Les 1: De documentaire waarde van de \"Vlaamse Primitieven\" PDF

Preview

Summary

Prof. dr. Anne-Laure Bruaene...

Description

Les 1

10/02/2020

Notities – Les 1 Beeld als historische bron Introductie en toelichting opdracht Methodologische inleiding op het gebruik van beelden als historische bron, inleiding op iconografische theorieën en modellen toegespitst op de historische discipline, beknopte geschiedenis van beeldmedia, analyse van diverse types van beelden als historische bronnen, er worden minstens drie van de onderstaande beeldtypes behandeld: tekeningen, schilderijen, gedrukte prenten, heraldiek, foto’s, bewegende beelden (non-fictiefilm), karikaturen in massamedia Voor de premoderne periode ligt de focus op de beeldende kunsten van de Nederlanden, o.a. religieuze schilderkunst, genretaferelen, familieportretten en propagandaprenten Voor de moderne en hedendaagse periode ligt de focus op oorlogs-, familie- en koloniale fotografie Overzicht van internationale en nationale vindplaatsen van historische beeldbronnen Eindscoreberekening: – –

Schriftelijk examen (50%): o.b.v. reader (capita selecta uit literatuur) en ppts, instructieteksten voor oefening Werkstuk (50%): een bestaande of te publiceren artikel in een academisch historisch tijdschrift wordt voorzien van illustraties, werkstuk deels gebaseerd op reader, colleges en omvat tevens een verantwoording van de zoekstrategie, de keuze van de beelden, onderschriften en een nota over het copyright, elke illustratie wordt beschreven en gecontextualiseerd, één illustratie wordt onderworpen aan een grondige analyse

Examen 4 vragen telkens op 1/4e van punten, twee grote periodes, 2 vragen uit les, andere 2 uit reader, geen details maar wel aangeleerde analyses toepassen

Opdracht Heuristiek maar dan toegepast op beelden (1), analyse of analytisch en contextualiserend vermogen (2), publiekshistorisch i.v.m. publieksgeschiedenis: toepassing van geschiedenis in de publieke ruimte voor publiek, niet per se academisch, vertaalslag van academische kennis (blijft basis), academische kennis naar een breder publiek brengen, publieksvriendelijke platformen zoeken om geschiedenis te communiceren (3), digitale luik (4) Tijdschriften voor breed historisch publiek, academische artikels die nog in redactie fase zitten, drie historische illustraties (logische beelden) zoeken, beeldredacteurs worden, vier componenten: 1. Grondige zoektocht en zoekstrategie toelichten 2. Eerste drie analyseniveau’s toepassen bij elk beeld, diepere analyse bij één beeld, d.w.z. beelden contextualiseren en interpreteren, min. 3 artikels uit reader integreren in analyse (kader, interpretaties, inzichten uit teksten toepassen op gevonden afbeeldingen) 3. Keuze verantwoorden, waarom deze keuze voor beelden? 4. O.b.v. voorgaande stappen (artikel en drie beelden) digitaal narratief maken met Omeka S (webomgeving om digitale tentoonstellingen te maken) Vermelding in tijdschrift als erkenning

