Filozofia - egzamin PDF

Preview

Summary

Egzamin z wprowadzenia do filozofii ...

Description

1 Woda – Tales z Miletu Jako pierwszy sformułował pytanie o początek wszechrzeczy. Za przyczynę i podstawę wszelkiego istnienia przyjął wodę, która według niego stanowiła równoważnik pramaterii. Racje Talesa udowadniają: -fakt, że woda jest ludziom niezbędna do życia -stałe, nieskończone krążenie wody w przyrodzie -woda przybiera różne stany skupienia -wszelki pokarm jest wilgotny (hylozoizm) Powietrze – Anaksymander i jego uczeń Anaksymenes ANAKSYMENES Zmienność jako skutek działania sił sprężania i rozprężania Kiedy powietrze rzednie, powstaje ogień, a gdy gęstnieje, staje się wiatrem, a później chmurą. Gdy jeszcze bardziej zgęstnieje, powstaje woda, następnie ziemia, później kamienie, a wszystko inne z nich. Przyjmował on także wieczny ruch jako źródło zmiany. Zimnem jest to, powiada on, co spręża i ścieśnia materię, a ciepłem, przeciwnie to, co rozpręża i rozrzedza. ANAKSYMANDER z Miletu -proces powstawania przyrody polega na wyłanianiu się przeciwieństw, powoduje go wieczny ruch, który jest nieodłączny od materii Ogień – Heraklit z Efezu -utworzył dynamiczny światopogląd, w którym arche jest ogień. -to on powiedział panta rei - wszystko płynie. Ogień też płynie. -stworzył logiczną teorię krążenia ognia w przyrodzie. Materia powstaje z różnych zagęszczeń owego ognia. Według tej teorii ogień spływa z górnych części wszechświata, rozgęszczając się w wodę, która potem znowu przemienia się w ogień, który zamienia się w dym, a ten w powietrze, które wędruje do górnych partii wszechświata. Koło się zamyka. Ziemia - Ksenofanes Ksenofanes za arché uznawał ziemię (a w części fragmentów także wodę), wydaje się więc, że Ksenofanes nie rozumiał przez arché naczelnej zasady kosmosu i całej rzeczywistości, ale jedynie byty ziemskie - to właśnie odróżnia jego koncepcję od koncepcji filozofów jońskich. Intelektualizm etyczny Sokratesa Poglądy etyczne Sokratesa dadzą się sformułować w trzech głównych tezach: 1. Cnota jest dobrem bezwzględnym. Sokrates wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą są zaletami zawsze i wszędzie - nazwał te zalety cnotą - zalety moralne. Prawa dotyczące cnoty są niepisane; wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego. Jak mogłyby być ustanowione skoro są powszechne? Ta nowo wyodrębniona cnota wysunęła się u Sokratesa na szczyt dóbr. Dla dóbr moralnych człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Sokrates był pierwszym przedstawicielem moralizmu wynoszącego dobra moralne ponad wszelkie inne. 2. Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.

