Roczniki Psychologiczne PDF

Preview

Summary

Download Roczniki Psychologiczne PDF

Description

DYSKUSJA

255

BIBLIOGRAFIA Buber, M. (1994). Zamienie Boga. Warszawa: Wydawnictwo KR. Gentili, A. (1997). Chrzecijastwo i ezoteryzm. Kraków: Wydawnictwo WAM. Gilson, E. (1987). Historia filozofii chrzecijaskiej w wiekach rednich. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Meng, H. (red.) (1963). Sigmund Freud, Oskar Pfister, Briefe 1909-1939. Frankfurt am Main: S. Fischer Verlag. Pieper, J. (2000). Scholastyka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Possenti, V. (2004). Filozofia i wiara. Kraków: Wydawnictwo WAM. Valverde, C. (1998). Antropologia filozoficzna. Pozna: Pallottinum. Vitz, P. (2002). Psychologia jako religia. Kult samouwielbienia. Warszawa: LOGOS. Waldenfels, H. (red.) (1997). Leksykon religii . Warszawa: Verbinum. Welte, B. (2000). Czym jest wiara? Rozwaania o filozofii religii. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Wundt, W. (1873). Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzcej (t. 1). Kraków: Nakładem A. Dygasiskiego i Małuji.

Ryszard Stachowski Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA HUMANISTYCZNA PODEJCIE CHRZECIJASKIE RÓDŁEM INSPIRACJI Wyraona w artykule ks. Romualda Jaworskiego propozycja psychologii bazujcej na antropologii chrzecijaskiej dotyczy w istocie czego wicej ni tylko aplikacji załoe antropologicznych filozofii chrzecijaskiej w psychologii. Ju w pierwszym zdaniu Autor wyraa swoje osobiste przekonanie, i zgodnie z nim przekonuje czytelnika o zasadnoci potrzeby stworzenia i uprawiania psychologii chrzecijaskiej zarówno w rodowisku akademickim, jak i w gabinecie psychoterapeuty. Mimo krótkiej historii psychologii akademickiej, powstało w niej wiele rónych szkół i kierunków badawczych, teoretycznych i stosowanych. Zdaniem Autora, powstały one na bazie rónorodnych załoe antropologicznych, czsto sprzecznych z antropologi chrzecijask. Dlatego te stwierdza, i zasadne jest  

256

DYSKUSJA

pytanie: Dlaczego nie mona by stworzy psychologii chrzecijaskiej, której zadaniem byłoby „spojrzenie na wiat psychiczny z perspektywy chrzecijaskiej i na bazie załoe antropologii chrzecijaskiej”? W dalszej czci artykułu sformułowane zostało zadanie dla psychologii chrzecijaskiej: reinterpretacja opisywanych przez psychologi akademick rónych aspektów ycia psychicznego, skorygowanie zafałszowanego czsto obrazu ycia, człowieka, Boga, wiata, normy psychologicznej, zdrowia czy patologii. Jakkolwiek jestem przekonany o potrzebie systematycznych działa w nakrelonym wyej kierunku, to równie przewiduj trudnoci z recepcj tych propozycji w rodowisku psychologów. Take Autor dostrzega tego rodzaju trudnoci, skoro w pierwszych zdaniach artykułu mówi o „potrzebie apologii swego stanowiska”. Trudnoci z recepcj tego rodzaju propozycji mog pojawi si m.in. w sytuacji, gdy psycholog nie dostrzega sprzecznoci, lub nawet niezgodnoci, midzy sposobem uprawiania przez siebie psychologii a swoimi przekonaniami religijnymi czy załoeniami antropologii chrzecijaskiej. Nadto minło nieco ponad 100 lat od usamodzielnienia si psychologii akademickiej. O ile zatem filozofowie mog do swobodnie uprawia filozofi chrzecijask i działa na rzecz jej dalszego rozwoju, to psychologowie s cigle wraliwi na to, by nie narzuca im zewntrznych standardów analizy i uzasadniania przedmiotu ich naukowej pracy badawczej. W takich sytuacjach psycholodzy czsto przyjmuj postaw obronn przed tym, co traktuj jako zewntrzn ideologizacj czy dogmatyzm. W zwizku z czym bardzo utrudniona staje si realizacja sformułowanego przez Autora artykułu postulatu unikania konfrontacji i działania raczej na rzecz integracji i twórczego rozładowywania napi midzy wymogami obiektywizmu w akademickiej pracy badawczej a wymogami prawdy objawionej. Naley zwróci uwag, i w psychologii akademickiej, od czasu W. Wundta i W. Diltheya, wyróniaj si dwa paradygmaty badawcze o zasadniczo rónym sposobie ujmowania przedmiotu, metod i podejcia badawczego w psychologii jako nauce przyrodniczej i w psychologii traktowanej jako nauka humanistyczna. Niewtpliwie psychologia akademicka została zdominowana przez paradygmat przyrodniczy, w którym modelowym sposobem uprawiania nauki były fizyka, fizjologia czy matematyka. Niemniej paradygmat humanistycznego podejcia w psychologii był na tyle obecny, i W. Stern (1938) podjł si dookrelenia podstaw psychologii ogólnej z perspektywy personalistycznej. Tego rodzaju orientacj badawcz realizowali