1

Les 1

10/02/2020

P2 | Beelden als historische bron is zeer breed, fotografie bestaat kleine 200 jaar maar ook muurschilderingen, afbeelding is een interpretatie van de werkelijkheid, ook foto’s: een bepaalde hoek, belichting, frame, mogelijk photoshop, toevoeging of weglating, dus ook foto is interpretatie, zelfs al is de foto gemaakt door automatische camera (niet door mens) Beelden altijd bemiddeld door mensen (slide 6), het interpreteren van beelden is ook menselijke interpretatie, beelden altijd selectief, als ze al de werkelijkheid tonen, altijd maar een deel, vaak bewuste selecties, altijd onbewuste selecties, werkelijkheid ook auditief, ruiken, voelen, spanning… Beelden ook reputatie een makkelijke vorm van communicatie te zijn, is vaak niet waar, zeker bij historische beelden heeft men woorden nodig om te interpreteren, is moeilijk want al zeer lang beelden, nu alom tegenwoordig in maatschappij, men kan niet alle beelden samen nemen, wel poging tot overzicht van alle soorten materiële beelden, meeste beschavingen wel beelden, wel veel verschillende en andere omgang met beelden, niet alleen vaardigheid om beelden te maken en media (van rots tot camera) maar ook cultuur, wat mag afgebeeld worden: iconoclasmen, beelden vernietigd, David Freedberg: mensen aanbidden beelden, ontroeren… beelden in heel menselijke geschiedenis niet vrijblijvend, kracht van beelden ook te maken met waarheidsclaim, eerst zien en dan geloven (slide 12), zit zeker iep in onze westerse cultuur, beelden dus in alle culturen, zeer krachtig en grote waarheidsclaim We moeten ons veld limiteren (slide 22), wij alleen over materiële beelden (slide 26), beeldvorming in hoofd mensen niet echt hier, beelden hebben daar wel invloed op, indianen azgen er niet zo uit (slide 11), verbeelding, dus ons beeld van indiaan is gekoppeld aan afbeeldingen in strips, films enz., 2D beelden dus niet over sculpturen of gebouwen, daarbinnen beperken: schilderijen, prenten, foto’s, tot camera altijd iemand nodig gehad die beelden konden maken, rond 1830 camera, is een cesuur (breuk), meeste beelden uit premoderne periode onder noemer kunst, ook al niet met die bedoeling gemaakt, digitale revolutie maken, dimensie die indruk geeft dat beelden instant en onbemiddeld bij ons komen Kennis van kunstgeschiedenis belangrijk voor inzichten, om te interpreteren, ook bron van historische kennis, ook kennis over kunstenaar, opdrachtgever(s), motieven om bepaalde zaken af te beelden, ook waarvoor werd het gebruikt en hergebruikt, afbeeldende waarde: wie heeft het gemaakt en wat ermee bedoeld, gebruik van beeld (van toen het gemaakt was en eeuwen erna) P3 | Werd eeuw later na Van Eyck (midden 16e E) overschilderd, lam is figuur van Jezus Christus, reden overschildering: opkomst protestantisme, menselijke uitdrukking afgezwakt, de protestantse kritieken voor zijn, link met beeldenstorm in 16 e E, gebroeders Van Eyck hebben Lam Gods geschilderd in periode dat iedereen katholiek was, zij hebben iets willen schilderen dat aanvaardbaar was voor de katholieke kerk, alleen was dat beeld een eeuw later blijkbaar problematisch en daarom heeft men het lam weer genormaliseerd of geneutraliseerd, simulatie (= Gods schepping exact nabootsen), simulacra (= zaken aan die schepping veranderen en realiteit manipuleren, zoals de Van Eycks dus deden met het lam), in 16e E was zo’n manipulatie heel controversieel omdat men dan zaken wijzigt aan de schepping, men vond dat je daar niet mee mocht spelen, daar was een heel breed debat over Oorspronkelijke lam (rechts) blijkt veel minder natuurlijk dan naturalisme op andere plekken in werk door gebroeders Van Eyck Menselijke blik, menselijke trekken past in theologie van die tijd: het goddelijke kunnen we niet rechtstreeks aanschouwen, alleen gegund bij laatste oordeel en heropstanding, we zien het goddelijke wel via lichtinval (bv. zeven stralen), weerspiegeling, lichtbreking (Van Eyck speelde graag

