3 Psychologia stosowana PDF

Preview

Summary

Mariusz Kowalczyk...

Description

Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wyników badań psychologicznych do rozwiązywania problemów w różnych dziedzinach praktycznej działalności człowieka. Metody psychologiczne Metody kliniczne: służą do stawiania hipotez i wyjaśniania mechanizmu zaburzeń. Rozmowa –proces komunikacji werbalnej i niewerbalnej , pomaga pacjentowi w retrospekcji sytuacji , organizacji doswiadzczeń. Przekonań z wiązanych z obecnym problemem. Zastosowanie: kontakt terapeutyczny Diagnoza Pomoc psychologiczna. Rozmowa –reorganizacja sytuacji by pacjent zobaczył w innym świetle obecna sytuację. obserwacja Metody testowe Wryfikuja hipotezy , opisuja natężenie cechy lub zachowania Eksperymenty Naturalny Laboratoryjny Psychologiczny Rozmowa Etapy :

1

 Przygotowawczy –zbieranie informacji w celu i temacie ( tworzą schemat rozmowy w zalezności od tematu)  Wstepny – najważniejszym celem jest nawiązanie kontaktu emocjonalnego ( budowanie bezpieczeństwa i zaufania)  Poznawczy : konfrontacja oczekiwań na temat leczenia ( tym co chcę a realnymi dazenniami)  Społeczny – wykorzystanie kontekstu społecznego do odpowiedniej autoprezentacji i nawiązanie relacji ( wygląd,miejsce rozmowy )  Koncowy – podsumowanie badania , wyjaśnienie watpliwościodpowiedz na pytania. Wywiad Rozmowa służąca zebraniu ściśle określonych informacji. Pytanie o fakty ( nie o interpretację) pytania naprowadzające ( pomogają w ujawnianiu niepoprawnych zachwań przez eliminację lęku przed odrzuceniem , sugerują ,że to co p. odczuwa nie jest szokujące ani wyjatkowe . np.: czy Częsz po ciężkim dniu robisz sobie drinka/ czy często dzieci wyprowadzaj cię z równowagi ? Cechy wywiadu : Technika diagnostyczna Uzyskanie informacji Określony zamiar Bezpośrednia i pośrednia metoda wyw. Uzyskane informacje muszą być zarejestrowane.

2

Podstawowym warunkiem stosowania wywiadu jest sporządzenie: dokładnego planu iwyznaczenie celów, które mają być osiągnięte. Szczególnym rodzajem wywiadu jest anamneza CECHY ANAMNEZY: 1. czynnością w procesie diagnostycznym 2. tematy dotyczą wyłącznie choroby 3. ściśle według ustalonego schematu 4.W trakcie anamnezy musi nastąpić możliwie dokładny zapis uzyskiwanych informacji. OBSERWACJA:Obserwacja to: celowe i planowe spostrzeganie oraz rejestrowanie zjawisk i czynności psychofizycznych. CECHY OBSERWACJI - CELOWOŚĆ – co , po co, do czego mają służyć dane - SYSTEMATYCZNOŚĆ I PLANOWOŚĆ – kiedy, w jakich warunkach, odstępach czasu zjawisko będzie obserwowane,  Plan: rodzaj o.  Rejestr kategorii  Sposób rejestracji Wpływ warunków obserwacji na jej wyniki Zasady interpretacji materiału obserwowanego - SELEKTYWNOŚĆ – zawęzenie badań do spraw istotnych ze wzglegu na problem

3

- OBIEKTYWNOŚĆ – fakty, unikanie przedwczesnych wnosków , uogólnień , interpretacji. - REJESTRACJA Rodzaje obserwacji : Fotograficzna- na rejestrowaniu wszystkich przejawów aktywności obserwowanej jednostki, w zaplanowanym z góry okresie, niezwykle dokładna, stanowi odbicie całokształtu zachowania. Próbki czasowe Obserwacja próbek czasowych – obserwujemy wybrane fragmenty zajęć w krótkich i jednolitych odcinkach czasu. Próbki zdarzeń Jeśli badane zachowanie nie pojawia się regularnie, można zastosować inny sposób doboru próbek zachowania - metodę próbek zdarzeń. To „zachowanie” wyznacz czas rozpoczęcia i zakończenia obserwacji, interesuje nas zachowanie i sytuacja je wywołująca.

