Geografia 8 PDF

Preview

Summary

Download Geografia 8 PDF

Description

1. PRZEMYSŁ – dział nierolniczej produkcji materialnej, w którym wydobywanie naturalnych zasobów oraz ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi jest prowadzone w dużych rozmiarach, przy zastosowaniu podziału pracy i użyciu maszyn. Do przemysłu nie zalicza się rzemiosła i budownictwa. W przeszłości przemysł dzielono na gałęzie, a gałęzie na branże. 2. Zgodnie z Europejską Klasyfikacją Działalności (EKD) i Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) zalicza się do niego: górnictwo (sekcja C), przetwórstwo przemysłowe (sekcja D) oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E). 3. FUNKCJE PRZEMYSŁU: A) FUNKCJE SPOŁECZNO GOSPODARCZE: - produkcja dóbr inwestycyjnych (elementy rzeczowe wykorzystywane w procesie produkcji; środki obrotowe i trwałe) – wyróżnia przemysł spośród całej gospodarki, dobra te są wykorzystywane przez całą gospodarkę narodową; - źródło innowacji – na ogół też ich inspirator, ponieważ w fabrykach znajdują zastosowanie po raz pierwszy nowe technologie czy sposoby organizacji. Wdrożenie tych innowacji powoduje spadek kosztów produkcji; także kreowanie nowych produktów i nowych potrzeb inwestycyjnych lub konsumpcyjnych. Czasami mówi się o rewolucjach przemysłowych. - funkcja cywilizacyjna – torowanie drogi dla innowacji i wynalazków, przynoszenie nowych rozwiązań, stwarzanie możliwości rozwoju; rozwój przemysłu przyczynia się do awansu cywilizacyjnego i przezwyciężenia zapóźnienia i staje się przesłanką do powstania społeczeństwa nowego typu (INDUSTRIALIZACJA) - funkcja ekonomiczna (gospodarcza) – źródło dochodów; - funkcja społeczna – miejsca pracy; zmiany w dziedzinie edukacji, zdobywanie nowych umiejętności, tworzenie nowego stylu życia; industrializacja wiązana jest z urbanizacją - funkcja przestrzenna – tworzenie przestrzeni ekonomicznej; wprowadzanie obiektów punktowych (budynki produkcyjne, zaplecze usługowe), linearnych (bocznice kolejowe) oraz powierzchniowych (hałdy, składowiska odpadów, pola uprawne i plantacje roślin przemysłowych) – KRAJOBRAZ PRZEMYSŁOWY; ma pozytywne oddziaływanie (grunty uzbrojone technicznie dla przyszłych inwestorów) i negatywne (zanieczyszczenia). 4. ROZWÓJ PRZEMYSŁU:  w różnym natężeniu w czasie i przestrzeni  rezultat oddziaływania czynników hamujących i stymulujących angażowanie środków kapitałowych  warunkiem jest istnienie kapitału  może być on własnością prywatną (krajową lub zagraniczną) lub państwową  prywatna: kryterium prowadzenia działalności gospodarczej jest maksymalizacja zysku  państwowa: duże znaczenie ma: aktywizacja gospodarcza terenów słabo rozwiniętych ekonomicznie (droga do awansu cywilizacyjnego),

















