Notatki historia ustroju i prawa polskiego PDF

Preview

Summary

wszystkie...

Description

WYKŁADY Źródłem poznania prawa jest kodeks - Nośnik, który odtwarza normę prawną. Historia Polski - Jest to monarchia patrymonialna, do roku 1320, najstarsza forma monarchii feudalnych. U Merowingów i Karolingów władcą państwa jest król, kieszeń króla jest kieszenią państwową. Źródła prawa w średniowieczu: 1 forma: Prawo zwyczajowe - Z biegiem czasu prawo zwyczajowe zaczynało ograniczać króla. Wtedy, gdy powstają wojska, jest handel, kopalnie i na ich temat prawo zwyczajowe milczy, król wtedy stanowi prawo, większość udziału przejmowało w państwie prawo stanowione. 2 forma: Prawo stanowione - A ustawy władcy miały formę ustną. 3 forma: Przywileje - Przyznanie pewnej grupie bądź osobie w państwie praw. Rodzaje przywilejów: - Jednostkowe, - Fiskalne (ekonomiczne), - Administracyjne, - Sądowe. Przywileje nie było zbywalne. Statuty- Pewne przepisy, które ustanawiały prawa dla grup. Feudałowie przejęli władzę od władcy po uzyskaniu przywilejów. W 1138 roku ustalono zasady dziedziczenia tronu. PRAWO OSOBOWE W prawie średniowiecznym, staropolskim były dwa rodzaje praw: - PRAWO PRYWATNE -prawa jednostki, ochrona jej interesu i regulacja stosunków między tymi osobami. PRAWO PUBLICZNE -Funkcjonowanie państwa, utrzymanie przez władzy swojej pozycji. Zdolność prawna - Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Miał ją : a) człowiek, b) osoba prawna. Zdolność do czynności prawnych - Zdolność do podejmowania działań ze skutkiem w prawie. Wykreowanie przez nas czynności prawnych: Niewolnicy- osoby niewolne, które nie miały zdolności prawnych, Wywołańcy - Osoby pozbawione zdolności prawnej. Osoby prawne - Podmioty prawne nie będące człowiekiem. Pewne organizacje, osoby zbiorowe, grupy, klasztor, kapituła, etc. Od XIII wieku miasta były osobą prawną, miały prawa miejskie, korona Królestwa polskiego również, od XV w. korporacje i fundacje. Płeć, przynależność stanowa, sytuacja finansowa i stan zdrowia był uwarunkowaniem do posiadania zdolności prawnej. Kategorie ograniczające prawo w społeczeństwie: - Wiek, w którym nastepowała pełna zdolność. Możliwość prawa handlowego, wyjścia za mąż bądź żenienia się (badano w każdym przypadku osobno, od XIV w. granica sztywna - 12 lat dla kobiet i 15 lat dla mężczyzn. Były to tzw. lata sprawne. Kolejny przełom nastąpił w wieku XVI, metryki kościelne, momenty chrztu i narodzin były spisywane powszechnie. W prawie ziemskim poprzez praktykę sądową w wieku 24 lat następuje pełne prawo ziemskie; sprzedaż dziedziczonej ziemi. powyżej 24 roku życia człowiek posiadał tzw. lata dojrzałe. W prawie miejskim wiek ten umożliwia prowadzenie handlu, w prawie miejskim pełna dojrzałość następowała w wieku 21 lat, natomiast zdolność prawną posiadał kobiety w wieku 13 lat oraz mężczyźni w wieku 15 lat. Pełnia praw należała mężczyźnie, prezentacja sądowa, posiadanie własności, dziedziczenie. Kobiety zawsze są pod czyjąś opieką, uważano, że w wieku lat 14 następowało już tzw.

