Sądówka - rozmowa psychologiczna PDF

Preview

Summary

Notatki 6...

Description

CZĘŚĆ II ROZDZIAŁ 1

Interakcyjny charakter rozmowy diagnostycznej. Relacja i kontakt diagnostyczny Jeśli rozmowa będzie jedynym lub podstawowym narzędziem diagnozy, szczególne znaczenie ma zapewnienie właściwej relacji z klientem. Interakcyjny charakter rozmowy oznacza, że komunikacja przebiega między dwoma osobami, z których każda wnosi do niej własne doświadczenia, oczekiwania i subiektywny, indywidualny sposób spostrzegania sytuacji. W czasie spotkania dochodzi do wzajemnego oddziaływania na siebie obu partnerów, a uzyskany materiał jest tej wymiany efektem.  Korzyści rozmowy - ułatwia docieranie do osobistych, często trudnych emocjonalnie i nieuświadamianych treści  Ograniczenia - wynikają z naturalnych prawidłowości spostrzegania społecznego i nieuniknionego w tej sytuacji subiektywizmu „Dobra rozmowa”  jej wynik zależy od tego, co klinicysta robi czy mówi, ale także od tego, a może przede wszystkim od tego, jak to robi i mówi.  różnice w sposobie zachowania diagnosty i charakteru relacji diagnosta – klient w zależności od szkoły i podejścia teoretycznego – stopień dyrektywności i poruszane w rozmowie treści







Charakter rozmowy psycholog-klient Związek formalny o przebiega w określonym miejscu i czasie – czas jest ograniczony, kończy się, gdy ustalone na wstępie cele zostaną osiągnięte o psycholog nie może występować w tym czasie wobec klienta w żadnej innej roli Związek jednostronny o zgoda uczestników relacji na asymetrię ich ról o przedmiotem zainteresowania są sprawy klienta – a nie zmartwienia i potrzeby diagnosty; celem jest rozwiązanie problemu klienta o odpowiedzialność za przebieg i wynik spotkania jest różnie rozłożona Systematyczność – ustalenie na wstępie celów interakcji i zaplanowanie procedur pozwalających rozwiązać problem Kompetencje interpersonalne diagnosty

Diagnoza, której kluczowym elementem jest rozmowa psychologiczna, wymaga kompetencji zapewniających właściwą relację i kontakt z badanym. Wymienia się kilka kluczowych składowych tych kompetencji:

• Zaangażowanie emocjonalne rozumiane jako empatia, uważność, zainteresowanie. • Zdolność do obiektywizmu i bezstronności, czyli dystans psychologiczny. • Troska o dobro innych i dobra wola, zaufanie i szacunek. • Otwartość i elastyczność procedur postępowania i przebiegu rozmowy. • Gotowość do konfrontacji oraz uznania własnych ograniczeń i błędów. • Umiejętność słuchania. • Autentyczność i spójność przekonań i zachowania, ekspresji werbalnej i niewerbalnej. • Odpowiedzialność

i gotowość do bycia modelem - zachowywanie się w sposób odpowiadający zasadom

poprawnej relacji, uważność na modelujący efekt zachowań niepożądanych. Lenhardt – 3 właściwości określane mianem „trzech P”, które mają zapewnić klientowi zaufanie do psychologa: (1) Siła (puissance) – wynikająca z wiedzy i samowiedzy specjalisty (2) Ochrona (protection) – zapewniająca bezpieczeństwo w relacji i pokonywanie oporu przed uświadanianiem sobie trudnych treści (3) Przyzwolenie (permission) – akceptacja osoby klienta, bez względu na jego poglądy, zachowanie i problemy

1

Rezultatem wieloletnich studiów nad czynnikami sprzyjającymi relacji jest wyłonienie trzech czynników znaczących z punktu widzenia efektywności diagnozy: empatii, akceptacji i autentyzmu: 

EMPATIA  wola oraz umiejętność wczuwania się w przeżycia drugiego człowieka  umiejętność rozumienia emocji klientów i dostrzegania tych komunikatów emocjonalnych, które nie były przez nich w pełni wyrażone  nie jest zjawiskiem jednorodnym  stan lub bardziej trwała właściwość osoby  Może być rozumiana jako:  wczuwanie się, emocjonalne współbrzmienie z emocjami drugiego człowieka - jego uczuciami, jako reagowanie własnymi emocjami, np. cierpieniem  jako intelektualny proces poprawnego rozumienia stanu emocjonalnego innej osoby i jej punktu widzenia



Empatia emocjonalna dotyczy odczuwania wraz z drugą osobą emocji związanych z jej stanem. Oznacza swoisty rezonans emocjonalny wobec emocji innego i komunikowanie mu tego.



