Historia prawa polskiego PDF

Preview

Summary

Historia prawa...

Description

Idea humanitarna w prawie karnym - kierunek humanitarny - przełomowe znaczenie dla rozwoju prawa karnego od XVIII w., -humanitaryści na zachodzie Europy (najwcześniej Christian Thomasius, następnie Monteskiusz, Gaetano Filangieri, Cesare Beccaria, Voltaire) a za nimi prawnicy polscy czasów stanisławowskich (Teodor Ostrowski, Józef Szymanowski, Józef Weyssenhoff, Tomasz Kuźmierski) postulowali zasadnicze zmiany procesu i materialnego prawa karnego, -Dei delitti e dellle pene(O przestępstwach i karach) – C. Beccaria, Postulaty: 1) „nullum crimen sine lege” (nie ma przestępstwa bez ustawy) – skierowany przeciwko zasadzie analogii; 2) „nulla poena sine lege” (nie ma kary bez ustawy) – skierowany przeciwko arbitralności sędziów; 3) kodyfikacji prawa karnego, równego dla wszystkich członków feudalnego jeszcze wówczas społeczeństwa; 4) Subiektywizacji i indywidualizacji odpowiedzialności karnej – zerwanie z pozostałościami odpowiedzialności obiektywnej (za skutek) oraz zniesienie pozostałości odpowiedzialności zbiorowej i jakichkolwiek przejawów represji karnej wobec osób niewinnych; 5) zmiany katalogu kar i zasadniczej zmiany katalogu przestępstw, likwidowano kary okrutne i hańbiące, ograniczano karę śmierci i konfiskaty majątku – założenia utylitaryzmu, racjonalizmu i laicyzacji; •celem represji karnej miała być poprawa sprawcy a nie jego eliminacja, •podstawowe narzędzie represji stosowanej przez państwo miały zatem stanowić „kary użyteczne społecznie”, zwłaszcza kara więzienia połączonego z przymusową pracą, a nie kara śmierci, •kara miała być określona ustawowo, współmierna i relatywna do przestępstwa, •nieuchronność kary i szybkość jej zastosowania •humanitaryści domagali się poprawy sytuacji oskarżonego w procesie, m. in. przez rozszerzenie prawa do obrony i określenie przyczyn aresztu tymczasowego oraz likwidację tortur, •kodeksy karne epoki oświecenia zawierały obok dawnych elementów feudalnych także rozwiązania, które stanowiły zapowiedź zupełnie nowego porządku w zakresie prawa i procesu karnego. Kodeksy z drugiej połowy XVIII w. były też doskonalsze pod względem techniki legislacyjnej: 1) kazuistykę sformułowań zastępowało coraz częściej abstrakcyjne i syntetyczne ujęcie przepisów prawa; 2) oddzielono prawo procesowe od prawa materialnego; 3)wyodrębniać zaczęto część ogólną od szczegółowej w kodeksach prawa karnego materialnego. - większość XIX-wiecznych kodeksów obowiązujących na ziemiach polskich miała charakter kodeksów epoki przejściowej, - łączyły one stare, feudalne rozwiązania z nowymi, rozwiniętymi w pełni w prawie mieszczańskim. 2) Pruskie i niemieckie prawo karne na ziemiach polskich 1.Prawo karne: 2)Landrecht wschodniopruski z 1721 r. (księga VI): ziemie I rozbioru; 3)Landrecht Pruski z 1794 r. (Allgemeines Landrecht fur die Koniglichen Preussischen Staaten – Pruskie prawo krajowe-PPK): −zawiera całość prawa materialnego: prawo prywatne, karne, państwowe, lenne, kościelne, administracyjne i inne, −przepisy karne: 1577 paragrafów, podzielone na 17 rozdziałów, zamieszczone w XX tytule, −charakter posiłkowy w stosunku do partykularnych praw pruskich, −wprowadzony z mocą subsydiarną w 1794 r., a od 1797 r. jako prawo bezwzględnie obowiązujące, −kazuistyczny, −brak ścisłego odróżnienia norm prawnych od wskazówek moralno-obyczajowych, −zasada nullum crimen sine lege (jednocześnie dopuszczając środki zabezpieczające, −system kar: utrzymano kwalifikowane kary śmierci, kary o charakterze odstraszającym, chłosta, feudalno-stanowy charakter m.in. tzw. karcenie domowe 1)Prawo prowincjonalne Prus Wschodnich z 1801 r. (Warmia); 2)Prawo prowincjonalne Prus Zachodnich z 1844 r. w powiatach Prus Zachodnich, które nie weszły w skład Wielkiego Księstwa Warszawskiego; 3)Kodeks karny z 1851 r.: -oparty na francuskim kodeksie karnym z 1810 r. oraz bawarskim kodeksie karnym z 1813 r., -zasada nulla poena sine lege, -zasada nulla crimen sine lege, -zawierał formalną definicję przestępstwa, -za wzorem francuskim wprowadził podział przestępstw na: 1/ zbrodnie – zagrożone karą śmierci, ciężkiego więzienia, bądź dożywotniego więzienia, albo karą więzienia od 5 do 20 lat; 2/ występki – zagrożone karą twierdzy do 5 lat, karą aresztu ponad 6 tygodni lub grzywną powyżej 50 talarów; 3/ wykroczenia – zagrożone aresztem do 6 tygodni lub grzywną do 50 talarów. -przewidywał okoliczności wykluczające lub łagodzące odpowiedzialność karną, takie jak niepoczytalność, przymus, nieletniość, czy przedawnienie, -w katalogu kar znajdowały się: 1/ kara śmierci (za zdradę stanu, morderstwo i niektóre czyny popełnione w czasie stanu wojennego); 2/ dożywotnie, ciężkie więzienie; 3/ więzienie; 4/ osadzenie w twierdzy, areszt, grzywna, nagana sądowa. wymierzone mogły być także następujące kary dodatkowe: 1/ utrata bądź ograniczenie praw obywatelskich; 2/ oddanie pod dozór policyjny;

