Ograniczone Prawa Rzeczowe PDF

Preview

Summary

Download Ograniczone Prawa Rzeczowe PDF

Description

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE– ZAGADNIENIA OGÓLNE 1. ZASADA ZAMKNIĘTEJ LISTY PRAW RZECZOWYCH (NUMERUS CLAUSUS) - Podmioty prawa cywilnego mogą ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, które zostały przewidziane w ustawie oraz nie mogą w sposób dowolny kształtować ich treści. - Każde z ograniczonych praw rzeczowych ma własne, ustawowo zdefiniowane cechy niepodlegające modyfikacji, w związku z czym podmioty prawa cywilnego nie mają kompetencji do kreowania praw bezwzględnych, nieodpowiadających ich ustawowym typom, w tym do komponowania nowych ograniczonych praw rzeczowych, zawierających cechy różnych istniejących rodzajów tych praw. 1) UŻYTKOWANIE 2) SŁUŻEBNOŚĆ 3) SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU 4) ZASTAW 5) HIPOTEKA - Należą, obok własności i użytkowania wieczystego, do grupy podmiotowych praw rzeczowych. Ich istotą jest to, że są to prawa podmiotowe bezwzględne skuteczne przeciwko wszystkim osobom (erga omnes). Uprawnieniom wynikającym z tych praw odpowiadają zawsze obowiązki biernego zachowania się innych podmiotów (non facere, pati)- niewkraczania w określoną sferę władztwa podmiotu uprawnionego. - Ograniczone prawa rzeczowe, podobnie jak użytkowanie wieczyste stanowią prawa na rzeczy cudzej (iura in re aliena), w odróżnieniu od prawa własności, które jest prawem do rzeczy własnej. Ograniczone prawa rzeczowe dają uprawnionemu w ograniczonym zakresie władztwo nad cudzą rzeczą, z wyjątkiem zastawu i hipoteki, które są tzw. prawami zastawniczymi i stanowią zabezpieczenie wierzytelności. 2. PRZEDMIOT OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH Co do zasady przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są rzeczy (ruchomości i nieruchomości), z zastrzeżeniem, że: - Przedmiotem zastawu, użytkowania i hipoteki mogą być również prawa. - Przedmiotem użytkowania może być również przedsiębiorstwo, czyli zespół rzeczy i prawa. Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są nieruchomości, z wyjątkiem zastawu, którego przedmiotem są ruchomości. 3. USTANOWIENIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Ograniczone prawo rzeczowe może powstać: A) z mocy prawa (ex lege) B) na podstawie innych zdarzeń prawnych, tj. umowy, orzeczenia sądowego, decyzji administracyjnej. Przy czym regułą jest powstanie ograniczonego prawa rzeczowego na podstawie umowy. I. UMOWNE USTANOWIENIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Art. 245 KC przewiduje, że z zastrzeżenie wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Przepis ten dotyczy ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych tylko w drodze umowy. Chodzi o przepisy o konsensualnym (art. 155 KC) i kauzalnym (art. 156 i 158 zd.2 KC) charakterze umowy. Ograniczone prawo rzeczowe może być ustanowione pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu Wymóg formy aktu notarialnego dotyczy tylko samego oświadczenia woli właściciela, który dane ograniczone prawo rzeczowe ustanawia, natomiast oświadczenie woli drugiej strony może być złożone w formie dowolnej, także w sposób dorozumiany. SN wskazał, że w formie aktu notarialnego powinno być złożone nie tylko same oświadczenie o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, ale także oświadczenie o zobowiązaniu się do ustanowienia tego prawa na nieruchomości. Ratio legis omawianej regulacji jest uchronienie właściciela nieruchomości przed nieprzemyślanymi decyzjami. Umowa, na mocy której powstaje ograniczone prawo rzeczowe, nie zawsze jest czynnością prawną konsensualną. Wyjątek na rzecz jej realnego charakteru przewiduje np. art. 307 KC. Wyjątki:  Do ustanowienia użytkowania na przedsiębiorstwie forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, ale jeśli w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość to akt notarialny;  Zastaw na prawie (art. 329 – na piśmie z datą pewną) i zastaw rejestrowy (art. 2 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy) Zgodnie z art. 32 KWU, do wpisu do księgi wieczystej ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarcza

1

dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa. Oświadczenie woli właściciela nieruchomości o ustanowienie na niej ograniczonego prawa rzeczowego uważa się za złożone nie tylko wtedy, gdy doszło do wiadomości nabywcy, lecz także gdy zostało złożone w przepisanej formie w sądzie rejonowym prowadzącym księgę wieczystą (art. 33 KWU). II. POWSTANIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Z MOCY PRAWA Ex lege mogą powstać: zastaw, służebność gruntowa czynna i służebność przesyłu. np. zastaw ustawowy na zwierzęciu wyrządzającym szkodę na cudzym gruncie (art. 432), na rzeczach ruchomych wniesionych do wynajmowanego pomieszczenia (art. 670), zasiedzenie służebności gruntowej czynnej polegającej na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292) i służebność przesyłu (art. 3054 w zw. art. 292). III. POWSTANIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Z MOCY ORZECZENIA SĄDOWEGO Na mocy konstytutywnego orzeczenia sądowego mogą powstać ograniczone prawa rzeczowe- w tych wypadkach, gdy zezwala na to ustawa, np. w drodze orzeczenia sądu może powstać służebność drogi koniecznej, służebność przesyłu (art. 3052), służebność gruntowa niezbędna w związku z przekroczeniem granicy sąsiedniego gruntu przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia (art. 151). IV. POWSTANIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Z MOCY DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ Na podstawie art. 112 ust. 2 GospNierU wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Ograniczenie prawa własności może nastąpić m.in. poprzez obciążenie prawa własności, prawa użytkowania wieczystego niezbędną dla celów publicznych służebnością gruntową. Organem właściwym w sprawach wywłaszczeniowych jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej. 4. ZMIANA TREŚCI OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO. Może nastąpić w drodze umowy, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie, na podstawie orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej. „Przez zmianę treści ograniczonego prawa rzeczowego należy rozumieć zmianę zakresu uprawnień i obowiązków osoby, której to prawo przysługuje oraz zmianę zakresu uprawnień i obowiązków właściciela rzeczy obciążonej tym prawem.” Zgodnie z art. 248 KC, do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej (czynność konsensualna), a jeżeli prawo było ujawnione w kw- to dodatkowo potrzebny jest wpis do kw (czynność realna, wpis ma charakter konstytutywny). Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron, w formie, w jakiej jest składane oświadczenie właściciela rzeczy obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym (art. 63 §2KC). Forma umowy o zmianę treści ograniczonego prawa rzeczowego jest co do zasady dowolna, z zastrzeżeniem art. 77 §1 KC  „Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.” 4. PRZENIESIENIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO Ograniczone prawo rzeczowe może być przeniesione na inny podmiot wówczas, jeżeli jest zbywalne. Zbywalne są:  Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu  Służebność gruntowa  Służebność przesyłu  Zastaw  Hipoteka Z kolei niezbywalne są: służebność osobista oraz użytkowanie. Art. 2451 KC przewiduje, że do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz- jeżeli prawo jest ujawnione w kw- wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wpis ma w tym przypadku charakter konstytutywny. Ponieważ umowa o przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego wymaga formy aktu notarialnego, do wpisu w kw, zgodnie z art.31 KWU, wystarczy oświadczenie zbywcy z podpisem notarialnie poświadczonym.

5. KOLEJNOŚĆ WYKONYWANIA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH. Wykonywanie ograniczonych praw rzeczowych odbywa się na zasadzie pierwszeństwa (prior tempore, prior iure), która łączy pierwszeństwo wykonywania ograniczonego prawa rzeczowego z chwilą powstania prawa.

