młoda polska - podsumowanie epoki PDF

Preview

Summary

Download młoda polska - podsumowanie epoki PDF

Description

MŁODA POLSKA RAMY CZASOWE: 1890r. (czas debiutów poetów młodopolskich) do 1918r.(po 123 latach odzyskanie przez Polskę niepodległości), lub 1891 (opublikowanie I serii Poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera). Koniec epoki niektórzy łączą też z rokiem 1905 i rewolucją, zamykającą pewien etap dziejowy. NAZWY EPOKI:  modernizm - tym mianem określono zmiany, jakie zaszły na przełomie wieków. Innowacyjne podejście do świata. Podkreśla współczesność i nowoczesność epoki.  neoromantyzm –powiązanie Młodej Polski z romantyzmem, cechy wspólne (sentymentalizm, oniryzm, indywidualizm, subiektywizm, a przede wszystkim podjęcie wysiłków prowadzących do odzyskania niepodległości państwowej)  dekadentyzm –schyłkowość, podkreślenie niemocy, apatii związanej z końcem wieku XIX. Poczucie nadciągającej katastrofy  fin-de-siècle - pojęcie związane z dekadentyzmem, atmosfera schyłkowości. Narodziny epoki pod koniec wieku, poczucie końca cywilizacji i śmierci dotychczasowej kultury  Młoda Polska – (stworzona w oparciu o cykl programowych artykułów Artura Górskiego opublikowanych pod tytułem „Młoda Polska”) manifest ideowoartystyczny „Młodego” pokolenia, które pragnęło odrodzenia Polski poprzez wzorowanie się na ideologii romantyzmu polskiego oraz wykreowanie nowych norm i wartości. ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE:  Artur Schopenhauer- Życie jako nieskończone pasmo cierpień, niemożliwość osiągnięcia szczęścia. Trzeba wyzbyć się potrzeb, aby osiągnąć stan nirwany (niebytu). Największa wartość upatrywana jest w sztuce, kontemplacja jest sposobem na życie.  Fryderyk Nietzsche -Pogarda fizycznej i psychicznej słabości człowieka, głoszenie kultu życia. Autor pojęcia „Nadczłowiek” – jednostka silna, stworzona do rządzenia.Relatywistyczna teoria poznania- odbierając rzeczywistość,która nieustannie się zmienia, fałszujemy ją.  Henri Bergson -Człowiek i jego psychika w centrum zainteresowania. Prawo do wolności i manifestowania własnego „ja”. Główną rolę w procesie życiowym odgrywa pęd życiowy, a nie rozum. MIT ARTYSTY I SZTUKI: „Sztuka dla sztuki” (franc. „L’arte. Pour L’arte.”) żadna sztuka nie może być służebna, konieczność wyzwolenia sztuki z idei społecznych,etyki i religii.Artysta tworzy dla sztuki, nie dla ludzi.  Stanisław Przybyszewski „ Confiteor”  Manifest polskiego modernizmu, wzorowany na „Tako rzecze Zaratustra”  „confiteor” z łacińskiego znaczy ”wyznaję”  sztuka jest odtworzeniem duszy  artysta powinien być ślepy na prawa społeczne i etyczne, nazwy i formułki  sztuka jest objawieniem duszy we wszystkich jej stanach, nie ma celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy  sztuka musi być wyzwolona od zadań pozaestetycznych  „Confiteor” to swoiste credo artysty dotyczące sztuki Artysta jest „namaszczony” przez Boga, stoi ponad wszystkimi ludźmi,nie służy im i wytacza drogę ewolucji.

