Filozofia drugi semestr PDF

Preview

Summary

Odpowiedzi do pytań na egzaminach ustnych z dwóch semestrów. Pytania zostały przesłane przez prowadzącego, odpowiedzi własna praca studenta na podstawie prezentacji i notatek....

Description

1. Na czym polega różnica między racjonalizmem a empiryzmem? Jakie są ich rodzaje i przedstawiciele? 

Racjonalizm odwołuje się do poznania intelektualnego i dedukcji jako źródeł wiedzy, uzasadnienia. Podejście zakłada zastosowanie w filozofii metod matematycznych.



Empiryzm zakłada, że poznanie ludzkie wywodzi się z doświadczenia zmysłowego i percepcji sensorycznej. RACJONALIZM (łac. ratio – rozum, rozważanie, racja, podstawa) – jeden z głównych nurtów filozofii, zainicjowany przez Kartezjusza i kontynuowany przez jego następców w XVII i XVIII w. Głosi niezależność poznawczą rozumu od danych doświadczenia (opozycja wobec empiryzmu), wrodzoność pojęć i zasad (natywizm), prymat rozumu wobec woli (opozycja wobec woluntaryzmu) oraz potrzebę stosowania w filozofii metody dowodowej wzorowanej na geometrii Euklidesa (mos geometricus), odrzuca natomiast pozarozumowe źródła poznania (przeciwieństwo irracjonalizmu i spirytualizmu). (Issaak Newton) 

Racjonalizm filozoficzny (racjonalizm metodologiczny, aprioryzm) – nurt i stanowisko epistemologiczne, którego charakterystycznymi cechami jest podkreślanie rozumowań apriorycznych. Jego przeciwieństwem jest empiryzm.



Racjonalizm kontynentalny, racjonalizm nowożytny – najbardziej znana postać racjonalizmu metodologicznego, rozwinięta w XVII i XVIII w. (Kartezjusz – Rozprawa o metodzie, Leibniz, Spinoza)



Racjonalizm genetyczny – stanowisko filozoficzne, zgodnie z którym umysł zawiera pewne treści (wiedzę, idee, uposażenie mentalne) wcześniejsze lub niezależne od doświadczenia. Często wiąże się z racjonalizmem filozoficznym.



Krytyczny racjonalizm – stanowisko w filozofii nauki opracowane przez Karla Poppera.



Antyirracjonalizm – stanowisko metodologiczne, według którego wartościowe jest jedynie poznanie racjonalne (tj. intersubiektywnie komunikowalne i kontrolowalne); przeciwieństwo irracjonalizmu.

EMPIRYZM (gr. mpeir a [empeiría] — doświadczenie) — stanowisko przyznające doświadczeniu dominującą lub wyłączną rolę w poznaniu. Wyróżnia się: 

e. teoriopoznawczy, przeciwstawiany racjonalizmowi, uznający doświadczenie za podstawowe lub jedyne źródło poznania wartościowego; empiryzm epistemologiczny filoz. w teorii poznania stanowisko głoszące, że doświadczenie jest jedynym źródłem poznania



e. metodologiczny - doświadczenie jest jedyną podstawą uznawania lub odrzucania zdań naukowych oraz że jedynymi poznawczo wartościowymi przesłankami w nauce są zdania protokolarne lub bazowe o konkretnych faktach;



e. genetyczny (psychologiczny), który odrzucając natywizm, akcentuje doświadczenie w kształtowaniu mechanizmów nabywania wiedzy. Myśliciele gr. (Protagoras, Sokrates, Arystoteles, Demokryt z Abdery, stoicy, Epikur) przyjmowali e. genetyczny. Wg Arystotelesa rozum wyodrębnia w drodze abstrakcji coraz ogólniejsze czynniki z postrzeżeń zmysłowych, które są punktem wyjścia procesu poznawczego i źródłem wszelkich danych o rzeczywistości; tę wersję e. przyjęto w okresie scholastyki.

