Filozofia całość - Summary Filologia polska PDF

Preview

Summary

Filozofia dla filologiiPlaton – „teoria dwóch światów” – platońska alegoria jaskini, idee platońskie, transcendencja, skrajny realizmArystoteles – metafizyka, 4 przyczyny Arystotelesa, substancja, Arystotelesowskie pojęcie substancji: substancjaImmanuel Kant: „przewrót kopernikański”, filozofia tran...

Description

Filozofia dla filologii Platon – „teoria dwóch światów” – platońska alegoria jaskini, idee platońskie, transcendencja, skrajny realizm pojęciowy, teoria anamnezy, „kalokagathia”, Platońska koncepcja idealnego państwa, Platońska koncepcja miłości, inteligibilny, abstrakcja ..................................................................................................................................................... 3 Platońskie idee .............................................................................................................................................................. 3 Platońska koncepcja PIĘKNA ......................................................................................................................................... 4 Szał poetycki – mania jako źródło poetyckiego natchnienia ........................................................................................ 4 Jaskinia .......................................................................................................................................................................... 6 Państwo......................................................................................................................................................................... 7 Arystoteles – metafizyka, 4 przyczyny Arystotelesa, substancja, Arystotelesowskie pojęcie substancji: substancja pierwsza, substancja druga – ousia, teleologia Arystotelesa, Arystotelesa teoria aktu i potencji, „hyle i morphe”, etyka Arystotelesa etyka cnót: „cnoty etyczne”, „złoty środek”, cnoty dianoetyczne............................................................... 8 4 przyczyny Arystotelesa............................................................................................................................................... 8 Substancja ..................................................................................................................................................................... 9 Teologia ......................................................................................................................................................................... 9 Koncepcja sztuki oraz przeżycia estetycznego .............................................................................................................. 9 Etyka ............................................................................................................................................................................ 11 Francis Bacon: indukcja, Baconowska krytyka „idoli”: idole plemienia, jaskini, rynku, teatru ....................................... 13 Metoda........................................................................................................................................................................ 13 Idole ............................................................................................................................................................................13 Kartezjusz: wątpienie metodyczne, sceptycyzm, cogito kartezjańskie, res cogitans a res extensa, racjonalizm, dedukcja, idee wrodzone ................................................................................................................................................................ 13 Metoda........................................................................................................................................................................ 14 Sceptycyzm ................................................................................................................................................................. 14 Odkrycie cogito ...........................................................................................................................................................15 Idee ............................................................................................................................................................................. 16 Blaise Pascal : porządek „serca” – rola intuicji w poznaniu, teizm, deizm, agnostycyzm, ateizm .................................. 16 John Locke: empiryzm, krytyka koncepcji tzw. „idei wrodzonych; rozróżnienie pomiędzy poznaniem a priori - a posteriori ......................................................................................................................................................................... 17 David Hume’a krytyka związku przyczynowo-skutkowego, idee/idee złożone/impresje, fenomenalizm ..................... 18 Idea a impresja ............................................................................................................................................................ 18 Krytyka związku przyczynowo-skutkowego ................................................................................................................ 19 Oświecenie francuskie: teodycea, stan natury Rousseau, wola powszechna ................................................................ 19 Voltaire François-Marie Arouet 1694-1778 ................................................................................................................ 20 Jean-Jacues Rousseau 1712 – 1778 ............................................................................................................................ 20 Fryderyk Schiller 1759 – 1805 ..................................................................................................................................... 22 Immanuel Kant: „przewrót kopernikański”, filozofia transcendentalna, filozofia krytyczna syntetyczne sądy a priori, pytanie o granice poznania, wolność człowieka a przyroda, determinizm, indeterminizm, idee regulatywne, deontologia, imperatyw kategoryczny ........................................................................................................................... 23 „Filozofia Krytyczna” ................................................................................................................................................... 23 „Przewrót kopernikański” ........................................................................................................................................... 24 Filozofia transcedentalna ............................................................................................................................................ 25 Etyka obowiązku ......................................................................................................................................................... 28 1

