Literatura na warsztaty 4, 5 i 6 PDF

Preview

Summary

Notatki z literatury do 4, 5 i 6 warsztatów ...

Description

Okun B., F. - Skuteczna pomoc psychologiczna (rozdz. 3, s. 69-82) 1. Postrzeganie przekazów niewerbalnych - Zrozumienie przekazów jest bardzo ważne, bo stanowią one podstawę przekazów międzyludzkich. - ⅔ komunikacji odbywa się na poziomie niewerbalnym - musimy interpretować różne wzory gestów, póz, ekspresji mimicznej, utrzymywania odległości, powierzchowności oraz cech kulturowych - Jako osoby pomagające obserwujemy, czy zachowania werbalne są zgodne z niewerbalnymi i czy zawierają się w nich jakieś sygnały, które pomogłyby nam odczytać przekaz afektywny (uczucia leżące u ich podłoża) zawarty w tym, co słyszymy - Zachowanie niewerbalne dostarcza nam również wskazówek - choć nie rozstrzygających dowodów - na temat ukrytych uczuć 2. Tabela 3.1 - Sygnały niewerbalne w relacji komunikowania się ŹRÓDŁO

PRZYKŁADY

Pozycja ciała

Napięta, zrelaksowana, pochylona ku- lub odchylona od

Oczy

Załzawione, otwarte, zamknięte, nadmierne mruganie, mrużenie

Kontakt wzrokowy

Stały, unikanie, zmienny

Ruchy ciała

Podrygiwanie kolana, klepanic, gesty rąk i nóg, niepokój ruchowy, kiwanie głową, wskazywanie palcem, dotykanie

Postawa ciała

Przygarbiona, niedbała, noga założona na nogę, sztywna, zrelaksowana

Usta

Uśmiech, przygryzanie warg, oblizywanie warg, zaciśnięte, rozwarte

Ekspresja mimiczna

Ożywiona, uprzejma, roztargniona, sroga, marszczenie się, grymasy

Skóra

Czerwienienie się, rumieńce, pocenie się, bladość

Wygląd ogólny

Czysty, schludny, niechlujny, staranne ubranie

Głos

Mówienie szybko, wolno, urywany, piskliwy, szept, mamrotanie

3. Słuchanie przekazów werbalnych - Wszyscy zdajemy sobie sprawę z potrzeby słuchania przekazów werbalnych i nieraz jesteśmy w stanie dokładnie odtworzyć prosty komunikat werbalny innej osoby, z którą byliśmy sam na sam - Gra w głuchy telefon - bardzo proste przekazy werbalne ulegały w jej trakcie zniekształceniu, przechodząc przez kilka kolejnych osób. - Czasami trudno jest zrozumieć nawet pozornie precyzyjny przekaz werbalny, a co dopiero leżące u jego podłoża treści afektywne. Jednym z powodów jest nasza skłonność do reagowania w większym stopniu na treści poznawcze niż afektywne.