2. Jak można opisać stanowisko epistemologiczne Johna Locke’a? John Locke (1632-1704) - Przychodzimy na świat z umysłem, który jest jak tabula rasa – czysta tablica - Ta tablica zapisywana jest przez dane pochodzące z doświadczenia zewnętrznego tj. ze zmysłów – wrażenia oraz z wewnętrznego - refleksji - Dlaczego zmysły potrafią nas mylić? - Przedmioty posiadają jakości pierwotne – masa, kształt, gęstość, wysokość, mobilność – prawdziwe, obiektywne - Ale my „odbieramy” jeszcze jakości wtórne, które nie tkwią w przedmiotach: zapach, smak, kolor, chociaż pochodzą z jakości pierwotnych - subiektywne - Idee to po prostu zawartość, na której pracuje nasz umysł np. reprezentacje rzeczy zmysłowych – jabłko jako przedmiot postrzeżenia,, wspomnienia, pragnienia, osądu, wyboru etc. - Istnieją idee - Proste – pojedyncze, niepodzielne i jednorodne postrzeżenia, myśli - Złożone z prostych np. idea męża/żony, idea owocu, idea liczby - Wiedza to znajomość tego, które idee są ze sobą zgodne, a które nie i w jaki sposób to się dzieje: - najlepsza jest wiedza intuicyjna: bezpośrednie ujęcie różnic pomiędzy ideami - demonstratywna – np. że wszystkie kąty trójkąta sumują się do dwóch kątów prostych - zmysłowa – potwierdza istnienie świata zewnętrznego –gryzienie jabłka jest czymś jakościowo różnym niż wspomnienie o tym 3. W jaki sposób epistemologiczny empiryzm może prowadzić do ontologicznego idealizmu subiektywnego? Empiryzm prowadzi Locke’a do realizmu krytycznego, a Berkleya do idealizmu subiektywnego (solipsyzmu): Realizm naiwny – istnieją tylko jakości pierwotne – świat jest taki, jakim go postrzegamy Realizm krytyczny – istnieją jakości pierwotne – obiektywne i wtórne – subiektywne

Idealizm subiektywny – wszystkie jakości są subiektywne, i tylko te wrażenia są realne, tzn. że nie ma świata materialnego (tzn. jest, ale u Berkleya gwarantuje go założony Bóg)

4. Na czym polega doniosłość Davida Hume’a dla teorii poznania? 5. Jakie dwie koncepcje epitemologiczne atakował David Hume i w jaki sposób? „Byt nie implikuje i nie może implikować powinności”. - Akceptuje podział na idee proste i złożone i założenie, że wiedza pochodzi z doświadczenia – świata faktów - Problem skąd wiemy o rzeczach, których bezpośrednio nie doświadczyliśmy? - Pewna wiedza o tych rzeczach polega na takich relacjach między ideami, których nie da się rozsądnie obalić np. trójkąt ma trzy boki, 2+2 jest 4 – to są PRAWDY KONIECZNE - Problem kolejny: czy wiedza o faktach ma taki status pewności jak wiedza o ideach – czyste rozumienie? - NIE – argumenty sceptyczne przeciw indukcji: - zaobserwowane prawidłowości o jakiejś klasie faktów rzutujemy na inną klasę faktów - lub tę samą w przyszłości - Tzn. że zakładamy jednorodność przyrody i kierujemy się przekonaniami, które sprawdzały się wcześniej (przyzwyczajeniem) - Hume zdaje sobie sprawę, że te argumenty nie mają praktycznego znaczenia – i tak będziemy posługiwać się indukcją - Będąc konsekwentnym empirystą Hume odrzuca koncept przyczynowości, który składa się z: 1. Czasowej uprzedniości zdarzenia A wobec z. 2. Bliskości przestrzennej zdarzenia A i z. B 3. Koniecznego połączenia między z. A i B - Hume zauważa, że koniecznego połączenia nie da się zaobserwować jako faktu ani jako relacji między ideami, po prostu obserwując 1 i 2 wyciągamy wniosek o 3