1

2 Tylko to, co dobre jest naprawdę pożyteczne. Sokrates twierdził, iż czyn jest niezawodnie dobry, gdy wypływa zeń pożytek. Tak samo jest ze szczęściem - szęście związane jest cnotą, bo z cnoty wynika. Szczęśliwy est ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota. 3. Cnota jest wiedzą. Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Nikt umyślnie i ze świadomością zła nie czyni. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty - skoro dobro jest pożyteczne i gwarantuje szczęście, nie ma powodu, aby ktoś kto je zna, nie czynił go. Cnota jest wiedzą. Na wszelkie zarzuty odpowiadał, że jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty, to musi być powierzchowna i niezupełna. Kto posiada wiedzę pełną, ten musi się nią przejąć do głębi i nie może czynić inaczej niż dobrze. Wiedza potrzebna do cnoty to wiedza o sprawiedliwości, odwadze etyczna, oparta na praktycznym rozsądku. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. na podstawie intelektualizmu Sokrates uznał, że: - cnoty można się uczyć - wielkie dobro jakim jest cnota, nie jest wrodzone, można je nabyć; przeto od nas samych zależy, czy je posiadamy; - cnota jest jedna - ostatecznie wszystkie cnoty są wiedzą, więc są w istocie swej jednym i tym samym. Wyłania się stąd proste wskazanie życiowe: należy szukać wiedzy, a kto może, powinien i innych cnoty uczyć. Sokrates- syn rzeźbiarza, nie był uczniem żadnego ze znanych filozofów, miał zwyczaj analizować nim wymówił teorię, zaczepiał i pytał lud, na podstawie tych informacji wysuwał teorie. Został stracony za wprowadzanie nowych bóstw. Nie pozostawił żadnych dzieł. Postępował tak, że np. chcąc określić czym jest męstwo zbierał info na temat cech. Wg. Sokratesa szczęście jest tym samym co cnota. Wnioskując z tej tezy „wszelkie zło bierze się z niewiedzy” Cynicy – Antystenes z Aten Głosił on, iż najważniejsza jest cnota, wszystko inne jest obojętne. Cynicy wynieśli na szczyt pogardę Sokratesa dla dóbr materialnych. Byli to starożytni asceci. Mędrzec powinien kierować się tylko rozumem, nie uznawać żadnych powszechnie obowiązujących wartości, praw ani autorytetów, nie dążący do bogactw ani zaszczytów. Symbolem właściwego życia był dla nich żywot psa. A celem osiągnięcie apatii. Cyrenaicy – Arystyp z Cyreny Uważał on, że celem życia jest zdobywanie przyjemności. Każde postępowanie jest więc wartościowe o tyle o ile prowadzi do przyjemności. Jeżeli ktoś nie wybiera przyjemności to niewątpliwie nie jest przy zdrowych zmysłach - tak twierdził Arystyp. Cyrenaicy przekształcili eudajmonizm w hedonizm, uznający przyjemność za jedyną zasadę działania. Liczy się przyjemność moja, teraźniejsza, cielesna. Więcej nic nie potrzeba. Odkrycie świata idealnego – Platon W systemie platońskim metodą filozofowania była dialektyka, uprawiana jako umiejętność prowadzenia dyskusji. Jego metodą ma być poznanie wyłącznie rozumowe; zmysły nas zawiodły, czego potwierdzeniem jest wielość odpowiedzi, które padły z ust filozofów przyrodników. Platon przyjmuje więc stanowisko przeciwne zwane RACJONALIZMEM 2

3 Poznanie rozumowe doprowadza Platona do stwierdzenia, że przyczyną rzeczywistości jest coś niematerialnego, IDEE; a świat fizyczny - widzialny to wyłącznie surowiec, w którym wyraża się idea. Platon uważał, że to właśnie filozofowie powinni rządzić państwem, bo tylko ci wiedzą wszystko to oni widzą świat idealny i tylko oni mogą stworzyć idealny ustrój. Rządzący powinni być odizolowani od reszty społeczeństwa, od rodzin, by mogli mieć możliwość swobodnego myślenia tylko o rzeczach istotnych dla państwa, a nie o życiu prywatnym, oprócz tego eliminował własność, co z kolei miało prowadzić do tego, że rządzący nie będą dążyć do zaspakajania swoich potrzeb materialnych kosztem państwa. Duchowieństwo, to ci wybrani, również w sposób naturalny, to oni mogą w pełni dojrzeć, zrozumieć świat idealny, to oni dokonują interpretacji woli Boga, to oni wyznaczają nam kanony postępowania. Podobnie jak filozofowie duchowieństwo nie może mieć rodzin, teoretycznie wyrzekają się również własności osobistej. Filozofia umiaru Arystotelesa Arystoteles zdał sobie sprawę, że nie każdy może być filozofem. A filozof powinien żyć zgodnie z zasadą złotego środka. Według niej w każdej czynność należy odnaleźć właściwy środek – pozytywny punkt między dwoma skrajnościami. Arystoteles odrzucił teorię „państwa idealnego” Platona tworząc własną, zupełnie odmienną teorię „państwa najlepszego” – politeję. Trzymając się drogi „złotego środka” starał się przystosować swój projekt do rzeczywistości. Stąd główną cechą jego koncepcji jest kompromisowość W przeciwieństwie do Platona, który narzuca wszystkim sztywne wymogi nawet wbrew ich skłonnościom, pragnieniom itd. Arystoteles jest o wiele mniej rygorystyczny. Odrzuca pogląd, że przyjemność jest całkiem zła. Utrzymuje on, że nie można być szczęśliwym bez żadnych przyjemności w życiu. Według Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć „złoty środek”, do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo — tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe. Epikureizm - Epikur nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą pochwałę życia na ziemi.. Epikurejczycy są rozważni-, jeśli wyrzeczenie się uciech ma być zarazem ucieczką przed bólem – godzą się na to. Chcą wieść uporządkowane życie, w zgodzie z natura wśród przyjaciół- tu na ziemi, bo w życie przyszłe nie wierzą. Epikurejczycy są twórcami sentencji „carpe diem” (chwytaj dzień). Stoicyzm – Zenon z Kition za najwyższe szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać.

