Ideologie polityczne- materiały na ergzamin( d r Artur Laska PDF

Preview

Summary

materiał do egzaminu ...

Description

Poniżej wstawiam materiały na poprawę egzaminu z przedmiotu ideologie polityczne( dr Artur Laska). LIBERALIZM 1. Nazwa i pojęcie Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa liberalis co oznacza wolność. Początkowo liberalizm miał znaczenie apolityczne. Swoje korzenie ma w Oświeceniu, choć duży wpływ na jego powstanie mieli tzw. nominaliści w Średniowieczu. Uważali oni byty jednostkowe za obiektywne, realne i istniejące. Nawiązywali do nich Machiavelii, Hobbeas, Kartezjusz, Spinoza. Po raz pierwszy słowo to zostało użyte w 1812 w Kortezach Hiszpańskich. Pierwszą doktrynę liberalną stworzył J. Locke w „Dwa traktaty o rządzie”. Trudno jest zdefiniować liberalizm w sposób bardzo krótki. Kryje on w sobie nie jasności z desygnatami. Jest używane w kilku znaczeniach:  określenie postawy społecznej np. liberalny nauczyciel  myśli politycznej  ruch polityczny np. partie liberalne jako nazwa własna  określenie frakcji w partii np. liberalna frakcja w PZPR  ustrój państwa np. liberalna demokracja  metoda refleksji nad życiem  ideologia doktryny Liberalizm odnosi się do wielu sfer życia społecznego stąd możemy rozmawiać o liberalizmach politycznych, ekonomicznych, kulturowych. Wspólnym mianownikiem dla nich jest światopogląd budowany na idei indywidualizmu. Człowiek podejmując decyzje powinien je podejmować tak by nie ograniczać wolności innych osób. Dla liberała na świecie nie ma nic pewnego. Liberalizm odchodzi od arystoteleskiej koncepcji polityki (dobro wspólne). Elementy składowe liberalizmu: Na elementy składowe liberalizmu składają się: a) filozoficzna koncepcja liberalizmu - indywidualistyczna koncepcja człowieka i społeczeństwa - swoiście pojmowany egalitaryzm - wiara w postęp b) koncepcja polityczno-teoretyczna liberalizmu - suwerenna jednostka jako podmiot praw (autonomia jednostki) - wolność, własność, bezpieczeństwo - prawo do szczęścia - władza polityczna pochodzi od naturalnych uprawnień jednostek - władza polityczna ma ograniczony charakter - zakres władzy rządzących i zakres zobowiązań obywateli mają charakter konsensualny. Chodzi o zgodę. - idea ustroju konstytucyjnego - społeczeństwo i państwo stanowią organizację dobrowolną. Ze społeczeństwem mamy do czynienia wtedy gdy powstaje państwo 1

- zasada podziału władzy Etapy rozwoju liberalizmu Przeszedł on przez 4 fazy rozwoju: Etap 1: XVII w. – połowa XIX w. (Wiosna Ludów) – liberalizm klasyczny Przedstawiciele J. Locke, A. Smith, J. Bendon, Monteskiusz, D. Diderot, Voltaire, B. Konstant, J.S. Mill. Mocno akcentowali naturalne uprawnienia jednostki. Równość wobec praw natury ale nie wobec innych sfer życia. Można go podzielić na 2 fazy: - liberalizm arystokratyczny - liberalizm mieszczański Etap 2: Połowa XIX w. – 1914 r. liberalizm demokratyczny Przedstawiciele: T. Fate, T. Jefferson, A. Jackson, A. Lincoln (amerykanie – ich liberalizm podążył inną drogą), J.S.Mill, A. de Torcqueville, H. Kelsen, K. Popler, J. Acton, H. Spencer, J. Jelinek. Główne jego cechy: - prymat praw wolnej jednostki - koncepcja państwa prawnego. Wolność pozytywnym użytkiem - ustrój państwa demokratyczny - społeczeństwo nie jest sumą jednostek lecz sumą grup - rozwój bezpłatnej oświaty Etap 3: 1918 – lata 70 XX w. – liberalizm socjalny Przyczynami były: - wojny światowe - kryzys ekonomiczny - ostre konflikty społeczne Wypracował liberalną koncepcje państwa dobrobytu. Był on rozwinięciem liberalizmu demokratycznego. Przedstawiciele: L. von Stein, T. Green, J. Hobson, J. Keynes, F.D. Roosvelt, J. Galbraith, A. Perlo. Etap 4: Był w opozycji do liberalizmu socjalnego i rozwijał się równolegle do niego. Jego okres trwania przypada na okres od lat 30 XX w. aż do teraz. Jest zwany neoliberalizmem. Sensu stricto jest to jeden z nurtów wykształconych w II połowa XX w., sensu largo są to wszystkie nurty, które funkcjonują w liberalizmie w dobie współczesnej. W ramach liberalizmu są następujące szkoły myślenia - liberalizm konserwatywny (jest to praktycznie neoliberalizm), sięga do I fazy rozwojowej (Reagan, Thatcher) - libertarianizm – jest jeszcze bardziej radykalny - ordoliberalizm – liberałowie niemieccy 2

