Jak(ó)b Szela (14) 15 lipca 1787 - 21 kwietnia 1860 FRAGMENTY PDF

Preview

Summary

Wymiary 170 x 245 mm, grzbiet 34 mm Pomimo że Jakub Szela jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych chłopów pol- skich ― stanowi symbol „krwawego roku” 1846, bardzo mało wiemy o nim jako TOMASZ TOMASZ człowieku. Ten chłop pańszczyźniany z zapomnianej wioski zachodniogalicyj- SZUBERT skiej, który prz...

Description

Wymiary 170 x 245 mm, grzbiet 34 mm

TOMASZ SZUBERT (ur. 1964 we Wrocławiu) — niezależny historyk. W 1991 r. obronił na Uniwersytecie Wrocławskim pod kierunkiem Adama Galosa pracę magisterską (Ministrowie dla Galicji 1871–1914) . W 2007 r. uzyskał tytuł doktora w Institut für Osteuropäische Geschichte Universität Wien (Polnische Gefangene in der Festung Kufstein in den Jahren 1803–1853). Autor w swoich pracach kładzie nacisk na badania źródłowe, szczególnie archiwalne. Od kilkunastu lat zajmuje się dziejami Wiosny Ludów i udziałem w niej Polaków (m.in. postacią gen. Józefa Bema i Legionem Polskim w tzw. Oktober revolution 1848 r. w Wiedniu), a ostatnio rokiem 1846. Cena 00,00 zł (w tym 5% VAT) ISBN 978–83–7181–851–6

www.dig.pl

9 788371 818516

TOMASZ

TOMASZ

SZUBERT

SZUBERT

Jak(ó)b Szela

Pomimo że Jakub Szela jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych chłopów polskich ― stanowi symbol „krwawego roku” 1846, bardzo mało wiemy o nim jako człowieku. Ten chłop pańszczyźniany z zapomnianej wioski zachodniogalicyjskiej, który przez szmat życia w imieniu swoich ziomków walczył z Boguszami, właścicielami rodzinnej wsi Smarzowy, zyskał rangę ważnego „gracza” dopiero podczas rabacji galicyjskiej. Sylwetka Szeli zasnuta jest jednak gęstą mgłą mitów i legend, do czego przyczyniły się najlepsze polskie pióra, ze Stanisławem Wyspiańskim na czele. W związku z tym, pomimo upływu blisko 170 lat, więcej jest w życiu chłopa białych plam niż faktów. Nieznana była nawet data jego śmierci, a z trzech rozpowszechnionych i uznawanych za wiarygodne wizerunków tylko jeden odpowiadał rzeczywistości. W tej źródłowej, stricte historycznej książce podjęto próbę odmitologizowania postaci Jakuba Szeli. Starano się odpowiedzieć na wyłaniające się pytania ― zarówno te z pozoru proste: czy był analfabetą, czy służył w wojsku, w jaki sposób został nagrodzony (a może ukarany?) przez dwór wiedeński; jak i bardziej skomplikowane, np. czy utożsamiał się z polskością. Problematyka ta została głęboko osadzona w realiach epoki. Rozprawa siłą rzeczy dotyka jednego z najważniejszych wydarzeń w XIX– wiecznej historii narodu polskiego — nieudanego powstania demokratów polskich z 1846 r.

Szela Jak(ó)b

(14) 15 lipca 1787 — 21 kwietnia 1860

Szela Jak(ó)b

(14) 15 LIPCA 1787 — 21 KWIETNIA 1860

Dla Ewy

TOMASZ SZUBERT

Szela Jak(ó)b

(14) 15 LIPCA 1787 — 21 KWIETNIA 1860

Warszawa 2014

Recenzenci: a.o. Univ.–Prof. Mag. Dr. Christoph Augustynowicz, Universität Wien dr hab. Krzysztof Ślusarek, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego

Publikacja ukazała się we współpracy z Polskim Towarzystwem Historycznym. Wydanie dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 875/P–DUN/2013) oraz Autora

Redakcja: Ewa Święcicka Skład i łamanie: Mercurius, Olsztyn Projekt okładki, układ książki i ilustracji: Wioletta Szebesta i Tomasz Szubert

