Lewiatan, T. Hobbes - Streszczenie kilku najważniejszych dla globalnego zrozumienia tekstu rozdziałów PDF

Preview

Summary

Streszczenie kilku najważniejszych dla globalnego zrozumienia tekstu rozdziałów Lewiatana. Notatka robiona na potrzeby referatu na zajęciach....

Description

„Lewiatan” Hobbes Rozdział X „O mocy, wartości, dostojeństwie, zaszczycie i godności” 1) Moc człowieka = środki posiadane przez niego do osiągania „widomego dobra” Moc: przyrodzona – wszystko to z czym się rodzimy (siła, roztropność, szlachetność, wymowa, kształtna postać) instrumentalna – moc zdobyta, dzięki mocom przyrodzonym albo sprzyjającemu losowi (bogactwa, przyjaciele, szczęście = niewidoczne sprawstwo Boga)  największa moc to „moc złączona” na pdst umowy (państwo, stronnictwo, liga)  tym większa moc im większe jej zewnętrzne dostrzegalne skutki (np. wiedza jest małą mocą bo „nie znajduje uznania u każdego człowieka”) – ludzie potoczni nie odróżniają „akuszerki od matki” 2) Wartość człowieka = tak jak i innych rzeczy, wartością jest jego cena (tyle jest wart ile by dano za skorzystanie z jego siły) – jest relatywna (zależna od okoliczności i oglądu innych) uważanie (cenić człowieka wysoko) = brak uważania (cenić nisko) okazywanie uważania = okazywanie czci (posłuszeństwo względem osoby uważanej, zwracanie się do niej o pomoc, kupowanie jej dużych darów aby wkupić się w łaski, pochlebstwa względem osoby uważanej, zachowanie przyjacielskie, lęk przed jej autorytetem, zaufanie jaki się ją obdarza itd.itp.) 3) Dostojeństwo = wartość publiczna człowieka (przypisywana przez państwo/społ)  ilość dostojeństwa przelicza się na pełnione funkcje społeczne (stanowiska w rządzie, sądownictwie, tytuły etc) 4) Zaszczyt = dowód i oznaka mocy (władza, zwycięstwo, sprzyjający los, właściwe decyzje, dostojna powaga, dobre urodzenie, chciwość na wielkie bogactwa) Uwaga!: przy zaszczycie nic nie zmienia czy dane działanie jest sprawiedliwe czy niesprawiedliwe bo zaszczyt zależy tylko od przekonania o mocy (czyli jeśli zabijanie ludzi jakiejś rasy jest postrzegane jako przejaw mocy to wtedy jest to zaszczytne działenie)  zaszczytnej osobie ludzie okazują uważanie  zaszczyty państwowe – źródłem jest wola suwerena (uwaga, w tej wizji suwerenem nie jest lud tylko władca), czyli są one zależne od czasu (to suweren ustala jaki mają charakter np. urzędy, tytułu etc) 5) Godność = zdatność (np. do danego stanowiska), być bardziej godnym czegoś znaczy być bardziej właściwym w dane miejsce/ dla danego zadania

Rozdział XI „O różnych sposobach bycia” sposób bycia = „cechy człowieka, które mają znaczenie dla współżycia ludzi w pokoju i jedności” ziemskie szczęście = spokój zadowolonego umysłu (tak jak to zwykli mówić starzy filozofowie moralni) szczęście = stałe przechodzenie pożądania z jednego przedmiotu na drugi, gdzie osiągnięcie pierwszego jest drogą do drugiego, bo: Teza Hobbes’a (przypis): człowiek jest istotą niecierpliwą i nigdy niezaspokojoną, jego pragnienie mocy zanika dopiero po śmierci + człowiek nie umie zaspokoić się mocą umiarkowaną  spory, nienawiść i wojny – ich źródłem jest rywalizacja o zwiększenie mocy (ograniczone zasoby a nieograniczone potrzeby)  posłuch dla państwa: zamiłowanie do wygody (f. rozdzielcza?) obawa przed śmiercią (funkcja ochronna państwa?) zamiłowanie do sztuk = pragnienie wiedzy (f. ochronna?)  między ludźmi istnieje wyraźna hierarchia, nie tylko jeśli chodzi o funkcje czy pozycje społeczne, ludzie z jednej klasy też mogą pozostawać miedzy sobą w stosunkach zależności np. dłużnik – wierzyciel (rodzi się nienawiść bo „zobowiązanie jest niewolą”)  nauka o słusznym i niesłusznym = nauka o liniach i figurach poddawana w wątpliwość, ponieważ ludzie raz idą za zwyczajem a raz za rozumem