- Na treść poznawczą składają się fakty i słowa przekazu. - Treść afektywna może być werbalna lub niewerbalna i zawiera uczucia, postawy i zachowania - Odbiór przekazów werbalnych polega na rozumieniu zarówno treści poznawczych, jak i afektywnych oraz umiejętności ich rozróżniania. - Treść poznawczą zwykle łatwiej zrozumieć, gdyż jest wypowiedziana. Treść afektywna bywa odmienna od poznawczej i często jest mniej oczywista. - Twoja reakcja na wypowiedź klienta będzie zależeć od umiejętności słuchania i rozumienia tego, co zostało powiedziane, oraz odkrywania przekazu niejawnego. Zanim więc nauczysz się właściwie reagować na to, co mówi klient, musisz umieć słuchać i rozróżniać pomiędzy przekazami jawnymi i ukrytymi, poznawczymi i afektywnymi. Przekaz poznawczy - fakty i słowa przekazu Przekaz afektywny - może być werbalny lub niewerbalny i zawiera uczucia, postawy i zachowania 4. Werbalne przekazy poznawcze - Przekazy poznawcze są dla nas łatwiejsze do odczytania niż afektywne - Przekazy poznawcze polegają zwykle na mówieniu o rzeczach, ludziach lub zdarzeniach i mogą dotyczyć jednego - bądź kilku - prostego - bądź złożonego tematu. Klientom często wygodniej mówić o myślach lub zachowaniach, niż rzeczywiście je przeżywać. - Jeśli będziemy reagować tylko na poznawcze problemy klienta, nigdy nie dotrzemy do leżących u ich podłoża uczuć. 5. Werbalne przekazy afektywne - Klienci są często o wiele bardziej świadomi swych myśli niż uczuć. - Uczucia można podzielić na cztery główne kategorie: gniew, smutek, strach i radość. Bardzo często uczucia z jednej kategorii pokrywa uczucie z innej (np. smutek maskuje gniew lub na odwrót, zaś gniew - maskuje strach). - Uczucia należące do tych czterech kategorii mają wiele różnych nazw i dobrze jest stosować słownictwo odpowiednie dla danego klienta. Na przykład w wypadku nastolatka używającego współczesnego żargonu młodzieżowego możesz, rozpoznając jego uczu cia, powiedzieć „wkurzony” zamiast „zły” 6. Reagowanie werbalne i niewerbalne - Aktywne słuchanie definiuje się jako skupianie uwagi na werbalnych i niewerbalnych przekazach oraz jawnych i niejawnych myślach i uczuciach klienta. - Aktywne słuchanie pociąga za sobą zdolność pomagającego do komunikowania autentycznego rozumienia (empatii), akceptacji i troski o klienta, a jednocześnie lepsze zrozumienie problemu, umożliwiając klaryfikację wypowiedzi klienta. Pomagający musi zatem umieć zakomunikować klientowi, jak postrzega i rozumie jego podstawowy problem na poziomie poznawczym oraz na poziomic kryjących się za nim uczuć, a także swą troskę o niego. Jest sprawą zasadniczą, by komunikaty werbalne i niewerbalne pomagającego były zgodne ze sobą – inaczej klient będzie równie zdezorientowany sprzecznymi przekazami, jak pomagający, kiedy otrzymuje takie przekazy od niego. np. Klientka: Wiem, że jestem za gruba. To dlatego nikt się nie chce ze mną umówić. Pomagający: Jest ci bardzo smutno, kiedy widzisz, jak wszyscy dookoła dobrze się bawią i myślisz ze strachem, co będzie, jeśli nie poprawisz swojego wyglądu. Powiedzenie „Nie przejmuj się” lub „Powinnaś zastosować dietę" nic tu nie pomoże.