względy militarno-polityczne (przemysł zbrojeniowy), rozwój dziedzin przemysłu o strategicznym charakterze dla gospodarki (np. sektor paliwowo-energetyczny) szczególnie ważne względy ekonomiczne – rozwija się tam, gdzie inwestycje przynoszą korzyści ekonomiczne (obniżka kosztów, uzyskiwanie wysokich przychodów, dostęp do rynku międzynarodowego) zmniejszenie kosztów -> obniżka KOSZTÓW RODZAJOWYCH – koszty proste bieżącej działalności, które faktycznie zostały poniesione, prezentowane w podziale na rodzaje (np. zużycie surowców, energii, amortyzacja, usługi obce, wynagrodzenia) – zwłaszcza koszty surowców i materiałów. Zależność między rozwojem danego przemysłu, a specjalizacją jest tym większa, im większy jest udział kosztów surowcowych w łącznych kosztach produkcji. Dodatkowym źródłem korzyści jest wartość dodana, powiększająca się proporcjonalnie do wzrostu stopnia przetworzenia danego surowca (np. przemysł drzewno-papierniczy w krajach tajgi; drewno jest odporne na szkodniki, dlatego mamy od czynienia ze specjalizacją w dziedzinie produkcji celulozy, papieru, mebli itd.) dostępność komunikacyjna – absorpcja inwestycji przemysłowych przez wielkie porty morskie – możliwość przetwarzania surowców mineralnych i materiałów pozyskiwanych z załadunków lub wyładunków (np. przemysł rafineryjno-petrochemiczny, hutniczy, chemiczny w Japonii, USA, a w Europie w Holandii, Francji, Wielkiej Brytanii) koszty energii elektrycznej - gdy kraj ma dostęp do atrakcyjnych źródeł energii – najbardziej opłacalna opiera się na sile spadku wód płynących (stąd specjalizacja przemysłu hutniczego – np. USA, Kanada, Norwegia) niskie koszty pracy (robocizna) – przemysł pracochłonny np. włókienniczy, odzieżowy, elektrotechniczny. Duże zasoby pracy i tradycje konfucjańskie sprawiły, że te rodzaje przemysłu są domeną niektórych społeczeństw azjatyckich. oszczędności kosztów i nakładów inwestycyjnych w dziedzinie ekologii – przenoszenie przemysłu uciążliwego dla środowiska do krajów rozwijających się, mających mniej restrykcyjne prawo ekologiczne (np. zaangażowanie kapitału japońskiego w hutnictwo miedzi w Papui Nowej Gwinei, amerykańskiego w hutnictwo peruwiańskie i chilijskie) chęć uzyskania możliwie wysokich przychodów ze sprzedaży – przemysł rozwinął się w wielkich centrach cywilizacyjnych współczesnego świata (chłonne rynki zbytu), Chiny i Indie dopiero tworzą swoje wewnętrzne rynki zbytu. czynniki o działaniu hamującym lub stymulującym – strumień środków kapitałowych kieruje się tam, gdzie jest możliwe osiągnięcie korzyści ekonomicznych; stymulująco działa pomoc publiczna udzielana inwestorom (ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe); hamująco działają niepokoje o charakterze politycznym, groźba nacjonalizacji, wyczerpywanie się zasobów naturalnych, zmiany sytuacji demograficznej.

5. INDUSTRIALIZACJA (UPRZEMYSŁOWIENIE) – wzrost znaczenia przemysłu, większa dynamika wzrostu liczby pracujących w przemyśle w porównaniu do innych sektorów, wzrost udziału przemysłu w strukturze zatrudnienia i tworzeniu PKB.  na industrializację największy wpływ wywarł postęp w rolnictwie – stało się źródłem REPRODUKCJI ROZSZERZONEJ KAPITAŁU (gdy w trakcie procesu produkcyjnego kapitał jest nie tylko odnawiany, ale także jego wartość się zwiększa. W warunkach takiego rodzaju reprodukcji gospodarka ma charakter dynamiczny, rozwija się), było źródłem zasobów pracy  zatrudnienie robotników wymagało tworzenia np. osad robotniczych, utworzyły się zalążki nowych miast przemysłowych i rozwinęła urbanizacja  industrializacja przyczyniła się do rozwoju miast i propagowania nowych kierunków produkcji materialnej; np. byłe kraje socjalistyczne – sprzyjała tworzeniu klasy społecznej (robotniczej), którą traktowano jako wiodącą 6. NEGATYWNE SKUTKI INDUSTRIALIZACJI:  nadmierna eksploatacja zasobów mineralnych, wysokie koszty w powiązaniu z cenami regulowanymi, które doprowadziły do wysokich dotacji  oparcie rozwoju przemysłu na tradycyjnych dziedzinach o niskim stopniu przetworzenia; brak konkurencyjności w stosunku do konkurentów  jednostronny rozwój gospodarki niektórych środków przemysłowych – po zmianie ustroju wywołał wysokie bezrobocie strukturalne 7. POZYTYWNE SKUTKI INDUSTRIALIZACJI: inwestycje infrastrukturalne, wzrost dochodów ludności wiejskiej -> unowocześnianie gospodarstw rolnych. 8. DEZINDUSTRIALIZACJA – proces, w wyniku którego gospodarki przekształcają się z systemów opartych na przemyśle w systemy opierające się na usługach. W krajach wysoko rozwiniętych zjawisko to wystąpiło w latach 60. XX w. Udział przemysłu w tworzeniu wartości dodanej i produktu krajowego, wartości eksportu, nakładów inwestycyjnych i zatrudnienia maleje, a w odniesieniu do zatrudnienia jest względny i bezwzględny.  ma charakter KUMULATYWNY – jest procesem powolnym; początkowo wywołany spowolnieniem wzrostu miejsc pracy w przemyśle w porównaniu z ich przyrostem w usługach  może mieć charakter STRUKTURALNY – czyli stanowić skutek zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce danego państwa lub regionu  DEZINDUSTRIALIZACJA RELOKACYJNA – wywołana migracją przemysłu (np. w wyniku dążenia do obniżki kosztów – napływ inwestycji przemysłowych do stref uprzywilejowania ekonomicznego, czyli specjalnych stref ekonomicznych) 9. CZYNNIKI WEWNĘTRZNE:  mechanizacja i automatyzacja

