EZP - r.14 - pomoc psych., psychoterapia, specyficzne problemy, na odległość PDF

Preview

Summary

Notatki 2...

Description

ETYKA ZAWODU PSYCHOLOGA ROZDZIAŁ 14 UDZIELANIE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

 Pomoc psychologiczna człowiekowi cierpiącemu – podstawowe zadanie psychologa, zapisane we wszystkich kodeksach etyki zawodowej.  Oczekiwania względem psychologa – badania wskazują, że ludzie postrzegają psychologa jako profesjonalistę udzielającego wsparcia w trudnych życiowo sytuacjach czy podejmującego działania terapeutyczne. Najczęściej wymieniane sytuacje trudne, w których oczekuje się pomocy psychologa: konflikty rodzinne, nerwice, zaburzenia psychiczne, problemy zw. z nadużywaniem alkoholu. Psychoterapia postrzegana jest jako pomoc ludziom cierpiącym, którzy nie są w stanie pomóc sami sobie.  Jakkolwiek zawód psychologa jest potocznie utożsamiany z udzielaniem pomocy cierpiącym, a właściwie z psychoterapią, to wiedza nt. tej formy działalności profesjonalnej jest niewielka. 1. Pomoc psychologiczna jako działanie prospołeczne  

H. Sęk : „pomoc psychologiczna to szczególny rodzaj interakcji między osobą pomagającą a wspomaganą”. Pomoc psychologiczna jest działaniem ukierunkowanym na dobro drugiej osoby czy grupy osób, z pominięciem własnych korzyści. W relacji pomagania to osoba wspomagana znajduje się w centrum uwagi wraz ze swoimi problemami. Psycholog pomagając wykonuje swój zawód, za co jest wynagradzany, ale nie osiąga żadnych innych korzyści (poza satysfakcją z udanej interwencji).



Celem interwencji jest pomoc w rozwiązywaniu trudności ale często też w wykorzystywaniu zasobów i możliwości klienta.



Aktywny i autonomiczny udział osoby wspomaganej – to ona bierze odpowiedzialność za swoje decyzje w kontakcie z psychologiem i za ich skutki



Psycholog w relacji niesienia pomocy działa prospołecznie, a jego motywacja ma charakter empatyczno – autoteliczny. Ważnym elementem jest zarówno komponent emocjonalny – zdolność do empatii, jak i poznawczy – trafność spostrzegania sytuacji i potrzeb innych ludzi.



Motywacja empatyczna  wynika z postrzegania przez psychologa podobieństwa innych ludzi do Ja i jest warunkiem współodczuwania stanów emocjonalnych czy problemów innych. Jej podstawowym ograniczeniem jest jednak gotowość pomagania osobom podobnym do Ja. Jeśli ta motywacja jest dominująca – psycholog będzie „wybierał” klientów którym, pomaga. Osoby niepodobne do Ja psychologa – współpraca może być trudna i niesatysfakcjonująca dla klientów.



Motywacja autoteliczna (egzocentryczna)  generalizacja norm i standardów zawodowych uniezależnionych od Ja psychologa i dostrzeganie osoby wspomaganej jako autonomicznej, niezależnej jednostki, współdziałającej w procesie pomagania. Pozwala klientowi na poczucie podmiotowości i współtworzenie relacji pomagania.



Akceptacja norm zawodowych może stać się przesłanką motywacji normocentrycznej. Dzieje się tak w sytuacji, gdy normy te nie są uwewnętrznionymi standardami postępowania zawodowego, a jedynie stanowią odniesienie do dokonywania samooceny psychologa. Koncentracja na tym, jak bardzo zachowanie profesjonalne jest zgodne lub nie z wzorcem zawodowym, powoduje, iż postępowanie zgodne z tymi wzorcami daje satysfakcję, a rozbieżne budzi silny lęk. W przypadku świadczenia pomocy ważną rolę odgrywa poczucie własnej wartości psychologa.



Na gotowość niesienia profesjonalnej pomocy składają się elementy: o

poznawcze – także wiedza i kompetencje

o

motywacyjne

o

operacyjne – umiejętność zastosowania odpowiednich technik i procedur.



Na początku edukacji psychologicznej istnieje wstępna motywacja prospołeczna (większość studentów jako podstawową motywację wskazuje chęć niesienia pomocy innym); jej dalsze kształtowanie odbywa się na poziomie dostarczania wiedzy, ale też modelowania postaw.