7. Reagowanie werbalne - Kiedy reagujemy werbalnie, staramy się: (1) zakomunikować klientowi, że naprawdę go słyszymy i rozumiemy jego punkt widzenia; (2) okazać mu naszą zdolność do udzielenia pomocy, nasze ciepło, akceptację, szacunek i troskę; (3) pomóc klientowi zarówno w zrozumieniu i eksploracji samego siebie, jak i w zrozumieniu innych poprzez skupienie się na głównych tematach, klaryfikację niespójności, ujawnienie emocji i dokonanie syntezy głównych trudności i uczuć, jawnych i ukrytych. - Sue (1992) oraz Sue i Sue (1990) zalecają, aby zwracać uwagę na artykulację i natężenie głosu oraz to, kiedy lepiej jest mówić, a kiedy zachować milczenie. 8. Zaawansowane umiejętności reagowania werbalnego: - Dziesięć najpowszechniej stosowanych typów reakcji werbalnych to: (1) minimalne reakcje werbalne - werbalne odpowiedniki potakujących kiwnięć głową, a więc takie sygnały, jak „mhm”, „tak”, „rozumiem”, „aha”, które wskazują, że pomagający słucha i śledzi to, co mówi klient. (2) parafrazowanie - to wypowiedź werbalna tożsama treściowo z wypowiedzią klienta, tylko sformułowana przez pomagającego innymi słowami. Na przykład: Klient: Miałem dziś okropny dzień. Pomagający: Sprawy nie szły ci dziś dobrze. (3) sondowanie - to próba uzyskania bogatszej informacji na jakiś temat. Jest skuteczniejsze przy użyciu wypowiedzi otwartych, takich jak: „Powiedz mi o tym więcej”, „Porozmawiajmy o tym”, „Zastanawiam się nad..." niż w wypadku pytań typu: „jak?", „co?", „kiedy?", „gdzie?" czy „kto?". (4) odzwierciedlanie - Odzwierciedlanie polega na komunikowaniu klientowi naszego rozumienia jego trudności i punktu widzenia. Możemy odzwierciedlać wypowiedziane lub sugerowane uczucia, sygnały, które zaobserwowaliśmy w sferze niewerbalnej, to, co w naszym poczuciu zostało pominięte lub uwypuklone oraz konkretne treści. „Bardzo cię złości, kiedy traktują cię jak dziecko" albo „Wydaje się, że jesteś bardzo zły na matkę" (5) klaryfikacja - jest to próba skoncentrowania się na podstawowej treści wypowiedzi klienta lub jej zrozumienia. Na przykład: „Mam problem ze zrozumieniem tego, co mówisz. Czy chodzi o to, że...?”, „Pogubiłem się w kwestii... Czy możesz do tego wrócić?" albo „Wydaje mi się, że chcesz powiedzieć...". (6) sprawdzanie - Sprawdzanie ma miejsce, kiedy pomagający stracił jasność postrzegania zachowań werbalnych i niewerbalnych klienta lub ma jakieś przeczucie, które wymaga sprawdzenia. Przykłady: „Czuję, że jesteś na mnie zły. Czy możemy o tym porozmawiać?”, „Czy nie wydaje ci się, że...”, „Podejrzewam, że znasz to uczucie". Pomagający prosi tu klienta o potwierdzenie swojego wrażenia lub interpretacji, w przeciwieństwie do klaryfikacji, która wysuwa głębsze, jaśniejsze rozumienie. (7) interpretowanie - występuje wtedy, gdy pomagający uzupełnia wypowiedź klienta lub stara się mu pomóc w zrozumieniu jego ukrytych uczuć, ich związku z przekazem werbalnym oraz stosunku uczuć i przekazu do bieżącej sytuacji.Jeśli interpretacja jest trafna, to wzbogaci rozumienie klienta, a ty uzyskasz reakcję „Tak, to jest to". Jeśli jest nietrafna, klient może powiedzieć: „Nie chodzi o to, ale...”. (8) konfrontowanie - polega na dostarczeniu klientowi rzetelnej informacji zwrotnej o tym, co naprawdę się dzieje. Konfrontowanie może koncentrować się na kwestii