nie poddawana w wątpliwość, bo tu ludziom nie zależy na tym co jest prawdą a co fałszem (nie jest związana z pożądaniem)

ERGO: ludzie żywo zajmują się tym co jest związane z dążeniem do mocy, to wzbudza w nich emocje i pragnienia  brak wiedzy = brak znajomości przyczyn naturalnych (co usposabia do łatwowierności!) Człowiek w trosce o swoją przyszłość, zaczyna szukać przyczyn. Miłość do wiedzy o przyczynach prowadzi go od rozważania skutku do przyczyn, później do przyczyny tej przyczyny itd. Dochodzi do tego, że musi istnieć jakaś przyczyna wieczna, którą nazywa Bogiem. ALE, nie da się stworzyć w umyśle idei Boga, która by mu odpowiadała… CZYLI – człowiek obserwuje świat i podziwia jego porządek, wnioskuje o przyczynie i nazywa ją Bogiem, ale nie może stworzyć w umyśle idei Boga mechanizm powstawania religii – to niektórzy widzą i wykorzystują dla siebie

Rozdział XII „O religii” 1) 2) 3) 4)

Religia jest zjawiskiem, które jest obserwowalne jedynie u człowieka W naturze człowieka leży dociekliwość (czy mniej czy bardziej nasilona) Człowiek zawsze jak widzi skutek to chce znać przyczynę Człowiek inaczej obserwuje bieg rzeczy niż zwierzęta – zapamiętuje związki przyczyn i skutków, chce przewidywać (jak nie wie co, to albo wyobraźnia albo autorytet) 5) Człowiek jest z natury zaniepokojony (boi się co będzie jutro i jeszcze śmierci się boi) 6) Jak człowiek nie widzi przyczyny, która mogłaby być czynnikiem widzialnym to wprowadza czynnik niewidzialny „bogowie zostali po raz pierwszy zrodzeni przez ludzki strach” jak mawiali poeci 7) Czynnik niewidzialny = Bóg 8) Człowiek nie umie zdefiniować Boga inaczej niż mówiąc, iż „jest On niepojęty, nieogarniony rozumem”, bo po prostu nie ma w umyśle idei takich substancji – nie umie sobie wyobrazić „ducha bezcielesnego” 9) Człowiek nie wie w jaki sposób ów niewidzialny czynnik wywiera swój wpływ (nie wiedzą co to znaczy być przyczyną w takim znaczeniu) 10) Ludzie czczą te niewidzialne rzeczy tak, jak czczą ludzi (podziękowania, dary etc) i przypisują im wszelkie zdarzenia niezwykłe  NATURALNE ŹRÓDŁA RELIGII pokora wobec tego czego się człowiek boi

wiara w duchy

nieznajomość przyczyn bardziej odległych

przyjmowanie rzeczy przypadkowych za prognostyki

 Dwa rodzaje religii: (1) polityka ludzka – uczy obowiązków poddańczych (skład: założyciele państw, prawodawcy pogańscy) (2) polityka boska – prawa dla tych, którzy stali się poddanymi Królestwa Bożego (skład: Abraham, Mojżesz, błogosławiony Zbawiciel)  (1) Pogarda dla pogan – oni ze wszystkiego są w stanie zrobić boga, przewidywanie przyszłości częściowo na doświadczeniu a częściowo na objawieniu, celem religii staje się tu utrzymanie ludzi w ryzach („jak nie dacie ofiary to będzie trzęsienie ziemi i umrzecie” itd)  (2) Prawdziwa religia – ufundowana przez Boga poprzez objawienie, w Królestwie Bożym polityka i prawa państwowe są częścią religii, „Bóg jest królem całej ziemi przez samą moc a poszczególnych narodów przez przymierze”  Cuda – nie ma dla nich świadectw, zazwyczaj mówią o nich ludzie, którzy chcą odnieść dla siebie jakąś korzyść (np. potwierdzić, że są pomazańcami boskimi)