2. Rodzaje pomocy psychologicznej I.

Wspieranie samorealizacji ukierunkowane na rozwój jednostki – dotyczy osób funkcjonujących na ogół dobrze, ale pragnących poprawić swój sposób działania lub rozszerzyć swoje kompetencje. Takim celom służą treningi: interpersonalny, asertywności, kompetencji wychowawczych itd.

II.

Promocja zdrowia – to działania nastawione na rozwój cech i właściwości jednostki, które sprzyjają kształtowaniu zachowań prozdrowotnych

III.

Prewencja psychologiczna – działania nastawione na zapobieganie różnym formom patologii; działania te bywają nazywane psychoprofilaktyką. Obejmują różne formy interwencji psych., które mają zmniejszać ryzyko wystąpienia zaburzeń funkcjonowania psychicznego, somatycznego czy społecznego. Praca z grupami ryzyka, ale też z konkretnym pacjentem.

IV.

Poradnictwo psychologiczne – pomoc w rozwiązywaniu trudności, kryzysów rozwojowych, problemów małżeńskich, pomoc w wyborze ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Kluczowe jest akcentowanie autonomii i podmiotowości klienta, psycholog nie podaje „gotowych recept” (nazwa kojarzy się bowiem z udzielaniem wskazówek i rad). Psycholog jedynie tworzy warunki, w których klient umie rozpoznać swoje potrzeby, możliwości i dokonać własnego, samodzielnego wyboru.

V.

Interwencja kryzysowa – Elżbieta Leśniak: „to działanie zmierzające do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności do jego samodzielnego rozwiązania, ma charakter pomocy psychologicznej, medycznej, socjalnej lub prawnej i służy wsparciu emocjonalnego w kryzysie”. Charakteryzuje sią szybkością reagowania profesjonalisty na kryzys, jest krótkotrwały i ma często charakter interdyscyplinarny, wyklucza się tu zawieranie kontraktu między klientem i psychologiem ze względu na konieczność szybkiej diagnozy i interwencji (ustalanie warunków relacji w sytuacji silnego stresu, lęku itp. jest postępowaniem bezcelowym i nieetycznym).

VI.

Rehabilitacja psychologiczna – to pomoc osobom niepełnosprawnym psychicznie lub fizycznie w przystosowaniu się do otoczenia społecznego i zaakceptowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności. Jest to pomoc interdyscyplinarna i wymaga pogłębionej wiedzy dot. problemów zdrowotnych osób wspomaganych.

VII.

Resocjalizacja – współtworzenie przez psychologów programów oddziaływań wobec osób, które odbywają karę za dokonywanie przestępstw. Indywidualna praca psychologa to pomoc osobom pozostającym w różnych ośrodkach zw. z izolacją karną. Oddziaływanie takie w oddziałach specjalnych (np. dla pedofilów) ma charakter terapii. Jest to pomoc interdyscyplinarna.

VIII.

Psychoterapia – Lidia Grzesiuk: „to specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych. W psychoterapii wykorzystywana jest wiedza teoretyczna i umiejętności psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy głównie osobom z zaburzeniami neurotycznymi, zaburzeniami osobowości i psychosomatycznymi a więc z zaburzeniami psychogennymi a także z takimi, które mają konsekwencje psychologiczne. W psychoterapii związek jaki powstaje między terapeutą a klientem, jest często wykorzystywany w zamierzony sposób jako podstawowy środek leczenia. Jako zasadniczy cel psychoterapii traktuje się rozwój osobowości, zdrowie psychiczne oraz usuwanie chorobowych objawów pacjenta”.

3. Zaufanie interpersonalne jako podstawa pomocy psychologicznej  Niesymetryczny i formalny charakter relacji psycholog–klient – znaczna przewaga profesjonalisty (wiedz, kompetencje). Przewaga ta nie powinna zostać wykorzystana ze szkodą dla klienta. Pacjent jest osobą cierpiącą i oczekującą od psychologa pomocy, więc jest osobą zależną w tej relacji.