 zmiany organizacyjne – rezygnacja z działalności pomocniczej, remontowej, transportowej, ochroniarskiej  wyczerpywanie się surowców mineralnych, wywołujące substytucję tych surowców, co wiąże się z recyklingiem – spadek znaczenia przemysłu wydobywczego i produkcji surowców przemysłowych drugiej generacji  dużo mniejsza pracochłonność nowych rodzajów przemysłu CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE: 10.  rosnący popyt na usługi  umiędzynarodowienie gospodarki – nasila się konkurencja między krajami wysoko rozwiniętymi, a rozwijającymi się (gdzie są niższe koszty produkcji)  rosnąca presja ekologiczna – chętniej inwestuje się w dziedziny przyjazne dla środowiska 11.REINDUSTRIALIZACJA – zmiany jakościowe w przemyśle, prowadzące do ponownego wzrostu znaczenia tego działu w gospodarce państw lub regionów. Rozwijający się na nowo przemysł opiera się na przełomowych wynalazkach; jest impulsem rozwojowym; wzrost znaczenia przemysłu nie ma charakteru ilościowego, a jakościowy.  coraz większe znaczenie wiedzy jako czynnika produkcji  przemysł wysokich technologii (technologie informacyjne i cyfrowe, biotechologie, nanotechnologie)  rozwój endogeniczny (rozwój od dołu – oparty na lokalnych zasobach czynników produkcji) lub w wyniku utworzenia lokalnego bądź regionalnego bieguna wzrostu (podstawa rozwoju egzogenicznego – może nim być jednostka osadnicza lub produkcyjna i/lub usługowa, charakteryzująca się innowacyjnością, dużą skalą działalności i licznymi powiązaniami progresywnymi i regresywnymi, tworzącymi popyt na półprodukty lub dobra komplementarne, dzięki tym cechom mogą wywoływać impulsy rozwojowe na danym obszarze). KONCEPCJA FAL ROZWOJOWYCH KONDRATIEFFA 12. 1) 1800-1850 – maszyna włókiennicza, bawełna 2) 1850-1900 – kolej i stal 3) 1900-1950 – elektryczność i chemia 4) 1950-2000 – ropa naftowa i samochód 5) 2000-2050 – techniki informacyjne i komunikacyjne, GOW 6) 2050 – zdrowie Przełom XVIII i XIX w.: powstanie maszyny włókienniczej i maszyny parowej XIX w.: rozwój transportu kolejowego, hutnictwa żelaza i stali XX w.: energia elektryczna, silnik spalinowy, transport samochodowy, synteza chemiczna Przełom XX i XXI w.: mikroprocesory, biotechnologia. Długość fali jest uwarunkowana prędkością powstawania innowacji i chłonnością gospodarek poszczególnych krajów. 13. Zależność między poziomem rozwoju gospodarczego, a przemianami przemysłu:

1) kraje rozwijające się: rodzaje przemysłu o niższym stopniu przetworzenia, potrzebujące tanich pracowników 2) kraje słabo rozwinięte: przemysł włókienniczy i odzieżowy, spożywczy, hutnictwo i przemysł chemiczny, produkcja nawozów sztucznych 3) kolejny etap – produkcja żelaza i stali oraz materiałów budowlanych dla dynamicznie rozwijającej się gospodarki 4) dalej: postęp w dziedzinie edukacji, rozwój zaplecza naukowobadawczego, wygenerowanie nadwyżek kapitału; energetyka, przemysł środków transportu, przemysł chemiczny 5) państwa wysoko rozwinięte: przemysł naukochłonny Technologie wykorzystywane w postępie naukowo14. technicznym:  BIOTECHNOLOGIE – zastosowanie systemów biologicznych, organizmów żywych lub ich składniki; nowe lub zmodyfikowane metody wytwarzania  NANOTECHNOLOGIE – oparte na strukturach o rozmiarach nanometrycznych; wytwarzanie nowoczesnych tworzyw i włókien sztucznych  TECHNOLOGIE INFORMACYJNE – informatyka, telekomunikacja; są związane z TECHNOLOGIAMI CYFROWYMI 15.PRZEMYSŁ WYSOKIEJ TECHNIKI – produkcja: statków powietrznych i kosmicznych, wyrobów farmaceutycznych, maszyn biurowych i urządzeń, sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych, instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków Udział takiego przemysłu w krajach wysoko rozwiniętych: 20-30%. 16.WYROBY REPREZENTANCI – są nowoczesne, znajdują masowe zastosowanie, produkuje się je na dużą skalę, ich wytwarzanie nie jest zbytnio uzależnione od posiadanych surowców. (tworzywa sztuczne, włókna syntetyczne, komputery, samochody) 17.ZMIANY ORGANIZACYJNE I WŁASNOŚCIOWE: rośnie umiędzynarodowienie przemysłu i konsolidacja organizacyjna dzięki rozwojowi rynków finansowych; wzrost udziału sektora prywatnego (oprócz przemysłu zbrojeniowego i sektora paliwowo-energetycznego). 18.WALORY LOKALIZACYJNE – zasoby naturalne, które mogą potencjalnie wpływać na kształtowanie się nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy obiektu firmy oraz rentowności netto przemysłowej działalności gospodarczej:  ukształtowanie powierzchni, stosunki hydrograficzne, miejscowa baza surowcowa  zasoby pracy, rynek zbytu, zagospodarowanie infrastrukturalne, istniejące już podmioty gospodarcze i stosowane rozwiązania instytucjonalne  korzystne położenie fizjograficzne w rozwidleniu rzek (militarnostrategiczne) 19.UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE – wszystkie zjawiska, które powodują zmianę walorów lokalizacyjnych w czynniki lokalizacyjne i zmieniają w czasie lub przestrzeni rangę czynników lokalizacji 20.CZYNNIKI LOKALIZACJI – specyficzne cechy różnych miejsc, mające bezpośredni wpływ na kształtowanie się nakładów inwestycyjnych w trakcie budowy obiektu i rentowności netto działalności gospodarczej