3/ wygnanie z kraju; 4/ konfiskata przedmiotów pochodzących z przestępstwa;

5/ publiczne ogłoszenie wyroku; 6/ umieszczenie w domu pracy na czas do 3 lat. -pod wpływem ideologii państwa policyjnego. 6)

Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871 r.:

-na kodeksie pruskim z 1851 r. opierał się kodeks karny Związku Pólnocno-Niemieckiego z 1870 r., który z kolei po odpowiedniej zmianie stylizacji przepisów obowiązywał od 1871 r. na całym obszarze II Rzeszy Niemieckiej, -nowy kodeks składał się z przepisów wstępnych oraz dwóch części: ogólnej i szczegółowej, -wzorował się na ogół na kodeksie z 1851 r., zwłaszcza w części ogólnej, -niektóre jego przepisy zostały jednak złagodzone: 1/ maksymalny wymiar więzienia zmniejszono z 20 do 15 lat; 2/ przewidziano warunkowe przedterminowe zwolnienie za dobre sprawowanie po odbyciu ¾ wymierzonej kary; 3/ ustawowe zagrożenie karą śmierci ograniczono do morderstwa lub jego usiłowania wobec panującego; 4/ wykluczono odpowiedzialność nieletnich do 12 roku życia a granicę nieletniości podwyższono do 17 lat. obowiązywał na ziemiach byłego zaboru pruskiego do 1932 r. czyli do wejścia w życie polskiego kodeksu karnego, zwanego popularnie kodeksem Makarewicza. Zabór pruski 2. Procedura karna: 1)pruska ordynacja procesowa z 1717 r.: odstępstwa na rzecz ludności polskiej: nietykalność osobista szlachty osiadłej, szersze prawo do obrony i możliwość posługiwania się językiem polskim; 2) Pruska ordynacja kryminalna z 1805 r. - oparta na zasadach procesu inkwizycyjnego, - bez stosowania tortur, - sędzia łączył funkcję oskarżyciela i obrońcy, - proces tajny i pisemny, - zmiany: ustawa o wolności osobistej 1848 r., o wprowadzeniu postępowania ustnego, publicznego z udziałem sędziów przysięgłych 1849 r., - uzupełniona w 1852 r.