STOLICE POLSKIEGO MODERNIZMU:  KRAKÓW(Galicja) – kolebka polskiej awangardy. Władzę wówczas sprawowało ugrupowanie zwane „stańczykami” (Na ich czele stał hr. Stanisław Tarnowski).Towarzystwo było pokorne w relacjach z zaborcami. W atmosferze tej uległości zaczęły pojawiać się zmiany. Rozwój teatru i dramatu, prapremiera Dziadów w 1901r., twórczość Tetmajera,Wyspiańskiego i Kisielewskiego, neoromantyzm,czasopiśmiennictwo krytyczno-literackie i programowe ( „świat” „chimera”)  ZAKOPANE - cykle opowiadań i reportaży tatrzańskich Witkiewicza,główne miejsce spotkań trzech zaborów, przyjeżdżali tu Kasprowicz, Żuławski, Karłowicz, BoyŻeleński. POEZJA:  Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku XIX”  manifest świadomości schyłkowej  liryka inwokacyjna (podmiot zwraca się do „człowieka końca wieku”)  wiersz składa się z pytań dotyczących sposobu wyjścia z kryzysu wszelkich wartości  sposoby wyjścia z tego kryzysu są negowane przez podmiot  argumenty formułowane przez podmiot są kreowane tak,aby pokazać nieracjonalność wymienianych postaw (np.walka - mrówka nie może walczyć z pociągiem; mrówką jest człowiek, bezsilny wobec zagrożeń)  schyłkowiec kierujący się rozumem,doszedł do wniosku,że nic nie ma sensu, a nie potrafi przyjąć argumentów pozarozumowych „Nie      

 

wierzę w nic” sonet odrzucenie świata przez jednostkę,porzucenie wszelkich marzeń i pragnień podmiot liryczny przepełniony jest uczuciem rozczarowania i rezygnacji, jego wypowiedź staje się ostrzegawczym monologiem wobec innych marzenia, które niegdyś stanowiły dla poety ważną rolę, odeszły w niepamięć poeta to typowy nihilista, wyzbył się wszystkiego, w co wierzy, pragnie osiągnięcia stanu nirwany (szopenhaueryzm) marzenia doprowadzają poetę do szaleństwa, porównuje sięon do rzeźbiarza, który chce stworzyć posąg Afrodyty (symbol doskonałości, niebagatelności i wyimaginowania – takie są jego marzenia). „wola ludzka jest niczym” – (nawiązanie do Bergsona) za to „konieczność jest wszystkim” porzucenie wiary we własny rozum

EROTYKI - „Lubię,kiedy kobieta…”  przedmiotem rozważań jest nie kobieta,a sytuacja,w której podmiot liryczny doznaje określonych  słowo „lubię” zostało powtórzone pięć razy, świadczy to o braku zaangażowania uczuciowego w akt miłosny, podmiot wyraża tym samym postawę hedonistyczną  3,5 strofy zostało poświęcone opisowi kobiety podczas aktu, mężczyzna pojawia się jedynie we fragmentach ciała (ramię, usta)  poeta tworzy obraz a zasadzie od ogółu do szczegółu, pokazuje kobietę najpierw w całości, po czym przechodzi do opisu konkretnego detalu

  

poeta buduje napięcie poprzez zastosowanie takich wyrazów jak : „lubieżnym”, „wilgotne”, „krótkim, urywanym oddechem” kolejna strofa to opis „zwierzęcego” realizowania potrzeby seksualnej przez kobietę kobieta jest zniewolona podczas aktu seksualnego, przeciwnie do mężczyzny, który jest wolny. Nie angażuje się on emocjonalnie w akt, realizuje jedynie jedną ze swoich potrzeb fizjologicznych

TATRZAŃSKIE WIERSZE IMPRESJONISTYCZNE- „Melodia mgieł nocnych”  Nad Czarnym stawem Gąsienicowym  melodia, czyli coś, co jest nieuchwytne,ulotne  podmiotem zdają się być właśnie mgły, jednak ten właściwy, jest skryty za opisem krajobrazu – jest podmiotem impresjonistą,którego zadaniem jest uchwycenie momentalnego wrażenia  czytelnik przenosi się nad staw, niemal uczestniczy w tańcu mgieł, dzieje się to za sprawą dokładnego, a jednocześnie subtelnego opisu otaczającego podmiot krajobrazu  melodyjność widoczna jest nie tylko w tytule, ale także w samym układzie wiersza, który składa się z regularnych wersów i sylab (20 wersów po 13 sylab w każdym wersie, średniówka po 7 sylabie – mamy więc do czynienia z sylabotonizmem)  refren jest uzupełnieniem tatrzańskiego pejzażu  brak podziału na strofy oddaje spokój i harmonię panującą nad stawem  wiersz oddziałuje na zmysł nie tylko słuchu,ale także wzroku („tęcza blasków” ) a nawet węchu („kwiatów woń”) Impresjonista to człowiek, który żyje chwilą, pragnie ją uchwycić w swojej twórczości. Ten wiersz jest właśnie realizacją tego postulatu.  Jan Kasprowicz Okres naturalistyczny - „W chałupie” Poeta sam pochodził z chłopskiej rodziny, jego ojciec był analfabetą. Dlatego też Kasprowicz często sięgał w swoich wierszach do wspomnień z dzieciństwa. „W chałupie” jest jednym z utworów, nawiązujących do życia chłopów na wsi.    