staropanieństwo. Kobieta mogła wytoczyć sprawę i mieć reprezentację sądową tylko wtedy, gdy posiadała majątek. Kobieta niezamężna staje w towarzystwie kuratora, dzięki jego podpisowi jakiekolwiek akty mają ważność. Jeżeli kobieta prowadzi handel, ma pełne prawa. Prawo majątkowe – Kobieta wychodząca za mąż, rodzina do której wchodzi przejmuje majątek. Kobiety mogły mieć ruchomości: Ubrania, powozy, służbę żeńską, i.t.d. XIV w. – Dziedziczenie dóbr ziemskich na Sląsku, XV- poszerzenie dziedziczenia na całą Polskę. Spadkobierstwo – Do XVII w. kobieta nie mogła dziedziczyć. W przypadku braku rodzeństwa, nabywają ją krewni rodziny męscy. W wieku XVII w. przyznaje kobietom prawa po zakupie ruchomości. Stanowisko wdowy – Po śmierci męża majątek przejmowały wdowy. Sądzono, że żona zdradzająca jest niewierna wobec męża, który zmarł. Wdowa wychodząc 2 raz za mąż traci swoje prawa jako wdowa. PRAWO WEDŁUG PRZYNALEŻNOSCI STANOWEJ: Szlachcie zabroniono handlu poprzez czesć -Ziemię mogli posiadać: szlachta, duchowieństwo, rycerze -Zakaz nabywania ziemi przez chłopów i mieszczan, w XVI w. chłopi byli ograniczani w prawach. - Cudzoziemcy- odmawiano im wszystkiego, nie mieli zdolności prawnych. Prawo Kaduka: kupcy umierali, gdy kupiec nie zostawia testamentu, władca kraju, w którym umiera, przejmuje majątek kupca. Kupcy mogli sprzedawać towar tylko hurtowo1; Prawo składu: nie można było tworzyć faktorii, zakaz nabywania przez cudzoziemców ziemi, od wwożenia towaru do kraju było 10 % podatku. Żydzi- W pewien sposób separowani, zachowują swoje dziedzictwo. Zakaz utrzymywania się służby chrześcijańskiej. Szabesgoj (był to obcy, który wykonywał za żyda prace w szabat). Byli sługami skarbu, byli bardzo ekonomiczni, bankierzy byli żydowscy. Tatarzy- Od czasów 2 poł. XVIII w Polsce. Dobrzy woje, szlachta muzułmańska jak bracia: Mieli podobne prawa do szlachty polskiej. Szlachta kozacka była stanem w Polsce. PRAWO WEDŁUG WYZNAN: Duchowni nie mogli sprawować pieczy nad majątkiem testamentowym i władzy nad szlachectwem. Władca- obsesja, strach przed absolutyzmem, od 1641 król nie może zawierać małżeństwa bez zgody sejmu, nie może dóbr dziedziczonych nabywać dla rodziny. PRAWO MAŁŻENSKIE I RODZINNE: Małżeństwo na terenie Polski nie zawsze były monogamiczne. Dawno temu były poligamiczne. TO było bardzo kosztowne, więc zaprzestano tej praktyki. Podatek swadziebny tzw. za drugie, kolejne małżeństwa zawarte. Slub kościelny: wersja swiecka vs. Wersja koscielna. W późniejszym czasie swieckie sluby były tajemne, ale nie zakazywał tylko swieckiego, kościół za to namawiał do slubu kościelnego. Wspólne zamieszkanie i intencja to warunki. Przygotowania do slubu dzielono na dwa etapy: Zmówiny i zdawiny. Zmówiny to formalna umowa między dwojgiem ludzi, ustalenie osób, co do kwestii materialnych, czas i formę zawarcia małżeństwa, formę posagu. Całą formę stanowił DZIEWOSŁĘB: osoba posrednicząca w zawarciu małżeństwa. Zdawiny to zawarcie związku małżeńskiego, fakt prawny. Przenosiny to przeniesienie żony do domu pana młodego. Pokładziny to skonsumowanie małżeństwa, noc poslubna. FORMA KOSCIELNA: Od 1197 roku- Do Polski przyjeżdża Piotr z Kapli. Nakazuje autorytetem papieskim, aby zawierano głównie sluby kościelne. XIV-XV w. wchodzi to, że forma swiecka uzupełnia kościelną. 1741 rok- Benedykt XIV uważał, że sluby tajne swieckie są nieważne, Forma koscielna- Jedyna