 wiara w Boga = wiara w reguły kościelne (wiele z nich jest dziwienie powiązana z korzyściami dla papieża, duży wpływ papieża na politykę państwową np. nikt nie zostanie królem dopóki nie zostanie koronowany przez biskupa, król którego papież ogłosi heretykiem traci władzę itd.) Hobbes: można źle korzystać ze swojej władzy jaką daje Kościół (np. złe zmiany, reformy etc.), może mieć to duży negatywny wpływ na wspólnotę wierzących (np. gdy braknie sprawiedliwości to braknie wiary)

Rozdział XIII „O przyrodzonym stanie ludzkości, co się tyczy jej szczęścia i nieszczęścia ” 1) Ludzie z natury są równi (co tyczy się zarówno władz cielesnych jak i duchowych) 2) Człowiek z natury jest nieufny (skoro wszyscy są równi, to mają równe szanse na osiągnięcie wyznaczonego celu = rywalizacja) 3) Nieufność = podejmowanie środków zaradczych (kumulowanie wpływów, chęć zdobycia jak największej władzy)  Przyczyny waśni, wynikające z natury człowieka rywalizacja (cel: zysk)

nieufność (cel: bezpieczeństwo)

żądza sławy (cel: sława/zaszczyt)

ERGO: gdzie nie ma państwa, tam jest wojna każdego z każdym (Hobbes: taki stan jest niepożądany bo wtedy życie człowieka jest „samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie”) Hobbes: Natura ludzka jest zła (człowiek się cały czas ubezpiecza przed bliźnim – rygluje drzwi na noc, nosi broń – to z czego to wynika?)  Uczucia, które słaniają człowieka do pokoju strach przed śmiercią pracy

pragnienie wygodnego życia

nadzieja na osiągnięcie wygodnego życia dzięki swojej

Hobbes: Rozum poddaje normy, które są potrzebne dla wygodnych warunków pokoju – te normy nazywamy prawami natury

Rozdział XIV „O pierwszym i drugim prawie natury oraz o umowach” PRAWO NATURY = „reguła ogólna, którą znajduje rozum i która człowiekowi zabrania czynić to, co jest niszczące dla jego życia lub co odbiera mu środki zachowania życia; i która nakazuje mu dbać o to, co w jego rozumieniu najlepiej może jego życie zachować” prawo natury (lex) = uprawnienie naturalne (ius)

wyznacza normę i czyni ją obowiązującą

wolność by coś wykonać lub czegoś zaniechać

Hobbes: Ponieważ człowiek żyje w stanie wojny każdego z każdym, to wszystkie środki używane przeciw wrogom są dozwolone – człowiek ma uprawnienie do wszystkiego

 I Prawo Natury – człowiek powinien dążyć do pokoju, gdy jest to możliwe, gdy nie wtedy może używać wszystkich środków potrzebnych do obrony siebie samego  II Prawo Natury – człowiek powinien być gotów, o ile inni ludzie również są gotowi, zrezygnować ze swojego uprawnienia do wszystkiego i winien być gotów zadowolić się taką miarą wolności w stosunku do innych jaką inni przyłożą do niego Ewangelia Św. Mateusza: „Wszystko więc, cokolwiek chcecie, aby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie” *zrzeczenie się uprawnienia = wyzbycie się wolności, wyrugowanie przeszkód dla drugiej osoby w używaniu jej uprawnienia  Sposoby zrzeczenia się uprawnienia

Rezygnacja (gdy człowiek nie troszczy się komu wyjdzie to na korzyść)

Przekazanie (korzyść oddana określonej osobie)

Hobbes: Zrzeczenie się uprawnienia jest aktem woli, które na celu ma jakieś inne dobro własne. Z tego wynika, że są uprawnienia, których człowiek zrzec się nie może: 1. Uprawnienie do stawiania oporu wobec ucisku 2. Prawo do życia 3. Bezpieczeństwo własne i zabezpieczenie środków do życia