3) kodeks postępowania karnego z 1877 r.: -wszedł w życie 1.10.1879 r., -jednolite przepisy procedury karnej dla całej Rzeszy, -elementy procesu inkwizycyjnego (przestępstwa ścigane z urzędu, postępowanie przygotowawcze prowadziły organy państwowe) z elementami procesu skargowego (sąd mógł wszcząć rozprawę jedynie na podstawie skargi wniesionej przez inny podmiot niż sąd), -zasada domniemania niewinności i zasada in dubio pro reo, -swobodna ocena dowodów, -ustność i jawność postępowania, -w Polsce na ziemiach byłego zaboru pruskiego obowiązywał do 1928 r. Austriackie prawo karne na ziemiach polskich 1. Prawo karne: 1)prawo polskie na ziemiach I zaboru do 1787 r. : ograniczone patentami austriackimi np. o zakazie pojedynków, o wyłączności cesarza do prawa łaski; 2)Kodeks karny cesarza Józefa II (Józefina) z 1787 r.: -zrealizowane postulaty zwięzłości i zrozumiałości, -po raz pierwszy zasada legalizmu nullum crimen sine lege oraz nullum poena sine lege, -podział na przestępstwa ciężkie (kryminalne) i przestępstwa mniejszej wagi (polityczne), -subiektywny i indywidualny charakter odpowiedzialności karnej, -zmiany w katalogu przestępstw: zniesienie karalności odprawiania czarów, wprowadzenie karalności pojedynków, przestępstwa przeciw religii zaliczono do „politycznych”, -zniesiono karę śmierci w postępowaniu zwyczajnym (surowość wykonywania kary pozbawienia wolności), -zniesiono instytucję przedawnienia; 3) kodeks karny zachodniogalicyjski z 1796 r.: ziemie III zaboru: podstawa wydania kodeksu karnego dla całej monarchii; 4) Kodeks karny (Franciszkana) z 1803 r.: -nawiązywała do rozwiązań Józefiny, -zmiany: przywrócono instytucję przedawnienia, wprowadzono karę śmierci za najcięższe przestępstwa, możność nadzwyczajnego złagodzenia kary i przedterminowego zwolnienia, zniesiono karę konfiskaty majątku; -składał się z dwóch ksiąg, z których pierwsza obejmowała karane przez sąd zbrodnie a druga – przestępstwa policyjne, należące do właściwości organów administracyjnych, -każda księga dzieliła się na dwa działy: 1/ prawa materialnego, 2/ prawa procesowego . -każdy dział zawierał część ogólną i szczegółową; 5) Kodeks karny z 1852 r.: -usunięto przepisy z dziedziny procedury karnej,

-podzielony był na część ogólną i szczegółową, -wprowadzono trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia, -zapewniał szczególnie dużą ochronę interesów państwa i monarchy oraz własności,

-obowiązywał na ziemiach byłego zaboru austriackiego do 1932 r. Zabór austriacki 2. Procedura karna: 1)Powszechna ordynacja sądowa w sprawach karnych z 1788 r.: - pierwsze ustawowe oddzielenie prawa karnego materialnego i procesowego , - proces inkwizycyjny, - oskarżony bez prawa do obrony, - zasada tajności, pisemności, pośredniości postępowania, - pozytywna teoria dowodów, - kary za nieposłuszeństwo, 2)

ustawa karna zachodniogalicyjska z 1796 r.;

