Geschiedenis zorgverstrekking samenvatting PDF

Preview

Summary

Volledige samenvatting van het deel 'Geschiedenis van de zorgverstrekking'...

Description

Het denken over en voor de mens door de eeuwen heen 1. Inleiding Eerst gaan we het hebben over de primitieve samenlevingen aan het water, die het schrift kennen en al een vorm van geneeskunde kennen. Vervolgens hebben we de Grieken. De geschiedenis van de zorgverstrekking is een geschiedenis van vooruitgang en terugval. De kennis werd in tijd en ruimte beperkt en ging de kennis verloren. De opvatting van

2. Hoofdstuk 1: Geneeskunde en de oude beschavingen I.

MESOPOTAMIË

 Mesopotamie = het land tussen Eufraat en Tigris met als beschavingen: Sumer, Chaldea, Babyloni en Assyri  Aangezien zowel de wet als de geneeskunde van goddelijke oorsprong waren, waren de priesters eveneens rechters en artsen.  Drie groepen teksten die handelen over geneeskunde (in spijkerschrif) a) therapeutische of medische teksten, b) voorspellende of prognoseteksten en c) een derde groep die toevallig enige informatie geef over ziekten of medische praktijken.  Twee groepen schrijvers: o Wetenschappers: schreven prognoseteksten o Clinici: schreven therapeutische teksten  Ziekte was goddelijke straf te wijten aan vroegere zonden: behandeling via een fysische en spirituele catharsis (biecht, boetedoening en purgatie)  Tafel van Nipoer: tablet met veertigtal voorschriften van een Sumerische arts (4000 jaar geleden) = oudste voorschriftencollectie  demonen en duivels zijn de oorzaak van ziekte en ongeluk (elke boze geest verwekte een andere kwaal): helers trachtten de patinten te verlossen van de boze geesten met talrijke remedies, die niet zelden gifen bevatten (hondenexcreta en varkensgal uitermate belangrijk).  Mesopotamische farmaceutische teksten geven informatie over vrij ingewikkelde zuiveringstechnieken van plantaardige, dierlijke of minerale bestanddelen. Wijn werd reeds door hen gebruikt als antisepticum voor wonden.  epos van Gilgamesh: deze verloor de levensplant door te rusten onderweg, terwijl een slang het levenskruid opat.

 codex van Hammurabi: heel belangrijk voor de arts was zijn verantwoordelijkheid. De verbintenis van de heler was duidelijk resultaatgericht. De betaling was verschillend naargelang de patint een vrij man of slaaf was. In deze geschrifen wordt ook oogheelkunde voor de eerste maal vermeld. In de Babylonische maatschappij kwamen ook vrouwelijke chirurgen, vroedvrouwen en paleisartsen voor. De codex geef geen informatie over deze groepen maar de functie van de min en haar verantwoordelijkheid worden nauw omschreven.  uitgebreide bibliotheek van Assurbanipal (Assyrische periode): talloze gegevens over conservatieve geneeskunde maar niet enkel geneeskunde maar ook dieet en massage II. EGYPTE  goed uitgebouwde geneeskundige cultuur  Gezien de eerbied voor het leven na de dood een echte cultus in het bewaren van de lichamen via het maken van mummies. Daarnaast werd de dode omringd met allerhande gifen om zijn verblijf in het hiernamaals zo aangenaam mogelijk te maken en werd de dode omringd met teksten en afbeeldingen op de muren van de begraafplaats.  Ihmotep: o eerste arts met een historische naam o bouwde de beroemde piramide van Sakkara en diende Farao Zoser als vizier, architect, hogepriester, magir en arts o werd later God van de artsen met een eigen eredienst (tempel op zijn graf gebouwd, vereerd tot 4e Eeuw nc in Memphis). o Drie delen in loopbaan: 1. leven als geneesheer aan het hof van Zoser (2680 v. C.) 2. medische halfgod (2680-525 v. C.) 3. volwaardige godheid (525 v. C. tot 550 n. C.). o priesters verstrekte medische en psychische hulp (therapeutische slaap kwam vermoedelijk uit Egypte en was niet origineel Grieks). Als behandeling gebruikten zij baden, isolatie en rituele wassingen. Imhotep kon de zwakzinnigen genezen, gaf vruchtbaarheid aan de vrouwen, beschermde tegen ongevallen  Vele onderzoekers benadrukken de magische factoren in de Egyptische geneeskunde en ontkennen enig inzicht in wetenschappelijk denken: dit extreme standpunt is niet juist: o De arts-priester onderzocht de zieke zorgvuldig: algemeen uitzicht, kleur, zwellingen, ademhaling evenals excreta werden grondig bestudeerd. o Een zorgvuldige anamnese van de patint werd afgenomen o pols werd bestudeerd, o Sommige technieken doen modern aan zoals:  het opzoeken van glucosurie via nazicht of bijen op de urine afkwamen.  soort zwangerschapsreactie met tarwe- en gerstkorrels  De kennis van de Egyptische geneeskunde is tot ons gekomen via de verhalen van Herodotus en via bewaarde medische papyri. Geneeskunde werd gedoceerd in de Huizen van het Leven. In deze scholen werden de medische papyri bewaard. Meest beroemde papyri zijn:

o Ebers papyrus (geschreven rond 1500 v. C):  gevonden door Ebers in 1873  een encyclopedische verzameling van voorschrifen en extracten van teksten over interne en heelkundige (chirurgische) aandoeningen  bevat ongeveer 700 geneesmiddelen die enkelvoudig of via samenstellingen werden toegediend. In tegenstelling met de Mesopotamische gegevens bevatten de Egyptische voorschrifen heel duidelijke gewichtsverhoudingen.  Oftalmologie is ruimschoots vertegenwoordigd in deze voorschrifen.  Ook reumatische aandoeningen werden beschreven: niet enkel esoterische medicijnen maar eveneens massage met klei en modder wat heden toegepast wordt via de fango.  gewoonte om geneesmiddelen of andere extracten te kauwen. o Kahun papyrus:  bevat voornamelijk gegevens over gynaecologie en veeartsenijkunde.  primitieve methodes voor zwangerschap en contraceptiva  Voorbeelden van contraceptiva: een pessaar uit krokodillen excreta, een contraceptieve spons met honing en natron.  Langdurige lactatie (bevorderd via geneesmiddelen), wat de ovulatie kan onderdrukken werd aanzien als noodzakelijk om drie jaar interval te voorzien tussen elke geboorte, wat beter was, voor moeder en haar kind.  verlossingen werden door vroedvrouwen verricht en de arts was de expert over gynaecologische aandoeningen zoals prolaps, leucorrhoea, dysmenorroe en menopauze.  vrouwelijke tractus was een doorlopend kanaal (patinte werd geplaatst op dadelmeel gemengd met bier; indien patinte hierop braakte was zij vruchtbaar!)  Het meest belangrijke deel van de anatomie was de spijsverteringstractus. (kende dit goed wegens de voorbereiding tot mummificatie waarbij de ingewanden verwijderd werden)  Lichaam vol kanalen: werking van het lichaam vergeleken met de werking van de Nijl. Via de kanalen verplaatste men bloed, mucus, water, lucht, semen, urine en tranen. Alles werd gecentraliseerd in het hart dat de drager van de ziel was. Na de dood werd het hart gewogen om de precieze plaats in het hiernamaals aan te duiden. Het is dan ook vanzelfsprekend dat de Egyptenaren enorme zorg vroegen voor dit orgaan in hun dodencultus. o Smith papyrus: (in 1862 gekocht door Edwin Smith nadat papyrus gevonden was in een graf nabij Luxor)  bevatte 48 casussen met beschrijving vanaf hoofd naar de voeten toe met toenemende ernst van de aandoeningen. Deze zijn onderverdeeld in (a) de geneesbare, (b) de eventueel geneesbare en (c) de ongeneesbare waarvoor geen enkele therapie kon baten.  Fracturen: - ledematen werden gefixeerd met ossenbenen en spalken - was ook geweten dat een open fractuur dikwijls dodelijk was



boek is spijtig genoeg niet volledig omdat schrijver op het einde meer interesse had in een verjongingskuur dan in de strikte wetenschap