- liberalizm socjalny 2. Idee liberalizmu Indywidualizm Ukazuje jednostkę jako autonomiczną niepodzielną całość, sama w sobie jest ona najwyższą wartością, której celom podporządkowane są inne wartości i instytucje przedmiotowe (społeczne i polityczne). Liberalizm przyjmuje posesoryjną teorię indywidualizmu w której granice ciała jednostki są przedłużane jej zdolnościami. Jednostka dzięki swoim zdolnościom, rozumowi, na zasadzie wolności i równości decyduje samodzielnie o swoim losie. W swojej najczystszej postaci liberalny indywidualizm sprzeciwia się wszelkim autorytetom religijnym i politycznym, które podporządkowują jednostkę odpowiednim władzom. Takie podejście było krzewione przez liberalizm klasyczny. A. Smith twierdził, że działając dla siebie działamy dobrze dla innych. Społeczeństwo jest tu abstrakcją i nie jest czymś naturalnym, interes jednostki ma dominować. Z czasem skrajność tej idei została złagodzona przez liberalizm socjalny wyraźnie dryfując w kierunku indywidualizmu uspołecznionemu. Wolność Jest najwyższą wartością przedmiotową, służącą do realizacji celów przez jednostkę. Przyjmowanie za oczywistość faktu, że wolność jest sednem liberalizmu i łączy jego zwolenników jest błędem, bowiem liberalizm stworzył różne koncepcje wolności. W teorii pojawiają się 2 pojęcia wolności a) pozytywna – ma swoje źródło w starożytności. Jej istotą jest to, że wolność to jest wolność do robienia dobrze, a nie źle. Jest to sztuka rządzenia samym sobą. Państwo powinno ukierunkowywać człowieka. Rozwijana była w liberalizmie demokratycznym i socjalnym b) negatywna – chodzi tu o to by zapewnić człowiekowi wolność od przemocy. Domaga się niczym nie nieograniczonego rozwoju własności prywatnej. Wolność pozytywna i negatywna tworzy zewnętrzną wolność polityczną. Liberalizm uznaje wolność za istotę człowieczeństwa. Społeczeństwo Poszczególne nurty liberalizmu mają różne poglądy na temat istoty społeczeństwa i państwa osiągniętych na gruncie umowy społecznej. Według liberalizmu klasycznego umowa społeczna i społeczeństwo są konwencjonalnymi fikcjami nie mającymi pokrycia w rzeczywistości. Ten skrajny pogląd nie podzielają pozostałe nurty liberalizmu. Stoją one na stanowisku, że skoro kapitalistyczna industrializacja przyczyniła się do bezrobocia, ubóstwa i epidemii to społeczeństwo powinno służyć poszerzeniu możliwości faktycznego korzystania z wolności przez większy krąg osób. We

