Stosowana ćw.3 - Obserwacja swobodna PDF

Preview

Summary

Notatki z 3 zajęć...

Description

Szustrowa – OBSERWACJA SWOBODNA Umiejętność obserwowania jest bardzo potrzebna, szczególnie w sytuacji wywiadu, w której pełni 3 funkcje:   

cenne źródło hipotez na temat osoby badanej pozwala kontrolować stan emocjonalny osoby badanej – modyfikować przebieg wywiadu zgodnie z tym stanem, stanowi dodatkowy materiał, zbiór informacji do późniejszej interpretacji

4.1. Istota i przedmiot obserwacji swobodnej w czasie wywiadu.  obserwacja osoby badanej w sytuacji wywiadu jest czynnością pomocniczą, przebiegającą niejako „obok” wywiadu;  różni się od obserwacji będącej głównym celem badacza;  wymaga od diagnosty podzielności uwagi i umiejętności modyfikowania planu wywiadu na podstawie inf. uzyskanych w wyniku obserwacji;  Obserwacja swobodna – jest mniej usystematyzowana i mniej ustrukturalizowana. Jest źródłem wartościowych danych tylko wówczas, gdy diagnosta wie, na co warto zwracać uwagę.  Wśród elementów wartych wnikliwej obserwacji w trakcie wywiadu można wyróżnić przede wszystkim:   

wygląd zewnętrzny osoby badanej (cechy fizyczne, ubiór, ogólną higienę i stosowanie kosmetyków), właściwości zachowania, które mogą być wskaźnikami przede wszystkim cech temperamentalnych i stanów emocjonalnych, własne odczucia i wrażenia diagnosty w kontakcie z osobą badaną (zarówno wrażenia wstępne, jak też te, które doznaje on w trakcie wywiadu i po jego zakończeniu).

4.2. Wygląd zewnętrzny osoby badanej jako przedmiot obserwacji swobodnej.

4.2.1. Cechy fizyczne:  wygląd człowieka to przede wszystkim cechy fizyczne – szeroka gama różnych właściwości budowy i funkcjonowania organizmu, które mogą świadczyć o predyspozycjach temperamentalnych, energetycznych, sprawnościowych i zdrowotnych (wzrost, budowa ciała, wygląd twarzy, włosów, uzębienia, paznokci, ewentualne wady budowy, kalectwo i oznaki chorób),  Cechy wyglądu mogą nieść informacje, jakimi zasobami fiz. dysponuje badany, na ile akceptuje siebie, ile czasu chce poświęcać swojemu ciału, jaka jest jego pozycja społeczna, jak łatwo/trudno jest mu nawiązywać kontakty społeczne i jakie wzbudza reakcje otoczenia.  wszelkie hipotezy oparte na danych pochodzących z obserwacji cech fizycznych muszą być weryfikowane, ponieważ ludzie zdolni są do wielkiego wysiłku kompensującego fizyczne braki i niedoskonałości. 4.2.2. Ubiór:  ubiór jest całkowicie zależny od człowieka, choć nie każda jednostka w równym stopniu ma sama wpływ na to, co nosi i jak nosi,  podstawową funkcją ubioru osoby jest ochrona przed zimnem i uszkodzeniem ciała, znaczne odstępstwa od zwyczajowych lub klimatycznych wymagań w tym zakresie powinny zwracać uwagę diagnosty >> odstępstwa te mogą bowiem świadczyć bądź o specyficznym funkcjonowaniu fizjologicznym czy stanie zdrowotnym osoby badanej, bądź mogą być sygnałem symbolicznego znaczenia tych odstępstw dla samej jednostki, bądź też mogą stanowić specyficzny komunikat dla otoczenia społecznego lub konkretnych osób w tym otoczeniu,  do funkcji ubioru wykraczających poza ochronę ciała (psych. i społeczne) można zaliczyć funkcje:  ekspresyjne (ubiór jako ekspresja własnej osobowości, potrzeb, obrazu własnej osoby, postaw wobec ludzi),  społeczne (ubiór jako wyraz konformizmu wobec mody, jako wyraz identyfikacji z określoną grupą społeczną, religią światopoglądem itp.),  komunikatu (np. jako wyraz buntu przeciwko tradycji, określonym wymaganiom społecznym, jako zewnętrzna manifestacja pogardy lub wyższości wobec określonych osób i grup społecznych),  kompensacyjne (dla pokrycia defektów ciała, poczucia niższości, lub jako wyraz aspiracji społecznych). 4.2.3. Kosmetyka i higiena:  używanie kosmetyków pełnić może podobne funkcje jak ubiór,  wymogi stawiane przez społeczeństwo oraz zewnętrzne warunki sprzyjające utrzymywaniu higieny osobistej zmieniały się w czasie,  wszelkie odstępstwa od stanu normalnego, zarówno w kierunku niedbałości o higienę osobistą, jak i przesadnej dbałości,