 Formalny charakter kontraktu – wynika bezpośrednio z ról pełnionych przez każdą ze stron. Dookreślenie i przestrzeganie tych ról jest jednym z warunków skuteczności pomocy.  Podjęcie decyzji o zwróceniu się po pomoc profesjonalną – wpływ na nią mają społeczne przekonania dot. specyfiki tej pomocy oraz obszarów życia, w których psychology może być pomocny. Potoczne przekonania kojarzące psychologa z psychiatrą, powodują, że zwrócenie się o pomoc do psychologa bywa utożsamiane z zaburzeniami psychicznymi.  Klient podejmuje ryzyko przyjęcia pozycji osoby słabej, która nie potrafi sobie poradzić z problemami = powoduje to ↓ samooceny, ↓ poczucia własnej wartości = przyznanie się przed samym sobą do istnienia problemów i bezradności wobec nich. Jednocześnie pojawia się lęk przed oceną oraz pytanie o to, jaka jest moja rola w tworzeniu sytuacji trudnej i zaistniałego problemu.  Elementy składające się na specyfikę sytuacji klienta, zw. z podejmowanym przez niego ryzykiem: 

Klient przyznaje, że potrzebuje pomocy



Wyraża zgodę na ujawnienie intymnych treści – pragnień, przeżyć, doświadczęń itp.



Wyraża zgodę na to, że terapeuta będzie wywierał wpływ, a więc niejako na poddanie się drugiemu człowiekowi



Wyraża zgodę, by terapeuta miał prawo sprawować kontrolę nad klientem.

 Psycholog opierając relację na zaufaniu buduje poczucie bezpieczeństwa.  Zaufanie do terapeuty to przekonanie, że cała relacja i wszystko, co zostanie ujawnione w procesie pomagania, pozostanie poufne. Tajemnica zawodowa pozwala klientowi na ujawnienie swoich wew. przeżyć oraz na poczucie bezpieczeństwa w relacji z psychologiem.  H. Sęk – warunki, jakie powinien spełniać psycholog, by być postrzeganym przez klienta jako autentyczny i godny zaufania: 

pozytywny stosunek do klienta



przejawianie troski i zainteresowania



okazywanie szacunku



bezinteresowność intencji i działanie dla dobra klienta



pomagający wyraźnie zachowuje swoją odrębność i nie poddaje się emocjom oraz przekonaniom klienta

 problemy klienta są w centrum zainteresowania psychologa  Klient nie czuje się zmuszany do jakichkolwiek działań, ma poczucie, że to on decyduje o przebiegu procesu.  Ważną umiejętnością pomagającego jest dostosowywanie swoich zachowań do potrzeb klienta oraz czytelne przekazywanie intencji i inf.  Budowanie zaufania rozpoczyna się od zawarcia kontraktu, który jest niezbędnym elementem we wszystkich formach pomocy, oprócz interwencji. 4. Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii  Relacja psychoterapeutyczna – składa się z 3 podstawowych elementów: 

Kontrakt



Przebieg procesu terapeutycznego



Zakończenie terapii

 3 reguły traktowania klienta: 

Uznawanie podmiotowości klienta



Ochrona prywatności



Zachowanie poufności

a) Niebezpieczeństwa związane ze specyficzną rolą psychoterapeuty 

3 niebezpieczeństwa przekroczenia granicy autonomii pacjenta: (1) Wywieranie nacisku, presji na pacjenta – wiąże się z przekonaniem terapeuty, że wie lepiej co dobre dla klienta. Wywierając presję odbieramy autonomię klientowi. Gdzie jest granica między troską o klienta a pozbawianiem go wolności wyboru? Czy klient ma prawo dokonywać wyborów, które psychoterapeucie wydają się niesłuszne? Dążąc do uzyskania efektów terapii, pomagający wywiera stałą presję na pacjenta i podporządkowuje go własnej wizji. Problem ten jest szczególnie ważny w odniesieniu do terapii dzieci – bardziej uzależnionych od działań terapeuty. W skrajnych przypadkach nacisk na pacjenta staje się po prostu przemocą. (2) Indoktrynacja pacjenta - wpływ na system wartości klienta, oczekiwanie zmian zgodnie z przekazanymi mu wartościami (psycholog powinien mieć samoświadomość). Czym różni się pokazywanie klientowi systemu własnych wartości od narzucania mu ich?