własciwa. Koscielny slub- formę ustalono na soborze laterańskim. Zapowiedzi- Istnieją od 1215 roku – Trzykrotne co tydzień informacje o slubie, by unikano bigamii. Szlachta z automatu stawia warunki, że oni nie chcą zapowiedzi. Zaręczyny- Dogadanie się we względach finansowych- kontrakt, zabezpieczony zakładem, kary umowne w przypadku zerwania. Istniały przeszkody zrywające, czyli np. Istnienie już związku małżeńskiego, małżeństwo traci wtedy ważność, również impotencja, również kobiet, stopień pokrewieństwa, niegodziwe małżeństwo, porwanie (tylko kobiet) . Przeszkody wzbraniające: różnorodność wyznania- w przypadku szlachty w domu panny młodej odbywało się wesele. Libertacja małżeństwa- Jeżeli jesteś chłopem i chcesz slub, albo pieniądze, (wyzwolenie się spod władzy pana za pewną sumę pieniędzy) albo znajdziesz zastępstwo na swoje miejsce. Małżeństwo bez zgody rodziców jest niegodne, tracono przez to wszelką zdolność dziedziczenia. ROZWIĄZANIE MAŁŻENSTWA: Swieckie rozwiązanie następowało przez smierć jednego z małżonków, oddanie małżeństwa a żony do rodu, z którego jest. Separacja, rozłączenie małżeństwa od łoża i od stołu. Separacja może być stała bądź czasowa. Duchowne rozwiązanie małżeństwa następuje tak samo poprzez smierć jednego z małżonków. Małżeństwa zawarte w kościele jest nierozerwalne, nie ma obowiązku mieszkania razem, badanie przez trybunał, czy slub został zawarty właściwie, gdy było cos nie tak, małżeństwo jest wolne, osoby są wolne. Ksiądz w rozumieniu jest tylko świadkiem slubu. Slubu udzielają sobie zainteresowani. Głową rodziny jest mąż, żona wspiera męża: legitymizacja rodzeństwa. Musi być pewność, że są od ojca i matki. Przekazywanie władzy: zasada legitymizacji dzieci. 20 % tych dzieci nie jest z ojca i matki tej, u której są na wychowaniu. PRAWO MAJĄTKOWE: Kwestie finansowe w małżeństwie: Ustroje majątkowe: 1- Przed zawarciem małżeństwa 2- W trakcie zawarcia małżeństwa 3- Po zawarciu małżeństwa. 4- Po ustaniu małżeństwa 1) Wyprawa/Oprawa/Szczebruch: Jest to zespół dóbr ruchomych dziewczyny- pościel, bydło, jakiś mebel, i.t.d. 2) Mąż może dawać prezenty żonie (prezent dawany po nocy poślubnej). Posag był bądź w monecie, bądź były to sumy zabezpieczone na dobrach rodzicielskich. Od XIII wieku niekiedy posag był w ziemi, w dobrach. Nawet do klasztoru nie można było wejść bez posagu. WIANO – Mąż w odpowiedzi na posag żony zabezpiecza ja na wypadek jego śmierci. Równowartosć dwóch posagów. Intercyzy- określano tam warunki majątkowe. 3) W czasie trwania małżeństwa były modele majątkowe: -wspólnosć majątkowa- majątek początkowy męża i żony łączy się, była odwrotność rozdzielności majątkowej, była jedność zarządu: mąż rządził dwoma majątkami. Rząd posagowy- Jeżeli posag był w momencie, to on nim zarządzał, jeżeli w dobrach, mąż nie mógł ich zająć. 4) Po ustaniu małżeństwa: -Wdowa zarządza majątkiem pozostałym. - Żona miała pełne czynności prawne jako wdowa, wcześniej niepełne. - Statuty warckie i kazimierzowskie ograniczały władzę wdów. - Instytucja prawa polskiego. Dożywocie: nie można go zbyć ani obciążyć, wtedy żona może dożywotnio dzierżyć majątek po mężu. Mężowie wdowcy nie mogą być ponownie żenieni. PRAWO RODZINNE: kwestie pokrewieństwa.