autentyczności, co odzwierciedlają stwierdzenia typu: „Czuję, że po prostu nie masz ochoty o tym mówić”; „Wydaje mi się, że w tym momencie coś udajesz"; Może też dotyczyć niespójności, co odzwierciedlają takie stwierdzenia, jak: „Mówisz, że jesteś zły, a uśmiechasz się" albo „Z jednej strony wydajesz się zmartwiony, że nie dostałeś tej pracy, ale z drugiej - sprawiasz wrażenie, jakbyś doznał ulgi". Efektywnymi technikami konfrontacji są wysyłanie komunikatów typu „Ja”, eksponowanie własnej odpowiedzialności za konfrontację przez otwarte dzielenie się z klientem swoimi autentycznymi reakcjami na niego albo skupianie się na jego unikaniu lub oporze (9) informowanie - zachodzi wtedy, kiedy przekazujesz klientowi obiektywne informacje, na przykład mówisz mu, co wiesz o sposobach rekrutacji i rodzajach programów w jakimś konkretnym college'u. Ważne jest, by pomagający oddzielał informowanie od doradzania, które jest subiektywne i graniczy z mówieniem klientowi, co ma robić. (Doradzanie jest w porządku, jak długo nie pociąga za sobą dodatkowych zobowiązań i nie przeradza się w wymaganie). (10) podsumowywanie - Dokonując podsumowania, pomagający tworzy syntezę tego, co zostało zakomunikowane w czasie sesji i wyodrębnia główne tematy afektywne i poznawcze. Podsumowanie jest więc rodzajem klaryfikacji. Reakcje tego typu są ważne na końcu sesji lub na początku następnej. Podsumowanie jest korzystne, kiedy zarówno pomagający, jak klient uczestniczą w nim i dochodzą do porozumienia. Jest ono także okazją, by zachęcić klienta do ujawnienia uczuć związanych z osobą pomagają czego i przebiegiem sesji. Stemplewska - Żakowicz K., Krejtz, K. - Wywiad psychologiczny. T.2 (s.152-187) ROZDZIAŁ: PYTANIA I INNE INSTRUMENTY KONWERSACYJNE. ZASTOSOWANIA PRAKTYCZNE PODCZAS WYWIADU DIAGNOSTYCZNEGO. 1. Cel wywiadu diagnostycznego - zebranie od osoby badanej informacji, które pozwolą na ustalenie odpowiedzi na postawione badanie diagnostyczne, a podstawowym sposobem ich uzyskania jest właśnie zadawanie pytań. Diagnosta powinien umieć formułować pytania, ale też pamiętać, że istnieje wiele rodzajów pytań, a każde z nich ma zalety i ograniczenia. Rodzaj i sposób formułowania pytań wpływa nie tylko na jakość odpowiedzi badanego, ale też na efekt całego procesu diagnostycznego. 2. Rodzaje pytań: otwarte i zamknięte, zadawane wprost i projekcyjne, neutralne i tendencyjne 3. Pytania otwarte Nie ograniczają zakresu treści zawartych w odpowiedzi osoby badanej i które pozostawiają swobodę jej konstruowaniu. Nie wyznaczają one badanemu ram dotyczących treści odpowiedzi, ale również nie określają czasu i formy (struktury) jego wypowiedzi. Często w swojej konstrukcji zawierają zwrot “jak” lub “co”: jak wspomina pani swoje dzieciństwo? co pani zrobiła w tej sytuacji? jaką osobą, według pani, jest pani mama? jak wyglądał przebieg pani kariery zawodowej? Na tak sformułowane pytania istnieje w zasadzie nieograniczona liczba możliwych odpowiedzi. Nie ma gwarancji, że diagnosta uzyska pełną, swobodną wypowiedź badanego. sposób odpowiedzi na pytanie otwarte zależy od wielu czynników działających zarówno w danym momencie rozmowy (np. aktualny poziom lęku osoby badanej), jak również takich, które stanowią bardziej trwałą dyspozycję