6. Jak Immanuel Kant dzieli sądy? sądy analityczne – nie dodają nic do poznania, opierają się na zasadzie niesprzeczności; wyjaśniają jedynie sens pojęcia zawartego w podmiocie zdania  sądy syntetyczne – odnoszą się do doświadczenia/empirii, orzekają coś nowego o podmiocie zdania, co w nim samym nie tkwi, dodają nowe elementy do poznania  sądy apriori – sądy wyprzedzające doświadczenie, prawdziwe niezależnie od doświadczenia, np. sądy analityczne, twierdzenia matematyczne  sądy aposteriori – mniej pewne, bo ich prawdziwość zależna jest od doświadczenia, np. sądy indukcyjne  Problem wyjściowy: Jak możliwe są sądy syntetyczne apriori? Tzn. takie, które dają nam prawdziwą wiedzę o przedmiocie, są całkowicie pewne i uniwersalne, ale nie wynikają z doświadczenia?  Rozwiązanie tego problemu prowadzi Kanta do stworzenia nowej teorii poznania:  „Podmiot i przedmiot – oba na równi – są więc już wynikiem pewnej syntezy a priori; jako ściśle współzależne momenty stosunku epistemicznego, obydwa dochodzą do skutku zawsze razem. Poprzedza je, umożliwia i wytwarza syntetyczny akt „transcendentalnej jedności apercepcji” 

 „Podmiot nie jest przeciwstawieniem przedmiotu, lecz warunkiem przedmiotu”  Chaos danych wrażeniowych (fenomenów) pochodzących od nieznanych, niedostępnych nam rzeczy w samej sobie tylko dlatego staje się wiedzą, że mamy takie a nie inne warunki podmiotowe: o Ogarniamy te dane w apriorycznych formach zmysłowości tj. w czasie i przestrzeni o Ujmujemy je za pomocą kategorii (wyróżnia 24) o Nadajemy im spójność dzięki syntezującej właściwości intelektu czyli empirycznej i transcendentalnej jedności apercepcji

7. Dlaczego nazywamy Immanuela Kanta autorem przewrotu kopernikańskiego w filozofii? Wyrażeniem tym nazywa się metaforycznie przemianę w sposobie patrzenia człowieka na świat wywołaną przez koncepcje filozoficzne Immanuela Kanta. Do tej pory zakładano przeciwieństwo między podmiotem poznającym a przedmiotem. Skupiano się na wzajemnych zależnościach pomiędzy przedmiotami, na prawach rządzących światem. Kant przeniósł punkt ciężkości dociekań filozoficznych na badanie warunków poznania rzeczy, ukazał zależność między podmiotem a przedmiotem, dowodził, że to podmiot (jego umysł) kształtuje przedmiot, a jego istnienie jest uwarunkowane podmiotem. Poprzednicy Kanta uważali, że doświadczenie umożliwia pojęcia – on odwrócił to, stwierdzając, że to pojęcia umożliwiają doświadczenie. 8. Co to są kanony indukcji J.S. Milla omów szczegółowo jeden z nich.  Kanon jedynej zgodności Jakiemuś zjawisku Z towarzyszą różne okoliczności ABCD, ale nie zawsze każda z nich W wyniku obserwacji zauważamy, że zjawisku Z zawsze towarzyszy tylko jedna okoliczność A Wyciągamy wniosek, że A jest przyczyną Z Jest A B C – jest Z Jest A C D – jest Z Jest A B D – jest Z, a zatem jeśli jest A to jest też Z  Kanon jedynej różnicy - Jakiemuś zjawisku Z towarzyszą różne okoliczności ABCD, ale nie zawsze każda z nich - W wyniku obserwacji zauważamy, że okoliczność A nie zachodzi wtedy, gdy nie występuje zjawisko Z, choć inne okoliczności (BCD) zachodzą - Wyciągamy wniosek, że A jest przyczyną Z Jest A B C – jest Z Jest A C D – jest Z Jest A B D – jest Z, Jest B C D – nie ma Z a zatem jeśli jest A to jest też Z  Kanon zmian towarzyszących  Jakieś zjawisko Z zmienia się a towarzyszą mu zmiany okoliczności  W wyniku obserwacji zauważamy, że gdy zmienia się okoliczność A, zmienia się zjawisko Z chociaż inne okoliczności nie ulegają zmianie

    