Pokrewieństwo: sztuczne (to które powstało na skutek np. adopcji). Naturalne (pochodzeniowe) w linii prostej bądź bocznej. Występowała również adopcja zięciów: Nie ma dziedzica męskiego w rodzinie, więc adoptuje się któregos z mężów swoich córek, według woli adoptującego, adopcja jest odwoływalna. Adopcja braterska- Adoptowany nie wchodzi w rodzinę, tylko w miejce brata. Adopcja do herbu – Częsć polskiej szlachty przyjmowała bojarów do swojego rodu. Oni stają się szlachtą polską. Adopcja do herbu istniała do 1616 roku. DZIECI I LEGALNOSĆ POSIADANIA DZIECI. Dzieci z legalnego łoża miały pełne prawa, prawo legitymacji, Dzieci z lewego łoża ze związku pozamałżeńskiego  wg prawa kanonicznego dykryminowane, gdyby slub nie byłby poparty kościelnym slubem. Unikano, aby dziecko plebejskie wniknęło do stanu szlacheckiego -1678 rok. Do 1764 taki stan funkcjonował. Dzieci nie miały prawa legitymacji. Prawo miejskie- Dzieci z lewego łoża również dykryminowane. Spadek w przypadku istnienia dziecka z lewego łoża, przypadał władcy miasta. Dziecko nie dziedziczy. Prawo miejskie uznało legitymację takiego dziecka. Można to przekabacić za każdym razem przy określonej łapówce. Władza ojcowska – Patria potestas  ojciec mógł zrobić z dziecmi, co chciał, oddawał dzieci do klasztorów, żenił, wydawał za mąż córki, etc. Z biegiem czasu władza ta osłabła, zmieniła się w tradycje, np. zapytanie o zgodę na slub, i.t.d. Opieka kuratora – Kurator jest surogatem władzy ojcowskiej nad dziećmi: Dzieci nie mają żadnych możliwości, opiekunowi mieli pieczę nad dziecmi chorymi psychicznie, mieli tez pieczę nad sierotami pod względem majątkowym. Opieka dzieliła się na opiekę przyrodzoną i testamentową. Matka wdowa lub ktoś z rodziny w przypadku śmierci ojca, kurator sprawia władzę przyrodzoną. Sprawowanie pieczy nad majątkiem przed uzyskaniem pełnoletności przez dziedzica. Dobry interes dla opiekuna takiego, opiekun pobiera całość dochodów z majątku dziedzica. Pupil, jest to ten, który jest wychowywany przez opiekuna. Jeżeli matka wychodzi za mąż drugi raz, traci prawo do opieki nad dziećmi. Jakie obowiązki miał opiekun – Rozliczał się z majątku, nie może być umniejszony w momencie oddania. Edukacja pupila, uczciwość. Ojciec ginie- może w imieniu dzieci wytoczyć sprawę przeciwko sprawcy, bez kompromisu, był zwierzchnikiem w sprawach dziecka. Przekazanie majętności wierzycielom, w razie śmierci ojca z długami. - Wyposażenie córek w posag. -Wykluczona możliwość sprzedaży: sąd albo sejm rozstrzygał w tych sprawach. Jeżeli opiekun się nie wywiązuje, osoby postronne mogą zgłosić skargę. Opieka testamentowa: Ojciec może wyznaczyć osobę, którą będzie sprawowała pieczę. KURATELA  Utracjusze, chorzy, starsi (którzy byli chorzy obłożeni), 1638 roku weszła w zycie. Na majątek wdów, można wyznaczyć kuratelę. Asysta w sporządzaniu aktów prawnych, kuratela może asystować w obrocie majątkiem. HORDIGUS, UTRACJUSZ: jest to hulak i człowiek który chce przepić majątek. Nad nimi ciążyła kuratela. Kurator przejmuje kontrolę nad jego majętnością. Prawo karne- Dzięki niemu władca mógł kontrolować, co się dzieję w państwie. Stosunek prawa do czynu zakazanego. Np. kiedyś były nimi czary @ Brak terminologii, wiedza jak stosować prawo. Charakter kastowo-klasowy: grupy uprzywilejowane i nie. „Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”