 UMOWA = wzajemne przenoszenie uprawnień, ugoda, akt woli Znaki umowy Wyraźne (wypowiedziane słowa – przyrzeczenie)

Dorozumiane (akty, które wskazują na wolę związania się umową)

 Przedmiotem ugody może być tylko to co przyszłe i możliwe  Ugoda nie może być sprzeczna z I i II Prawem Natury  Musi być zgodna z prawem Rozdział XV „O innych prawach natury”  III Prawo Natury [SPRAWIEDLIWOŚĆ] – ludzie powinni dopełniać zawartych umów Sprawiedliwość = dopełnienie ugody (człowiek sprawiedliwy to taki, który dokłada starań aby działać sprawiedliwie) *Sprawiedliwość (cnota) – szlachetność, męstwo czy odwaga, która sprawia, że człowiek chce dojść do wygodnego życia w sposób zgodny w prawami (= ludzie bez winy)

postępowania (dyspozycja/skłonność)

komutatywna (równa wartość rzeczy, których dotyczy umowa – dop. umowy)

działania

dystrybutywna (równy podział korzyści między ludzi)

Niesprawiedliwość = niedopełnienie ugody (gdy nie ma umowy, nie ma niesprawiedliwości – w stanie wiecznej wojny nie ma niesprawiedliwości)

 PAŃSTWO – tylko na jego łamach może dojść do ustanowienia umowy 1) Aparat przymusu – zmusza ludzi do wypełniania ugody, niewypełnianie jej grozi karą 2) Ustanowienie własności – w momencie gdy ludzie przestrzegają umów

 IV Prawo Natury [WDZIĘCZNOŚĆ] – człowiek, który otrzymuje dobrodziejstwo od drugiego, powinien się zachowywać się tak, żeby obdarowujący nie miał żadnego powodu żałować swojej dobroci  V Prawo Natury [UPRZEJMOŚĆ] – każdy człowiek powinien się starać przystosować do rzeszy, należy starać się nie być uciążliwym dla społeczeństwa  VI Prawo Natury [PRZEBACZENIE] – gdy istnieje zabezpieczenie na przyszłość, człowiek winien przebaczyć krzywdy doznane w przeszłości od tych, którzy wykazują skruchę i proszą o przebaczenie  VII Prawo Natury [ZEMSTA] – w zemście (odpłata złem za zło) ludzie nie patrzą na wielkość zła minionego, lecz na wielkość dobra, które ma po nim nastąpić  VIII Prawo Natury [ZNIEWAGA] – żaden człowiek nie powinien okazywać drugiemu nienawiści czy pogardy, słowem, czynem, gestami czy też postawą  IX Prawo Natury [PYCHA] – każdy człowiek powinien uznawać innych za sobie równych z natury, przekroczenie tego nakazu jest pychą  X Prawo Natury [AROGANCJA] – wchodząc w stan pokoju, żaden człowiek nie powinien zachowywać dla siebie żadnego uprawnienia, którego nie chciałby zachować dla każdego innego człowieka; ci którzy łamią to prawo są arogantami  XI Prawo Natury [SŁUSZNOŚĆ, dobry arbiter] – gdy dane ci jest rozwiązanie sporu to powinieneś traktować strony sporu jednakowo; przestrzeganie tego prawa = słuszność