3

4 Sceptycyzm - doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się; w antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga. Św. Augustyn w poszukiwaniu równowagi między wiarą, a rozumem Jako dziecko otrzymał wiarę katolicką od swojej matki Moniki, jednak w okresie młodzieńczym porzucił tę wiarę, gdyż nie mógł dostrzec w niej racjonalności. Nie chciał religii, która nie byłaby dla niego również wyrazem rozumu, tzn. prawdy. Chodziło mu o dojście Boga, który nie byłby tylko jakąś ostatnią hipotezą kosmologiczną, lecz byłby prawdziwym Bogiem, który daje życie i wkracza w nasze życie. Te dwa wymiary, wiara i rozum, nie mogą być od siebie oddzielane ani też sobie przeciwstawiane, lecz powinny zawsze iść razem. Wiara i rozum, jak napisał sam Augustyn po swoim nawróceniu, są „dwoma siłami, które prowadzą do poznania”. Poszukiwania intelektualne i duchowe św. Augustyna w szczególny sposób nawiązują do relacji wiary i rozumu. Te dwa wymiary są nieodzowne w poznaniu rzeczywistości. To one pomagają zrozumieć, że Bóg jest tak blisko każdego człowieka. Scholastyczne fides quaerens intellectum Św. Tomasz z Akwinu Podstawowe założenie scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu. Metody rozumowego dowodzenia oparte były na pismach logicznych Arystotelesa i Boecjusza. Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu. Najbardziej znanym filozofem i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską z arystotelizmem. Wielkim myślicielem średniowiecza, zasłużonym dla rozwoju scholastyki był także Albert Wielki . Anzelm sformułował 1) metodę filozofii średniowiecznej wedle zasady fides quaerens intellectum; 2) zaczął budować metafizykę średniowieczną. Metafizyka ta była równie teocentryczna jak Eriugeny, jednak zupełnie od niej różna; Bóg nie był w niej identyczny ze światem, lecz był jego przyczyną trojaką: wzorem, sprawcą i celem; metafizyka ta była dualistyczna, nie z ducha Plotyna, lecz Augustyna. Scholastyka - metoda rozumowania charakterystyczna dla filozofii średniowiecznej, polegająca na dokładnym stosowaniu ustalonej procedury składającej się z komentowania tekstu (lectio), związanej z nim dyskusji (disputatio) oraz formułowania wniosków (determinatio). W pełni została zastosowana po raz pierwszy przez P. Abelarda, posługiwali się nią św. Tomasz z Akwinu i Duns Szkot. ŚW. TOMASZ Z AKWINU- XIII w n.e.- filozof średniowieczny. Od dzieciństwa przeznaczony był do zakonu. Wielką inspiracja dla niego był Arystoteles. Był empirystą, wskazał 5 dróg prowadzących nas do Boga-> 5 dowodów na istnienie Boga, płynących z obserwacji przyrody: DOWODY NA ISTNIENIE BOGA:

4

5 1) wszystko na świecie ma swoja przyczynę. Przyczyną wszystkich przyczyn jest pierwsza przyczyna wszystkiego, która sama nie ma przyczyny. 2) wszystko na świecie się porusza, jedna rzecz porusza drugą, źródłem wszelkiego ruchu jest pierwszy ruch, który sam wprawia siebie w ruch. 3) nic nie istnieje samo przez siebie. Istnienie jest dane przez taki byt, który istnieje sam z siebie i jest źródłem wszelkiego istnienia, a jemu nie zostało dane istnienie. 4) istnieje drabina bytów- to, co mniej doskonałe, nie może zrodzić tego, co doskonalsze. Pierwszy byt jest źródłem doskonałości. Dawca istnienia, ruchu i przyczyny 5) dowód z celowości przyrody ożywionej- wszystko w przyrodzie jest celowe, a byty niższe służą wyższym. Wszystko na świecie jest dziełem celowego umysłu. Św. Tomasz odrzucił teorię iluminacji-> bez łaski możemy dojść do wszelkich prawd. TEOLOGIA OBJAWIONA- tłumaczenie prawd objawionych. Prawdy chrześcijańskie, dogmaty wiary do niej należące, wykraczają poza umysł, dlatego doznaliśmy objawienia. Łaskę uznał za jedna z tajemnic wiary; odrzucił on predestynację augustyńską. Łaska jest darem Boga, którego nie przenikniemy. Każdy może otrzymać łaskę. Antropocentryzm - to humanistyczny pogląd, który w swych założeniach traktuje człowieka jako najważniejszą istotę na świecie, będącą w centrum zainteresowania filozofów i artystów. Wszechświat jest stworzony dla człowieka i jemu podporządkowany. Stawia człowieka i jego problemy w centralnym punkcie, analizuje i dogłębnie bada zjawiska z jego punktu widzenia. Jednostka ludzka staje się osią wszechświata. Odrzuca rozumowania, które poza ludzką percepcję wykraczają, stają się w ten sposób „poznawczo nieuprawnione” i pozbawione znaczenia praktycznego. Humanizm renesansowy - to prąd intelektualny, który narodził się w XV wieku we Włoszech. Idea tej myśli umysłowej była przeciwstawiona filozofii średniowiecznej i światopoglądowi tamtych czasów. Humanizm renesansowy, który przyczynił się do rozwoju epoki odrodzenia proponował całkiem inne spojrzenie na otaczającą rzeczywistość. Znanymi reprezentantami humanizmu renesansowego byli m.in. holenderski teolog Erazm z Rotterdamu, włoski poeta Petrarka, filozof Giovanni Pico della Mirandola, czy Leonardo da Vinci. Humanizm w centrum świata stawia człowieka i jego problemy. Postawa antropocentryczna jest zupełnie przeciwstawna do średniowiecznego teocentryzmu, Bóg przestał być najważniejszy, ludzie mieli dość życia w ascezie, ciągłego umartwiania się, dlatego zwrócili się w nieco inną stronę. Za cel rozważań uznano antyk, jako epokę klasyczną, do której należy powrócić i zacząć odkrywać ją na nowo na wszystkich płaszczyznach: kultury, sztuki, filozofii, literatury. Humaniści sięgali więc po dzieła starożytnych filozofów, takich jak Platon czy Arystoteles i przyczynili się dzięki temu do włączenia ich twórczości do kultury europejskiej, a nawet światowej. Erazm z Rotterdamu (1467–1536) - holenderski humanista nazywany często „człowiekieminstytucją. Zaliczany do najwybitniejszych humanistów przełomu XVI i XVII wiekU. wybitny publicysta wspaniały wykładowca, erudyta umiejętnie przekonujący do swych poglądów znawca kultury antycznej. Pisał w języku łacińskim Poglądy: twierdził, że człowiek ze swej natury jest dobry, a zło rodzi się z niewiedzy. Był zwolennikiem pełnego, rozwijającego osobowość człowieka, wykształcenia klasycznego. W 5

6 polemice z Lutrem dowodził tezy, że człowiek, będąc wolnym, sam decyduje o swych wyborach. Był przekonany, że moralność jest sferą świadomego życia człowieka. Propagował konieczność pokojowego współistnienia, przyjaźni tych, których różnią przekonania. Głosił potrzebę jedności chrześcijańskiego świata. Swymi poglądami naraził się Kościołowi i reformacji Machiavelli Niccolo (1469-1527) - pisarz społeczny i polityczny odrodzenia, historyk i dyplomata florencki. Odbywał liczne podróże i misje dyplomatyczne. Po dojściu do władzy rodu Medyceuszy i upadku Republiki Florencji w 1512 usunięty z życia publicznego, oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia skoncentrował swoje pasje polityczne na pisaniu traktatów, z których większość wydano pośmiertnie. Według Machiavellego o życiu ludzkim decydują: los (fortuna), przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność (virtu). Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Władca musi też jednak pamiętać, że ludzie z natury są egoistami, źli i niewdzięczni. Porządek i poszanowanie prawa może zagwarantować tylko silna władza. Dla dobra kraju i społeczeństwa władca może zastosować nawet przemoc, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość Tomasz Morus - autor Utopii, w której zawarł wizję państwa idealnego. Członek brytyjskiej Izby Lordów. Uznany przez Kościół katolicki za świętego. Jego najsłynniejsze dzieło Utopia przedstawia fikcyjne królestwo na wyspie, w którym niektórzy współcześni uczeni dopatrują się wyidealizowanego przeciwieństwa Europy z czasów Morusa, podczas gdy inni uznają je za złośliwą satyrę tejże Europy.