Szlachtę można było dzielić na Natus- Urodzonego szlachcicem. Posesionatus- Przez posiadłość szlachecką i jego własność. Prawo karne szlachty to statusy Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Jedyne zapisane. Prawo I RP jest płynne. Każdy robi to, co może. Osobno litera prawa, osobno praktyka prawa. Kilka systemów prawnych. Monarcha jest żyjącym panem. Jego kary, dyspozycje są zgodne (zawsze!) z prawem. System prawa ziemskiego, dworniczego, kanonicznego, górniczego, etc. IURYSDYKCJA PATRYMONIALNA. Partykularyzacja prawa, prawo niejednolite. Różne podejścia do prawa były: prawo uznaniowe, prawo niedoskonałe. Samopomoc w prawie- To np. krwawa zemsta. Wymierzanie kary na własną rękę. Nie było policji, wg prawa zwyczajowego wymierzano kary na własną rękę. Przybierała formę odwetu, cos pod styl kodeksu Hammurrabiego. Prawo Talionu pod tym względem uważa się za wielki krok w przód w postępie cywilizacji. Krwawa zemsta była ważnym elementem w prawie cywilnym. Z biegiem czasu w społeczeństwie feudalnym następowały prywatne wojny, które np. we Francji powodowały spustoszenie. Za wybite oko jednego z członków rodu mogły zostać zabite obydwa rody. Rygorystyczne przepisy w prawie ograniczyły wojny i odwety, ograniczeniem wcześniejszym, jedynym był potencjał zbrojeniowy rodu. W XIV wieku tylko za zabójstwo w Polsce możliwa była krwawa zemsta. Na Mazowszu za zelżenie i zranienie. Odwet był na rodzinie, sługach i rodzie. 20 lat przedawnienia było w przypadku krwawej zemsty. W XV wieku obowiązek zapowiedzi krwawej zemsty, obowiązek zapowiedzi zemsty na pogrzebie ofiary lub publicznie, 6 tygodni był na odwet. Sprawca ma czas na ucieczkę. Przed grodem woźny sądowy zapowiadał to trzy razy, co było zapisane w księgach. Kolejne pokolenia biorą na barki konflikt poprzednich pokoleń. Powstała przez to instytucja ugody. Negocjacje i jednanie. Jednacze i rozjemcy. Podejmowali oni dialog. Ustalano główszczyznę za zabicie bądź inne warunki. Zadosćuczynienie widoczne publicznie: zamówienie 200 mszy w intencji zmarłego, pamięć o zmarłym zachowana przez 10 lat. Pogrzeb na koszt sprawcy, egzekwia nad zwłokami, odwiezienie zwłok na cmentarz. Rozbierano się, co oznaczało upokorzenie. Pielgrzymki, zadosćuczynienie na czci, obie strony być tego samego stanu. Była pokora, która wywodziła się z prawa kościelnego. PRZESTĘPSTWO: Jest to czyn zabroniony przez prawo: Przestępstwo prywatne  Przestępstwo scigane na wniosek, przeciwko osobom prywatnym. Przestępstwo publiczne  Scigane z urzędu, czyny przeciwko władzy, religii, instytucji władzy i państwa. Od w. XVI  Przeciw państwu. Przeciw ludności. Kara cywilna – Kara pieniężna lub więzienie lub kara kryminalna- kara cielesna. Kara kryminalna Causa maiores Causa minores. Przypadek większy Przypadek mniejszy Prawo miejskie Przestępstwo publiczne. Kary publiczne Kary na życiu i zdrowiu Cielesne lub obcięcie włosów.

Przestępstwo prywatne Przestępstwo hańbiące, np. kradzież Prawo wiejskie

Kryminalne

Występki

Sprawy duże, ciężkie zranienie, podpalenie Gwałt, bunt, kazirodztwo, konkubinat Zabójstwo

O wszystkim decyduje Sołtys, który zwykle ma oparcie o prawo zwycza jowe, sędzia postępuje wg chłopskie Go rozumu, nie ma pojęcia o prawie Stanowionym

Związek między Działaniem przestępczym Sprawcy Przestępstwem Związek przyczynowo-skutkowy Np. zranienie znaczne mogło być tylko przesłanką do śmierci. Np. Rana w palec może być powodem śmierci. Zranienie musiało spowodować chorobę obłożną, ktoś leżał w łóżku i mógł umrzeć. Okres czasu, kiedy pobity mógł umrzeć, a sprawcę pobicia można było oskarżyć o nieumyślne spowodowanie śmierci to aż rok i 6 tygodni. Związek przyczynowy: -Jeżeli w karczmie się pobili, ktoś został ciężko zraniony w czasie bójki, ktoś zgasił swiatło. Winny jest również ten, który zgasił swiatło. Musi być znaleziony sprawca, jest to jedyna osoba identyfikowalna. Wina obiektywna Ktos wspiął się na drzewo, spadł, zabił się, sprawcą jest właściciel drzewa, taka sama sprawa z topielcami. Przestępstwa UmyslneKara surowsza Nieumyslne Lżejsza kara lub uniewinnienie. Od statutów Kazimierzowskich mówiono o zbrodniach w afekcie. W prawie ziemskim zbrodnie w afekcie były usprawiedliwione jako pod wpływem alkoholu. W prawie miejskim picie było surowo karane. Ograniczenie odpowiedzialności Przez