3. Hoofdstuk 2: Geneeskunde in India, China en Japan I. INDIA  Vedas: vier groepen heilige boeken, zijnde Rigveda (verzen), Samaveda (liederen), Ayurveda (offerspreuken en levenskunst), Atharveda (magische formules). Deze Vedas werden later vergezeld van commentaren die men de Brahmanas (offerboeken) en de Oepanisjaden (de geheime boeken met de wijsgerige uitleg) noemt.  Indische gezondheidszorg: o hospitalen en rusthuizen werden voor de zieken onder koning Asoka (rond 250 v.Chr., na zijn bekering tot Boeddhisme) ingericht o ontstaan van Ayurvedische geneeskunde  Ayurveda of het boek over de wetenschap van het leven = medische encyclopedie van de Indische arts  arts of vaidya was een geleerde die kennis had verworven via een intensieve training bij een meester: - Hij volgde de meester, leerde de klassieken van buiten zodat hij ook de verzen kon reciteren en oefende zich in de heelkunde. - De oefeningen in de heelkunde waren duidelijk gestructureerd en de leerling oefende eerst op komkommers en dieren vooraleer menselijke interventies werden toegestaan. o Het leerboek Ayurveda bevatte drietal delen genoemd naar hun schrijvers: Caraka, Susruta en Vagbhata:  Vaghbata: bevat grotendeels een synthese van de twee andere zodat weinig nieuwe originele gegevens worden toegevoegd.  Caraka (het oudste): - bevat drie geneeswijzen: (a) de mantras en religieuze activiteiten, (b) di,ten en geneesmiddelen en (c) psychotherapie. - De fysiologie was gebaseerd op drie primaire humores: Vata (wind), Pitta (gal) en Kapha (phlegma) - Meer details dan in Griekse: humores komen in wisselwerking met het bloed om de vitale functies mogelijk te maken - Evenwicht heel belangrijk:  enkel gezond als goede wisselwerking en harmonieuze toestand bestond tussen deze verschillende elementen  onevenwicht lokte ziekte uit en de graad van onevenwicht bepaalde de prognose van de ziekte (cfr. dyskrasie bij de Grieken).  Uitgezonderd enkele zeldzame personen werd iedereen geboren met een aanleg tot onevenwicht, wat de mens voorbestemd maakte tot bepaalde ziekten (voorloper van de genetica?).  Het onevenwicht tussen de humores gaf een stoornis in het bloed: evenwicht herstellen via dieet, geneesmiddelen en het verwijderen van slechte bloed via venasectie of bloedzuigen.

Belangrijkste ziekte = koorts; genoemd als “de koning van alle ziekten”. Indien de koorts intermittent (= periodiek) was bepaalde het interval de prognose. (ook teruggevonden bij de Grieken) - diagnose heel belangrijk: eerst zorgvuldige anamnese afgenomen, nadien onderzoek habitus van de pati9nt. Het bloed werd ge:nspecteerd, evenals de excretie. De arts gebruikte palpatie en auscultatie evenals geneesmiddelen om bepaalde testen uit te voeren. Hij keek naar de kleur en evalueerde de geur van de excretie. Susruta - Diabetes = honing-urine ziekte of Madu Meha: ziekte die vnl de rijken tref, te wijten aan teveel eten van rijst, meel en suiker. De zieke krijgt dorst en moet veel plassen. De mieren komen op de urine af. Daarnaast krijgt de patint heel snel last van infecties. Ook de progressieve vermagering, de musculaire zwakte, de slechtruikende adem, de slaperigheid, de ademhalingsstoornissen en maag-darm afwijkingen werden vermeld. (beheersten vrij goed type II diabetes, hadden kennis van keto-acidotisch coma, hereditaire karakter van de ziekte en de infauste prognose waren bekend) - 1000-tal geneesmiddelen vernoemd: samengesteld uit plantaardige, dierlijke en minerale extracten, maar ook mythologische producten zoals de soma (= levenselixir geschapen door Brahma om veroudering en dood tegen te gaan) - voor interne aandoeningen via de reiniging van het lichaam via purgaties, bloedingen en vasten (therapie begon veel met zeven dagen vasten; sommige pati9nten recupereerden gedurende deze periode terwijl anderen stierven wat volgens de auteur ook een oplossing van het probleem inhield) - Meest opvallende: een gedegen kennis van een aantal chirurgische technieken. Voor impotentie werd het nut van de testiculaire functie erkend. Ook lithotomie, cataract chirurgie, tonsillectomie, amputaties en plastische heelkunde met het gebruik van flappen was hen bekend - Autopsie was verboden voor religieuze redenen. Oplossing om kennis menselijk lichaam te verhogen: indien de gestorven persoon van middelbare leeftijd was, kon het lijk onder gras opgestapeld worden en na verrotting konden de verschillende anatomische delen maar dan zonder gebruik van het mes bestudeerd worden - Heel belangrijk bij anatomie was het bestuderen van de Marmas of de vitale punten: na het kwetsen van ==n van deze 107 punten was het letsel meestal fataal. - Indische historische chirurg: een wijde gamma van instrumenten, dikwijls werd diervormen nagemaakt zoals de krokodillentang (doet denken aan onze Kocherklem). -