(3) Manipulacja pacjentem – gdzie kończy się granica wpływu społecznego, na który wyraził zgodę klient, a zaczyna manipulacja nim? Def. manipulacji Dolińskiego: „to celowe i planowe działanie, którego autor wywiera wpływ na osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie ona sprawy z tego, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądź by nie była świadoma siły lub konsekwencji tych oddziaływań”. Manipulant nie liczy się z interesem drugiej osoby, kieruje się wyłącznie własnymi korzyściami. Czy u terapeuty nie pojawia się pokusa, nie do końca uświadomiona, by „nakłonić” pacjenta do określonych zachowań? Dodatkowo wśród emocji doświadczanych przez klienta pojawia się poczucie winy czy wstyd, które sprzyjają podatności na manipulacje. Przypadek manipulacji pacjentami – wdrukowanie im fałszywych wspomnień. Dotyczyły one molestowania seksualnego w dzieciństwie. Przekonane o prawdziwości tych wspomnień pacjentki występowały na drogę sądową o odszkodowanie. * opisane problemy wskazują na konieczność stałej zawodowej i etycznej refleksji psychoterapeuty oraz systematycznego poddawania się superwizji, czyli konsultacji swojego profesjonalnego postępowania. b) Zawieranie kontraktu psychoterapeutycznego 

Jest umową między klientem a psychoterapeutą i pozwala ustalić zasady współpracy. Uwzględnia zarówno formalne aspekty udzielania pomocy, jak i wskazanie, że pomoc będzie udzielana tak długo, jak długo będzie niezbędna. Szczególnym jej elementem jest

podkreślenie zasady tajemnicy zawodowej. Im bardziej klarowne ustalenia, tym bezpieczniej i pewniej czuje się klient. 

Jest jawną, dobrowolną umową, która musi uwzględniać interesy obu stron, akcentując wyraźnie potrzeby klienta. Zawarcie kontraktu formalizuje role psychoterapeuty i klienta. Określa ramy relacji, wskazuje też granice pomocy.



Kontrakt składa się z: (1) Określenie celu oddziaływania – określenie celu terapii, problemu klienta, omówienie jego potrzeb i oczekiwań, wskazanie przez terapeutę jego możliwości udzielenia pomocy. Jeśli np. klient oczekuje gotowych recept, należy mu wskazać, iż proces pomagania jest współpracą i współdziałaniem. Podkreślenie współodpowiedzialności klienta za skutki terapii jest istotnym sygnałem uznawania jego autonomii i podmiotowości. Barbara Tryjarska – podkreśla wagę przedstawienia przez terapeutę środków i technik, jakie proponuje on dla rozwiązania problemów klienta. A więc jest to prezentacja koncepcji pracy terapeutycznej wraz z uzasadnieniem, dlaczego terapeuta uważa, iż będzie ona najskuteczniejsza. Terapeuta powinien także wskazać inne możliwości poszukiwania pomocy w innych szkołach psychoterapeutycznych (obliguje do tego kodeks PTP). (2) Uzyskanie dobrowolnej, świadomej zgody klienta – jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy psychoterapeuta dostarczy klientowi wszelkich niezbędnych inf. do podjęcia decyzji. Trzeba pamiętać, że nie wszyscy zgłaszają się dobrowolnie (presja otoczenia, przymus instytucjonalny). Klient powinien najpierw zrozumieć proponowaną mu formę terapii, przebieg tego procesu, rolę – swoją i terapeuty, a także oczekiwania jego aktywnego udziału. Bardzo ważną inf. jest omówienie zasad zachowania tajemnicy zawodowej i granic jej obowiązywania. Poufność obejmuje również sam fakt korzystania z pomocy psychoterapeutycznej. Granice są wyznaczane przez konieczność ochrony życia i zdrowia klienta oraz innych osób. Problem ten regulują: Ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów , Kodeks PTP oraz Kodeks etyczny psychoterapeuty. Psychoterapeuta informuje klienta, że we wspólnej pracy mogą pojawić się sytuacje, gdy zmuszony zostanie do ujawnienia inf., które od niego uzyskał. Kontrakt z osobą niepełnoletnią – poufność taka sama jak w przypadku dorosłych. Rodzice nie mogą oczekiwać, że psycholog wyjawi im inf. dot. małoletniego. Klient musi jednak wiedzieć, co zostanie przekazane rodzicom, jeśli ze wzgl. na proces leczenia jest to niezbędne. Niektórzy rekomendują wspólne spotkanie przedterapeutyczne, na którym informują rodziców i małoletniego o poufności, wyjaśniają jej sens oraz konsekwencje dla każdej ze stron. Proponują także przygotowanie pisemnej zgody określającej warunki ograniczenia poufności. W przypadku młodzieży ochrona ich prywatności i poufności jest podstawowym warunkiem uzyskania zaufania. Przykład – 16 latka zażywająca amfetaminę zgłasza się po pomoc. Odpowiedzialność zawodowa i prawna dyktuje jedno rozwiązanie, tj. należy poinformować rodziców o problemie, którzy muszą zgodzić się na terapię. Zadaniem terapeuty jest wskazanie klientowi różnych możliwości informowania rodziców oraz konsekwencji podjętych przez klienta decyzji. W procesie uzyskiwania zgody klienta psychoterapeuta nie może wywierać żadnych nacisków – decyzja ma być całkowicie autonomiczna. Zgoda na terapię, razem z całym kontraktem – jest zazwyczaj wyrażana w formie pisemnej (zwiększa to poczucie bezpieczeństwa klienta i psychoterapeuty). (3) Określenie warunków formalnych – składają się na nie: orientacyjny czas trwania całej terapii i każdej kolejnej sesji, zasady wynagradzania terapeuty oraz warunki odwoływania spotkań. Ustalenie czasu trwania terapii – możliwe tylko w przypadku kontraktu czasowego, a nie celowego (to osiągnięty cel kończy relację – wówczas określa się czas orientacyjnie). Ważne by ustalić, jakie są finansowe konsekwencje nieobecności klienta na sesji oraz kiedy i z jakim wyprzedzeniem można odwołać sesję, by nie ponosić kosztów. W żadnym wypadku klient nie może zostać porzucony przez terapeutę ze względów finansowych! Nie omówienie w kontrakcie tych spraw może powodować rozczarowanie klienta oraz utrudniać terapię. Psychoterapia jest procesem – nie można