3

wszystkich jednak nurtach liberalizmu społeczeństwo nie zyskuje rangi autonomiczności, jest jedynie środkiem samorealizacji jednostek ludzkich. Równość Zdaniem liberalizmu równość może mieć miejsce w sferze prawnej, politycznej i socjalno-ekonomicznej. Z punktu widzenia prawa dostęp do pełnienia ról w społeczeństwie nie może być utrudniony. Prawo powinno być równe dla wszystkich Pierwsi liberałowie odrzucali natomiast możliwość istnienia wolności politycznej. Dopiero pojawienie się nowych nurtów politycznych zmieniło nastawienie liberałów. Jeszcze bardziej sceptycznie odnoszą się oni do równości socjalno-ekonomicznej i w ten pogląd w dalszym ciągu tkwi w ich głowach. Liberałowie widzą sprzeczność pomiędzy wolnością a równością. Dla nich wolność jest ważniejsza, bo jest naturalna. Musi być nieco nierówno gdyż należy zachować wolność społeczną. Równość narusza też zasadę sprawiedliwości. Sprawiedliwość społeczna jest realizowana za pomocą rynku. Liberałowie jednak dostrzegają potrzebę wyrównywania poziomu życia. Prawo Wszystkie nurty liberalizmu uznają prawo naturalne i jego konkretyzacje, nie mniej jednak mają odmienne poglądy na jego istotę. Liberalizm klasyczny koncepcje prawnonaturalne obraca przeciwko feudalizmowi. Następnie po jego zwycięstwie stały się ostoją kapitalizmu. Kluczowym warunkiem rozwoju jednostki ludzkiej jest naturalne prawo do własności prywatnej, życia, wolnością i bezpieczeństwa Gospodarka Zawiera 3 główne zasady: - własność prywatna - wolna konkurencja - wolność działalności gospodarczej Podglądy doktrynalne liberalizmu w tej dziedzinie są wynikiem myśli A. Smitha. Liberałowie twierdzili, że państwo opiekuńcze pozbawia człowieka wolności, kreatywności itp. Domagano się więc jego redukcji. Liberałowie są jednak w stanie zaakceptować liberalne państwo opiekuńcze. Uważali, że trzeba zmienić zasady funkcjonowania takiego państwa. Nie może być ono przymusem, nie może mieć monopolu na usługi publiczne, które powinny opierać się na mechanizmach rynkowych, zakres wydatków państwa musi być adekwatny do możliwości podatkowych. Dostrzegają też potrzebę działalności organizacji pozarządowych. W gospodarce państwo powinno mieć funkcje stabilizacyjną (stopa bezrobocia max 4%, inflacja ok. 1.5%, wzrost PKB min 3%, stabilność kursów walutowych, względna równowaga budżetu państwa) Państwo 4

Liberalizm nie identyfikuje się z jedną formą ustroju politycznego. Monarchia czy republika nie mają dla nich znaczenia o ile nie mają one postaci dyktatury lub autorytaryzmu. Liberalna demokracja jest swoistym mariażem liberalizmu i demokracji. W literaturze naukowej mamy kilka modeli demokracji, które można sprowadzić do klasycznego ujęcia i ideologii substancjalnej. Różnią się one odmiennym pojmowaniem wolności. W XX w. J. Schumpeter utworzył model demokracji proceduralnej. Rozwinął go R. Dahl. Twierdził on, że:  wybrani przedstawiciele sprawują konstytucyjną kontrolę nad działaniami rządu  przedstawiciele ci są wybieralni i usuwalni  są wybierani w wolnych i uczciwych wyborach  wszyscy dorośli mają prawo głosu  większość z nim ma bierne prawo wyborcze  mogą krytykować siły rządzące  dostęp do informacji  obywatele dysponują uprawnieniami do tworzenia niezależnych organizacji lub stowarzyszenia. Przeciwnicy tego ujęcia zauważają, że oprócz procesu decyzyjnego i sposobu sprawowania władzy, powinien istnieć pewien zespół trwałych wartości. Zmiany W liberalizmie mają zawsze charakter ewolucyjny, nigdy rewolucyjny. Postęp w odchodzeniu od tego co stare i gorsze zawsze powinien towarzyszyć człowiekowi. Rozwój uzasadnia istnienie społeczeństwa, państwa i prawa. W poszukiwaniu lepszych rozwiązań lepiej jest błądzić, bowiem dzisiejszy błąd może jutro okazać się prawdą. Idee i wartości liberalizmu – podsumowanie  Indywidualistyczna koncepcja człowieka i społeczeństwa  Wyprowadzona z prawa naturalnego podmiotowe uprawnienia jednostki  Prawo do życia, bezpieczeństwa i szczęścia  Wolność nie jest wolnością nieograniczoną  Równość i sprawiedliwość  Kapitalistyczna gospodarka oparta na własności prywatnej  Wiara w postęp 3. Liberalizm konserwatywny (często zwany neoliberalizmem) Zrodził się w opozycji do faszyzmu i komunizmu. Na jego powstanie wpływ miał również kryzys parlamentaryzmu okresu międzywojennego. W latach 70 doszły kolejne uwarunkowania: kryzys państwa opiekuńczego. Początki tego nurtu można powiązać ze spotkaniami liberałów dotyczącymi refleksji nad drogą przemian i rozwoju liberalizmu (W. Lippman). Wyłoniła się szkoła „austriacka” (L. von Mises) i „chicagowska” (M. Friedmann, J. Buchanan). Po II WŚ myśl Lippmana kontynuowało stowarzyszenie Mount Pelerin. Głosili 5

