi, okazuje się, że należy do niego cały dom i majątek rodziny, a także ważne dokumenty mogące skompromitować Orgona. Akt V 1. Rodzina Orgona w niebezpieczeństwie. Do domu przybywa Pan Zgoda z nakazem opuszczenia domu przez Orgona i całą rodzinę. 2. Przybywa Walery z wiadomością, że Tartuffe ujawnił kompromitujące Orgona dokumenty. Orgon powinien opuścić miasto, w przeciwnym wypadku zostanie aresztowany. 3. Pojawia się Tartuffe z żołnierzami, aby aresztować Orgona. Okazuje się jednak, że książę rozpoznał w Świętoszku groźnego przestępcę, dlatego to Tartuffe zostaje uwięziony. Szczęśliwemu zakończeniu sprzyja fakt, że książę, roztropny i mądry władca, unieważnił kłopotliwe dokumenty. Krótkie Streszczenie Tartuffe swą pokorną z pozoru postawą szybko zdobywa sympatię i zaufanie Orgona. Ma wpływ na każdą jego decyzję. Domownicy krytycznie odnoszą się do postępowania Świętoszka, dostrzegają jego obłudę i hipokryzję, jedynie pan domu i pani Pernelle są nim zachwyceni. Orgon łamie obietnicę daną swej córce Mariannie, która miała wyjść za mąż za Walerego, i postanawia wydać ją za Tartuffe'a. Dziewczyna jest zrozpaczona, nie buntuje się przeciw ojcu, szuka pomocy u Doryny. Walery dostrzega bierną postawę ukochanej, Marianna tłumaczy to posłuszeństwem ojcu. Przeciw biernej postawie Orgona wobec Świętoszka buntuje się Damis. Widzi Świętoszka zalecającego się do Elmiry, żony Orgona, która próbuje nakłonić go do rezygnacji z małżeństwa z Marianną. Damis donosi o prawdziwym obliczu Tartuffe'a ojcu. Orgon, uprzedzony przez Świętoszka o domniemanym spisku Damisa, nie wierzy synowi, wyrzuca go z domu, a cały majątek przepisuje Świętoszkowi. Zaślepiony Orgon nie zważa przestrogi Kleanta, brata Elmiry, ani na błagania proszącej o litość Marianny. Wreszcie Elmira postanawia narazić się na zaloty Tartuffe'a, by przekonać męża o jego intencjach. Orgon kryje się pod stołem. Świętoszek w sprowokowanej przez Elmirę rozmowie odsłania swoje prawdziwe oblicze. Orgon jest oburzony, postanawia wyrzucić Świętoszka z domu. Tartuffe ostrzega jednak, że dom nie jest już własnością Orgona. Orgon jest zrozpaczony, tym bardziej, że powierzył Świętoszkowi dokumenty obciążające go przed królem. Przybywa pan Zgoda, który nakazuje rodzinie Orgona opuścić dom. Na szczęście pojawia się oficer gwardii, który aresztuje Świętoszka na rozkaz sprawiedliwego księcia....