Ma intencjonalny charakter - oznacza ona aktywne usiłowania jednostki zmierzające do „wejścia do wnętrza" kogoś innego, w przestrzeń jego doświadczeń.



Empatia wyrasta ze świadomości, im bardziej poznajemy własne emocje, tym łatwiej przychodzi nam odczytanie ich u innych.  Osoby nieumiejące identyfikować własnych emocji są bezradne, kiedy przychodzi im rozpoznać, co



czuje druga osoba. Carl Rogers uznał empatię za warunek konieczny i wystarczający do uzyskania pozytywnych efektów w terapii.





„Jest ona doświadczeniem terapeuty, który prywatny świat pacjenta odczuwa „jak gdyby" swój własny, a także komunikuje to doświadczenie. Słowo „jak gdyby" oznacza, że empatia nie jest przeżywaniem tego samego, ani w taki sam sposób. (...). Trwanie w relacji zgodnie z tymi zasadami oznacza, że na jakiś czas odkładasz na bok swoje poglądy i wartości, aby bez uprzedzeń wejść w świat drugiego człowieka”.

Empatia jako element kompetencji emocjonalnej poddaje się treningowi. Biegłość w empatii można uzyskać poprzez stosowanie określonych zasad w relacji pacjentem. Carkhuf - najbardziej skutecznie manifestujemy swoje empatyczne rozumienie wówczas, gdy:



  

Koncentrujemy się na tych własnych odpowiedziach, które są odpowiedzią jego reakcje. Formułujemy swoje wypowiedzi w języku dopasowanym do języka klienta

 

Odpowiadamy w tonie uczuciowym podobnym do tonu, który komunikuje klient. Będziemy tak uważni i wrażliwi, jak tylko potrafimy.



Wychodząc z poziomu komunikacji klienta, potrafimy dostrzec i wyjaśnić jego zachowanie na poziomie ogólniejszym.



Dostrzegamy to, co wydaje się ważne, a nie zostało wyrażone przez klienta i staramy się zrozumieć czego brakuje w jego ekspresji.



Potrafimy uznać zachowanie klienta za wskazówkę skuteczności naszych reakcji

Koncentrujemy się na ekspresji werbalnej i niewerbalnej klienta.

AKCEPTACJA



Bob Carkhuf i Carl Rogers - kładą nacisk na pozytywne uczucia i postawy interpersonalne obu partnerów interakcji, na akceptację, szacunek i zaufanie. Uważa się je na ogół za podstawowe składniki właściwej relacji, niezależnie od tego, czy spotkanie jest psychoterapią, poradnictwem, modyfikacją zachowania czy diagnozą.



W ramach podejścia „skoncentrowanego na kliencie", pojawia się termin „ciepło"  stanowi jeden z elementów akceptacji i czynnik wyznaczający jakość relacji pomagania  poprawne strategie interwencji, ale pozbawione ciepła, stają się nieefektywne  okazywanie klientowi ciepła wzbudza sympatię dla psychologa  bezwarunkowy, pozytywny stosunek do pacjenta, akceptacja jego doświadczeń jako części jego osoby, bez stawiania jakichkolwiek warunków  Wysoki wymiar ciepła: gdy psycholog bezwarunkowo akceptuje doświadczenia pacjenta

2

 



Niski wymiar ciepła: gdy go ocenia, wyraża niechęć lub dezaprobatę „ciepły" rozmówca to taki, który uśmiecha się, kiwa głową, mówi miękkim, melodyjnym głosem, wykazuje troskę, zainteresowanie i uwagę.  spostrzegany jako „zimny" - nie uśmiecha się podczas rozmowy, mówi szorstkim, bezosobowym i służbowym głosem, nie jest zainteresowany, uważny ani troskliwy  Enright - ostrzega przed przesadnym naciskiem na ten aspekt kontaktu i przed traktowaniem klimatu spotkań jako środka zastępczego, pozwalającego odwlekać pracę nad problemem. Jego zdaniem skuteczna diagnoza i terapia jest możliwa przy podstawowym poziomie zaufania i akceptacji. Akceptacja - poszanowanie wartości i godności osoby. W postawę akceptacji wpisuje się: zobowiązanie – oznaczające gotowość do pracy z klientem i wyrażające się sumiennością, słownością, zapewnieniem klientowi czasu przeznaczonego wyłącznie dla niego, przestrzeganiem zasad itd . To także chęć zrozumienia klienta, wyrażona zadawaniem pytań, dążeniem do poznania przekonań badanego, jego obrazu świata i siebie. Nie oznacza, że diagnosta ocenia jego postępowanie jako słuszne, czy że podziela jego poglądy. Diagnosta może je uważać za moralnie błędne i patologiczne, ale stara się zrozumieć ich sens i znaczenie dla badanego.