jej do końca przewidzieć. Gdy jest długotrwała – może dojść do renegocjacji kontraktu, jego uzupełnienia lub zmiany.

c) Poufność w przebiegu psychoterapii 

Gabinet psychoterapeutyczny – powinien być miejscem izolowanym od prywatnego mieszkania terapeuty, chronionym przed różnego rodzaju zakłóceniami (telefony, rodzina terapeuty, inni klienci itp.). Prywatne mieszkanie nie chroni przed tym, a także naraża klienta na identyfikację – a więc zagraża poufności relacji. Może też powodować, że terapeuta w konkretnej sytuacji wchodzi w różne, sprzeczne z profesjonalną role. Gabinet powinien być wyciszony – tak by nikt z zew. nie słyszał przebiegu sesji. Prywatność zapewnia też zachowywanie odpowiednich odstępów czasowych między poszczególnymi klientami. Tajemnica zawodowa obowiązuje również po śmierci klienta.



Dokumentacja przebiegu terapii – Casemor wskazuje, że po śmierci psychoterapeuty dokumentacje można przekazać kolegom psychoterapeutom, by ją zniszczyli (zapis w testamencie).



Terapia grupowa – w fazie ustalania zasad pracy akcentuje się konieczność zachowania dyskrecji i jednocześnie ustala się zasady dotyczące szczerości i otwartości. Presja grupowa może wymusić na uczestniku intymne inf., których być może nie chciał ujawniać. Pod wpływem nacisku grupowego trudno jest czasem zachować autonomię. Obietnice grupowe zachowania przebiegu sesji w tajemnicy także mogą zostać naruszone. (1) Poufność a wymiar sprawiedliwości – sąd i prokuratura często oczekują od psychoterapeutów inf. o ich klientach w zw. z toczącymi się sprawami sądowymi. Jakie organy maja prawo prosić o takie inf.? Czy sąd rodzinny może zwracać się do placówki zdrowia o dokumentację przebiegu psychoterapii jednej ze stron? W kontekście zasad etycznych odp. jest prosta – obowiązuje tajemnica zawodowa, a jej granice wyznaczone

są przez zdrowie i życie pacjenta lub innych osób. Wydaje się, że sprawa nie jest do końca przemyślana i przedyskutowana w środowisku psychoterapeutycznym. 1. Postępowanie karne – udzielanie inf. tylko na podstawie pisemnego postanowienia sądu o zwolnieniu psychologa z tajemnicy zawodowej, jeżeli okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. 2. Postępowanie cywilne – psycholog powinien odmówić ujawnienia inf., powołując się na tajemnicę zawodową. 3. Psychoterapeuta jako świadek – świadkiem może być tylko osoba, która widziała konkretne zdarzenie, nie może natomiast relacjonować, co w procesie terapii np. żona opowiadała o zachowaniach męża. Wyjaśnienie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20.04.2005 r. dotyczące bezwzględnego zakazu dowodowego „zgodn...