© Copyright by Tomasz Szubert, 2013 © Copyright by Wydawnictwo DiG, 2013

ISBN 978–83–7181–851–6

Wydawnictwo DiG Sp. j. PL 01–987 Warszawa, ul. Dankowicka 16c lok. 2 tel./fax: (+48 22) 839 08 38 e–mail: [email protected], http://www.dig.pl

Druk cyfrowy

SPIS TRE Ś C I

WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

STAN BADAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

ROZDZIAŁ I. Od narodzin po rabację . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W Smarzowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Żony i dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wieś zachodniogalicyjska w połowie XIX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spór wsi z dziedzicem, czyli „ciuciubabka” Boguszów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piśmienność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szela żołnierzem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 31 45 49 61 65 67

ROZDZIAŁ II. Rabacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 U źródeł roku 1846 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 „Plan Breinla” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 „24 godziny” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 „Rządy” Szeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 ROZDZIAŁ III. Internowanie i śledztwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Do Tarnowa! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Petycja” Henryka Bogusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śledztwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śląsk czy Bukowina? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

126 126 134 137 147 150

ROZDZIAŁ IV. Jak Szelę „malowano” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Postać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Szela w „wersji handlowej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 ROZDZIAŁ V. Bukowina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podróż w jedną stronę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Po wsze czasy...” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asymilacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śmierć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Moją ojczyzną jest ojcowizna” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osobowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

192 192 199 203 208 211 213 216

6

Spis treści

ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 ANEKSY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks nr 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

224 224 225 226 230 232 237 239 252 263 269 279 281 282 284 285 287 288 288 290 292

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 WYKAZ ILUSTRACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 INDEKS OSOBOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 INDEKS GEOGRAFICZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 DRZEWO GENEALOGICZNE RODZINY SZELÓW (SCHELA) . . . . . . . . . . . . . . . 341

WSTĘP „Niektórzy zwą Jakuba Szelę wodzem ludu, inni jego uwodzicielem; pierwsi widzą w nim wzór »pięknej lojalności«, drudzy rabusia i mordercę. Są tacy, co wynoszą go jako znawcę prawa i  mędrca, kiedy inni ogłaszają go pokątnym pisarzem i  krętaczem. Chyba nigdy tak różnie nie oceniano postaci historycznej, jak tego galicyjskiego chłopa Jakuba Szelę, gospodarza ze Smarzowej w cyrkule tarnowskim [...]. Miał wtenczas sześćdziesiąt lat i był w pełni swoich sił, powiedzą jego oskarżyciele. Był siedemdziesięcioletnim, pochylonym starcem, rzekną podziwiający go. Tylko co do jednego wszyscy będą zgodni, wszyscy przytakną, że w rękach tego człowieka była wielka moc, a tysiące z jego stanu zaufały mu, obdarzyły ślepym posłuszeństwem”. Marie von Ebner–Eschenbach, Jacob Szela*

O Jakubie Szeli słyszał niemal każdy współcześnie żyjący Polak. Mówi się o nim w szkole na lekcjach historii i języka polskiego, od czasu do czasu pojawiają się sztuki teatralne z jego imieniem w tytule lub treści. Ale czy faktycznie znamy tego chłopa spod Tarnowa, z dawnego zaboru austriackiego, habsburskiej c.k. Galicji i  Lodomerii? W  jego życiorysie, który niedawno opublikował „Polski Słownik Biograficzny”, wyraźnie widać zachwiane proporcje — to, czego dowiadujemy się o  nim jako o  człowieku, stanowi mizerną część mitów, którymi tak obrósł, że niemal zupełnie przesłoniły jego cielesną powłokę1. Świetnie oddaje te zależności powyższy cytat z noweli Jacob Szela, pióra wybitnej pisarki austriackiej Marie von * „Die einen nennen den Jakob Szela einen Volksführer, die anderen einen Volks v e r führer; die ersten sehen ihm ein Muster »schöner Loyalität«, die zweiten einen Räuber und Mordbrenner. Jene verehren ihn als einen Gesetzeskundigen und  Weisen, während ihn diese für einen Winkelschreiber und  Rabulisten erklären. Kaum ist jemals über eine geschichtliche Persönlichkeit so verschieden geurteilt worden, wie über den galizischen Bauern Jakob Szela, Grundwirt zu Smarzowa im Tarnower Kreise [...]. Er war damals sechzig Jahre alt und im Vollbesitze seiner Kraft, sagen seine Ankläger. Er war ein siebzigjähriger, gebrochener Greis, sagen seine Bewunderer. Nur in einem Punkte stimmen alle überein, alle bestätigen, daß große Macht in den Händen dieses Mannes lag, dem Tausende seiner Standesgenossen unbedingtes Vertrauen schenken und blind gehorchen”, M. Ebner–Eschenbach, Jakob Szela, [w:] eadem, Dorf– und Schloßgeschichten, wyd. 8 (wyd. 1 — 1883), Berlin 1907, s. 97. W książce większość tłumaczeń z języka niemieckiego jest dziełem autora. 1 T. Kargol, Szela Jakub, PSB, t. 47, Warszawa–Kraków 2011, s. 607–611.