Piękno.......................................................................................................................................................................... 29 G.W.F. Hegel: filozofia Ducha Absolutnego, idealizm, filozofia idealistyczna, dialektyka heglowska, filozofia historii . 30 Filozofia ducha absolutnego ....................................................................................................................................... 31 Filozofia sztuki ............................................................................................................................................................. 33 Artur Schopenhauer (1788 – 1860) ................................................................................................................................35 Friedrich Nietzsche: perspektywizm, relatywizm, krytyka moralności – „przewartościowanie wartości”, wola mocy, „nadczłowiek”, „hermeneutyka podejrzeń” ................................................................................................................... 37 Perspektywizm i relatywizm ....................................................................................................................................... 37 „Wola mocy” ............................................................................................................................................................... 38 Wieczny powrót .......................................................................................................................................................... 39 Sztuka .......................................................................................................................................................................... 40 Zygmunt Freud: przeniesienie, kateksja, represja, trójpodział świadomości: nad-ja/ja/to (super ego/ego/id), zasada przyjemności, zasada rzeczywistości, libido, sublimacja ................................................................................................ 41 Marks: materializm, materializm historyczny, historycyzm, alienacja, baza/nadbudowa, ideologia, wartość użytkowa, wartość wymienna, fetyszyzm towarowy ....................................................................................................................... 47 Pozytywizm Comte’a i pozytywizm logiczny: filozofia pozytywna, zdania protokolarne, zasada weryfikacji ................ 49 August Comte (1798 – 1857) - Idea filozofii pozytywnej ............................................................................................ 49 Program pozytywizmu logicznego .............................................................................................................................. 50 Wittgenstein: obrazowa koncepcja znaczenia, gra językowa, podobieństwa rodzinne, antyesencjalizm, język prywatny ........................................................................................................................................................................................ 51 Husserl: psychologizm, redukcjonizm, idea fenomenologii (wiedza bezzałożeniowa), intencjonalny charakter świadomości (świadomość jest zawsze świadomością czegoś), przedmiot intencjonalny, idea redukcji fenomenologicznej (epoce, wzięcie istnienia świata w nawias) ..................................................................................... 56 Heidegger: radykalizacja programu fenomenologii Husserla – ontologia fundamentalna (badanie bycia), różnica ontologiczna (byt a bycie), „jestestwo” – Dasein, rozumienie i egzystencja, egzystencjały, nastrój, rozumienie jako projektowanie ................................................................................................................................................................. 59 Radykalizacja programu fenomenologii...................................................................................................................... 59 Koło hermeneutycze ................................................................................................................................................... 61 Bycie ............................................................................................................................................................................ 62 Hermeneutyka – definicja terminu, egzegeza, metoda typologiczna w interpretacji, hermeneutyka Schleiermachera (rozumienie jako rekonstrukcja jednostkowego punktu widzenia autora wypowiedzi), ............................................... 64 Dilthey: filozofia życia, wyjaśnianie a rozumienia (nauki humanistyczne a nauki przyrodnicze), wczucie, koło hermeneutyczne, typy światopoglądów (naturalizm, idealizm wolności, idealizm obiektywny)................................... 65 Gadamer: historyczny charakter rozumienia, idea „dziejów efektywnych”, presupozycja pełni, przesądy, horyzont rozumienia, fuzja/stopienie horyzontów ........................................................................................................................ 66 Rozumienie ................................................................................................................................................................. 66 Levi-Strauss i strukturalizm: pojęcie struktury w badaniach antropologicznych, bricolage ........................................... 68 Foucault: dyskurs, formacje dyskursywne, archeologia wiedzy (pojęcie praktyki wypowiedzeniowej), badanie genealogiczne, władza suwerenna, władza dyscyplinarna, ............................................................................................ 69 Derrida: metafizyka obecności, dekonstrukcja, nierozstrzygalnik (indécidable), logocentryzm a językoznawstwo strukturalne Ferdinanda de Saussure’a (prymat znaczonego w stosunku do znaczącego), różnia (différance) ............ 71 Dekonstrukcja ............................................................................................................................................................. 71 Teoria znaku de Saussure’a ......................................................................................................................................... 72