powinny zwrócić uwagę diagnosty,  niedbałość może być wynikiem zarówno zaniedbań kulturowych (brak odpowiednich standardów czystości), jak i trudnych warunków mieszkaniowych, świadomie przyjętego systemu wartości, czy manifestowania swojej wrogości otoczeniu lub choroby psychicznej,  przesadna dbałość o czystość może nasunąć hipotezę, iż obserwowana osoba cierpi na nerwicę natręctw lub na nieświadome poczucie winy.

4.3. Zachowanie osoby badanej jako przedmiot obserwacji swobodnej. 4.3.1. Wskaźniki temperamentu:  Cechy temperamentalne przejawiają się w formalnych właściwościach zachowania, niezależnie od ich treści.  mając na uwadze cechy temperamentalne, warto zwrócić uwagę na wskaźniki wrażliwości i wydolności, dużą lub małą męczliwość, szybkie lub wolne tempo (na przykład ruchów i mowy), umiejętność wysłuchania do końca tego, o co pyta diagnosta, lub impulsywność odpowiedzi itd.  należy jednak pamiętać, że wiele formalnych cech zachowań zależne jest od poziomu pobudzenia emocjonalnego lub jest wyrazem działania mechanizmów obronnych, np. wyparcia.

4.3.2. Ekspresja emocjonalna i wegetatywne wskaźniki emocji:  niezwykle ważnym przedmiotem obserwacji w trakcie wywiadu są wszelkie przejawy emocji:  ekspresyjne cechy mimiki i pantomimiki, a także fizjologiczne wskaźniki napięcia, np. napięcie mięśniowe, tempo oddechu, pocenie się, wydzielanie śliny itp.

 emocje są ważnym wymiarem funkcjonowania osobowości i dokładna ich obserwacja wiele nam może powiedzieć o motywach, wartościach, konfliktach czy integracji osobowości.  Należy zwracać uwagę na: ogólny nastrój i jego fluktuacje, zew. wskaźniki pobudzenia emocjonalnego, stabilniejsze wzorce emocjonalne: ekspresja emocjonalna, labilność, adekwatność reakcji emocjonalnych do treści sytuacji itp.

4.3.3. Formalne cechy zachowania werbalnego:  Wywiad jest przede wszystkim interakcją zachodzącą na poziomie werbalnym.  Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na wiele jego pozatreściowych aspektów zachowania, do najważniejszych można zaliczyć ekspresyjne cechy języka, na przykład:  intensywność głosu (głośny - cichy),  dynamikę (zmiany w intensywności),  tembr głosu (ciepły – zimny, ostry – miękki),  cechy artykulacji i wymowy (wyraźność – niewyraźność),  łatwość wypowiadania się,  czas latencji po pytaniach diagnosty,  logiczność wypowiedzi,  bogactwo słownika,  inne.  Stanowią one pośrednio wskaźnik temperamentu, jak i stanu emocjonalnego, samooceny, wpływów kulturowych itp. 4.3.4. Zachowanie badanego w interakcji z diagnostą:  Wywiad – swoista sytuacja społeczna, na ogół nowa i nieznana, budząca oczekiwania, nadzieje – że diagnosta pomoże i wysłucha, jak i obawy >> rodzi więc ambiwalentne uczucia.  obserwacja specyficznych cech interakcji osoby badanej z diagnostą może dostarczyć istotnych informacji na temat jej: oczekiwań, emocji związanych z sytuacją wywiadu oraz umiejętności i strategii radzenia sobie w tej sytuacji,  informacje takiego rodzaju mogą służyć konstruowaniu hipotez na temat charakterystycznych sposobów interakcji osoby badanej z innymi ludźmi (na przykład postaw dominujących lub uległych, skłonności do reagowania agresją w sytuacji zagrożenia, aktywności lub bierności w kontaktach społecznych itp.)