8

Wstęp

Ebner–Eschenbach, z 1883 r. Doszło do tego, że po blisko 170 latach od pamiętnych wydarzeń 1846 r. dosłownie jeszcze wczoraj nieznana była data jego śmierci. Szela, bohater „czarnej”, szlacheckiej legendy, w której stał się synonimem zbrodni, oraz „białej”, chłopskiej, gdzie walczy o prawa tej warstwy społecznej, to postać szczególna. Wydawać się może, że opisanie dziejów człowieka tylko na podstawie dostępnych materiałów źródłowych jest rzeczą prostą. Nic bardziej mylnego, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z życiem osoby tak „naznaczonej”, wokół której krzyżują się niezliczone (i w znacznej mierze niezbadane jeszcze) nici dziejów. Badacz literatury Franciszek Ziejka, który szmat życia poświęcił osobie Szeli, stwierdził, że literata interesują „świadectwa pamięci”, w odróżnieniu od „wydarzeń”, które opisuje historyk2. W owych „świadectwach” jednakże istnieje zagrożenie utożsamiania ich z „prawdą”, która zawsze była, jest i będzie subiektywna, szczególnie w przypadku Szeli. Dlatego — wydaje się — „król chłopski” zasłużył na merytoryczne opracowanie przez historyka. Szela zaistniał też w  austriackiej racji stanu. Zaraz po rabacji Wiedeń przyśpieszył proces przeprowadzenia reformy uwłaszczeniowej; dla dworu chłop ten zaczął symbolicznie uosabiać wszystkich włościan, choć galicyjskich w szczególności. Wydarzenia roku 1846 wykazały też, że organizacja państwa oparta głównie na arystokratyczno–szlachecko–urzędniczych podstawach nie sprawdza się, musi ulec korekcie. Stąd m.in. powstanie w 1847 r. cesarskiej Akademii Nauk („kaiserliche Akademie der Wissenschaften”), o której mówiono już od końca XVIII w., aby korzystając z najnowszych zdobyczy wiedzy, umiejętnie dopasowywać państwo do — wyczuwanych „podskórnie” przez rządzących — nadchodzących wyzwań: rewolucji i jej następstw. Tak więc kolejną przesłanką powstania rozprawy była chęć przybliżenia wydarzeń roku 1846, jako „przedwiośnia” pierwszej rewolucji ogólnoeuropejskiej Wiosny Ludów, zwłaszcza w ujęciu narodowym, polskim. Franciszek Ziejka słusznie twierdził, że już od końca XIX w. hasło „rok 1846, wywołuje odzew: Jakub Szela”3, a dzisiaj stało się „utrwalonym” mitem4. W nawiązaniu zaś do rozważań Mirosława Frančica o „przesuwaniu” roku 1846 ze świadomości do podświadomości narodu5 wydaje się, że następuje proces jeszcze głębszy — wypierania go z obydwu w niepamięć. Bezsprzecznie jednak zryw ten, choć fizycznie nieudany, duchowo stał się istotnym „spoiwem” w dziejach narodu polskiego i wniósł wiele F. Ziejka, Złota legenda chłopów polskich, Warszawa 1984, s. 25. Idem, Dwie legendy o Jakubie Szeli, „KH”, 1969, 76, 4, s. 838. 4 Równie istotnie o micie roku 1846: A. Barszczewska–Krupa, Rok 1846. W kręgu zgody i jedności narodowej w myśli politycznej Wielkiej Emigracji, [w:] Rok 1846 w Galicji. Ludzie. Wydarzenia. Tradycje, (Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie nr 224), red. M. Śliwa, Kraków 1997. 5 M. Frančic, Rok 1846 w świadomości historycznej Polaków, [w:] Rewolucja czy praca organiczna drogami do niepodległości. W 150. rocznicę wydarzeń 1846 r., red. M. Drozdowski, Poznań 1997, s. 198.