Teoria Kryzysu - podstawowe założenia Kryzys to: 4

reakcja zdrowego, na ogół uprzednio dobrze przystosowanego człowieka na sytuację: trudną, zazwyczaj dotąd niespotykaną, nieprzewidywalną wobec, której dotychczasowe zasoby i umiejętności rozwiązywania problemów stają się niewystarczające. Jest wynikiem nadmiernego stresu, który czyni jednostkę niezdolną do prawidłowego funkcjonowania Cechy kryzysu 1. uniwersalność 2. wyjątkowość 3. dwuwartościowość 4. brak panaceum i szybkich rozwiązań 5. konieczność wyboru. Uniwersalność- kryzysu ujawnia się w dwóch aspektach: 1.może stać się udziałem każdego człowieka. 2.Wspólne doświadczenia emocjonalne określane głównie obecnością lęku, obniżonego nastroju , poczucia utraty kontroli nad biegiem spraw i własnym życiem. Subiektywne doświadczenie utraty kontroli nad własnym życiem, jest jednym z najtrudniejszych, najbardziej bolesnych ludzkich przeżyć i stanowi swoisty "prywatny koniec świata" nie jest jednak adekwatnym odzwierciedleniem rzeczywistego, "obiektywnego" braku jakichkolwiek dostępnych opcji, zasobów, możliwości. 5

Jest subiektywnym przekonaniem o ich braku! 2.Wyjątkowość kryzysu to, co dla jednej osoby będzie stanowiło sytuację trudną o umiarkowanym nasileniu, problem niełatwy lecz rozwiązywalny dla kogoś innego może być przyczyną "utraty gruntu pod nogami", absolutną katastrofą. 3.Dwuwartościowość Kryzys jako stan przejściowy ma znaczenie dwuwartościowe – oznacza zarówno możliwość rozwoju jak i ryzyko wystąpienia zaburzeń i patologii.

4.Brak panaceum i szybkich rozwiązań mimo tego, że w większości sytuacji kryzysu można pomóc stosując metody krótkoterminowej interwencji terapeutycznej to jednak nie można skonstruować panaceum skutecznego we wszystkich czy choćby większości kryzysów. Jakkolwiek istnieją pewne uniwersalne dyrektywy pomocy, to stanowią one jedynie rodzaj szkieletu, czy ramy, którą trzeba wypełnić indywidualną treścią, adekwatną do tej osoby i tej sytuacji. 5.Konieczność wyboru Jakkolwiek samo życie stanowi w jakimś sensie pasmo następujących po sobie bardziej lub mniej uświadamianych wyborów to jednak w sytuacji kryzysu konieczność podejmowania decyzji ujawnia się szczególnie ostro. Kryzys zawsze stawia ludzi przed koniecznością wyboru!

6

Psychologiczne i medyczne aspekty kryzysu rozwojowego Rodzaje kryzysów psychologicznych kryzysy emocjonalne dzieli się na: - rozwojowe (przemiany, normatywne) - sytuacyjne (traumatyczne) - egzystencjalne Kryzysy rozwojowe to naturalne zdarzenia, punkty przechodzenia z jednego etapu rozwoju jednostki - czy rozwoju systemu społecznego na kolejny etap. Towarzyszy im napięcie emocjonalne ponieważ zawsze wymagają zmiany zachowania i podejmowania nowych ról i zadań. Czynniki niespecyficzne dla rozwoju  poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z innymi osobami, także słabo znanymi  poczucie osobistego sprawstwa i kontroli nad sytuacją  poczucie więzi i przynależenia do kogoś  poczucie autonomii w podejmowaniu decyzji i realizowaniu swoich zamierzeń. Paradygmat rozwojowy kryzysu emocjonalnego.