3) Franciszkana z 1803 r.: - negatywna teoria dowodów, - wyrok wydany przez kolegium sędziowskie; Zabór austriacki 4) kodeks postępowania karnego z 1873 r.: - dzieło Juliusa Glasera, - zasada skargowości (akuzacyjna), - śledztwo prowadził prokurator, a nie sąd, - podejrzany stroną, a nie przedmiotem śledztwa i procesu, - zasada legalności i praworządności, - prawo do obrony, - postępowanie ustne i jawne, - swobodna ocena dowodów, - obowiązywał na ziemiach byłego zaboru austriackiego do 1928 r. Prawo karne w Księstwie Warszawskim Księstwo Warszawskie 1.Prawo karne: -z powodu braku polskiej kodyfikacji przedrozbiorowej – utrzymano w mocy w zakresie prawa karnego kodeksy państw zaborczych: pruski Landrecht oraz austriacką Franciszkanę, z zastrzeżeniem, że nie mogą naruszać przepisów konstytucji i KN, -miały one obowiązywać pomocniczo obok przywróconego jednocześnie dawnego prawa polskiego, w razie kolizji norm, pierwszeństwo miało prawo łagodniejsze i precyzyjniejsze, -przepisy Landrechtu uległy modyfikacjom w kierunku złagodzeniu: zlikwidowano kwalifikowaną karę śmierci, złagodzono kary wiezięnia, 2. Procedura karna: - procedura pruska z 1805 r., - na ziemiach pogalicyjskich przepisy Franciszkany: modifikacje wprowadzające elementy procesu skargowego dokonane uchwałami Komisji Rządowej, instrukcją ministra sprawiedliwości i dekretem królewskim z 1810 r. Prawo karne w Królestwie Polskim 1.Prawo karne:

1)

Kodeks Karzący Królestwa Polskiego (KKKP) z 1818 r.: -przygotowany przez czteroosobową deputację kryminalną pod przewodnictwem Ksawerego Potockiego, -był wzorowany przede wszystkim na austriackiej Franciszkanie, -składał się ze wstępu i trzech ksiąg: 588 artykułów, -dzieło kompromisu, -zaliczany do kodeksów epoki przejściowej, -formalna równość wobec prawa, - wina jako podstawa odpowiedzialności, -zasada nullum crimen/poena sine lege; 1)Kodeks Karzący Królestwa Polskiego (KKKP) z 1818 r.: -podział przestępstw na trzy klasy: 2)zbrodnie - kary główne, 3)występki - kary poprawcze, 4)przewinienia policyjne, czyli wykroczenia – kary policyjne -zlikwidowano kwalifikowana karę śmierci, którą miano wykonywać przez powieszenie lub ścięcie, -rozbudowane kary pozbawienia wolności (idea sprawiedliwego odwetu za dokonane przestępstwo – działanie odstraszające), -chronił szczególnie ustrój państwa, własność ziemską, religię i moralność; 2)

Kodeks Kar Głównych i Poprawczych (KKGP) z 1847 r.:

- skrócona i zmieniona wersja Kodeksu kar głównych i poprawczych z 1845 r., -obszerny (1221 artykułów), kazuistyczny,

-11 rodzajów kar, które dzieliły się na stopnie, - system kar służył odstraszaniu (kary cielesne z wyłączeniem uprzywilejowanych stanów), -kary o charakterze religijnym, - pełen zawiłych definicji, - dopuszczał stosowanie analogii, 3) -

rosyjski kodeks karny z 1866 r.: wprowadzony na terenie Królestwa Polskiego ukazem z 1876 r.: kazuistyczny, stosowanie analogii, wiele przepisów o charakterze karno-policyjno-administarcyjnym,

- teoria odstraszania: najsurowsze kary w zestawieniu z innymi mu współczesnymi kodeksami, skomplikowany system kar: kryminalne (kara śmierci, ciężkie roboty, zesłąnie na Syberię lub Kaukaz) i poprawcze (osiedlenia na Syberii, kary cielesne, pieniężne…) - kary poprawcze zróżnicowane ze względu na stan klasowy, - nowelizacja i ponowne wydanie w 1885 r. 3)

Kodeks karny z 1903 r. (Kodeks Tagancewa):