oni, że podstawą wolności jest wolny rynek. W skład stowarzyszenia wchodzili m. in. R. Aron i I. Berlin. Zajmowali się ideami wolności. Propagowali oni negatywne rozumienie wartości i antyegalitaryzm sfery socjalnoekonomicznej. 4. Libertarianizm Powstał w USA w latach 70 XX w. i był początkowo kojarzony z nurtem neoliberalizmu. Później jednak jego sens zawężono do myśli L. von Misesa. Libertarianie postulowali minimalizowanie wpływu władzy państwowej na życie jednostki, aż do jej całkowitego zniesienia i zastąpienia mechanizmami wolnorynkowi. Zrodził się on na skrzyżowaniu liberalizmu z anarchizmem. Występował nurt umiarkowany (J. Rawls, R. Nozick) i radykalny (M. Rothbard). Nurt umiarkowany libertarianizmu często granicy z liberalizmem demokratycznym. Opowiada się za minimalną funkcją państwa, ale bez eliminacji jego roli. Aby państwo mogło sprawdzi funkcjonować powinna istnieć właściwa polityka społeczna która szanowałaby wolność przekonań, wypowiedzi i działań jednostki nawet w tych najbardziej drażliwych sferach. Rawls rozwinął liberalną ideologię państwa opartego na zasadzie sprawiedliwości społecznej. Jego oponentem był Nozick głoszący koncepcje państwa minimalnego. Z kolei libertarianizm radykalny głosił wolność absolutną (swoimi postulatami był zbliżony do anarchizmu). Państwo uważał za mafie świata współczesnego. Rothbard dostrzegał możliwość zniesienie instytucji państwa i zastąpienia go niczym nieskrępowanym systemem wolnorynkowym. 5. Ordoliberalizm Nurt stworzony w Niemczech w latach 20 XX w. Nazwa wywodzi się od publikacji naukowej „Ordo”. Zakłada, że państwo nie może całkowicie wycofać się z polityki socjalnej, choć byli w opozycji do liberalizmu socjalnego. Twierdzili też, że rynek nie może być pozostawiony tak jak to było w wieku XIX. Państwu przysługuje rola porządkująca. Propagowali politykę antymonopolową. Proponowali też by słowo konkurencja zastąpić wyrazem słowem współzawodnictwo. Współtwórcą ordoliberalizmu był Muller-Armack i stworzył on podstawy dla koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Opiera się ona na nauce społecznej Kościoła (odwołanie do solidaryzmu) i jej zwolennikiem był W. Roepke (civitas humanum). Politykiem, który odwoływał się do tej koncepcji był L. Erhard. Ordoliberalizm stał się podstawą programu politycznego CDU/CSU. 6. Partie polityczne i ich wpływy społeczne Partie polityczne są główną formą organizacyjną ruchu liberalnego. Kolebką w sensie doktryny jest dla nich Wielka Brytanie (ugrupowanie Wigów). Masowo zaczęły powstawać w XIX w. (Belgia, Szwecja, Szwajcaria, Francja). Początkowo miejsce liberałów na scenie politycznej znajdowało się na lewicy. Popierała ich klasa średnia. Z pozycji lewicowej w kierunku centrum 6