AUTENTYZM  Zgodność z sobą samym (kongruencja)

     

Nie jest to możliwe bez umiejętności uświadamiania sobie własnych stanów wewnętrznych i uczuć, a także gotowości do ich wyrażania w zakresie służącym budowaniu kontaktu i celom spotkania. Uporczywe znużenie i trudności w skupieniu się na słuchaniu klienta, lub niepokój czy złość pojawiające się w kontakcie z nim, mogą poważnie zakłócać przebieg pracy. Wymagają więc ujawnienia przez podzielenie się tymi uczuciami z klientem. Przemilczanie tych faktów powoduje nadmierną koncentrację na sobie i pogłębia dystans między uczestnikami spotkania. Ujawnienie trudności może wspomóc wzajemne porozumienie. Jest to jednocześnie dla klienta przykładem i rodzajem przyzwolenia na ujawnianie również przez niego niewyrażonych wcześniej uczuć. O tej technice wspomina również Enright opisując jedną z „pozycji słuchania" zwaną odsłanianiem. Autentyczność zawsze zakłada odrzucenie podwójnej komunikacji, postaw obronnych i manipulowania wywieranym na kliencie wrażeniem, wyklucza posługiwanie się niejasnymi komunikatami i uruchamianie gier psychologicznych. Zdrowe poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa w relacji z drugim człowiekiem



pozwala nie tylko samemu unikać gier, lecz także dostrzec i przerwać gry inicjowane przez klienta Od własnych obaw i niepewności uwalnia też pełne zaangażowanie i skoncentrowanie się na doświadczeniach innego człowieka.



Egan – zasadnicze komponenty autentyczności:



Spontaniczność oznacza gotowość do odczuwania i odbioru tego, co dzieje się w relacji.



Otwartość to gotowość do wyrażania tego, co służy poprawie kontaktu lub celom diagnostycznym, bez naruszania praw badanego.



Zachowania niewerbalne to behawioralna ekspresja autentyczności, swobodny kontakt wzrokowy, postawa zwrócona do klienta, uważność i dostosowanie do rozmówcy.



Rola zawodowa. Chodzi tu o to, by psycholog nie ukrywał się pod maską roli. Właściwie pojęta rola zawodowa powinna zasadniczo sprzyjać autentyczności. Jednak gdy jest traktowana jako „tarcza obronna" sprawiająca, że zza roli nie widać człowieka - mamy do czynienia z jej poważnym wypaczeniem, z „ucieczką w rolę".



Spójność dotyczy myśli, uczuć i działań - słowa, gesty i ton głosu wyrażają to samo.

Dystans interpersonalny



Obejmuje zarówno „fizyczną przestrzeń interpersonalną", jak i psychiczne poczucie granic.



Dystans fizyczny

4

Proksemika, tj. regulacja dystansu i przestrzeni interpersonalnej

4

Związane z jego regulacją są znajomość własnych granic i uważność na reakcje klienta

4

Uwarunkowana czynnikami kulturowymi oraz indywidualnymi potrzebami człowieka

3

4

Istnieje względnie trwała tendencja do utrzymywania określonego, bezpiecznego dystansu interpersonalnego, różnego wobec osób bliższych i dalszych, jak również sytuacyjna zmienność tej tendencji.