Wyciągamy wniosek, że zmiany okoliczności A są przyczyną zmian Z, czyli A jest przyczyną Z Jest A1 B C – jest Z1 Jest A2 C D – jest Z2 Jest A3 B D – jest Z3, a zatem jeśli zmienia się A, to też zmienia się Z

9. Jakie motywacje stoją za pozytywizmem i neopozytywizmem w teorii poznania i kiedy pojawiają się te prądy myślowe? -

Od połowy XIX w. w zagadnieniach dotyczących teorii poznania pojawia się wyraźne pęknięcie, które można charakteryzować za pomocą kilku przeciwstawień: Nauka vs. sztuka metoda vs. intuicja sprawdzalność vs. głębia oczywistość vs. profetyzm oświecenie vs. romantyzm

-

Zwolennicy nauki starają się uczynić z filozofii w ogóle, a zwłaszcza z teorii poznania metanaukę lub teorię nauki, ewentualnie teorię języka

-

Podstawowym problemem dla nich jest demarkacja między wiedzą pewną a pozorną, między nauką (episteme) a mniemaniem (doksa), lub/i między językiem ścisłym, a językiem potocznym

-

August Comte, (1798-1857)

 Jego filozofia pozytywna zajmuje się sposobami istnienia, pojawiania się i funkcjonowania wiedzy w społeczeństwie  Zadaniem filozofii jest krytyka mętnego poznania i przygotowanie drogi do postępu nauk jako badania faktów a nie pierwszych przyczyn, Boga, duszy etc. Stąd Comte tworzy np. nową naukę tj. socjologię, w tym paradygmacie rozwinięta zostanie psychologia  Ważną wartością wiedzy staje się użyteczność  Przełom XIX i XX w. - Koło Wiedeńskie (Otto Neurath, Rudolf Carnap)

-

10. Wymień przedstawicieli filozofii pragmatyzmu i omów ich koncepcje? Charles Sanders Pierce 1839-1914 Pierwszy ważny filozof amerykański Twórca nowego kierunku Filozoficznego – pragmatyzmu - 1878 How to make our ideas clear?

-

-

-

-

-

-

Wśród rozumowań, oprócz dedukcji i indukcji wyróżnia abdukcję, którą początkowo nazywa guessing Schemat rozumowania abdukcyjnego: Obserwujemy zaskakujące zjawisko C. Gdyby A było prawdziwe, zachodzenie C byłoby oczywistością. Mamy zatem podstawy, by podejrzewać, że A jest prawdziwe Charles Sanders Pierce 1839-1914 Każdy typ rozumowania można zapisać za pomocą sylogizmu Dedukcja: Reguła – Wszystkie fasolki z tego worka są białe. Warunek – Te fasolki są z tego worka. Wynik – Te fasolki są białe. (jest to całkowicie pewne) Charles Sanders Pierce 1839-1914 Każdy typ rozumowania można zapisać za pomocą sylogizmu Indukcja: Warunek – Te fasolki są z tego worka. Wynik – Te fasolki są białe. Reguła – Wszystkie fasolki z tego worka są białe. (Jest to prawdopodobne, ale nie pewne) Każdy typ rozumowania można zapisać za pomocą sylogizmu Abdukcja: Reguła – Wszystkie fasolki z tego worka są białe. Wynik – Te fasolki są białe. Warunek – Te fasolki są z tego worka. (jest to prawdopodobne, ale nie pewne) Celem rozumowań abdukcyjnych jest tworzenie zbioru hipotez wyjaśniających Hipotezy wyjaśniające muszą - Mieć dużą moc wyjaśniającą - Być testowalne - Być ekonomiczne John Josephson – sprawdzanie hipotez: - O ile hipoteza (H) jest lepsza od alternatyw Jaka jest wartość H samej w sobie Na ile wartościowe są dane, na których zbudowano H Na ile poważnie szukaliśmy alternatyw dla H Pragmatyczna koncepcja prawdy: Pierce: Prawda nie dotyczy tylko intelektu, ale całości działań człowieka (podstawowym celem wiedzy jest działanie, forma zachowania) Prawda nie jest niezmienna, ale dynamiczna Prawda nie jest celem samym w sobie, ale środkiem dla celów życiowych Podstawowa maksyma: „Zastanów się jakie skutki ma jakaś/iś idea/sąd i to jest właśnie jej/jego znaczenie Sprawdzianem prawdziwości jakiegoś sądu są jego praktyczne skutki Pragmatyczna koncepcja prawdy: William James (1842-1910) i John Dewey (1859-1952) idą jeszcze dalej. James: „Myśl jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy działanie podjęte na jej podstawie okazuje się skuteczne” Prawda nie przysługuję zatem sądowi, ale przytrafia mu się na drodze konfrontacji z rzeczywistością Pragmatyczna koncepcja prawdy: Dewey: „Prawda może istnieć tylko w testowaniu twierdzenia, w czynieniu dobra poprzez przyszłe działania, które ono wyznacza. Teoria pragmatyczna rości więc sobie pretensje do wiernego reprezentowania ducha, to jest metody, nauki, która