funkcjonowania osoby badanej (np. Kompetencje komunikacyjne). Fakt, że osoba badana na pytania otwarte reaguje zdawkowymi odpowiedziami może być również traktowany jako przesłanka diagnostyczna. W przypadku, gdy następuje widoczna zmiana sposobu odpowiadania na pytania otwarte w zależności od poruszanego tematu (np. na pytania o mamę osoba badana wypowiada się spontanicznie i wyczerpująco, a na pytania o tatę - udziela odpowiedzi krótkich i zdawkowych) Diagnosta może to interpretować jako przejaw oporu związanego z konkretną problematyką. swoboda, jaką zapewniają osobie badanej przy udzielaniu odpowiedzi, może być dodatkowo podstawą do analizowania mechanizmów funkcjonowania psychologicznego. Przykładowo na poniższe pytanie istnieje kilka możliwych odpowiedzi: Jaki jest pana stosunek do aktualnej pracy? - jestem zadowolony z mojej pracy, bo pozwala mi się realizować i rozwijać swoje możliwości - jestem zadowolony z mojej pracy, bo zarabiam ponad średnią krajową - jestem zadowolony z mojej pracy, bo jest miła atmosfera i panują bardzo przyjemne stosunki między pracownikami - jestem zadowolony ze swojej pracy, bo wiem jak trudno jest obecnie znaleźć zatrudnienie Każda z tych odpowiedzi zawiera informacje, o tym, że jest ze swojej pracy zadowolony, Jednak istotne różnice pomiędzy nimi dotyczą subiektywnych powodów tego zadowolenia. tego typu spontaniczne wypowiedzi mogą być podstawą do formułowania hipotez dotyczących osoby badanej nie tylko na specyficznym poziomie (w omawianym przykładzie satysfakcji z pracy), ale również na poziomie jej funkcjonowania psychicznego (np. oczekiwań czy postaw). Pytania “dlaczego” są dodatkowo Pytaniami konstruowanymi z perspektywy obserwatora, a tym samym sugerują, że to osoba badana (Jej cechy osobowości) była odpowiedzialna za zaistniałą sytuację. Zastosowanie konstrukcji “dlaczego” może być przez nią odebrane jako ukryta ocena jej Postępowania, co może doprowadzić do zablokowania prawidłowej komunikacji. po drugie, tego typu pytania, nie uwzględniają możliwości, że Osoba badana może nie znać na nie odpowiedzi. Po trzecie, tego typu badania zawierają sugestię, że przeżycia osoby badanej mogą zostać wytłumaczone racjonalnie, w sposób przyczynowo - skutkowy. Klasycznym przykładem może być pytanie: Dlaczego kocha pani swojego męża? - tego typu pytanie stawia odpowiadojącego w niezręcznej sytuacji. Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że diagnosta w odpowiedzi uzyska “nie wiem” albo odpowiedź sztuczną, nie odwołującą się do prawdziwego doświadczenia osoby badanej 4. Pytania zamknięte Są to pytania szczegółowe i ograniczające (w sposób bezpośredni lub pośredni) zakres treści udzielanej odpowiedzi do możliwości zawartych w pytaniu. Bardzo często, choć nie zawsze, tego typu pytania zawierają w swojej konstrukcji zwrot „czy". Czy ma pan dzieci? (tak/nie) Jakie jest pani wykształcenie? (podstawowe średnie/wyższe) Przechodził pan kiedykolwiek jakąś operację czy nie? (tak/nie) Kiedy rozwiodła się pani z mężem? (5/8/20 lat temu itd.)

Konstrukcja pytań zamkniętych, w przeciwieństwie do pytań otwartych, nie zawiera zachęty do dłuższej, spontanicznej wypowiedzi na jakiś temat i najczęściej na takie pytania badani udzielają odpowiedzi zawierającej się w jednym słowie czy zdaniu. Lakoniczna, krótka i zdawkowa odpowiedź na tak sformułowane Pytanie jest oczywista i nie może być interpretowana w kategoriach oporu. Tak jak w przypadku pytań otwartych, długość odpowiedzi na pytanie zamknięte będzie zależała od wielu czynników, m.in. od indywidualnej gotowości do mówienia o sobie, czy głębokości nawiązanego kontaktu (poziomu lęku). Może oczywiście zdarzyć się tak, že diagnosta uzyska w odpowiedzi na pytanie zamknięte szerszą wypowiedź badanego, tak jak w poniższym przykładzie, jednak tego typu odpowiedzi nie są regułą. Diagnosta: Czy ma pan dzieci? Badany: Tak. Mam dwóch chłopców: Janka i Krzysia. Krzyś poszedł w tym roku do pierwszej klasy, a Janek chodzi jeszcze do przedszkola. Czasami wydaje mi się jednak, że to Janek jest bardziej dojrzały. Ostatnio..... itd. Ich zaletą jest to, że są mało zagrażające i rzadko kiedy budzą opór. Dodatkowo nie wymagają one od badanego „wysiłku", który musi włożyć w konstruowanie wypowiedzi, ponieważ odpowiedź jest implikowana przez samo pytanie. Rola pytań zamkniętych oraz częstość stosowania przez psychologa zależą od bardzo wielu czynników np. celu wywiadu czy ilości czasu, jakim dysponuje diagnosta (na przykład lekarz, który chce zdiagnozować chorobę pacjenta będzie posługiwał się w większości pytaniami zamkniętymi). W wielu publikacjach znaleźć można opis sytuacji, w których stosowanie pytań zamkniętych jest korzystne. Najbardziej są one użyteczne w następujących sytuacjach: * kiedy poziom lęku osoby badanej jest wysoki i/lub poziom motywacji do badania jest niski; * kiedy diagnoście zależy na uzyskaniu jakiejś konkretnej, obiektywnej informacji na jakiś temat np. dotyczącej danych biograficznych lub kiedy omawiana problematyka nie nawiązuje do subiektywnych doświadczeń i przeżyć osoby badanej; * kiedy diagnosta mając już pewną ilość informacji na dany temat chce je uzupełnić czy doprecyzować; * kiedy czas, jakim dysponuje diagnosta jest ograniczony; * kiedy dla diagnosty istotne jest jedynie ustalenie czy jakaś treść jest zgodna z sytuacją życiową, przekonaniami, postawą czy zachowaniem osoby badanej; * kiedy diagnosta chce sprawować kontrolę nad przebiegiem rozmowy, czyli np. w sytuacji, gdy osoba badana na pytania otwarte udziela wyjątkowo obszernych wypowiedzi niekoniecznie zawierających informacje na interesujący diagnostę temat. 5. Pytania zadawane wprost Pytania wprost Jest to grupa pytań w których diagnosta odwołuje się bezpośrednio do doświadczeń bądź przemyśleń osoby badanej: Jak się pani zachowała w tej sytuacji? Co pani myśli o zachowaniu koleżanki? Jak wyglądało ostatnie pana spotkanie z rodzicami?