2

Podstawą prawną tej zasady są przepisy: art. 249 KC i art. 11-14 KWU, przy czym przepisy ustawy o kw i hipotece stanowią lex specialis w stosunku do art. 249 KC. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny. przykładem odmienne regulacji jest art. 310 KC, który inaczej określa pierwszeństwo przewidując, że zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed zastawem powstałym wcześniej. Przepisami szczególnymi wobec art. 249 KC są też przepisy art. 11-14 KWU, które mają charakter iuris cogentis. Ograniczone prawa na nieruchomości ujawnione w kw, mają pierwszeństwo przed takimi prawami nieujawnionymi w kw. Nie ma przy tym znaczenia, że prawo nieujawnione w kw mogło być ustanowione wcześniej. O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do kw rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu, czyli chwila złożenia wniosku o dokonanie wpisu, a w przypadku wszczęcia postępowania z urzędu- chwila wszczęcia tego postępowania. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo. Ustanawiając ograniczone prawo rzeczowe, które ma być wpisane w kw, właściciel może zastrzec pierwszeństwo przed tym prawem lub równe z tym prawem dla innego prawa. Zastrzeżenia można dokonać także po ustanowieniu prawa, za zgodą osoby, której to prawo przysługuje. Do zastrzeżenia pierwszeństwa ograniczonego prawa rzeczowego niezbędny jest wpis w kw. Jeżeli przed wpisaniem prawa, dla którego było zastrzeżone pierwszeństwo, zostało wpisane inne prawo, do wpisu prawa z zastrzeżeniem pierwszeństwa nie jest potrzebna zgoda osoby, której to inne prawo przysługuje, chyba że prawo, dla którego zastrzeżono pierwszeństwo, miałoby być wpisane w szerszym zakresie, niż to wynika z zastrzeżeniem pierwszeństwa. 6. ZMIANA PIERWSZEŃSTWA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH.  Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione.  Na mocy umowy można zmienić pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych wynikające z art. 249 KC i przepisów szczególnych.  Niezbędna jest zawarcie umowy między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym czyje prawo ma uzyskać wyższe pierwszeństwo.  Niezbędny będzie wpis do kw, jeśli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w kw.  Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa (art. 250 KC). Przykład: Nieruchomość jest obciążona trzema hipotekami: H1, H2, H3. Na mocy umowy wierzyciel hipoteczny 1 ustępuje pierwszeństwa wierzycielowi 3, tzn. hipoteka oznaczona jako 3 przechodzi pod poz.1, a oznaczona jako 1 pod poz.3. Powyższa zmiana nie narusza pierwszeństwa wierzyciela hipotecznego 2. Jeżeli jednak hipoteka 3 zabezpiecza wierzytelność w kwocie 30000 zł, a 1- 10 000 zł, na zmianę pierwszeństwa wymagana jest zgoda wierzyciela 2, albowiem taka zmiana wpływa na sytuację wierzyciela 2.   



Umowa o zmianę pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych, które nie są ujawnione w kw nie wymaga zachowania formy szczególnej, z zastrzeżeniem art. 74 KC. Jeżeli ograniczone prawa rzeczowe, których dotyczy zmiana, zostały wpisane do kw- wymagana jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym. Do wpisu zmiany pierwszeństwa na podstawie takiej umowy wymagany jest dokument obejmujący oświadczenie woli osoby ustępującej pierwszeństwa. Oświadczenie woli o ustąpieniu pierwszeństwa uważa się za złożone nie tylko wtedy, gdy doszło do wiadomości drugiej strony, lecz także gdy zostało złożone w przepisanej formie w sądzie rejonowym prowadzącym księgę wieczystą. Gdy ustępstwem pierwszeństwa mają być dotknięte prawa innej jeszcze osoby, potrzebny jest także dokument obejmujący zgodę tej osoby. Zgoda powinna być złożona w takiej formie, w jakiej powinna być zawarta umowa o zmianę pierwszeństwa.

7. WYGAŚNIĘCIE OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO a. Zrzeczenie się Zgodnie z art. 246 KC- oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. Jednak gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w kw, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z kw. Zgoda właściciela nie jest potrzebna. Zrzeczenie się nie wymaga zachowania szczególnej formy (art. 60 KC). Wykreślenie ograniczonego prawa rzeczowego z kw może nastąpić na podstawie treści oświadczeni z podpisem zrzekającego się notarialnie poświadczonym. b. Konfuzja Ograniczone prawo rzeczowe przechodzi na właściciela rzeczy obciążonej albo ten, komu przysługuje- nabędzie własność rzeczy obciążonej. c. Upływ czasu, na jaki było ustanowione d. Niewykonywanie prawa przez uprawnionego e. Śmierć osoby uprawnionej f. Orzeczenie sądu o zniesieniu współwłasności g. Decyzja administracyjna o wywłaszczeniu ograniczonego prawa rzeczowego

3

8. OCHRONA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH © Ograniczonym prawo rzeczowym przysługuje ochrona, co jest konsekwencją bezwzględnego charakteru tych praw- są skuteczne erga omnes. © Do ochrony ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności – stosuje się art. 222 – 231 kc (roszczenie windykacyjne, negatoryjne, uzupełniające). © Przepisy o ochronie własności znajdą zastosowanie tylko w odniesieniu do tych praw rzeczowych ograniczonych, z którymi wiąże się określone władztwo nad cudzą rzeczą (użytkowanie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebność mieszkania, zastaw z wydaniem rzeczy zastawnikowi). © Przepisy te nie mają zastosowania do hipoteki, do której mają zastosowania przepisy szczególne, tj. art. 91 – 93 KWU, ponieważ dotyczą praw z którymi wiąże się określone władztwo nad cudzą rzeczą. © Uprawnionemu, z ograniczonego prawa rzeczowego, któremu przysługuje władanie rzeczą, służy również ochrona posiadania (art. 343 i 344 KC).

4...