-

1. uważa wszystkie twierdzenia za prowizoryczne lub hipotetyczne, dopóki nie są one poddane eksperymentalnemu testowaniu; 2. usiłuje formułować swoje twierdzenia tak, aby wskazywały one procedury potrzebne do ich testowania; 3. nigdy nie zapomina, ze nawet jej najbardziej niezawodne twierdzenia są jedynie wynikami wcześniejszych badań i testowania; dlatego mogą one zostać zrewidowane, gdy wymagać tego będą dalsze badania Buczyńska-Garewicz: „ Aby osiągnąć pełną jasność myśli, wystarczy rozważyć, jakie praktyczne skutki może za sobą pociągnąć przedmiot naszych myśli – jakich doznań oczekujemy i, na jakie reakcje musimy być przygotowani.” Epistemologiczne tezy Pierce’a, Jamesa i Deweya mają znaczenie dla: Filozofii religii i praktyki religijnej. Filozofię prawa i praktykę prawniczą. Pedagogikę.

11. Co to jest abdukcja i kto i kiedy ją opisał? Rozumowanie abdukcyjne, abdukcja – pojęcie wywodzące się z filozofii Charlesa Peirce’a, stworzone dla oznaczenia procesu tworzenia wyjaśnień; jest procesem rozumowania, który dla pewnego zbioru faktów tworzy ich najbardziej prawdopodobne wyjaśnienia. Termin abdukcja jest czasem używany dla oznaczenia po prostu procesu tworzenia hipotez. służących wyjaśnianiu obserwacji lub wniosków, ale definicja poprzednia jest bardziej rozpowszechniona tak w filozofii, jak i w informatyce. abdukcja: pozwala wyprowadzić a jako wyjaśnienie dla b: abdukcja działa przeciwnie niż dedukcja, pozwalając wyprowadzić warunek wstępny a występujący w regule „a pociąga b” z wniosku b. Inaczej mówiąc, abdukcja jest procesem wyjaśniania tego, co jest nam już wiadome. 1. Dla przykładu. Jest kura, więc było jajko

12. Co to jest hipoteza i na czym polega dobry wybór hipotezy? - hipoteza [‘założenie’], metodol. zdanie przyjęte jako założenie w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska i wymagające sprawdzenia; - hipotezy naukowe powstają zwykle wtedy, gdy dla pewnych faktów nie znajduje się racji wśród uznanych (uzasadnionych) twierdzeń; hipoteza poddana procesowi weryfikacji bądź zostaje obalona, bądź też wzrasta stopień jej prawdopodobieństwa, niekiedy tak dalece, iż hipoteza staje się prawem nauki.

- Celem rozumowań abdukcyjnych jest tworzenie zbioru hipotez wyjaśniających  Hipotezy wyjaśniające muszą  Mieć dużą moc wyjaśniającą  Być testowalne  Być ekonomiczne

PRAWDA Pod koniec Nietsche napisał „Nie ma czegoś takiego jak „fakty, jedynie interpretacje” 13. Co to jest pragmatyczna koncepcja prawdy?