4 4

Uważny diagnosta dostrzeże tę tendencję oraz jak wraz z różną tematyką rozmowy i fluktuacją kontaktu pojawiać się będą dyskretne, mniej lub bardziej zauważalne ruchy zbliżania i oddalania. Ignorowanie tych wskaźników może zostać odebrane jako inwazja lub niechęć i spowodować wycofanie. Związki dystansu fizycznego z poczuciem bliskości psychicznej - sympatia do rozmówcy prowadzi nie tylko do przyjęcia określonej postawy ciała, ale także do zmniejszania dystansu fizycznego; osoby wyrażające sympatię do rozmówcy pochylają się lekko w jego kierunku, siedzą twarzą w twarz i utrzymują kontakt wzrokowy przez około 90% czasu trwania rozmowy. Osoby nieokazujące sympatii rozmówcy siedzą znacznie dalej, w odległości około dwóch metrów, pochylają się bardziej do przodu i utrzymują kontakt wzrokowy tylko przez 10% czasu trwania rozmowy. Poruszanie podczas rozmowy tematów intymnych powoduje zmniejszenie odległości między rozmówcami. Jeśli temat wzbudza silne napięcie emocjonalne,

4

odległość między osobami rozmawiającymi może się zwiększyć.  Dystans fizyczny wiąże się zatem ściśle z dystansem psychicznym W miarę pogłębiania się kontaktu dystans powinien się zmniejszać.

Podsumowując, można zebrać cechy wyróżniające osoby, którym w opinii klientów szczególnie łatwo powierza się swoje sprawy:

    

werbalna i niewerbalna ekspresja zainteresowania i zachęty w czasie słuchania, autentyczność okazywania własnych uczuć i empatyczne zrozumienie dla uczuć rozmówcy, wrażliwość i refleksyjność, wzbudzenie zaufania, regulacja dystansu interpersonalnego.

4

Postawa klienta wobec badania



Interakcyjny charakter rozmowy sprawia, że o jej przebiegu decydują także specyficzne właściwości klienta, takie jak: płeć, środowisko, kompetencje społeczne, poziom i styl poznawczy, motywacja oraz przekonania i oczekiwania wobec wyniku badania



Bywa, że zgłasza się on do psychologa pod wpływem presji rodziny czy instytucji (szkoły, pracodawcy) lub że badanie jest złem koniecznym, któremu należy się poddać, by zrealizować jakiś ważny cel (uzyskanie pracy, renty, zwolnienie warunkowe z aresztu).



Dobrowolne poddanie się badaniu - może także pojawić się naturalna tendencja do ochrony własnej prywatności i niechęć do poruszania pewnych tematów lub obawa przed oceną.



Zadaniem diagnosty jest rozpoznanie gotowości badanego do współpracy. Można to zrobić na podstawie wypowiedzi OB i jego reakcji niewerbalnych lub przy pomocy skal obserwacyjnych. Narzędzie takie skonstruował Rogers. Służy do oceny poziomu kontaktu terapeutycznego. Oceny dokonuje się na wybranych próbkach rozmowy.

o

Treść skali obejmuje kontinuum psychologicznej aktywności, której jeden kraniec charakteryzuje funkcjonowanie sztywne, statyczne i bezosobowe. Zmieniając się w kolejnych stadiach, zmierza ono w kierunku drugiego krańca funkcjonowania cechującego się zmiennością, płynnością i bezpośrednim doświadczaniem uczuć odczuwanych jako głęboko własne i akceptowane.

Znaczenie interakcyjnego charakteru rozmowy



Nieodłącznym atrybutem interakcji jest subiektywny i dynamicznie zmieniający się w toku interakcji charakter doświadczania i spostrzegania sytuacji przez obu jej uczestników - badanego i diagnostę. Im mniej wystandaryzowana jest sytuacja badania, tym więcej miejsca pozostaje dla czynnika indywidualnego.



Korzyść rozmowy – zaangażowanie, empatia, wzajemne dostrojenie i reagowanie na sygnały rozmówcy umożliwiają sięganie do wskaźników z wielu źródeł i wielu poziomów (świadomego i nieświadomego) funkcjonowania osoby.



Utrudnienia - wynikają z jednej strony z naturalnych właściwości i praw spostrzegania społecznego, z drugiej - z osobistych potrzeb i oczekiwań partnerów interakcji.