zepchnęło ich dopiero pojawienie się ruchu socjalistycznego. Wśród partii liberalnych możemy mówić o dwóch nurtach:  Liberalno-konserwatywnym  Liberalno-centrowe Liberałowie od 1945 r. zdobywają ok. 11% w wyborach. Największe poparcie mają w Finlandii, Danii i Szwajcarii, najmniejsze w Austrii, Norwegii i we Włoszech. Wpływy rządowe liberałów są jednak wyższe niż wyborcze. W Europie Środkowo-Wschodniej ruch liberalny zaczął się odradzać dopiero po upadku komunizmu. Liberalizm był popierany przez mieszczaństwo i przedsiębiorców, których było mało. 7. Organizacje międzynarodowe liberalizmu Główne założenia Międzynarodówki Liberalnej  Dążenie do umacniana struktur demokratycznych na świecie  Umacnianie rządów państwa  Wolność mediów  Zmiany proporcji wydatków publicznych, inwestycje społeczne  Ograniczenie handlu bronią  Zwalczanie przestępczości zorganizowanej  Przeciwdziałanie konfliktom i przemocy  Utworzenie międzynarodowego sądu dla przestępców wojennych  Rozwój samorządów  Wspieranie wolnego rynku i handlu By pomagać socjalnie, zdaniem liberałów potrzebny jest wzrost gospodarczy, który wygeneruje środki na te cele. Bardzo ważny jest rozwój edukacji. W Unii Europejskiej liberałowie chcą by Parlament Europejski pełnił taką rolę jak parlamenty narodowe poszczególnych państw UE. Komisja Europejska miałaby być odpowiedzialna przed PE. Już w 1977 opracowali projekt Konstytucji dla WE. W wyborach do PE w 2004 uzyskali prawie 10% głosów co przełożyło się na 85 miejsc w PE. 8. Główni przedstawiciele liberalizmu  Wielka Brytania – J. Locke, A. Smith, J. Bentham, J. Mill, H. Spencer, J. M. Keynes, F. von Hayek, I. Berlin  Francja – V. de Gournay, Monteskiusz, D. Diderot, A. de Torcqueville, E. Faguet, R. Aron,  USA – T. Paine, T. Jefferson, A. Jackson, F. Roosevelt, A. Berle, W. Lippmann, L von Mises, M. Friedmann, J. Rawls, R. Nozick.  Niemcy – W. von Humboldt, R. Von Mohl, L. Von Stein, W. Eucken, W. Roepke, A. Muller-Armack  Polska – A. Popławski, S. Leszczyński, H. Kołłataj, S. Staszic, A. Świętochowski KONSERWATYZM