Przewrót filozofii Kartezjusza- Cogito ergo sum Kartezjusz poruszył świat swoją koncepcją, która skupiała się wokół człowieka. Cogito ergo sum-zwrot który dokonał przewrotu. Kartezjusz wskazał, że fundamentu wiedzy szukać należy nie w świecie zewnętrznym, lecz w człowieku, nie w przedmiocie, lecz w podmiocie, nie w materii, lecz w świadomym duchu. Bo świat zewnętrzny może być naszym złudzeniem, a nasze myśli nie są złudzeniem. Oddzielił świat myśli od świata materialnego według niego świat myśli jest nam bliższy, lepiej znany i pewniejszy. Jaźń myśląca, czyli dusza, istnieje, choćby ciało było złudzeniem; istnieje więc niezależnie od ciała, jest niezależną substancją. Poglądy: Podkreślenie intelektualnej niezależności człowieka, jego zdolności do samodzielnego myślenia. Należy odrzucić dotychczasowe idee filozoficzne, bo są sprzeczne i niewiadomo, która jest prawdziwa. Nic nie może być pewne, jeśli nie poznamy jasno i wyraźnie, że to prawda. Myślę, więc jestem = COGITO ERGO SUM– jeżeli istnieje myśl, istnieje też i podmiot, który myśli (jaźń myśląca). Poznajemy swoje Cogito, ale nie wiemy czy mamy ciało = istnienie duszy jest bardziej pewne i oczywiste niż istnienie ciała. Analiza Cogito prowadzi do poznania jasnego i wyraźnego, Myśl B. Pascala Pascal zdecydowanie opowiadał się za rozdzieleniem kwestii naukowych od religijnych, a tym samym rozumu od wiary. Jest autorem rozbudowanych zasad logicznych i metodologicznych. Swoistym ideałem wiedzy była dla niego geometria, która jednak nie umożliwia poznania nieskończoności i nie jest też przydatna w rozstrzyganiu problemów z zakresu etyki i religii. 6

7 Geometria umożliwia za to odkrycie faktów, ale nie ich zrozumienie, a to właśnie ono jest istotą poznania. Pascal przeświadczony był o tym, iż proces poznania może odbywać się bez udziału rozumu. Aby poznać, co jest nadnaturalne wystarczy serce i wiara. W porządku serca dostrzega inne cechy niż w porządku rozumu. Postawa zwątpienia poznawczego Pascala spowodowała, iż skierował się w stronę mistycyzmu i fideizmu. Aby udowodnić, że Bóg istnieje posłużył się sądami racjonalnymi, które znamy jako "zakład Pascala". W jego przekonaniu wiara w Boga niesie ze sobą małe starty, albowiem tylko jedno - życie na ziemi. Kiedy jednak nasze przewidywania okażą się prawdziwe można wszystko zyskać, łącznie ze szczęściem i życiem wiecznym. Wynika więc z tego, że człowiek powinien żyć w taki sposób, jakby Bóg istniał naprawdę, a takie zachowanie jest bardziej rentowne niż życie bez Boga. Myśl oświeceniowa John Lock - angielski filozof, lekarz, prawnik. Zaatakował teorie Kartezjusza- jego natywizmkoncepcje idei wrodzonych. Stwierdził, że gdy człowiek się rodzi, nie ma żadnej wiedzy, a jego umysł porównać można do czystej kartki - tabula rasa. Człowiek w dniu narodzin posiada pewne zdolności, ale nie jest to gotowa wiedza. Wiedze człowiek zdobywa dopiero dzięki doświadczeniu. Nie ma żadnych idei w umyśle, której najpierw nie byłoby w zmysłach. Wrażenia zmysłowe docierają najpierw do umysłu i dopiero tam otrzymują nazwę. Są dwie drogi doświadczenia: a) percepcja- postrzeganie świata na zewnątrz za pomocą 5 zmysłów b) refleksja- poznawanie samego siebie, swojej psychiki, swojego umysłu. Na drodze refleksji doświadczamy siebie-> to, co przeżywamy, czujemy, myślimy Człowiek nabywa w ciągu swojego życia: charakteru, wiedzy i doświadczenia. Jean Jakub Rousseau- każdy człowiek rodzi się wyposażony w szlachetne idee, dopiero cywilizacja, a zwłaszcza władza „psuje go”. Życie społeczne - ludzie łączą się w konkurujące ze sobą grupy - to skłania ich do egoizmu grupowego. Złożoność życia społecznego nie umożliwia realizacji cnót szlachetnego dzikusa, al...