  

wykorzystanie naturalizmu, opisanie w dokładny sposób chaty, celem tego jest ukazanie jej brzydoty opis pozbawiony jest osobistych odczuć podmiotu celem takich zabiegów jest wzbudzenie w czytelniku współczucia, empatii, zszokowania go brzydotą wiejskiego obrazu mała ilość środków artystycznych wyraża ubóstwo w sensie dosłownym, jakie panuje na wsi, dodatkowo powtórzone zostaje słowo „nędza” na koniec każdej ze strof mieszkańcy brzydkiej chaty to dwie kobiety, siedzą na ławce, wyglądają na starsze,niż są w rzeczywistości, taki stan rzeczy spowodowany jest zmęczeniem ciężką pracą zostaje podkreślony erotyzm (czerwone usta oraz pełne piersi dziewczyny) podmiot chce uświadomić czytelnikowi nędzę i tragizm kobiet z chałupy świat przedstawiony w utworze jest ponury, smutny

Okres symboliczno-impresjonistyczny - „Krzak dzikiej róży” Cykl czterech sonetów, które obrazują przemianę poety i jego twórczości – odejście od naturalizmu i przełom modernistyczny  róża i limba, czyli podstawowe symbole, umiejscowione są w krajobrazie tatrzańskim  każdy sonet opisuje krajobraz o innej porze dnia (impresjonizm – uchwycone zostają kolory świata o konkretnych porach dnia) Claude Monet stworzył cykl obrazów „Katedra w Rouen” (świątynia przedstawiona w różnych porach dnia)  kolorystyka: skały są szare, stawy pawiookie, krzak pąsowy  krzak jest upersonifikowany  synestezja  róża jest symbolem walki i nadziei,piękna i młodości , limba – przemijania, starości - Sonet I – noc - Sonet II – poranek - Sonet III – południe - Sonet IV – wieczór Uspokojenie, afirmacja życia - „Księga ubogich”  42 wiersze bez tytułów i jeden utwór „Rozmiłowała się ma dusza…”  nawiązanie do średniowiecznej „Biblii Pauperum”, czyli pisma świętego przedstawionego na obrazkach, przeznaczonych dla niepiśmiennych prostych ludzi  w zbiorze widoczny jest zachwyt nad tożsamością prostych ludzi,a także postawa franciszkańska i umiłowanie przyrody, szczególnie tej podhalańskiej  po okresach buntu, autor doszedł do wniosku,że należy się cieszyć tym,co się posiada  artysta dojrzały do pokory wobec Boga, afirmuje życie, otaczającą go przyrodę, dziękuje za wszystko, co ma  Leopold Staff „Kowal”  sonet włoski (2 strofy-czterowierszowiec, 2 strofy- tercyna)  wiersz został napisany w duchu postawy witalistyczno-aktywistycznej  liryka bezpośrednia  kowal jest bohaterem lirycznym utworu, przestrzeń go otaczająca składa się z elementów typowych dla określenia tego zawodu: stalowe kowadło,młot,kruszce drogocenne,otchłań,wulkan  kolejnym nawiązaniem do mitologii jest wspomnienie cyklopa, symbolu ogromnej siły,ale niskiej inteligencji. Cyklop miał pomagać Hefajstosowi w wykłuwaniu piorunów dla Zeusa  w trzeciej strofie adresatem staje się serce  liczne epitety,nacechowane emocjonalnie  motyw człowieka silnego, działającego,nie poddający się dekadenckim nastrojom, nadczłowiek (Nietzsche)  kowal jest osobą zdeterminowaną(wrzucam,ciskam,walę,trzeba,muszę),świadomą swojej wartości, siłacz, który wykuwa siebie i swoje serce (hartowane,mężne,dumne)  dynamiczny opis  gdy tylko serce okaże się marnym,słabym wyrobem, kowal własnoręcznie je zniszczy  lepiej nie żyć, niż być słabym, nie można poddać się destrukcji  „Kowal” jest pochwałą dążenia do doskonałości,budowania własnej osobowości