Skoro celem wywiadu diagnostycznego jest poznawanie subiektywnego sposobu doświadczania, postrzegania i opisywania świata przez osobę badaną, to oczywistym wydaje się, że aby to osiągnąć, diagnosta musi posługiwać się właśnie pytaniami wprost. Jednak w niektórych sytuacjach taka forma pytania może nie być właściwa. Przykładem może być sytuacja, gdy odpowiedź na pytanie jest silnie związana ze zmienną aprobaty społecznej (np. Czy kocha pani swoją mamę? Czy bije pan swoje dziecko?). W takich wypadkach istnieje duże prawdopodobieństwo, że osoba badana będzie odpowiadała w sposób społecznie aprobowany, niezgodny z jej doświadczeniem. Szczególnym rodzajem pytań wprost są pytania hipotetyczne. Można właściwie powiedzieć, że jest to grupa pytań pośrednia pomiędzy pytaniami wprost i pytaniami projekcyjnymi. Są to pytania, w których, jak sama nazwa wskazuje, diagnosta pyta się o sytuację hipotetyczną (Głodowski, 1999). Odpowiadając na nie badany opisuje swoje przypuszczalne zachowania, myśli czy emocje. Przykładowe pytania tego typu mogą brzmieć: Na co by pan wydał 100 tysięczną wygraną na loterii? Co by pani zrobila, gdyby była pani świadkiem kradzieży na ulicy? Ich zaletą jest to, że pozwalają osobie badanej oderwać się od realnych ograniczeń. Osłabiają również tendencje obronne, gdyż osoba badana nie musi odnosić się do swoich rzeczywistych doświadczeń, a konwencja „na niby" uwalnia ją od konfrontacji z konsekwencjami wyboru. 6. Pytania projekcyjne Pytania te odwołują się do metod projekcyjnych, opierając się na założeniu, że osoba badana na ekspozycję wieloznacznego (nieokreślonego) materiału zareaguje rzutowaniem na ten materiał swoich własnych przeżyć, postaw itd. Nie zawierają więc one sformułowane wprost prośby do badanego o opis jego własnych doświadczeń czy przemyśleń. Zadając pytanie projekcyjne diagnosta prosi rozmówcę o informacje na temat innej osoby lub grupy osób (konkretnej bądź abstrakcyjnej). Na przykład, zamiast pytać badanego jakie ma oczekiwania w stosunku do swojego męża, diagnosta może zapytać: Proszę opisać, jak według pani powinien zachowywać się idealny mąż? Innym przykładem może być sytuacja, gdy diagnosta chce się dowiedzieć jakich tematów osoba badana nie porusza w rozmowach z bliskimi. Pytanie może brzmieć: Jak pan myśli, o jakich sprawach ludziom najtrudniej jest rozmawiać z bliskimi osobami? Jeśli natomiast badacza interesuje w jaki sposób badany postrzegania samego siebie, na jaki...