Koncepcja alternatywna do koherencyjnej. Stworzona przez amyrakańskiego myśliciela Willliama Jamesa w XIX wieku. Mówi o tym, że za prawdziwe można uznać coś, co jest dla nas użyteczne, czyli pragmatyczne podejście. Podejście oparte na zdrowym rozsądku i konsensusie, prawda sprowadza się do kolejnego ludzkiego wytworu, wynalazku, czy wręcz reguły kciuka, za którą przemawia jedynie to, że pozwala skutecznie działać. 14. Co to jest koherencyjna koncepcja prawdy? Według definicji Platona, coś jest prawdziwe tylko wówczas, gdy jest zgodne z innymi tezam, np. tezy matematyczne. Definicja nie zostaje zmieniona od czasu jej powstania. Prawda bierze się z naszych twierdzeń o świecie, wynikających z analizy konceptualnej, języka, umiejętności praktycznych czy doświadczenia. 15. Co to jest intencjonalność? intencjonalność [ ‘zamierzony’] - czynność umysłu kierującego się ku przedmiotowi,

która wg scholastyków nadaje przedmiotowi charakter bytu intencjonalnego (tzw. zdolność intelektu do łączenia się w akcie poznawczym z rzeczą poznawaną). akt - [‘dokonanie’, ‘czynność’, ‘urzeczywistnienie’], filoz. w metafizyce arystotelesowskotomistycznej integralny element struktury bytu, różny od możności; 16. Kto jest twórcą fenomenologii i na czym polega to stanowisko epistemologiczne? Edmund Husserl (1859-1938) - Chociaż jest uczniem Brentany, krytykuje radykalny psychologizm: prawa logiki, twierdzenia matematyczne, wszelkie aksjomaty nauk ścisłych nie są tylko treścią aktów psychicznych, bo co wówczas zapewniałoby ich obiektywizm, prawdziwość i wieczność? Źródłem ich

-

-

poznania jest intuicja, w której ich prawdziwość jest niejako samo narzucająca się. Chociaż jest uczniem Brentany, krytykuje radykalny psychologizm: prawa logiki, twierdzenia matematyczne, wszelkie aksjomaty nauk ścisłych nie są tylko treścią aktów psychicznych, bo co wówczas zapewniałoby ich obiektywizm, prawdziwość i wieczność? Źródłem ich poznania jest intuicja, w której ich prawdziwość jest niejako samo narzucająca się Psychologizm i redukcjonizm neopozytywistyczny starały się pokazać, że wszelkie sądy są sądami o stanach rzeczy, ale: Weźmy prawo logiczne (*). (*) Dla każdej prawdy p, jej zaprzeczenie ~p nie jest prawdą. Załóżmy: (a)–(d): (a) Prawa o stanach rzeczy są prawami o pojawianiu się i zanikaniu stanów rzeczy (b) (*) jest prawdą. (c) (*) jest prawem dotyczącym prawdy. (d) Prawa dotyczące prawdy są prawami o stanach rzeczy. Mamy dwa paradoksalne wnioski: (e) Prawa o prawdach są prawami o pojawianiu się i zanikaniu prawd. (f) Prawa o prawdach są prawami o pojawianiu się i zanikaniu praw o prawd ach Zamiast tego Husserl proponuje: rezygnację z wszelkich przesądów i przesądzeń zarówno wiedzy naukowej i potocznej i analizę zawartości oraz samych najbardziej bezpośrednich aktów poznania, czyli tego, co się jawi (fenomenów) nauki służącej do opisu aktów poznania, które mogą dotyczyć zarówno przedmiotów realnych, jak i idealnych Zamiast tego Husserl proponuje: nauka ta będzie się koncentrować przede wszystkim na treści poznania – noemacie a nie na akcie poznania – noezie

w każdym fenomenie można wyróżnić jego istotę/esencję, której opis ejdetyczny ma zawierać wszystkie konieczne jego cechy – np. Max Scheler, Istota i formy sympatii np. Roman Ingarden, O dziele literackim

17. Co o filozofii nauki mówią Karl Popper i Thomas Kuhn? Karl Raimund Popper zastanawia się nad demarkacją – oddzieleniem sądów naukowych od nienaukowych...