(rentowność netto sprzedaży – wartość zysku netto przypadającego na każdą złotówkę sprzedanych produktów; zysk netto to różnica między przychodem ze sprzedaży i kosztem całkowitym; i rentowność kapitału – stosunek zysku netto do kapitału).  czynniki tradycyjne – te, które w przeszłości wywierały silny wpływ na wybór lokalizacji: czynnik transportu, baza surowcowa, rybek zbytu, czynnik pracy i aglomeracji  dostęp do laboratoriów, autostrad, wysoko wykwalifikowanych kadr, czystego środowiska  zachęty i ułatwienia o charakterze administracyjno-prawnym 21.Podział na czynniki TWARDE I MIĘKKIE – oparty na zróżnicowaniu stopnia mierzalności poszczególnych czynników: 1) TWARDE – możliwe do wyrażenia w sposób ilościowy (połączenia komunikacyjne, podatki, subwencje, podaż powierzchni produkcyjnych, bliskość dostawców, rynek zbytu, instytuty badawcze, ośrodki szkolenia, podaż wykwalifikowanej kadry, administracja) 2) MIĘKKIE – trudne do zmierzenia (oferta kulturalna, szkoły, korzyści mieszkaniowe, możliwości spędzenia wolnego czasu, klimat społeczny, mentalność, gospodarczy wizerunek miejsca lokalizacji, przychylne nastawienie władz samorządowych do inwestora) NURTY TEORII LOKALIZACJI PRZEMYSŁU: 22. a) ujęcie klasyczne – oparte na minimalizacji kosztów produkcji b) ujęcie neoklasyczne – poszukuje się lokalizacji przynoszącej maksymalizację ceny produktu c) ujęcie współczesne – uwzględnia się zmienność kosztów i cen, a optymalizacja wyboru lokalizacji dotyczy poszukiwań największego zysku 23.TEORIA LOKALIZACJI A. WEBERA – ujęcie klasyczne – rozważania dotyczą gospodarki wolnokonkurencyjnej, w której w warunkach przestrzeni izotropowej (wszystkie rozpatrywane miejsca są identyczne co do walorów lokalizacyjnych i jednakowo dostępne) poszukujemy lokalizacji dla pojedynczego zakładu przemysłowego. Zakładamy, że poziom technologiczny i techniczny zakładów jest przestrzennie wyrównany, jak i ceny. Jedynie koszty transportu stanowią ważny element wpływający na opłacalność inwestycji.  traktowanie czynnika lokalizacji jako ściśle określonych korzyści w postaci obniżki kosztów produkcji związanych z prowadzeniem działalności w dokładnie określonym miejscu  znaczenie podstawowe ma czynnik transportu  modyfikacyjne znaczenie czynnika pracy czy aglomeracji  odejście od lokalizacji w punkcie zapewniającym minimum łącznych kosztów transportu jest możliwe, gdy w innym miejscu można uzyskać stosunkowo duże korzyści lokalizacji w postaci np. redukcji kosztów pracy lub z tytułu aglomeracji (korzyść skali, korzyści zewnętrzne)  pojęcie WSKAŹNIKA MATERIAŁOWEGO – jednostkowe zużycie surowców w procesie produkcyjnym. Weber zalecał lokalizację surowcową, gdy wskaźnik materiałowy, czyli relacja między ciężarem surowców i ciężarem produktu jest większy niż 1 lub lokalizację rynkową, gdy ten wskaźnik jest mniejszy niż 1. Gdy jest