 XII Prawo Natury [RZECZY WSPÓLNE] – z rzeczy, których nie da się podzielić należy korzystać wspólnie, jeśli to możliwe; w przeciwnym wypadku – proporcjonalnie do posiadanego uprawnienia  XIII Prawo Natury [LOS] – o przydziale pierwszego całkowitego uprawnienia albo o pierwszym posiadaniu powinien decydować los; to najbardziej równy sposób podziału dóbr  XIV Prawo Natury [PRIMOGENITURA, uzupełnienie prawa XIII] – los jest dwojaki, albo ustanowiony albo przyrodzony; te rzeczy, których nie da się podzielić należy rozdysponować albo w losowaniu albo oddać w pewnych przypadkach pierworodnemu  XV Prawo Natury [POŚREDNICY] – wszyscy ludzie, którzy są pośrednikami przy zawieraniu pokoju powinni korzystać z glejtu bezpieczeństwa  XVI Prawo Natury [ORZECZENIE ROZJEMCY] – ludzie, którzy są w sporze, poddają swoje uprawnienia orzeczeniu rozjemcy  XVII Prawo Natury [NIE MOŻNA BYĆ SĘDZIOM WE WŁASNEJ SPRAWIE]  XVIII Prawo Natury [ŚWIADKOWIE] – w sporze dotyczącym fakty sędzia nie może dawać wiary stronom sporu, albo dowód, albo głosy osób trzecich (musi tak być bo nierozwiązanie sporu jest sprzeczne z prawami natury)

 Prawa Natury mogą okazać się dla kogoś zbyt wysublimowane, więc podstawową regułą jest: NIE CZYŃ DRUGIEMU CO TOBIE NIE MIŁE  Prawa natury w sumieniu obowiązują zawsze (in foro interno), lecz w działaniu (in foro externo) tylko wtedy, gdy jest zapewnione bezpieczeństwo {gdy są odpowiednie warunki}  Prawa natury = wieczne, niezmienne, łatwo ich przestrzegać bo zobowiązują one tylko do pragnienia i dążenia, są jedyną filozofią moralną, pochodzą od Boga (?) prawo = słowo tego, kto ma uprawnienie by rozkazywać innym Rozdział XVI „O osobach, mocodawcach i rzeczach uosobionych ” Osoba = ten, czyje słowa są uważane za jego własne, bądź jako reprezentujące słowa innych (ktoś kto mówi za siebie – osoba fizyczna, bądź ktoś kto mówi w cudzym imieniu – osoba fikcyjna) Mocodawca = może być wyłącznie bytem rozumnym, zleca osobie fizycznej reprezentowanie swoich interesów (przedstawiciel działa na podstawie pełnomocnictwa) – umowa zawarta przez pośrednika jest umową bezpośrednią (nie wprowadza terminu umowy pośredniej) Moc prawna = uprawnienie do dokonania jakiegoś aktu Rozdział XVII „O przyczynach powstania państwa, o jego powstaniu i definicji” Cel powstania państwa = chęć wyrwania się z beznadziejnego stanu wojny, czyli chęć poprawy swojej sytuacji Hobbes: Prawa natury same w sobie nie zapewniają bezpieczeństwa, są tylko zasadami, dla bezpieczeństwa potrzeba wykreowania aparatu przymusu

BEZPIECZEŃSTWO

przymus

liczebność danej grupy (większa bądź równa nieprzyjacielowi)

Hobbes: LUDZIE = zwierzęta

„stały kierownik” (ktoś kto zarządza na stałe, nie tylko podczas bitwy) zgoda w grupie (sprawne działanie wymaga jednomyślności)

rozróżnienie krzywdy i szkody

ciągle ze sobą współzawodniczą

wyraźnie odróżniają widzą własne dobro prywatne błędy od publicznego - ugoda między ludźmi jest czymś sztucznym, nie jest dla ludzi naturalna

używają języka do ustalania tego co złe i dobre

 PAŃSTWO (CIVITAS) = wielość ludzi zjednoczona w jedną osobę LEWIATAN (państwo) – „bóg śmiertelny, któremu pod władztwem Boga Nieśmiertelnego, zawdzięczamy nasz pokój i naszą obronę. Przez to bowiem upoważnienie jakie mu daje każdy poszczególny człowiek w państwie, rozporządza on tak wielka mocą i siłą mu przekazaną, że strachem przed tą mocą może dostosować wolę wszystkich tych ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym.” określenie państwa Suweren = ucieleśnienie cech, które ma państwo Poddany = osoba będąca pod zwierzchnictwem suwerena  Zdobycie mocy suwerena siła przyrodzona (np. patria potestas – władza życia i śmierci)

siła nabyta (gdy ludzie zgadzają się podporządkować dobrowolnie jednostce lub zgromadzeniu)