Poezja w duchu epoki - „Deszcz jesienny”  wiersz dekadencki,już tytuł wskazuje na nastrój wiersza (jesień i deszcz kojarzą się z melancholią), utwór wprowadza nas w ponurą i szarą atmosferę  jesień, to czas kiedy wszystko „obumiera”, zapada w „zimowy sen”  liryka pośrednia, opisowa (poeta opisuje pejzaż jaki widzi za oknem)  postać za szybą chce odgrodzić się od tego ponurego świata zza okna – jesieni,przemijania,nawet śmierci  z witalnej postaci Kowala przejście do postawy biernego widza  bohaterem wiersza jest właśnie deszcz jesienny,pod koniec pojawia się szatan,lecz jest on obecny tylko dla podkreślenia beznadziejności i schyłkowości sytuacji  refren sprawia,że wiersz nabiera formy melodyjnej do tego dochodzą również onomatopeje  interpunkcja – ilość wielokropków, wiersz jest sylabotoniczny  symbolika funeralna – mary,żałoba,groby, korowód,pogrzeb  technika oniryczna – sny,powiewne, chmurna,mglista  technika impresjonistyczna – poeta odmalowuje emocje i wrażenia jakby lekkimi pociągnięciami pędzla,płynnie i delikatnie  nastrój wiersza, szarość, deszcz, wywołują apatię, która ogarnia podmiot liryczny  wiersz zawiera opis obumierania uczyć, utraty osoby, rezygnacji z niej  utwór stoi w opozycji do „Kowala”, przeczy wszystkim postulatom w nim zawartych  pejzaż jest zniszczony przez szatana,którego obserwuje zza okna podmiot liryczny (kwiaty przysypane popiołem, trawniki ukamieniowane) jednak szatan płacze, więc reaguje w jakiś emocjonalny sposób na spustoszenie, którego sam dokonał  z melancholią, biernością apatią nikt nie jest sobie w stanie poradzić, nawet szatan Afirmacja życia - „Przedśpiew”  swoiste credo Staffa, wyznanie stoicyzmu  tytuł jest być może sugestią ,iż wiersz jest ostatnim „tchnieniem” prawdy przed nadchodzącym kresem życia autora  liryka bezpośrednia („żyłem”, „mieszkałem”), adresatem jest ogół  czasowniki użyte są w różnych czasach - wiele się już zdarzyło, wiele ciągle jest a już niewiele pozostanie – podmiot liryczny jest doświadczony życiem i zbliża się do jego końca  ograniczenie się do metafor,epitetów i oksymoronów, wiersz nie charakteryzuje się kunsztem środków stylistycznych  odniesienia do myśli Terencjusza („żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”)  nawiązanie do Kochanowskiego („bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach”)  retrospekcja, autor patrzy w przeszłość, ogarnia spojrzeniem dotychczasowe życie  Staff godzi się z przemijalnością  autor określa siebie mianem „czciciela gwiazd” uważa,że posiadł on wszelką niezbędną mu mądrość astronomii ; „Miłośnikiem ogrodów” – tu przejawia się afirmacja natury, a także umiłowania harmonii i tradycji klasycznej  wszystkie przykrości,jakie spotkały Staffa, autor wymienia i uważa je za hartujące człowieka doświadczenia  mimo wszystko poeta wielbi życie i oddaje mu chwałę, wymienia poszczególne zjawiska w opozycji do siebie (dni jasne i ciemne , oglądanie narodzin i śmierci)  głoszenie poglądów stoicko-epikurejskich (zachowanie spokoju bez względu na okoliczności oraz umiejętność czerpania szczęścia i radości z każdej chwili życia)  klasycyzm poety uwidacznia się w skromnej formie wiersza oraz proste tonacji emocjonalnej  poeta maksymalnie otwarł się na świat, zaczął czerpać z niego wszystko, co najlepsze a przy tym nie szczędził mu afirmacji...