2

Les 1

10/02/2020

met reflecties en moet zich bovendien ook verdiept hebben in de wetenschappelijke theorieën over de werking van het licht) P4 | Loskomen uit iconische context, mensen gaan ermee aan de slag, onze eigen beeldcultuur, op pastiche achtige manier mee omgaan P5 | Freedberg: werk uit 1989, in alle culturen beeld belangrijke rol, altijd aanwezig maar beelden oefenen ook altijd zeer grote aantrekkingskracht uit op kijkers, vaak richting van: aantrekkingskracht (vrouwen), verering van beeld (kan extreme vormen aannemen dus ook extreme tegenreactie zoals iconoclasme), Freedberg spreekt over universeel gegeven, in later werk verbinden aan neurologie, manier waarop mensen op beelden reageren, neurologische reactie P6 | Beelden zijn bemiddelde werkelijkheid, historici bewust zijn van vele vormen van bemiddeling van werkelijkheid P7 | Maker van beeld speelt daarin grote rol, Magritte kiest met welke blik er naar werkelijkheid wordt gekeken, bemiddelde werkelijkheid, geen pijp maar afbeelding van een pijp Figuratie in vraag stellen, deconstructie, figuratieschilderijen maar stelt het in vraag, representatie in vraag stellen via representatie (bv. La trahison des images) P8 | Geschilderd i.o.v. Brugse schepenen, gerechtigheidstafereel, hoe men zich moet gedragen als schepen, elk schepenhuis in ME had zo’n gerechtigheidstafereel Rechter beschuldigd van corruptie en levend gevild, afbeeldende waarde: waar komt het verhaal vandaan: uit KO, verhaal van Perzische koning maar schilderij is Brugs, sommige figuren geïdentificeerd worden als Brugse schepenen, kledij van toen enz., goed voor architectuur van toen, primitieve lezing: toen werden corrupte rechters gevild, klopt niet, oud verhaal in eigentijdse setting, misschien weinig historische betekenis dan?, maar toch veel dingen om te gebruiken, chirurgische precisie bij villen, referentie dat ze medische kennis hebben door zo af te beelden, rechter villen met deze medische kennis, wetenschappelijke aura, “we weten wat we doen” Dan waarom schilderij gemaakt?: voor schepenen in Brugge, exemplum, rechters helpen om op rechte pad te blijven, werd opgehangen in schepenzaal, nu niet meer, ook geen kruis meer, rechters moeten neutraal zijn, hangt nu in museum (dus afbeelding hergebruikt) Gerard David in context van opkomst van de renaissance in de Nederlanden (Noordelijke Renaissance), volledige titel (diptiek, linker- en rechterluik): Oordeel van Cambyses & Villen van Sisamnes, overheidsopdracht of stedelijke opdracht (want opdracht van de stad Brugge), gerechtigheidstafereel in rechtszalen gehangen, tonen wat een goede uitspraak is, straf tonen als je wet overtreedt, verwierf zich een plaats in kamer der schepenen van het stadhuis, het beeldt de veroordeling en bestraffing van rechter Sisamnes door Perzische koning Cambyses II uit Verheven van het banale tot kunst bij Duchamp Ready-made, dagelijkse (industrieel vervaardigde) voorwerpen die “already made” zijn, anti-kunst, essentie van KW niet object of artefact maar intentie, idee of concept van kunstenaar, start van institutionele kritiek: object is KW omdat het wordt tentoongesteld, object wordt KW door museale context, ontkrachten van ‘unieke’ karakter van traditionele KW, Duchamps readymades hadden de definitie van het KW verward, belangrijk voor conceptuele kunstenaars die ook schoonheid, zeldzaamheid en vaardigheid verlaten als maatstaf voor de kunst, zij wijzen ook deze standaard ideeën van kunst af, net zoals Duchamp creëren ze kunst die over kunst gaat (zelfbewust, zelfreferentieel), traditionele grenzen verleggen