7

1. Nazwa i pojęcie Nazwa konserwatyzm pochodzi od słowa conservare co po łacinie oznacza zachowywanie, pozostawianie bez zmian. W znaczeniu pochodnym nie jest nazwa ta nie jest związana z ideologią, lecz z oznaczeniem człowieka, który jest niechętny zmianom. Konserwatyści obawiają się, że przez zmiany zachwiany zostanie dotychczasowy porządek. Słowo to ma często pejoratywne znaczenie. W naukach społecznych konserwatyzm oznacza:  Postawę społeczną określającą przywiązanie do pewnych wartości  Myśl polityczną  Ruch polityczną Konserwatyzm nie wykształcił oryginalnej myśli politycznej. Można ją uwzględniać w trzech wymiarach: - ideologii arystokratyzmu - ideologii wyrażającej interesy określonej grupy społecznej - ideologii sytuacyjnej – nie wiąże się z żadną ideologią, jest kurczową obroną każdego porządku społecznego Pojawiał się on w pewnych okresach rozwoju. Jako doktryna narodził się pod koniec XVIII w. Jest swoistym dzieckiem Rewolucji Francuskiej. Chciał zachować tradycyjny ład ekonomiczny, społeczny i polityczny. Byli w ostrym konflikcie z liberałami. Konserwatyzm zaczął dojrzewać po 1815 r. gdy główną rolę zaczął odgrywać F. de Chaetembeu popierając monarchie. Tylko w konserwatyzmie nurtu status quo występuje sprzeciw wobec jakichkolwiek zmian. Reszta nurtów jest zachowawcza. Konserwatyzm nie do końca słusznie jest utożsamiany z reakcją, gdyż tylko 1 z nurtów jest taki. 2. Idee i wartości konserwatyzmu Człowiek Konserwatyzm wskazuje na uniwersalne umysłowe i moralne cechy jego natury. Jest w przeciwieństwie do liberalnego indywidualizmu, odrzuca racjonalizm, domaga się historycznej analizy natury człowieka. Powątpiewa w racjonalność wszystkich ludzkich działań, szczególnie w polityce. Uważa, że człowiek posiada dwa rodzaje rozumu praktyczny (wyżej ceniony, jest osadzony w historii i tradycji, posługuje się doświadczeniem) i teoretyczny (logiczne prawdy świata idei). Konserwatyzm powątpiewa również w moralne kwalifikacje człowieka, bowiem ludzie na ogół są egoistami, leniwi i podatni na korupcje. Na wolność zasługuje więc jedynie człowiek mądry i dobry. Tradycja Przenika całą ideologię konserwatyzmu i jest jego jednym z najważniejszych czynników składowych. Żywi on głęboki szacunek dla szeroko rozumianej

8

tradycji chronionej przez zachowawcze elity społeczne. Tradycja jest wyrazem mądrości grupowej więc bardziej zasługuje na zaufanie niż mądrość jednostek. Antyegalitaryzm Naturalna nierówność ludzi jest zdaniem konserwatyzmu jest faktem nie do uniknięcia, a to ma przełożenie na gospodarkę, społeczeństwo i państwo. Ta sytuacja jest wynikiem chwiejnego racjonalnie i moralnie człowieka. Społeczeństwo Jest ono organiczne, hierarchiczne i wspólnotowe. Organiczna cecha społeczeństwa uznaje je za naturalną całość powiązanych ze sobą elementów na wzór żywego elementu. Z tych cech wynika prymat interesu społeczeństwa nad interesem jednostki. Zdrowe społeczeństwo jest wynikiem wspólnot rodzinnych opartych na rodzinie, która jest tworzona przez związek kobiety i mężczyzny. Role żony, męża, dzieci określa tradycja a przypomina o nich Kościół i szkoła. Patriarchalna rodzina jest najmocniejszym siedliskiem naturalnej hierarchii i autorytetu. Prawo Zajmuje ważne miejsce w konserwatyzmie i jest odmiennie pojmowane niż w liberalizmie. Nie jest ono prawem naturalnym, jest ono legalnym ustępstwem wspólnoty na rzecz jednostki. Prawo rozwiązując problemy wspólnoty najlepiej rozwiązuje problemy jednostki. Problemy prawa są zawsze rozważane w związku z interesami wspólnoty, społeczeństwa i państwa. W takim świetle ukazuje dwa najważniejsze prawa – do wolności i do własności prywatnej. Wolność realna jest wyznaczana przez granice posłuszeństwa obywateli względem prawa i autorytetu. Z kolei prawo do własności nakłada na uprawnionego odpowiedzialność i obowiązki wobec społeczeństwa. Gospodarka W ideologii konserwatyzmu ścierają się 2 poglądy. Z jednej strony tradycjonaliści i paternaliści sprzeciwiają się wolnemu rynkowi, z drugiej zaś liberalni konserwatyści aprobują mechanizmy wolnorynkowe. Jedni i drudzy przyznają, że własność prywatna tworzy podstawę gospodarki dobrze funkcjonującego społeczeństwa. W swoich poglądach są tu zbliżeni do poglądów św. Tomasza. Konserwatyzm zdaje się jednak nie dostrzegać problemu bezrobocia czy ubezpieczenia społecznego, z nieufnością podchodzą do wielkiego kapitału i cywil...