2

PL PLATON ATON – „TE „TEORI ORI ORIA A DW DWÓCH ÓCH ŚW ŚWIATÓ IATÓ IATÓW” W” – PL PLATOŃ ATOŃ ATOŃSKA SKA AL ALEGO EGO EGORI RI RIA A JA JASKIN SKIN SKINI, I, ID IDEE EE PLA PLATO TO TOŃS ŃSKIE KIE,, TRA TRANSC NSC NSCEND END ENDENC ENC ENCJA JA JA,, SKR SKRA AJNY RE REALIZM ALIZM PO POJĘCIO JĘCIO JĘCIOW WY, TEO TEORIA RIA AN ANAMN AMN AMNEZY, EZY, „KAL „KALOK OK OKAGAT AGAT AGATHIA” HIA” HIA”,, PL PLATOŃ ATOŃ ATOŃSKA SKA KO KONCE NCE NCEPCJA PCJA IDE IDEALN ALN ALNEG EG EGO O PAŃ AŃSTW STW STWA, A, PLAT LATOŃ OŃ OŃSKA SKA KON KONCEP CEP CEPCJA CJA MI MIŁOŚC ŁOŚC ŁOŚCI, I, IN INTEL TEL TELIGIB IGIB IGIBILNY ILNY ILNY,, ABS ABSTRA TRA TRAKCJA KCJA P LA TO Ń S K I E I D EE Idee to pojęcia ogólne, a więc to, co jest tym samym we wszystkich rzeczach, co jest nim wszystkim wspólne – to dzięki czemu pewna ilość przedmiotów należy do tej samej klasy, rodzaju, gatunku. Idee dają się pojąć jedynie w myśli, abstrakcyjnie. Platońskie idee inaczej określane są w tradycji filozoficznej mianem POWSZECHNIKÓW, bądź UNIWERSALIÓW (np. człowiek w ogóle, dobro w ogóle, sprawiedliwość w ogóle etc.). Dla Platona idee są:  WIECZNE  NIEZMIENNE  BEZCIELESNE (SĄ PRZEDMIOTAMI CZYSTEGO MYŚLENIA)  POZOSTAŁE RZECZY W NICH UCZESTNICZĄ  TRANSCENDENTNE względem świata zmysłowego (łac. transcendere – przekraczać) SKRAJNY REALIZM POJĘCIOWY – zdaniem Platona jedynie idee są rzeczywiste, przedmioty zmysłowe są natomiast nierealne. Idee istnieją niezależnie w „świecie idei”: w podniebnym miejscu, w polu prawdy, bezbarwne, bezkształtne, nie dające się dotknąć, jako byt rzeczywiście bytujący [Fajdros]. Przedmioty zmysłowe istnieją jedynie jako pozory w świecie empirycznym. Wyróżnione przez Platona idee to:  IDEA PIĘKNA  IDEA DOBRA KALOKAGATHIA od Kalos-piękny (Καλός)+ Agatos-dobry (Αγαθός); pogląd, wspólny dla sposobu myślenia wszystkich starożytnych Greków. Polityczny wymiar piękna – Perykles: „Kochamy bowiem piękno, ale z prostotą (euteleias dosł. „z trafnością własciwą politycznemu osądowi), kochamy wiedzę, ale bez zniewieściałości (malakia dosł. „braku umiaru właściwego barbarzyńcom”)”. Piękno jako:  kalon – to, co piękne, czyli piękno konkretnej rzeczy  kallos – piękno niezmysłowe, abstrakcyjne piękno jako takie Piękno w jego wymiarze zmysłowym objawia się poprzez odpowiedni stosunek części w ramach pewnej całości:  SYMMETRIA – WSPÓŁMIERNOŚĆ  HARMMONIA – ZESTRÓJ TEGO, CO RÓŻNORODNE „Wielka Teoria” (Wł. Tatarkiewicz): Piękno polega na doborze proporcji i na właściwej wielkości, jakości oraz ilości części i ich wzajemnym stosunku. Podstawą Platońskiej krytyki sztuki są: • zakładana struktura ontologiczna rzeczywistości – dzieło sztuki jest podwójnie niesamodzielne w stosunku do przedmiotu naśladowanego oraz do wzoru-idei; • projekt polityczny – w ramach którego oddziałując na uczucia, wymuszając na odbiorcy pozbawioną krytycznego namysłu postawą, sztuka deprawuje obywateli. Więc sztuka naśladująca jest daleka od prawdy i zdaje się dlatego odrabia wszystko, że w każdym wypadku mało prawdy dotyka, a jeżeli już - to widziadła tylko. Na przykład malarz, powiemy wymaluje nam i szewca, i cieślę, i innych rzemieślników, ale nie rozumie się na żadnej z tych umiejętności. A jednak i dzieci i głupszych w błąd potrafi wprowadzać, jeżeli dobrym będzie malarzem. Począwszy od Homera wszyscy poeci uprawiają naśladownictwo i stwarzają widziadła dzielności i innych rzeczy, o których piszą, a prawdy nie dotykają [601 A] Naśladownictwo jest jakoś jakby czymś trzecim z rzędu w stosunku do prawdy… [Państwo]