7

Rozwój człowieka przebiega w stadiach , z których kazde wnisi nową jakość w stosunku człowieka do siebie i świata. Wyjście z k. wymaga zrealizowania dla danego etapu rozwoju charakterystycznych zadań . Osoby które nie mogą wyjść z k. nie zrealizowały w dostatecznym stopniu wcześniejszych zadań Wcześniejsze deficyty powodują nasilenie konfliktów w następnych etapach, Dynamika kryzysu rozwojowego Aby odzyskać równowagę psychiczną naruszoną przez krytyczne wydarzenie, każda osoba przechodzi przez serię przewidywalnych reakcji. Fazy reakcji kryzysowej – wg. G. Caplana: 1.Faza konfrontacji z wydarzeniem wywołującym kryzys Następuje konfrontacja osoby z sytuacją, która narusza ważne dla niej potrzeby czy wartości. Powoduje to wzrost napięcia, aktywizującego do przywrócenia stanu poprzedniej równowagi. Jednostka usiłuje znanymi środkami rozwiązać problem. 2.Faza pojawienia się ograniczającego przekonania, że nie jest się w stanie poradzić sobie z zaistniałą trudnością. Pojawia się doświadczenie bycia pokonanym, utraty kontroli nad własnym życiem. To powoduje dalszy wzrost napięcia i jednocześnie oddziałuje destruktywnie na poczucie własnej wartości.

8

3.Faza mobilizacji, jednostka mobilizuje ostatnie swoje rezerwy i próbuje nowych sposobów rozwiązania problemu. Dzięki temu dochodzi do poznawczego i emocjonalnego przekształcenia sytuacji kryzysowej . Jeżeli te próby nie spowodują istotnego zwrotu ani ukształtowania nowego poziomu równowagi społecznoemocjonalnej dochodzi do fazy czwartej. 4.Faza wyczerpania, która jest rezultatem niemożliwego do wytrzymania napięcia. Pojawiają się zachowania, które stają się "wentylem" dla nagromadzonych negatywnych emocji. Zachowania ,,wentylacyjne" (przynoszą doraźną ulgę, lecz nie służące konstruktywnej adaptacji), mogą mieć charakter agresywny, autoagresywny lub prowadzić do nadużywania substancji zmieniających nastrój. Kryzys rozwojowy- medyczne spektrum ICD-10 wyodrębnia 4 typy zaburzeń powstałych w wyniku działania stresu: - ostra reakcja na stres - zaburzenia stresowe pourazowe - zaburzenia adaptacyjne - trauma, zmiana osobowości po katastrofie. Zaburzenia adaptacyjne – obraz kliniczny 9

1.Początek objawów w okresie 1 miesiąca od narażenia na rozpoznawalny stresor psychospołeczny, którego natężenie nie było ani niezwykłe, ani nie miało cech katastrofy. Czas trwania objawów z wyjątkiem przedłużonej reakcji depresyjnej zazwyczaj nie przekracza 6 miesięcy. objawy lub zaburzone zachowanie o cechach charakterystycznych dla którejś z form :  zaburzeń afektywnych (z wyjątkiem urojeń lub omamów),  zaburzeń nerwicowych,  zaburzeń zachowania. Lecz nie spełnia kryteriów żadnego z tych zaburzeń.  Stąd uogólniając obserwuje się: nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się (lub mieszaninę tych objawów), poczucie niezdolności do radzenia sobie i planowania przyszłości oraz pewne ograniczenie zdolności do wykonywania codziennych czynności. Mogą pojawiać się również zaburzenia zachowania, szczególnie u nastolatków. / samouszkodzeniea powoduja wydzielanie edndorfin /nastolatek prędzej cos zniszczy niż zapłacze, martwienie się jest objawem lęku/ Kryzys sytuacyjny-traumatyczny uraz psychiczny to: reakcja na zewnętrzne, wstrząsające wydarzenie, które przekracza zakres zwykłego ludzkiego 10

doświadczenia którego człowiek nie jest w stanie ani przewidzieć, ani kontrolować. /katastrofy naturalne , wywołane przez człowieka, przemoc, czyny kryminalne, przemoc polityczna , militarna/ Cechy wydarzenia traumatycznego odróżniają kryzysy sytuacyjne od innych kryzysów: są nagłe nieoczekiwane wywołują wstrząs pociągają za sobą śmierć lub zagrożenie dla życia, zdrowia, tożsamości  powodują subiektywne uczucie intensywnej trwogi, przerażenia, bezradności.    