II. CHINA EN JAPAN  China: o een religieus-wijsgerig gebaseerde geneeskunst

o Gehele wereld bevolkt met ontelbare geesten die af te leiden waren van twee wezens: Yang en Yin (of Inn), de Rode Draak en de Groene Draak  Yang en Yin zijn twee polair tegenover elkaar staande principes  Yang (goed) is lichtstralend, hard, hemels, warm, levend en productief  Yin (kwaad) is donker, vloeibaar, koud en dood brengend  Beide machten zijn in het menselijk lichaam werkzaam, bij verstoring van het evenwicht tussen beide treedt ziekte op o Wu = artsen die met de wereld van de geesten in verbinding konden treden. Zij konden het exorcisme uitoefenen. o Accupunctuur: opsporen van Yang in het lichaam via naaldenprikken in de huid. De ziekte straalde uit in de huid, hier kon men Yang prikkelen, of ook wel bij sterke functie, kalmeren  ontwikkeling van een breed uitgewerkt stelsel van naaldprikken waarbij de arts precies de vele verschillende plaatsen moet kennen, waar hij bij uiteenlopende ziekten moet prikken = acupunctuur. Bij ons ook toegepast: de traditionele elementen ontbreken vooralsnog enig wetenschappelijk karakter, maar er is zeker een analgetisch (= pinstillend) effect gebaseerd op de secretie van endorfines.  Japan (heel gelijklopend met Chinese): o Moxa: cauteriseren (= medisch uitbranden van wonden) met gloeiende kogeltjes van plantaardig materiaal. De arts kende precies de plaatsen waar hij bij verschillende ziekten de brandwonde moest maken o Japan kwam eerder in aanraking met het Westen dan China voornamelijk via de Nederlanders (Oost-lndische Compagnie). De Nederlanders begonnen in 1857 met medisch onderwijs in Japan. In 1861 werd ook het eerste moderne academisch ziekenhuis in Japan geopend. Moderne Japanners staan in de frontlinie van het hedendaags wetenschappelijk medisch onderzoek.

4. Hoofdstuk 3: Griekenland – Rome I.

FILOSOFISCH DENKEN A.

RELIGIEUZE GRONDSLAG

 Griekenland: bakermat van de Westerse filosofie, wetenschap en geneeskunde  Twee delen in vroege Griekse geschiedenis: de Mykenische periode vanaf 1500 tot 1100 v. C. en de duistere periode van 1000 tot 800 v. C. (over laatste periode weinig gekend)  Mykenische periode: twee zeer belangrijke epische gedichten geschreven door dichter Homeros: o strijd beschreven in de Ilias en de wonderbaarlijke reis uit de Odyssea bevatten de kennis van de geneeskunde op het einde van het Mykenische tijdperk. o Apollo = God-arts: hij kan een epidemie uitlokken als straf maar ook mensen weer tot leven wekken en gezond maken. o Priesters, zieners en droomlezers behandelen de ziekte uitgestuurd door de godheid. In de Ilias wordt de behendige arts ten hemel geprezen. o Asklepios (= zoon van Apollo) en de nimf Koronis. o Asklepios had twee zonen: Machaon (heelmeester/ chirurg) en Podalirius (de geneesheer). o Asklepios had drie dochters: Jaso, Panakeia en Hygeia. o Naast Asklepios kenden de Grieken ook de dienst van Melampus, de stichter van een lange opeenvolgende generatie van zieners. Deze Melampus zou de traditie voortzetten van de Egyptische artsen.  niet het bestaan van deze religieus ge:nspireerde geneeskunde is uitzonderlijk, maar wel de structuur van de Griekse wetenschap. De Grieken kenden stadstaten: deze vormen met hun traditie van onderzoek de basis van hetgeen wij wetenschap zijn beginnen noemen. B. 



FILOSOFISCH DENKEN

Wijziging in de medische denktraditie mogelijk dankzij nieuwe invalshoek: filosofie. De eerste Griekse filosofen zochten naar een uitleg van de natuur. Zij werden daarom natuurfilosofen genoemd. Gestart in Milete: o Thales van Milete (rondom 585 v. Chr.) : eerste van de filosofen en had drie belangrijke stellingen: a) de aarde rust op water b) de oerstof is water c) alles is vol goden o Anaximander van Milete (610-540 v. C.) (leerling van Thales)  gebruikt de eerste maal de term oerstof of principe (= arche).  Beginpunt van deze oerstof is apeiron (= het Onbepaalde). Het Onbepaalde is eeuwig, onveranderlijk en goddelijk. Uit het Onbepaalde ontstaan talloze werelden die dan terugkeren naar het apeiron.  Het ontstaansproces hebben we te danken aan de tegenstelling, de contraria, (ta enantia): bvb. koud en warm, vochtig en droog. Deze tegengestelden moeten in evenwicht blijven, bij elke stoornis zal opnieuw het evenwicht hersteld worden. Hier vinden wij een echte basis van de Griekse natuurfilosofie.