4.3.5. Niespójności i niezgodności:

 stanowią istotne źródło danych w czasie wywiadu. Np. OB zawsze mówi logicznym, starannym językiem, a nagle zupełnie zmienia styl wypowiedzi w związku z nowym tematem. 4.4. Wrażenia diagnosty jako źródło danych obserwacyjnych  Autoobserwacja własnych reakcji i emocji w kontakcie z osobą badaną – diagnosta również reaguje emocjonalnie, ma określone schematy, na podstawie których mimowolnie ocenia ludzi.  Warto poddać autoobserwacji wstępne wrażenie, jakie wywiera OB, własne reakcje, ogólniejsze impresje po zakończeniu wywiadu, analiza własnych reakcji empatycznych (współodczuwania), umiejętność recypatii – traktowania własnych reakcji jako źródła inf.

4.5. Sposób rejestrowania danych obserwacyjnych. Kategorie obserwacyjne.  Opisu danych obserwacyjnych lepiej dokonać jak najszybciej po zakończeniu wywiadu.  Dane z obserwacji powinny być ujmowane w kategoriach istotnych zmiennych psychologicznych, np. napięty, emocjonalny, pobudzony, depresyjny lub takich, z których o zmiennych psychologicznych można bezpośrednio wnioskować – np. sztywny, płaczliwy, brudny i zaniedbany, blady, dobrze jest przy tym operować skalami ocen, na których ocenia się nasilenie określonych właściwości lub też stopień ich zgodności z tak czy inaczej rozumianą przeciętną, przykłady poniżej: Bardzo wysoki, zwraca uwagę swoim wzrostem

Raczej wysoki

Średni wzrost Ani męski ani niemęski

lub Wygląd bardzo męski, typ „silnego mężczyzny”

Raczej niski

Bardzo niski, zwraca uwagę swoim wzrostem

Zdecydowanie niemęski wyraźnie kobiece cechy

4.6. Wykorzystanie danych obserwacyjnych  Dane obserwacyjne mają charakter pomocniczy – służą do formułowania hipotez, których weryfikacja wymaga całościowego spojrzenia na wszystkie dane z wywiadu. Dane obserwacyjne rzadko kiedy stanowią wystarczającą przesłankę do formułowania ostatecznych wniosków diagnostycznych. 5. Analiza i interpretacja danych z wywiadu i obserwacji  Jest bardzo złożonym zadaniem. Wywiad nie jest związany z żadną teorią. Sposób analizy i interpretacji wyznaczony jest więc przez cel diagnozy i teoretyczną orientację diagnosty.  Zakres i forma możliwych reakcji badanego – w przypadku wywiadu swobodnego są trudne do przewidzenia i tylko w ograniczonym zakresie poddają się kontroli diagnosty.  Należy rozróżnić:  Dane z wywiadu – przesłanki diagnozy  Twierdzenia diagnostyczne – budowane na podstawie danych  Twierdzenia opisowe i interpretacyjne 5.1. Dane z wywiadu – przesłanki dla budowania twierdzeń diagnostycznych  Dane z wywiadu – to treściowe i formalne właściwości zachowania badanego w sytuacji kontaktu z psychologiem.  Są wskaźnikami różnych zmiennych psychologicznych, o których chcemy orzekać – są przesłankami wnioskowania psychologicznego. Rodzaje przesłanek: 5.1.1. Treść wypowiedzi badanego:,  to co obserwuje bezpośrednio psycholog to stwierdzenia osoby badanej.  Np. „badany stwierdził, że..”, „matka powiedziała, że…”.  Jeśli wypowiedzi badanego dotyczą danych personalnych lub faktów z życia, wówczas treść ich można na ogół traktować dosłownie i na ich podstawie tworzyć przesłanki wnioskowania psychologicznego, np. „badany nazywa się Kowalski”, „pracuje w zakładach mechanicznych” itp.  Bardziej złożona jest sytuacja, gdy wypowiedzi dotyczą sądów badanego na temat siebie i świata – nie można dokonywać

prostego przekładu słów na przesłanki, np. „badany powiedział, że jest cenionym pracownikiem >> jest cenionym pracownikiem”.

5.1.2. Treść wypowiedzi badanego w kontekście poprzedzającego pytania:  jednobrzmiąca odpowiedź w kontekście różnych pytań niesie ze sobą różny sens – czasami na 2 różne pytania można uzyskać podobną odpowiedź, ale w zależności od zadanego pytania, sens tej odpowiedzi się zmienia.