3

Les 1

10/02/2020

P9 | Marianne geen echte persoon maar abstract begrip verpersoonlijken, allegorische voorstelling van vrijheid, verzekeringsmaatschappij gebruikt dat beeld, “wij hebben Parijs veroverd”, veelgebruikt mechanisme in reclame, ook politiek (afbeelding boven), Femen is feministische beweging die protest voert, muurschildering verwijst naar Delacroix, belangrijk om vertrouwdheid te kweken met die beeldcultuur Beelden om geschiedenis te tonen: altijd al, betwijfelen of vrouw van FR ook echt op barricade stond, duid aan waar het om ging, vrijheid van burgerij enz., krachtig beeld, beelden migreren, in andere context plaatsen zoals voor reclame, beelden niet letterlijk nemen, toch kunstenaars als ooggetuigen proberen zijn, werkelijkheid proberen documenteren P10 | Associatie werd achteraf snel gemaakt, fotografen verwijzen naar die beeldcultuur, Bernard Dewulf in De Standaard bekijken, kiest beeld en linken aan beeldcultuur P11 | Stereotiep beeld van Indiaan die nog altijd ons beeld bepaald van “zo zag een Indiaan eruit” Reacties zeer uiteenlopend en gekleurd door politieke achtergrond van persoon in kwestie, volgens Republikeinen een schande dat ze die papieren heeft verscheurd, Democraten spreken over schande dat Trump haar geen hand wou geven, impeachment procedure, emotionele waarde hier zeer sterk gekleurd door hun politieke achtergrond P12 | Beeld heeft emotionele waarde maar ook sterke waarheidsgehalte aan toegewijd (meer dan bij teksten), “eerst zien en dan geloven” P13 | Jan de Baen maakt voorstelling met op achterkant “ik was erbij, dit is de waarheid en daardoor is het veel geld waard”, is dit correct/waar?, “ik ben die de lijken heeft gezien en ze geschilderd de dag zelf”, is een claim maar ook dat is niet zeker, beeldcultuur werkt door in ons collectief bewustzijn en publieke ruimte, met trein Brussel rijden en werk van Bonom zien, verwijzing naar De Baen P14 | “Eerst zien en dan geloven”, kind tonen aan het volk voor eerste keer, troonopvolger, soort ritueel dat ver teruggaat, moet gebeuren op trappen van ziekenhuis, Harry en Megan hebben daarmee gewacht en houden zich niet aan regeltjes P15 | Inauguratie van Trump (links), Obama (rechts), Trump zegt dat zijn inauguratie grootste massa heeft teweeggebracht, kranten zijn in archief gedoken en tonen dit verschil, veel mensen van kleur kwamen naar inauguratie van Obama, “alternative truth” P16 | Belang van tonen en hoe dat fout kan lopen, portret van Anna van Kleef, Holbein (hofschilder) door Hendrik VIII gestuurd, Holbein komt terug met portret, H noemt haar “the fat Flanders mare”, Holbein haar mooier afgebeeld dan ze eruit zag Nadat de meeste geliefde vrouw van Hendrik VIII, Jane Seymour, was overleden, schilderde Holbein Anna van Kleef (latere koningin van Engeland) gedurende de onderhandelingen voor een nieuw huwelijk van de koning, dit was een gebruikelijke praktijk in deze eeuwen voor de uitvinding van de fotografie, de koning vond het portret, nadat het huwelijk gesloten was, echter veel te flatteus uitgevoerd, toen H haar in het echt zag voldeed ze niet aan zijn verwachtingen P17 | Aan interpretatie van beeld veel valkuilen verbonden, “beeld zegt meer dan duizend woorden” niet helemaal correct, zeer breed veld van visuele studies ontstaan  beelden correcter interpreteren P18 | Panofsky heel bekend als specialist van VP, methode ontwikkeld voor interpreteren van beelden genaamd iconologie (= verklaren >< iconografie: beschrijven van beelden)

4

Les 1

10/02/2020

Haskell: geschiedenis over hoe historici zijn omgegaan met beelden Iconclass: classificatie systeem voor beelden, beelden beschreven a.d.h.v. beeldelementen, zo kunnen kunsthistorici zaken op het spoor komen, vergelijkingen maken enz. P19 | Veel studies in bredere veld van ‘visual studies’ bv. filmstudie die vooral gericht zijn op beeldcultuur van vandaag, fotografie, internet… en hoe die geanalyseerd en geïnterpreteerd kunnen worden P21 | Burke: Britse historicus van vroegmoderne tijd Propagandabeeld P24 | Beperken tot West-Europese geschiedenis, niet wijden aan beeldcultuur van Japan en dergelijke, reden: beeld is cultureel specifiek, renaissance perspectief komt niet noodzakelijk voor in andere beeldcultuur, andere cultuur daarom niet minder ontwikkeld P25 | Beperken tot 2D beeld, stille beeld, architectuur en sculptuur niet P26 | Schilderijen, gedrukte prenten en foto’s P27 | Technisch gezien weinig beperkingen (men kan schilderen wat men wilt) maar wél zeer sterke beperking door vele conventies tot ver in 19e E, VP is religieuze schilderkunst en daar zullen andere genres uit voortkomen zoals portret, stilleven, landschap enz., ook conventies in manier waarop schilders zaken gaan voorstellen bv. Bijbels verhaal op conventionele manier: symbolen, allegorieën, basiskennis hebben van die conventies P28 | Verschil met schilderijen: meerdere oplagen (afhankelijk van techniek), het technische speelt sterke rol in de mogelijkheden om iets te tonen bv. bij vroegste houtsneden was men beperkt om iets te tonen, technieken evolueren (gravure, ets), technische ontwikkelingen die mogelijkheden van beeld verruimen Propaganda of informeren dus tonen van nieuws (ontstaat in vroegmoderne tijd), tonen van nieuws mogelijkheid bij drukken van prenten Ondanks blijven conventies bij prenten belangrijk, allegorieën, symbolen enz., (visuele) geletterdheid nodig om die te kunnen interpreteren P29 | Verschil met andere media: niet zomaar kiezen wat men weergeeft, band met werkelijkheid groter of directer, technische speelt uiteraard grote rol, medium komt in ieders handbereik, schilderijen en prenten vaak narratief (verhaal, symbolen, allegorieën), veel moeilijker voor foto’s, bepaald element nemen hier bv. groot dramatisch verhaal maar enkel poort zien, heel klein stukje van groot complex verhaal, natuurlijk ook beperkingen bij fotografie: geen kennis van materiaal, nu wel belangrijk, wij bestuderen geen objecten maar foto’s van objecten, kan wel kader fotograferen maar hele context, hoe ergens functioneren enz. niet op foto, vooral afmetingen niet zien op foto, alles ziet er even groot uit Beelden zijn altijd concreet, nooit abstract, geen beeld van dé FR of Holocaust, wel concrete dingen zoals mensen, gebeurtenissen enz., sommige zijn zo iconisch geworden dat ze iets algemeen aantonen maar dat is betekenis die eraan gegeven wordt, poort Auswitch als beeld voor Holocaust maar is een specifieke poort van een specifiek kamp, is een concreet beeld dat als iconisch beeld een abstracte waarde krijgt