równy 1, tego typu lokalizacja ma charakter obojętny z punktu widzenia bliskości surowcowej i rynku zbytu. 24.NURT NEOKLASYCZNY T. PALANDERA – uzasadniony przejściem z gospodarki wolnokonkurencyjnej do kapitalizmu monopolistycznego; przedstawiciele koncentrują uwagę na przychodach ze sprzedaży. O wyborze lokalizacji decydują warunki zbytu (cena, popyt). Cena zmienia się wraz z lokalizacją pod wpływem zmiany chłonności rynku i możliwości jego rozszerzania; zmiana lokalizacji powinna umożliwić producentowi opanowanie jak największej przestrzeni rynkowej. 25.NURT ŁĄCZĄCY UJĘCIE KLASYCZNE Z NEOKLASYCZNYM – A. Losch – jako kryterium przyjął maksymalizację zysku nominalnego (różnica między przychodem, a kosztami). Zwrócił uwagę na zmiany popytu w przestrzeni zależnie od liczby ludności i jej dochodów.  poszukiwaniem optymalnej lokalizacji na podstawie uwzględnienia zarówno kosztów, jak i przychodów, zajmował się też D. M. Smith. Poszukiwał miejsc przynoszących największy zysk. Podstawą poszukiwań była analiza przestrzennej zmienności kosztów i przychodów. Postulował wybór lokalizacji optymalnej w miejscu, w którym zysk osiąga maksimum. 26.NURT STRUKTURALNY – A. J. Scott, R. Walker, M. Storper – stosownie do zachodzących zmian faz rozwoju gospodarki występują pewne ramy organizacyjne i techniczne, determinujące funkcjonowanie przedsiębiorstw wśród innych uczestników życia społeczno-gospodarczego, co znajduje odzwierciedlenie w decyzjach lokalizacyjnych.  w gospodarce wolnokonkurencyjnej – małe i średnie przedsiębiorstwa o specjalizacji branżowej i przestrzennej; tworzą słabo rozbudowane sieci terytorialne o wyraźnych specjalizacjach; państwo nie ingeruje w ich działalność  kapitalizm monopolistyczny – przedsiębiorstwa są beneficjentami korzyści skali, uzyskiwanych dzięki innowacji organizacyjnej H. Forda w postaci taśmy produkcyjnej. Duże gospodarstwa mają relatywnie ograniczoną swobodę lokalizacyjną. Produkcja koncentruje się najpierw w różnych częściach hali produkcyjnej, a później w oddzielnych budynkach. Dochodzi do wzmocnienia roli państwa w gospodarce; początki interwencjonizmu.  gospodarka rynkowa z POSTFORDYZMEM – faza, w której korzyści skali są uzupełniane o korzyści różnorodności. Produkcja dóbr, dostosowanych do konkretnego segmentu, odbywa się przy udziale małych przedsiębiorstw, łatwiej reagujących na częste zmiany popytu niż duże przedsiębiorstwa ukierunkowane na masowego odbiorcę; wzrost rangi powiązań między przedsiębiorstwami; sieci lokalne, globalne; przedsiębiorstwa są uzależniane od dostawców lub odbiorców; tracą przez to autonomię w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych. Duże przedsiębiorstwa kształtują infrastrukturę zewnętrzną i finansują rozbudowę zaplecza edukacyjnego. Podporządkowują swoim decyzjom mniejsze przedsiębiorstwa, które mogą zostać włączone do korporacji lub grupy kapitałowej. Powstają też przedsiębiorstwa globalne, w których decyzje lokalizacyjne są podejmowane z uwagi na cele całej korporacji.

27.NURT BEHAWIORALNY – R. Schmenner, A. Pred – podstawą są czynniki pozaekonomiczne; nacisk kładzie się na zrozumienie mechanizmu podejmowania decyzji lokalizacyjnych w praktyce gospodarczej. Procedura wyboru powinna polegać na wskazaniu lokalizacji zadowalającej. Lokalizację trzeba rozpatrywać w sposób dynamiczny, bo może się zmienić jej ocena z uwagi na przemiany np. masową emigrację, podjęcie nowych rodzajów produkcji. Przedsiębiorcy podejmują decyzje w sposób uproszczony, kierując się czynnikiem personalnym; np. miejsce pochodzenia przedsiębiorcy; wybór lokalizacji zadowalającej technicznie; umiejętności analityczne i planistyczne; jakość i ilość zdobywanych informacji. 28.REGUŁA LOKALIZACJI – uwzględnienie konieczności dostosowania działalności przedsiębiorstwa do cech danej lokalizacji. RELOKALIZACJA – przeniesienie siedziby stosownie do potrzeb. BROWN FIELD – inwestowanie w miejscu wcześniej zagospodarowanym. 29.OŚRODEK PRZEMYSŁOWY – jednostka osadnicza, w której znacznie rozwinął się przemysł; istnienie specjalizacji przemysłowej w bazie ekonomicznej danej jednostki osadniczej; uwzględnia się też udział miasta w produkcji lub zatrudnienia w przemyśle w kraju czy zatrudnienie w przemyśle na 1000 mieszkańców. OKRĘG PRZEMYSŁOWY – grupa współpracujących ośrodków przemysłowych, powiązanych przepływami dóbr, osób i informacji. 30. TYPY OKRĘGÓW PRZEMYSŁOWYCH:...