5.1.3. Treść wypowiedzi o kontekście towarzyszących jej emocji:  ważną kategorią przesłanek wnioskowania psychologicznego w wywiadzie są obserwacje mające postać: „badany powiedział (…) z wyraźną złością (gniewem, smutkiem, itp.)” lub „mówiąc o (…) był poirytowany (smutny, rozluźniony, itp.)”,  znaczenie kontekstu emocjonalnego dla czytania psychologicznego sensu wypowiedzi widać szczególnie wyraziście, gdy badany przekazuje za pomocą słów emocje niezgodne lub sprzeczne z emocjami wyrażanymi pozawerbalnie.

5.1.4. Formalne właściwości wypowiedzi badanego:  przesłanki wnioskowania diagnostycznego tkwią nie tylko w treści wypowiedzi badanego, lecz także w dających się obserwować pozatreściowych właściwościach tych wypowiedzi.  Np. Badany mocno się na czymś skupia lub czegoś unika w wypowiedziach (np. odwoływania się do emocji), nie podejmuje pewnych wątków w rozmowie.  Specyficzne cechy języka osoby badanej: bogaty/ubogi słownik, poprawność gramatyczna, stylistyka wypowiedzi – np. tworzenie atmosfery grozy związanej z drastycznością opisu objawów choroby; modulacja głosu – brak zmiany przy treściach emocjonalnych itp.

5.1.5. Pozawerbalne zachowanie osoby badanej i właściwości jej wyglądu:  dodatkowym źródłem przesłanek diagnostycznych są dane z obserwacji niewerbalnego zachowania osoby badanej w trakcie wywiadu – mimika, pantomimika, wygląd (na przykład „maskowata twarz”, „unikanie kontaktu wzrokowego” itd.), 5.1.6. Recypatia – wrażenie jakie osoba badana wywiera na diagnoście

5.2. Metodologiczna „natura” danych z wywiadu. Niestandaryzowany wywiad wyjątkowo sprzyja uruchamianiu myślenia potocznego i opartej na nim intuicji, wolnych od jakichkolwiek rygorów metodologicznych.

5.2.1. Wieloznaczność danych z wywiadu:  Pojedyncze przesłanki-obserwacje są zawsze wieloznaczne, dlatego znaczenie przesłanki należy rozstrzygać zawsze z uwzględnieniem innych.  przykład wieloznaczności danych z wywiadu: Wypowiedź Kowalskiego: „Jestem cenionym pracownikiem” 1) Kowlaski jest cenionym pracownikiem, 2) Kowlaski sądzi, że jest cenionym pracownikiem (co może być sądem trafnym lub nietrafnym), 3) Kowalski chce, aby psycholog myślał, że jest cenionym pracownikiem (drugorzędną sprawą jest to, co sam Kowalski naprawdę myśli na ten temat), 4) Kowalski nie chce rozmawiać na temat pracy, informacja o tym, że jest cenionym pracownikiem ma sygnalizować bezproblemowość obszaru (drugorzędną kwestią jest to, na ile zdanie: „Jestem cenionym pracownikiem” jest zgodne z subiektywnym stanem rzeczy i trafne).  ogólne założenia: 1) każdy akt zachowania (co jest elementarną prawdą) jest funkcją sytuacji i stałych właściwości człowieka, 2) ten sam akt zachowania może być wskaźnikiem wielu różnych zmiennych psychologicznych.

5.2.2. Moc przesłanek diagnostycznych w wywiadzie:  przesłanki są tym mocniejsze, w im mniejszym stopniu zachowanie badanego w trakcie wywiadu jest zdeterminowane przez sytuację badania,  dobry kontakt i biegłość zawodowa psychologa „uwalniają” w znacznym stopniu zachowanie badanego od wpływu sytuacji badania, redukując tym samym wieloznaczność przesłanek. Pozwala to diagnoście na dość bezpieczną interpretację

przesłanek w kategoriach zmiennych osobowościowych.  Np. stwierdzenie „kocham moją matkę” jest słabszym argumentem na rzecz tezy o silnym związku emocjonalnym niż stwierdzenie „spędzam z matką większość wolnego czasu”. Zgodność emocji wyrażanych werbalnie i niewerbalnie – przesłanka silniejsza niż niezgodność itp.