5

Les 1

10/02/2020

Betekenis van fotografie: breuk als het komt, grote imp act, ook impact op schilderkunst en onze kennis over schilderkunst, ervoor schilderijen in kerken, waren wel publiek te bezichtigen maar veel in privébezit, door fotografie documenteren en kennis over schilderkunst, fotografische bestanden van schilderijen en ze beschrijven enz. P30 | Door opkomst van fotografie schilderijen met elkaar vergelijken (ontwikkeling van KW dus te danken aan fotografie) ‘The Lost Museum”: beste werken in museum in Berlijn weggehaald tijdens WOII naar bunker voor bombardementen, museum bleef onbeschadigd maar bunker in brand gestoken en afgebrand dus topwerken weg of kapot, tentoonstelling van verloren werken, dankzij fotografie deze verloren werken vervangen Nadeel van fotografie: in boeken ziet alles er bijna even groot uit, vertekend beeld krijgen, bepaald onze manier van denken over kunst/beelden P32 | Drie grote velden, drie ‘zienswijzen’ onderscheiden en de verschillende werkelijkheden analyseren: 1. Beeld als venster op de wereld (bewust en/of onbewust): elk beeld toont iets van de werkelijkheid dus een venster op de werkelijkheid, kan ons eventueel iets leren over (afgebeelde) werkelijkheid zoals iconografie 2. Beeld als spiegel van de wereld (bewust en/of onbewust): afbeelding altijd tegelijk ook spiegels van makers en/of opdrachtgevers, beeld vertelt ons ook iets over maker, opdrachtgever, tijd (historische context), spiegels van cultuur waarbinnen beeld ontstaat, welke betekenis hebben beelden (iconologie), context kan veranderen, beelden kunnen dan ook andere betekenissen krijgen (spiegelpaleis) 3. Beeld als spiegelpaleis: manier waarop wij naar beelden kijken bepaald door eigen beeldcultuur (en hier ook bewust van zijn dus ook ons ontdoen van alles wat we weten), we moeten ons bevrijden van betekenissen uit eigen tijd, betekenis die toen ontstond en eventueel door tijd zijn veranderd, tegelijkertijd wel interessant om receptie van beelden te bestuderen Davy Verbeke (Brood & Rozen, nr. 2, 2019): “De lessenreeks biedt een theoretisch en methodologisch houvast voor historici in spe die met beelden uit het verleden geschiedenis willen schrijven. Prenten, schilderijen en foto’s uit de vroegmoderne en moderne periode kunnen ons enorm veel leren maar er is een goede ‘vertaler’ nodig om die informatie boven te halen. Aan de hand van vensters, spiegels en spiegelpaleizen leren de studenten om beelden van de voorbije vijfhonderd jaar te doorgronden. Hoe kan een snapshot uit het verleden onze historische kennis verdiepen? Hoe zien wij geschiedenis door een lens die de onze niet is? Reflecteren beelden de werkelijkheid of treedt er vervorming op in de spiegel van het verleden? Werd een historische mentaliteit onbedoeld gevangen in een ogenschijnlijk banale foto? Is een beeld authentiek of werd het gemanipuleerd? Welke eeuwenoude visuele propagandatechnieken duiken ook vandaag nog op? Onthult een klein detail een volledig nieuw verhaal? Is wat niet te zien is belangrijker dan wat we wel zien? Welke gevoelens en connotaties wekt een beeld bij ons op? Wat zegt onze eigen interpretatie van oud beeldmateriaal over de maatschappij van vandaag?” P33 | Het melkmeisje (1660) Schilderij van Vermeer is venster op we...