-wprawdzie uzyskał on sankcję cesarską, ale w życie wprowadzono tylko część ogólną i niektóre grupy artykułów (np. dotyczące przestępstw politycznych oraz religijnych; w pozostałym zakresie nadal obowiązywały przepisy kodeksu z 1866 r.). -po zajęciu Królestwa Polskiego przez Niemcy i Austro-Węgry w trakcie I wojny światowej, niemieckie władze okupacyjne – sądząc mylnie, że kodeks Tagancewa obowiązuje w całości – „potwierdziły” w 1915 r. (zgodnie z prawem międzynarodowym) moc prawną tego kodeksu w GenerałGubernatorstwie Warszawskim. Natomiast w Generał-Gubernatorstwie Lubelskim utrzymany został dotychczasowy stan prawny, -w całym Królestwie kodeks Tagancewa wprowadziła dopiero Tymczasowa Rada Stanu w dniu 7 sierpnia 1917 r., 3)

Kodeks karny z 1903 r. (Kodeks Tagancewa):

-był wyrazem znacznego postępu w zakresie ustawodawstwa karnego, -uwzględniał osiągnięcia europejskiej nauki w dziedzinie techniki kodyfikacyjnej oraz nowe teorie polityki kryminalnej, -zwięzły: 687 artykułów, -miał wyodrębnioną część ogólną, składającą się z 72 artykułów, -zawierał formalną definicję przestępstwa jako czynu zakazanego przez ustawę karną obowiązującą w momencie jego popełnienia, zasada nullum crimen/poena sine lege poenali anteriori, 3)

Kodeks karny z 1903 r. (Kodeks Tagancewa):

-przestępstwa dzielił w oparciu o kryterium zagrożenia karą na: 1) 2) 3)

zbrodnie (zagrożone karą śmierci, katorgą, zesłaniem); występki (zagrożone więzieniem do 6 lat lub twierdzą); wykroczenia (areszt lub grzywna).

Kodeks Tagancewa przewidywał winę umyślną w postaci zamiaru bezpośredniego i ewentualnego oraz winę nieumyślną w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa, -jako okoliczności wyłączające bezprawność czynu uznawał działanie w obronie koniecznej i w stanie wyższej konieczności, -odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo zrównano z odpowiedzialnością sprawcy, ale możliwe było złagodzenie kary, 3)

Kodeks karny z 1903 r. (Kodeks Tagancewa):

-w części szczegółowej kodeksu na plan pierwszy wysunięte zostały przestępstwa przeciwko religii oraz bardzo rozbudowany dział przestępstw przeciwko własności i innym prawom rzeczowym, -inne postępowe rozwiązania: •zawieszenie wykonania kary, •warunkowe zwolnienie od wymierzania kary, •swoboda sędziego w wymiarze kary w zależności od okoliczności czynu i osobowości sprawcy, 2.

obowiązywał na ziemiach byłego Królestwa i byłych ziem zaboru rosyjskiego do 1932 r. (nigdy nie wszedł w całości w Rosji). Procedura karna:

1) procedury karne austriackie i pruskie; 2) -

rosyjska ustawa postępowania karnego z 1864 r. wprowadzona ukazem z 1875 r.: nowoczesny charakter, odrzucał zasadę inkwizycyjną, prawo do obrony oskarżonego, śledztwo przeprowadzał osobny sędzia śledczy, który nie brał udziału w dalszym postępowaniu, akt oskarżenia sporządzał prokurator, rozprawa ustna i jawna, od wyroku przysługiwała apelacja i kasacja, założenia kodeksu ograniczone przez ustawy szczegółowe, na ziemiach polskich byłego zaboru rosyjskiego obowiązywała do 1928 r.

Prawo karne w Wolnym Mieście Kraków

1. 2.

Prawo karne: obowiązywał austriacki kodeks karny z 1803 r.. Procedura karna:

- obowiązywała procedura z austriackiego kodeksu karnego z 1803 r., - konstytucja z 1815 r. przewidywała proces jawny, - Konferencja Rezydentów w 1839 r. uchyliła zmiany przywracając proces tajny i inkwizycyjny....