DYSKUSJA

257

twórcy amerykaskiej psychologii humanistycznej, C. Rogers i A. Maslow. Rogers (1955) postawił sobie zasadnicze pytanie: osoby czy nauka? Odpowied na to pytanie zawarł w ksice On becoming a person (1961), odwołujc si do danych empirycznych z systematycznie prowadzonych bada według wymogów psychologii akademickiej. Natomiast Maslow dookrelił podstawy psychologii humanistycznej jako nauki akademickiej w Psychology of science (1966). Status psychologii jako nauki humanistycznej dookrelił w sposób bardziej klarowny i systematyczny A. Giorgi (1970/2002) w pracy opublikowanej pod znamiennym tytułem Psychology as a human science. A phenomenologically based approach. Giorgi zrezygnował z uywanej wówczas nazwy „psychologia humanistyczna” na rzecz okrelenia „psychologia jako nauka humanistyczna” ugruntowana w podejciu fenomenologicznym, zarówno w zakresie psychologicznej analizy i opisu struktury intencjonalnych i osobowych wymiarów ludzkiego dowiadczenia i działania w wiecie przeywanym (por. Uchnast, 2003). Naley zwróci uwag, i w podejciu fenomenologicznym nie formułuje si postulatów, lecz zasady empirycznej pracy badawczej. Nie wchodzc w szczegółowe załoenia tego podejcia, warte uwagi jest to, i w okresie tworzenia podstaw metodycznej fenomenologicznej analizy wiata przeywanego, w eksperymencie introspekcyjnym Wundta obowizywała zasada unikania błdu bodca, tzn. jakichkolwiek odniesie badanych treci wiadomoci i procesów jej organizacji do zewntrznego ródła doznania sensorycznego (bodca dalszego). Skdind w uprawianym współczenie paradygmacie konstruktywizmu poznawczego równie uznaje si, i psychologicznie realne s jedynie indywidualne konstrukty i reprezentacje umysłowe. W zwizku z tym pojawia si istotny dla psychologii problem wiarygodnoci i obiektywnego charakteru wiedzy o czym/kim Innym. Kartezjska radykalna dychotomia midzy wiatem myli i metodycznie zakwestionowanym istnieniem zewntrznego wiata natury wydaje si cigle obowizujcym paradygmatem w psychologii jako nauce przyrodniczej. Niemniej jednak John Heron (1996) wskazuje na coraz bardziej wyrane kształtowanie si w psychologii podejcia postkonstruktywicznego, którego paradygmat wyraany jest w terminach: współuczestniczenie, współdziałanie, spotkanie, dialog (participating-knowlege, co-operative approach). W podejciu tym akcentuje si komplementarno podmiotowych i przedmiotowych wymiarów ludzkiego dowiadczania rzeczywistoci otaczajcego wiata. Nadto jednostka ludzka, współuczestniczc z innymi w dowiadczaniu rzeczywistoci, dialoguje o wspólnie przeywanym wiecie, wypróbowuje zdobyt w ten sposób wiedz,