Wiek Dzieci nie ponoszą odpowiedzialności do końca XV wieku. Dziewczyny do 12 r. ż, Chłopcy do 15 r.ż. Od XVI w. dziecko mogło być karane karą cielesną, Dopóki nie osiągnie wieku pełnego, nie może również Dobrać sobie żony

Stan psychiczny Gdy jest opiekun, on odpowiada za czyny. Sąd decyduje o stanie umysłu.

Przez: -Afekt, który od XIV w. wpływał na złagodzenie kary. -Pijaństwo, które było okolicznoscią łagodzącą, zwłaszcza dla szlachty -Płeć, gdyż kobiety były traktowane łagodniej, jeżeli kobieta miała dobrą sławę, jeżeli zas była żebraczką, nie było wobec niej żadnej litości. Nieletni odpowiadali cywilnie, zupełnych małolatów skazywano na chłostę, zas małoletnich recydywistów traktowano dużo ostrzej. -Ze względu na stan fizyczny – Od XVIII w. jeżeli ktoś jest kaleką, traktuje się go lżej. Jeżeli żebrak trafił w tryby sądu, ciężko ich traktowano. W prawie miejskim – Jeżeli chodzi o przestępstwa były traktowane bardziej swiatle i szczegółowo. Oględziny ciała, sekcja zwłok, byli biegli, wizje lokalne, badanie tropu, to, co sędzia wyjaśnił odnotowywał w księdze, by taki kazus istniał i służył w przyszłości. Badano nieletnich do 14 roku życia czy działał z rozeznaniem, a nieletni do 12 r.ż. w prawie miejskim nie odpowadali przed

sądem cywilnie. Pijaństwo oczywiście nie jest okolicznoscią łagodzącą, zaostrza wymiar kary. Przymus psychiczny nie do odparcia nie uwalniał od winy, ale od kary. Przymus fizyczny- Nie ma winy, nie ma kary. Błąd co do stanu faktycznego- Uwalnia od zarzutu. Prawo wiejskie- Prawo zawsze bardzo praktyczne- Sfera sollen, to co być powinno, powstaje dopiero w XIX wieku. Wina umyslna i nieumyslna. Badano również rozmysł. Podmiot przestępstwa – Dokonać go może jednostka ludzka, musi znaleźć się sprawca, oskarżano również całe wspólnoty: wsie, i.t.d. Np. Krewnobójca i jego DZIECI nie mają prawa do dziedziczenia, co ustalają statuty wieluńskie, dzieci husytów tracą czesć i majątek. Odpowiedzialanosć za obrazę majestatów to zakaz sprawowania urzędów przez rodziny obrażających. Odpowiedzialnosć wsi: Jeżeli nie zrobi się pogoni za sprawcą, to wies staje się winnym, dopóki nie wskaże się innych sprawców. Odpowiedzialnosć miast: Jeżeli były rozruchy w miescie, rajcy byli karani w Krakowie, we Lwowie karano za postępki lub rozruchy antysemickie. Odpowiedzialnosć Żydów: Zazwyczaj (np. 1712 Sandomierz) wyganiano ich z miasta za zatruwanie studni. Szlachcic odpowiadał za czyny żony. Mąż mógł delikatnie karać żonę cieleśnie. Własciciele zwierząt byli odpowiedzialni za czyny zwierząt. Odpowiedzialnosć zwierząt i przedmiotów: Karanie dzwonów za tumult poprzez ciągnięcie go przez całe miasto. Wieszanie zwierząt, istniały odszkodowania za czyny zwierząt. Za zoofilię (był to grzech bestialstwa) palono właściciela i zwierzę. Fugi tempos – Przestępstwa, które nie były karane lub były częściowo karane: - Jeżeli ktoś kogos zabija, jest pełna odpowiedzialność, - Uprawnienia dla wierzyciela, jeżeli np. ktoś nie odda, a wyznaczona jest kara obcięcia ręki za nieoddanie długu, do XV wieku nie jest to przestępstwo, - Krwawa zemsta jeżeli była wykonywana, nie jest przestępstwem. - Zabicie przestępcy...