Dynamika kryzysu traumatycznego 1.Faza krzyku: obejmuje bezpośrednią reakcję na zdarzeniewystępują w niej silne emocje strachu, smutku i wściekłości. ( dzieje się w chwili danego wydarzenia.) 2. Faza zaprzeczania: ignorowanie zagrożenia lub straty, „zapominanie” o problemie; mogą wystąpić reakcje dysocjacyjne. Osoba próbuje przystosować się do nowej rzeczywistości, stosując mechanizmy zaprzeczania, wyparcia, racjonalizacji. ( człowiek czasowo wyłancza się jest to reakcja obronna organizmu) Jeżeli wsparcie społeczne jest niewystarczające, istnieje niebezpieczeństwo przejścia kryzysu w stan chroniczny. 11

( zatrzymanie sie w rozwoju pod wpywem zdarzenia psychicznego . 3. Faza intruzji (wtargnięcia): powracają niezwykle wyraźnie szczegółowe wspomnienia urazu; pojawia się nadmierna czujność na bodźce, panika, często kompulsje i agresja. ( zapach , dźwięk ..faza w której ludzie zaczynają się zastanawiać czy to normalne. Faza 2 i 3 powtarzaja się dopóki nie nastąpi … 4.Faza przepracowywania: odbudowa równowagi poprzez odreagowanie emocji, odzyskanie kontroli poznawczej i urealnienie zachowania zwłaszcza w kontaktach interpersonalnych. 5. Faza zakończenia /przedłużona ekspozycja/ (uwalniania się od traumy): oznacza względny koniec aktywnych faz przetwarzania informacji. Finalizuje się proces przetwarzania zdarzenia traumatycznego, utrwalają się nowe schematy związane z traumą. Osiągnięcie wewnętrznej spojności pozwala człowiekowi na nowe aktywności i związki. Uraz psychiczny- spektrum medyczne ICD-10: - ostra reakcja na stres - zaburzenia stresowe pourazowe - trwała zmiana osobowości po katastrofach

12

ASD-Acute Stress Disorder przemijające zaburzenie o znacznym nasileniu, które rozwija się jako reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny u osoby nie przejawiającej uprzednio żadnego zaburzenia psychicznego, ustępujące zazwyczaj w ciągu godzin lub dni. ASD- Kryteria diagnostyczne 1.Osoba była narażona na działanie stresora psychicznego lub fizycznego o wyjątkowej sile. 2.Początek: natychmiast lub w ciągu kilku minut od zadziałania stresora. 3. Koniec: znikają w ciągu kilku godzin jeżeli można wycofać osoby ze stresującego otoczenia przypadku, gdy sytuacja stresowa trwa objawy zazwyczaj ustępują po 24-48 godzinach a po około 3 dniach wykazują zwykle minimalne nasilenie. 1.Objawy cechuje duża różnorodność, wykazują mieszany i zazwyczaj zmienny obraz. Wyróżniono, w tym typie reagowania cztery grupy objawów: 1. natrętne nawracanie urazowych wspomnień 2. unikanie 3. wzmożone pobudzenie (w tym lęk) 4. reakcje dysocjacyjne / oderwanie sytuacji od adekwatnej reakcji , depersonalizacja – obcość ciała , przyjęcie perspektywy innych ludzi, stoję , patrzę się na ciało. Deralizacja i – zaburzenie psychiczne określające różnego rodzaju odczuwanie zmian otaczającego świata. Osoba dotknięta derealizacją ma poczucie jakby otaczający ją świat był w jakiś sposób zmieniony, nierealny, oddalony. 13