2

3

Wstęp

9

do szeroko pojętej europejskiej myśli demokratycznej. Jednakże od dziesięcioleci lat nie cieszy się on głębszym zainteresowaniem historyków i nie został do dzisiaj kompleksowo zbadany. Tezy postawione na marginesie głównej narracji rozprawy, dotykające roku 1846, wydać się mogą nieco kontrowersyjne, dlatego w przyszłości będą wymagały pogłębienia i wyjaśnienia. Oddając do rąk Czytelnika tę książkę, opartą w ogromnej mierze na źródłach, autor ma nadzieję, że wzbudzi ona refleksje, które zapoczątkują ten proces. Prowadzone od pewnego czasu badania źródłowe nad „uczłowieczaniem” Szeli zaowocowały do tej pory dwiema pracami autora: w „Kwartalniku Historycznym”, w którym — obok nieznanych faktów z życia chłopa — po raz pierwszy opublikowano dokładną datę jego śmierci6, oraz w „Przeglądzie Historycznym”, gdzie przybliżone zostało jego fizyczne oblicze7. „Jaskółki” te stały się zapowiedzią niniejszej książki, która nie uzurpuje sobie jednak prawa do udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania — należy ją potraktować jako „wstępną” rozprawę obejmującą życie Jakuba Szeli. W  publikacji przyjęty został układ chronologiczny, typowy dla biografii. W trzech miejscach złamano tę zasadę: w rozdziale pierwszym naszkicowany został obraz stosunków panujących na wsi galicyjskiej; w drugim mowa jest o roku 1846, natomiast w czwartym — o fizycznym wyglądzie „króla chłopów”. Obszerne aneksy w ich oryginalnym brzmieniu uzupełniają pracę. Niezwykle pomocny okazał się internet, w którym biblioteki cyfrowe — zarówno polskie, jak zagraniczne — zamieściły wiele z cytowanych tytułów prasowych, druków zwartych i ciągłych, a nierzadko też źródeł. Wychodząc z założenia, że w dzisiejszych czasach każdy potrafi w miarę biegle poruszać się w tych zasobach, a adresy stron internetowych często ulegają zmianom, odsyłacze do nich podano jedynie w sporadycznych wypadkach. Jednym z wielu problemów, a w zasadzie dylematów, jakie stanęły przed autorem, była pisownia imienia Szeli. Otóż aż do okresu międzywojennego stosowany był zapis „Jakób” i  dopiero zmiany dokonane przez polskich językoznawców w  1936  r. skutkowały wymianą samogłoski „ó” na „u”. Innowacje wprowadzono jednak niekonsekwentnie, gdyż nie objęły one całej grupy wyrazów („król”, „ból”, „Józef ” etc.). Zakusy, aby wrócić do pierwotnej pisowni, przede wszystkim po to, aby oddać „ducha epoki” — bo czyż nie tak zapisywano imię chłopa we wszystkich polskojęzycznych źródłach — były wielkie. Jednak po konsultacji z onomastą, Tomaszem Karpowiczem z  Uniwersytetu Warszawskiego, nie zastosowano tej formuły. Stąd taki, a nie inny tytuł książki. Powrót do pierwotnych zapisów bez uprzedniego przygotowania czytelnika jest bowiem krokiem ryzykownym, który zaburzyłby komunikację, szczególnie jeśli potraktowany byłby w sposób wybiórczy, tylko wobec Szeli. Pozostaje więc postulowanie przyjęcia w przyszłości reguły stosowania oryginalnych 6 7

T. Szubert, Kilka faktów z życia Jakuba Szeli, „KH”, 2013, 120, 3, s. 485–531. Idem, „Twarze” Jakuba Szeli, „PH”, 2013, 104, 4, s. 809–840.

10

Wstęp

zapisów imion własnych czy nazw miejscowości, aby nie kolidowały z duchem omawianych czasów, w rezultacie zniekształcając realia historyczne. W myśl powyższych założeń, wszystkie źródła oraz cytaty z literatury zamieszczono w ich oryginalnym brzmieniu, i to zarówno w języku polskim, niemiecki...