STRONNICZOŚĆ

o

wpływ przekonań, oczekiwań, emocji na selekcję i interpretację informacji pod hasłami: samopotwierdzająca się przepowiednia, efekt Pigmaliona, Golema i Galatei

o

nadmierne, ograniczające przywiązanie do określonego stylu pracy, szkoły, czy teorii, może powodować eksponowanie jednych, a pomijanie innych, ważnych, a nieobjętych nią obserwacji

o

tendencja do potwierdzania przyjętej w pierwszej fazie rozmowy hipotezy lub posiadanych przed badaniem przekonań i oczekiwań dotyczących klienta (mechanizm samospełniającej się przepowiedni).

o

drobne sugestie, dobór pytań, sposób ich zadawania czy klimat emocjonalny tworzony w czasie badania

o

emocjonalny stosunek diagnosty do klienta wpływa na zapis i interpretację wyników. Wykazano empirycznie, że wraz ze wzrostem sympatii do klienta wzrasta prawdopodobieństwo kodowania na jego korzyść wypowiedzi dwuznacznych, a nawet jednoznacznych

o

źródłem stronniczości mogą być także nierozpoznane potrzeby i lęki diagnosty. Wpływając na jego uwagę i motywację, powodują najczęściej nieświadome „umiejscowienie" własnego Ja w centrum regulacji psychicznej, szkodliwie odwracając naturalną asymetrię relacji. Potrzeby tkwiące u podstaw motywacji wyboru zawodu mogą uruchamiać posłannicze, ratownicze lub autorytarne skłonności diagnosty w relacji z klientem. Mogą też doraźnie ukierunkowywać reakcje diagnosty na unikanie konfrontacji, szukanie uznania, akceptacji, bliskości, wsparcia czy innych gratyfikacji.

o

niepewność, brak wiary we własne kompetencje – może rodzić lęk przed oceną, sztywność, nadmierną koncentrację na zasadach i strategiach, pozostawanie na poziomie powierzchownych, „bezpiecznych tematów" oraz trudność w ustalaniu granic

o

nadmierna pewność siebie diagnosty - grozi unikaniem konfrontacji, pomijaniem informacji sprzecznych z oczekiwaniami, sugerowaniem lub wręcz narzucaniem własnych interpretacji i zablokowaniem kontaktu.

o

Ograniczanie stronniczości - formułowanie hipotez alternatywnych, stosowanie dodatkowych pytań, parafraz i klaryfikacji szczególnie wtedy, gdy wnioski nasuwają się zbyt szybko lub „wszystko wydaje się jasne"; zwerbalizowanie przez diagnostę

5

własnych postaw, oczekiwań, obaw, przekonań na temat klienta, precyzyjne określenie wskaźników badanych zmiennych przed przystąpieniem do badania i zbieranie danych z kilku źródeł.

o

Interakcyjny wymiar rozmowy sprawia, że „odczytując" na swój sposób oczekiwania psychologa, klient będzie na nie reagował, wzmacniając je lub przeciwnie - przeciwstawiając się im. Nadgorliwość badanego w spełnianiu oczekiwań i potwierdzaniu interpretacji diagnosty, powinna zwrócić jego uwagę.

Pojęcie i cechy kontaktu diagnostycznego



Klient, który czuje się akceptowany, ważny, bezpieczny, jest bardziej skłonny do udzielania wyczerpujących, pogłębionych odpowiedzi, mówi więcej, chętniej i łatwiej mu dotrzeć do treści, których na co dzień nie ujawnia nawet przed sobą. Bezpośrednim tego efektem jest uzyskanie przez diagnostę większej ilości informacji, bardziej prawdziwych, autentycznych i głębokich, co z kolei sprzyja postawieniu trafnej diagnozy.



Czym jest kontakt diagnostyczny? Jaka jest jego specyfika? Czym różni się od każdego innego kontaktu interpersonalnego? Jakimi narzędziami regulacji kontaktu dysponuje psycholog?



Czym zatem charakteryzuje się dobry interpersonalny kontakt? „Bycie w pełnym kontakcie oznacza gotowość i możliwość pełnej, otwartej dwustronnej komunikacji treści pojawiających się w polu świadomości". Diagnosta zapewnia warunki, by badany mógł i chciał poruszać w rozmowie sprawy trudne, osobiste, czasem ukrywane, by gotów był wyrażać towarzyszące temu emocje, bez lęku przed oceną i odrzuceniem, by czuł, że czas spotkania jest czasem dla niego i nie musi się nim dzielić z diagnostą, nie musi zabiegać o jego akceptację, sprawiać mu przyjemności swoimi wypowiedziami, chronić go, czy z nim rywalizować, by jak najpełniej mógł wejść w kontakt z samym sobą.



Kontakt to stan, w którym kanał komunikowania się łączący osoby jest wystarczająco otwarty.



Asymetria relacji diagnostycznej narzuca pewne ramy. W centrum zainteresowania w przypadku obu partnerów interakcji jest jedna ze stron klient, nie jego relacja z diagnostą, a jeszcze mnie...