3

P LA TO Ń S K A K ON C E PC JA P I ĘK N A Hierarchizacja piękna w „Uczcie”:  Piękno estetyczne  Piękno etyczne  Piękno noetyczne „Hippiasz Większy”:  piękno rozumiane jako stosowność – poprzez odniesienie do określonego celu – PIĘKNO CELOWE – αρμόττον, πρέπον (łac. decorum, aptum )  piękno rozumiane jako to, co „przyjemne dla oczu i uszu” (jako zmysłów wyższych)  w obu przypadkach mamy jednak do czynienia z relatywizacją piękna bądź to do jego wartości instrumentalnej, bądź do wartości hedonistycznej.  skoro jednak „Boskim pierwiastkiem jest piękno, mądrość, dobro i wszystko temu podobne” (Fajdros, 246E), to piękno nie jako to, „co się szerokim kołom wydaje”, ale jako tym czym ono samo w sobie jest może stanowić jedyny przedmiot dociekań.  Przynajmniej znaczenie przysłowia, że piękno jest rzeczą trudną zdaje się, że rozumiem Platońskie Piękno jest autonomiczne w stosunku do tego, co później zostanie określone jako „pozór estetyczny” – przedmiotu postrzeżeń i wartościowań zmysłowych. Platon definiuje piękno właściwe, które stanowi przedmiot poznania naukowego o charakterze episteme jako MIARĘ I ŁAD: „Miara i proporcja są pięknem i cnotą”. Fakt, że człowiek może dostrzec ład oraz właściwą każdej rzeczy miarę pośród tego, co otacza go w świecie dowodzi jego „pokrewieństwa z bogami”. Piękno stanowi zasadę odwzorowania bytów idealnych oraz doskonałych figur geometrycznych w rzeczywistości zmysłowej. Relacja odwzorowania – relacja o charakterze mimetycznym nie jest związana wyłącznie w działalnością człowieka, lecz również demiurga: Jeżeli piękny jest ten świat, a wykonawca jego dobry, to jasna rzecz, że patrzył on na wzór wieczny [Timajos, 29 a] Harmonia     



Pitagoras odkrywa, że harmonijny dźwięk strun uzależniony jest od stosunków ich długości i opiera się na prostych stosunkach liczbowych: 1:2 (oktawa), 2:3 (kwinta) „Harmonia jest zestrojem rzeczy różnych i zmieszanych, zestrojeniem różnie nastrojowych” (Filolaos) Świat zbudowany jest matematycznie. Harmonia to obiektywna własność rzeczy. Dzięki niej to, co niepodobne tworzy ład określany ilościowo wg. MIARY I LICZBY – „Symmetri” „Harmonia bowiem, której ruchy są spokrewnione z ruchami duszy istniejącymi w nas, nie przedstawia się człowiekowi, który przy pomocy rozumu rozkoszuje się Muzami, jako coś służącego mu do sprawiania głupich przyjemności, jak się dzisiaj sądzi. Przeciwnie, muzy nam, ją dały dla porządkowania i uzgadniania ze sobą ruchów periodycznych, które popadły w nas w nieład. Podobnie w tym samym celu te same Muzy dały nam rytm, aby pomagał nam w przypadkach nieumiarkowania, i braku wdzięku widocznych w większości z nas” [Platon, Timajos] „Symetria polega na zgodności miary między rozmaitymi elementami dzieła, a także między tymi elementami branymi oddzielnie a całością (…).Podobnie jak to się ma z ludzkim ciałem, wypływa ona z proporcji zwanej prze Greków analogią, czyli współbrzmieniem miedzy częścią i całością…” [Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć]

S ZA Ł P OE T Y C KI – M AN I A J A KO ŹR Ó DŁ O P O ET Y C K I EG O N AT C H N I EN I A „ (…) ty nie posiadasz sztuki, która by ci pozwalała dobre i piękne rzeczy mówić o Homerze (…) tylko w tobie mieszka jakaś boska siła, która cię porusza tak, jak w tym kamieniu, który Eurypides magnetytem nazwał, a szerokie koła zwą Heraklitejskim. Otóż ten kamień nie tylko sam przyciąga pierścionki żelazne, ale jeszcze taką siłę w nie wprowadza, że mogą znowu to samo robić, co ten kamień, inne pierścionki przyciągać tak, że nieraz bywa, długi łańcuch na nim zwisa (…) tak i muza sprawia, że bóg w kogoś wstępuje; przez nią naprzód a za pośrednictwem tych, w których bóg naprzód wstąpił, tworzy się i zwisa od nich długi łańcuch innych entuzjastów. Bo wszyscy ci poeci, którzy dobrze wiersze piszą, nie przez umiejętność to robią, nie przez sztukę: tylko bóg w nich wstępuje i oni w zachwyceniu wszystkie te piękne poematy mówią, a pieśniarze dobrzy tak samo.” (Plato , Ion) 4

Poezja jako:  wzniosłe szaleństwo (μανια) – poeci to „tłu...