Główną przyczyną pojawienia się tego zaburzenia jest lęk, jednak może do niej również doprowadzić zmęczenie. Koniec następuje zwykle pi 24-48 h- po ok. 3 dniach następuje minimalne nasilenie. Zaburzenia stresowe pourazowe - PTSD reakcja na wyjątkowo zagrażające lub katastroficzne zdarzenie, które wywołałoby strach o niezwykłej sile u prawie każdego człowieka. /Stresory wywołane przez człowieka są gorsze niż naturalne/ Kryteria diagnostyczne - PTSD(wg. DSM III-R): 1. Wystąpienie wydarzenia traumatycznego  Osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem obejmującym: - rzeczywistą śmierć - zagrożenie śmiercią - poważne zranienie fizyczne UWAGA : niekiedy trudny poród może wywołać PTSD. Poza wystąpieniem traumatycznego stresora kryteria diagnostyczne obejmują trzy kategorie symptomów: 2. INTENSYWNE PRZEŻYWANIE TRAUMY / Flashback nawracające zaburzenie percepcji .ii

14

3. UPORCZYWE UNIKANIE I ZMNIEJSZENIE OGÓLNEJ AKTYWNOŚCI ŻYCIOWEJ / unikanie izolowanie się od ludzi. 4. PODWYŻSZONE POBUDZENIE / bezsenność, nadmierna czujność.

Trwałą zmianę osobowości rozpoznaje się gdy występują cechy, których wcześniej nie obserwowano, jak:- wroga i nieufna postawa w stosunku do świata Istotą jest głęboko zakorzenione , trwałe nieprzystosowane wzorce relacji ze środowiskiem, myślenia i spostrzegania go, powodujące trudności w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym. - społeczne wycofanie się – unikanie kontaktów z ludźmi poza najbliższą rodziną - uczucie pustki i bezradności - poczucie znalezienia się na krawędzi, jakby stałego zagrożenia - poczucie bycia innym, emocjonalne odrętwienie Wymagane jest aby taka zmiana osobowości trwała od co najmniej 2 lat.

Psychopatologia życia rodzinnego: Przemoc Definicja przemocy 15

 To wszystkie nieprzypadkowe akty naruszające osobistą wolność jednostki,  które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka  I wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich. Warunki Przemocy I. Przemoc służy tylko realizacji celów jednostki, która ją stosuje II. Przemoc jest działaniem możliwym kiedy istnieje nierównowaga sił . (Jest nadużyciem własnej przewagi fizycznej lub społecznej - aby, wymusić na drugim człowieku określone zachowanie). Formy przemocy fizyczną intencjonalnym zachowaniem, prowadzącym do uszkodzenia ciała lub niosącym ryzyko uszkodzenia ciała, uwzględnia się nie tylko jej przejawy w postaci uszkodzenia ciała, wskazania do konsultacji i leczenia się, ale także odległe skutki zdrowotne. psychiczną spowodowanie uszczerbku w zakresie intelektualnej lub psychicznej wydajności jednostki, skutkiem którego jest 16

widoczne obniżenie jej zdolności do funkcjonowania w sposób zgodny z kulturowo wyznaczonymi wymaganiami oraz wzorami zachowań. Seksualną wymuszanie kontaktów o charakterze seksualnym wbrew woli danej osoby, a także kontynuowanie aktywności seksualnej bez jej zgody, gdy nie jest w pełni świadoma lub gdy obawia się odmówić. zaniedbywanie uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb jednostce zależnej, zaniedbywanie fizyczne w tym brak należytej opieki medycznej. zaniedbanie psychiczne: lekceważenie psychicznych potrzeb. Podstawowe potrzeby emocjonalne 1.Bezpieczne przywiązanie 2.Autonomia/poczucie tożsamości 3.Poczucie własnej wartości 4. Autoekspresja 5. Realistyczne granice i samokontrola Zaniedbanie – uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb jednostce zależnej formy zaniedbania dotyczą najczęściej dzieci i osób dorosłych cierpiących na różne choroby uniemożliwiających im normalne funkcjonowanie. 17

obejmują również osoby, które z powodu podeszłego wieku potrzebują wsparcia, oraz osoby z zaburzeniami psychicznymi. Nadopiekuńczość Działania dążące do ograniczenia właściwego rozwoju ofiary, które poprzez formy nadopiekuńczości doprowadzają do jej okaleczenia psychicznego i fizycznego. Przemoc w rodzinie: mity; Etapy Cykl przemocy I. II.