o Anaximenes van Milete (585-525 v. C.): oerstof is lucht of pneuma. De lucht is eeuwig, goddelijk en oneindig in kwaliteit. Uit lucht ontstaan de verschillende dingen door verdichting en verdunning. C. 





   

PYTHAGORAS EN DE PYTHAGOREEËRS

Pythagoras: o in intellectueel opzicht KKn van de meest belangrijke mensen die ooit geleefd hebben. o Geboren op het eiland Samos maar geschriften en studie in Kroton (in Zuid-Itali9L) o Bouwde een specifiek wiskundig systeem en stichtte een religieus broederschap waarvan ==n van de basissen de zielsverhuizing en een verbod op het eten van bonen was (Favisme!). Pythagoras geloofde dat alles verdeeld kon worden in twee tegengestelden zoals even en oneven maar ook vochtig en droog. Meest vooraanstaande medische leerling van de school was Alkmeon van Kroton (550500 v.Chr). o meer bioloog en arts dan filosoof o eerste beoefenaar van de experimentele fysiologie en psychologie o dissecteerde ook levende mensen. o In de hersenen lokaliseerde hij het denkvermogen van de mens. Dit was in tegenstelling tot Empedocles, Aristoteles en de StoMci. Plato en Hippocrates volgden zijn denkpatronen. Hij maakte een onderscheid tussen gevoel en verstand en doceerde dat de zenuwen holle geleidingsbanen naar de hersenen bevatten. o Eerste beschrijving van de tractus opticus: lucht is onontbeerlijk voor het waarnemen van geluiden. o bestudeerde de ontwikkeling van het kippenembryo: het voedde zich door de huidporin heen, via het opzuigen van voedende bestanddelen uit het ei o gezonde mens is het resultaat van het harmonische samenleven van twee tegengestelde krachten: vochtig en droog, warm en koud, zuur en zoet, enz. Bij evenwicht of harmonia heerst gezondheid; bij onevenwicht of monarchia (overheersen van KKn enkele kracht) ontstaat ziekte o Hij is een ware voorganger van de ideen later uitgelegd door Hippocrates. Andere leerling was Philolaus van Kroton (midden 5de eeuw v. C.) o tijdgenoot van Socrates o doceerde in de Pythagorische gemeenschap van Thebe o uitgewerkte fysiologie: veronderstelde volledige gelijkheid tussen mens (= microkosmos) en heelal, beiden hadden een centraal gelegen principe het vuur. Het lichaam blust het vuur door te ademen. Deze instelling heef een terugslag op het evenwicht van de vier humoren in het lichaam volgens zijn theorie. D. HERACLITUS VAN EFESE (540-480 v. C.). tijdgenoten Pythagoras en Xenophanes. wordt ho skoteinos (= de duistere) bijgenaamd: somber en hooghartig karakter met een totaal misprijzen voor de domme massa panta rei kai oudem menei = alles vervloeit en niets blijf bestendig.

É=n grote wet of formule (logos) bepaalt en verklaart alles: de tegengestelden zijn KKn en de realiteit is een synthese van tegengestelden of anders geformuleerd: eenheid is realiteit en ontstaan uit samengaan van de tegengestelden

E.   

DE ELEATEN

Parmenides (515-450 v. C.) was wetgever in Elea (in Zuid-ltali) Grondlegger metafysica: niet enkel aandacht voor de menselijke zintuiglijke waarneming, maar ook voor het denken, het vragen dat achter de verschijnselen zit. In het leerdicht Over de natuur definieert hij het zijn. Het bestaat uit twee delen: De Weg van de Waarheid en De Weg van de Mening. o Het eerste deel bevat een allegorie (vorm ontleend aan religieuze openbaringsliteratuur): Parmenides verhaalt hoe hij door de zonnedochter geleid wordt tot aan het paleis van de Godin van de Waarheid die hem alles onthullen zal. o Tweede deel: louter abstracte argumentatie (typisch zijn de vele omdat's, kenmerken van strikt rationeel betoog): er zijn drie fundamentele alternatieve...