5.3. Od danych do twierdzeń opisowych.  nie należy budować twierdzeń diagnostycznych zbyt pochopnie, pojedyncze przesłanki mogą być jedynie źródłem hipotez, które należy weryfikować na podstawie innych przesłanek,  wymaga to od diagnosty: umiejętności wyłuskiwania z materiału danych, które powinny być analizowane łącznie, jasności formułowanych pytań diagnostycznych, wiedzy psych., wrażliwości diagnostycznej, której sprzyjają wiedza i walory intelektualne i która rośnie wraz z nabywaniem doświadczenia.  Twierdzenia budowane przez psychologa mają status hipotez o różnej mocy, w zależności od tego na ilu, jak mocnych i jednoznacznych przesłankach się opierają. Hipotezy mają status stwierdzeń opisowych.  Psycholog dokonuje tu uogólnień pewnej liczby obserwacji i formułuje sądy w języku opisowym, sądy te mogą dotyczyć: 1) ustosunkowania badanego do świata lub siebie – np. czy jest zaangażowany w (…), akceptuje (…), przeżywa konflikty związane z (…), 2) przypuszczalnych właściwości zachowań badanego w różnych sytuacjach – np. czy jest agresywny, gdy (…), wycofuje się z (…) itp., 3) przypuszczalnego kształtu otaczającej go rzeczywistości – np. środowisko jest mało stymulujące, w wychowaniu dominują kary, warunki materialne są (…) itp., 4) stosunku innych do badanego – np. jest zaniedbany przez matkę, wymagania w stosunku do niego są (…), żona oczekuje od niego (…) itp., 5) sposobu odbierania stosunku innych do siebie – np. badany czuje się nie akceptowany, uważa, że matka go faworyzuje itp.  opis tego typu bywa czasem ostatecznym celem diagnozy. Jeśli psycholog ma odpowiedzieć na pytanie takie jak: „na czym polegają konflikty dziecka z rodzicami?”, wówczas jego zadanie sprowadza się do wybrania wszystkich przesłanek, które odnoszą się do odpowiedniego obszaru i do zbudowania na ich podstawie uogólnionego opisu. 5.4 Od opisu do interpretacji  Niejednokrotnie jednak w diagnozie chodzi o coś więcej, zwłaszcza gdy planowana jest terapia, reedukacja czy rehabilitacja.  Interpretacja polega na wyjaśnianiu przyczyn jakichś trudności: przywołując ogólną wiedzę psych. psycholog określa związki między różnymi zaobserwowanymi faktami psych. w kategoriach przyczynowo – skutkowych lub funkcjonalnych.  Np. orzekanie o źródłach konfliktu to poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych między obserwowanymi przejawami konfliktu a ustalonymi – na podstawie danych z wywiadu – okolicznościami (przeszłymi lub aktualnymi). Konieczne jest wyjście poza dane, odwołanie się do teorii, które o tego rodzaju związkach traktują.  Tak jak w przypadku opisu – psycholog dokonuje selekcji pojedynczych obserwacji i następnie uogólnia je, tak w przypadku interpretacji – korzystając z teoretycznej wiedzy, pokazuje związki między opisanymi aspektami funkcjonowania człowieka i warunkami, w jakich żyje.  Np. powiązanie ze sobą obserwacji z wykorzystaniem dynamicznych teorii osobowości. 5.5 Rola wiedzy i intuicji diagnosty  Diagnoza wymaga rozległej i „żywej” wiedzy metodologicznej, psychologicznej, ale również wrażliwości klinicznej czy intuicji – niektórzy początkujący diagności zdumiewają wnikliwością i trafnością. 5.6. Analiza i interpretacja danych z wywiadu a osobowość diagnosty  Kształt diagnozy zależy również od tego, jakim człowiekiem jest diagnosta – jego procesy poznawcze, wpływające na nie procesy emocjonalno-motywacyjne – współdecydują o tym, jakie będzie on przypisywał znaczenie swoim obserwacjom. Mogą pojawiać się różne zniekształcenia poznawcze – niedocenianie/przecenianie przesłanek.  Psycholog powinien przestrzegać się przed stosowaniem w orzeczeniu psychologicznym wartościujących badanego ocen. Diagnoza powinna być opisowa i wyjaśniająca.  Im większa wiedza diagnosty o sobie i innych, tym mniejsze ryzyko wpływu subiektywnych czynników na kształt diagnozy....