Narastanie napięcia Gwałtowna przemoc

III. Miodowy miesiąc (I.) Narastanie napięcia I. Narastanie napięcia- agresor Agresor nie reaguje na fakty, ale tworzy własny obraz świata! ( nie da się za pomocą logiki , napięcie jest patofizjologiczne nie do opanowania.) 1.Przeciek – delikatne objawy , można jeszcze próbowac zatrzymać…

18

2.Awersyjne pobudzenie- wartości popędowe , sprawca nie jest wstanie reagować, 3.Racjonalizacja- sprawca twozry teorie usprawiedliwiające… szuka winy w ofierze… 4.Eskalacja / wybuch

I. Narastanie napięcia- ofiara Ofiara: stara się opanować sytuację i oddalić zagrożenie. Jednocześnie narasta w niej lęk, co objawia się somatycznie: bólami głowy, żołądka, bezsennością, staje się pobudliwa lub apatyczna. Czasem, nie mogąc wytrzymać tego oczekiwania sama prowokuje spięcie, żeby wreszcie "mieć to za sobą". Ofiara potrzebuje mieć nadziej e, ze może coś zrobić by zatrzymac przemoc, wierzy w fakty których nie ma… II. Faza gwałtownej przemocy- agresor Agresor: rozładowuje napięcie i wściekłość związaną z awersyjnym pobudzeniem, eksploduje pod wpływem jakiegoś drobiazgu. Agresor uzależnia się od tego rodzaju rozładowania napięcia . Stanowić to będzie jedyny znany mu sposób pozbycia się przykrych uczuć. 19

Wybuchu nie można zatrzymać, sprawca jest w amoku, nic nie można zmienic puki napięcie nie opadnie. ASD – ofiara

II. Faza gwałtownej przemocy- ofiara Ofiara: w momencie dokonywania przemocy stara się uspokoić partnera i chronić siebie, czuje się bezradna, bo jej zabiegi nie łagodzą gniewu. Po wyładowaniu zwykle jest w szoku, nie potrafi przyjąć zdarzenia do świadomości. Jest oszołomiona, często odczuwa wstyd, przerażenie. Wpada w apatię, nie jest zdolna do działania. - O czasami prowokuje , żeby mieć to już za sobą, ma zaburzenia psychosomatyczne z powodu stresu. III. Miodowy miesiąc- agresor Agresor: etap skruchy obejmuje szeroką gamę zachowań od prostego zaprzeczenia do obietnic poprawy, prezentów. Agresor stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie i usprawiedliwienie. Okazuje ciepło, komunikuje się z ofiarą. Doświadczenia miodowej fazy utrwalają u sprawcy poczucie bezkarności oraz nadzieję, że następnym razem znowu sobie jakoś poradzi i uzyska przebaczenie. III. Miodowy miesiąc- ofiara 20

Ofiara: zachowanie agresora zaspokaja jej potrzeby: bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji, miłości. Faza miodowego miesiąca zatrzymuje ofiarę w cyklu przemocy, ponieważ pozwala jej zapomnieć o tym, co się stało. Psychologiczne mechanizmy przemocy - Efekt „psychologicznej pułapki” - Syndrom wyuczonej bezradności - Błędne koło - „Pranie mózgu” Pamiętaj, że Pod żadnym pozorem nie można akceptować tego, że sprawca obwinia ofiarę o własną złość lub przemoc. To jego uczucia i czyny. Jeśli nie potrafi uznać tego, że on jest ich źródłem, nigdy ich nie zmieni. Pamiętaj, że Przemoc wynikająca z osobowości spełnia w przypadku agresora wiele funkcji: •

Daje mu poczucie władzy.

•

Umacnia jego chwiejną tożsamość.