258

DYSKUSJA

dy do interpersonalnej prawdy. Heron zapewnia, i paradygmat ten ma okrelone załoenia ontologiczne, epistemologiczne, metodologiczne i aksjologiczne zasady w dziedzinie relacji interpersonalnych. Podejcie kooperacyjne w psychologii uzyskuje wsparcie i ugruntowanie w coraz bardziej upowszechnianym paradygmacie synergii – jako podstawowej i powszechnej zasadzie organizacji i rozwoju naturalnych systemów złoonych (Buckminster Fuller, 1997; Corning, 1998). Mówic najkrócej, zjawisko synergii ma miejsce wówczas, gdy w wyniku współdziałania rónorodnych czci pojawia si nowa jako, której nie mona przypisa poszczególnym czciom procesu współdziałania. W terminach tej zasady podejmowana jest próba sformułowania alternatywnej, do darwinowskiej, teorii ewolucji, której zasad jest nie tyle walka o byt, ile wzrost i doskonalenie si synergicznych układów współdziałania. Mona by jedynie nadmieni, i ju w IV wieku n.e. w. Grzegorz z Nazjanzu (†390) wyjaniał sposób współdziałania natury ludzkiej i łaski nadprzyrodzonej w terminach zasady synergii. Stanowisko to okrela si jako synergizm teologiczny. W terminach zasady synergii w psychologii okrela si jakociowy charakter organizacji czci współtworzcych naturaln gestalt. Podstawowym warunkiem takiej organizacji jest to, by czci te były rónorodne, wzgldnie kompletne, bezporednio współuczestniczce w tworzeniu całoci według jednej zasady organizacji – zasady synergii (por. Uchnast, 1994). Zasada synergii była dookrelana w psychologii postaci w miar przechodzenia od opisu organizacji treci wiadomoci do opisu struktury dowiadczenia „Ja – nie-Ja/otoczenie zachowania” (Koffka, 1935) czy te „Ja – nie-Ja/pole widzenia/ wiat widzenia” (Gibson, 1979). By moe wzrost zainteresowania wyjanianiem organizacji i rozwoju psychicznego w paradygmacie synergicznych układów i zdolnoci ludzkiej do ich współtworzenia bdzie czynnikiem stymulujcym do wzrostu gotowoci u psychologów do wypracowania racjonalnych podstaw do twórczego współdziałania z perspektywy wymogów psychologii jako nauki przyrodniczej, psychologii jako nauki humanistycznej czy te z perspektywy chrzecijaskiej. Wyraam przekonanie, i tego rodzaju podejcie badawcze moe stworzy warunki, by podejcie chrzecijaskie w psychologii nie było traktowane jedynie jako postulat czy jaki zewntrzny dodatkowy wymóg, ale równie jako wynik mdroci pokole dcych do interpersonalnej prawdy o tym, co jest przedmiotem ostatecznej i najgłbszej troski o dobro człowieka, o dobro wiata otaczajcego – który daje do mylenia, czasem zaskakuje i zdumiewa – w którym on yje,

DYSKUSJA

259

pracuje, cieszy si, cierpi i umiera. Dlatego te, podejcie chrzecijaskie moe by: – ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci i zdolnoci do rozpoznawania tego, co w psychologii współczesnej zostało ugruntowane i wyrosło z dziedzictwa kultury chrzecijaskiej, m.in. w rozwoju podejcia personalistycznego w psychologii oraz w ugruntowaniu racjonalnoci wymiarów wiary religijnej (por. Uchnast, 1999); – systemem odniesie i orientacji (framework) w rozpoznawaniu i w krytycznym rónicowaniu moliwoci i ogranicze przyjmowanych psychologicznych paradygmatów teoretycznych i ich implikacji w psychologii stosowanej; – ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci oraz rzetelnej, systematycznej i metodycznej orientacji na to, co specyficznie ludzkie, co umoliwia rozwój i doskonalenie człowieka w wymiarze psychicznym, osobowym, duchowym, społecznym i religijnym. Jednak nie czas i miejsce, by podawa bardziej wyczerpujcy opis pola moliwych synergicznych współdziała midzy reprezentantami rónych podej badawczych w psychologii. Współuczestniczenie w realizacji tego rodzaju programów badawczych moe przyczyni si do wzrostu nie tylko ich jakoci merytorycznej i metodologicznej, lecz take pozytywnych postaw w stosunku do osób uprawiajcych inne podejcia badawcze w psychologii.

BIBLOGRAFIA Buckminster Fuller, R. (1997). Synergics. Explorations in geometry of thinking. Sebastopol, CA: Estate of Buckminster Fuller. Corning, P. A. (1998). The synergism hypothesis. On the concept of synergy and it’s role in the evolution of comples systems. Journal of Social and Evolutionary Systems, 21, 2. Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Boston: Houghton Mifflin, Comp. Giorgi, A. (2002). Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. Podejcie fenomenologiczne. Białystok: Trans Humana (oryg. Psychology as a human science. A phenomenologically based approach. New York: Harper & Row 1970). Heron, J. (1996). Co-operative inquiry. Research into the human condition. London: Sage, Publ. Koffka, K. (1935). Principles of gestalt psychology. New York: Harcourt, Brace. Maslow, A. (1966). The psychology of science: A reconnaissance. New York: Harper & Row. Rogers, C. R. (1955). Persons or science? A philosphical questions. American Psychologist, 10, 267-278. Rogers, C. R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.

260

DYSKUSJA

Stern, W. (1938). General psychology from the personalistic standpoint. New York: Macmillan. Uchnast, Z. (1994). Reinterpretacja załoe psychologii postaci: od modeli całoci jako symbolicznej figury do modelu całoci naturalnej jako ekosystemu. Roczniki Filozoficzne, 42, 4, 33-71. Uchnast, Z. (1999). Osobowa postawa wiary: model jakociowej analizy. Roczniki Psychologiczne, 2, 33-53. Uchnast, Z. (2003). Osoba ludzka jako przedmiot psychologii. Implikacje załoe podejcia fenomenologicznego i psychologii postaci. W: P. Francuz, P. Ole, W. Otrbski (red.), Studia z psychologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (t. 11, s. 11-20). Lublin: Wydawnictwo KUL.

Zenon Uchnast Instytut Psychologii KUL...