Rozdział XVIII „O uprawnieniach suwerenów w państwie opartym na ustanowieniu” Akt ustanowienia państwa = wielość ludzi zawiera umowę powszechną

 Konsekwencje ustanowienia państwa (uprawnienia i kompetencje suwerena): 1) Poddani nie mogą zmienić formy rządów – jeżeli poddani zdecydowali się powierzyć suwerenowi część swoich uprawnień to muszą być posłuszni (suweren ucieleśnia bowiem osobowość zbiorową) 2) Suweren nie może łamać ugody – jego prawa nie wynikają z niego, ale z ustaleń zbiorowości; nie jest on źródłem swoich uprawnień 3) Należy się podporządkować woli większości – skoro ugoda została zawarta w głosowaniu większościowym, to nawet jeśli byłeś przeciw a jesteś częścią tej zbiorowości to musisz się dostosować 4) Nic co uczyni suweren nie może być krzywdą dla poddanego – każdy poddany jest mocodawcą (bezpośrednim) wszelkich działań i orzeczeń ustanowionego suwerena, żaden poddany nie może zatem oskarżać suwerena o niesprawiedliwość [„chcącemu nie dzieje się krzywda”]

5) Cokolwiek uczyni suweren, poddany nie może go ukarać – to byłoby niesprawiedliwe, skoro poddany jest mocodawcą suwerena to powinien sam się ukarać za działania suwerena 6) Suweren decyduje o tym jakie środki są konieczne dla osiągania celu (cel: pokój i obrona dla wszystkich poddanych) 7) Własność jest aktem władzy suwerena (suweren ustanawia prawa, które konstytuują własność) 8) Suweren ma uprawnienia władzy sądowniczej 9) Suweren ma uprawnienia do wypowiedzenia wojny i zawarcia pokoju (ma prawo ustanowić podatki na siły zbrojne) 10) Suweren sam dobiera sobie ministrów, urzędników, radców, sędziów itd. 11) Suwerenowi przysługuje prawo nagradzania i karania 12) Suwerenowi przysługuje uprawnienie do nadawania tytułów i orderów

 W Suwerenie skupia się pełnia władz niezbędnych do pełnienia funkcji ochronnej; są kompetencje, które może on przekazać podwykonawcy (np. bicie monet), ale te ww. nie mogą zostać nikomu przekazane Hobbes: władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza muszą być skupione w jednym organie, bo „nie ostanie się królestwo podzielone wewnętrznie”  Władza Suwerena jest większa, niż suma mocy wszystkich poddanych, ALE poddani wcale nie są przez to w złej sytuacji (mieliby gorzej gdyby nie było suwerena, gdyby musieli żyć w stanie wojny „każdy z każdym”)

Rozdział XIX „O różnych rodzajach państwa powstałego przez ustanowienie i o dziedziczeniu władzy suwerennej”  Różnice między formami państw = różne formy suwerena RODZAJE PAŃSTW

MONARCHIA (suweren: jeden człowiek)

DEMOKRACJA (s: zgromadzenie wszystkich)

ARYSTOKRACJA (s: zgromadzenie części)

Wypaczone („nazwy tych samych form gdy się nie podobają”): Monarchia = Tyrania Demokracja = Anarchia Arystokracja = Oligarchia  Różnice polegają nie na innej władzy, ale na tym jaki model najlepiej się sprawdzi w danych okolicznościach i miejscu (ALE, Hobbes i tak najbardziej ceni monarchię)  Monarchia a demokracja i arystokracja:

(1) W monarchii: interes prywatny = interes publiczny, to jest na korzyść bo w razie sprzeczności człowiek szybciej wybierze interes prywatny niż publiczny (2) Monarcha: może słuchać porad lub nie, sam wybiera doradców (3) Decyzje monarchy podlegają tylko wpływom niestałości jakie są w ludzkiej naturze; w zgromadzeniu niestałość natury + niestałość zgromadzenia (4) Monarcha nie może być w niezgodzie ze samym sobą, zgromadzenie może (5) MINUS: władza jednego człowieka może odebrać drugiemu wszystko co posiada, ALE zgromadzen...