Psychologia społeczna PDF

Preview

Summary

Jarmużek ...

Description

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA DR. JOANNA JARMUŻEK Zakład Polityki Oświatowej i Edukacji Obywatelskiej WSE UAM [email protected] Dyżury w semestrze zimowym: Wtorek 10.00 do 11.30 15h wykładu Forma zaliczenia: pisemna – pytania zamknięte i otwarte na Moodle

WYKŁAD 1 15 październik 2020 PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA •

Pracujemy na Teamsach i na Moodle

•

W jaki sposób prowadzę wykłady? Po co jest prezentacja? Czy książka wystarczy

•

Zasady panujące na Teamsach

•

Jak organizuje pracę na Moodle?

•

Zadania dla chętnych

•

Dyżury, maile – bądźmy w kontakcie

•

Zaliczenie na ostatnim wykładzie

Literatura obowiązkowa: E. Aronson, T.D. Wilson, R.M. Ackert, 2012, „Psychologia społeczna”, rozdziały 1,3 – 13 lub „Psychologia społeczna, serce i umysł”, te same rozdziały Literatura uzupełniająca: ▪ Bogdan Wojciszke „Psychologia społeczna”, 2019 ▪ W. Domachowski „Przewodnik po psychologii społecznej”, 2007 ▪ E. Aronson „Człowiek istota społeczna”, 2012 ▪ R. Cialdini „Wywieranie wpływu na ludzi”, 2016 ▪ Ch. Duhigg „Siła nawyku”, 2013

Cele: ➢ Zapoznanie się z podstawowymi teoriami, eksperymentami dotyczącymi mechanizmów życia społecznego ➢ Wyjaśnianie ludzkiego zachowania z perspektywy mechanizmów społecznych ➢ Poznanie wpływu sytuacji społecznych na procesy psychiczne i zachowanie ludzi ➢ Zapoznanie z czynnikami kształtującymi ocenę społeczną różnych sytuacji społecznych ➢ Omówienie praktycznych zastosowań wybranych mechanizmów wpływu społecznego: manipulacja, perswazja społeczna, reklama społeczna, język a propaganda Tematy: ✗ „Psychologia społeczna jako nauka” ✗ „Człowiek istota społeczna (rozdział 1) ✗ „Rozumienie świata społecznego: podstawowe mechanizmy i czynniki wpływające na ten proces” (rozdziały – 3,4,5) ✗ „Dysonans poznawczy” (rozdział 6) ✗ „Postawa społeczna” (rozdział 7) ✗ „Konformizm społeczny” (rozdział 8) ✗ „Procesy grupowe” (rozdział 9) ✗ *„Atrakcyjność interpersonalna” (rozdział 10) – do przerobienia samodzielnie!!! - jakie czynniki na to wpływają ✗ *„Postawy prospołeczne” (rozdział 11) ✗ „Agresja” (rozdział 11) ✗ „Uprzedzenia” (rozdział 13)

„PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA JAKO NAUKA” Wg. Aronsona: „jest to naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie” (Aronson, 2012, s. 29) – definicja, która wskazuje nam, że w psychologii społecznej, w ogóle w rzeczywistości społecznej my nie analizujemy tylko rzeczywistego wpływu społecznego albo rzeczywistej obecności i oddziaływania innych osób ale również tej wyobrażonej. Może być tak, że dane zjawisko dzieje się tylko w naszych głowach np. odzywanie się podczas zajęć online (kontrola

społeczna, wyobrażony wpływ społeczny – gdy analizujemy co sobie inni o nas pomyślą gdy się odezwiemy) „Psychologia społeczna - jest niczym innym jak naukowym badaniem tego jak inni ludzie wpływają na myśli, zachowania i uczucia innych ludzi” (Cialdini, Kenrick, Neuberg, 2003) Dla psychologów społecznych mniej ważny jest obiektywny stan rzeczy, a bardziej to, w jaki sposób ludzie konstruują, spostrzegają i interpretują rzeczywistość oraz to jak postrzegana przez nich rzeczywistość społeczna wpływa na ich zachowanie. WPŁYW SPOŁECZNY Analizując zachowania społeczne bierzemy pod uwagę rolę wpływu społecznego: - wyimaginowanego (np. jeśli wchodzimy do pomieszczenia w którym siedzi dużo osób i nagle po wejściu wszyscy na nas patrzą, to pojawia się w naszej głowie szereg pytań np. „czy jestem odpowiednio ubrany, czy dobrze wyglądam” itd. Odpowiedzi na te pytania są esencją wpływu społecznego) - rzeczywistego (bezpośredniego [ jest adresowany do danej osoby lub grupy, gdzie formułujemy bezpośredni komunikat np. wykładowca mówi do studentów „to ja jako pierwszy rozpoczynam spotkanie na teamsie” oraz pośredniego [wpływ adresowany w przestrzeń społeczną, nie do określonej grupy np. takie zjawiska, komunikaty, które pojawiają się w przestrzeni społecznej i wpływają na nasze myśli, emocje i zachowanie np. informacje o koronawirusie – wywołują w nas irytacje albo przez ich pryzmat przestajemy oglądać wiadomości i przerzucamy się na kanały muzyczne, tak aby denerwować się jak najmniej) 1. manipulacja opinią - https://www.youtube.com/watch?v=izjZ657UzIA 2. psychologia tłumu - https://www.youtube.com/watch?v=bmwUJN9N6A8 3. grupa w poczekalni - https://www.youtube.com/watch? _continue=48&v=o8BkzvPT9v4 (ten link nie działa)

GŁÓWNE MOTYWY SPOŁECZNE •

Potrzeba afiliacji – potrzeba do kontaktów społecznych, potrzeba związana z otaczaniem się (obecności) i kontaktowaniem z innymi ludźmi Na etapie wczesnoszkolnym ta potrzeba bywa bardzo intensywna

•

Potrzeba przynależności – potrzeba przynależności do określonych grup społecznych - potrzeba związana z przekonaniem, że jesteśmy dla określonych osób ważni

- bardzo silna potrzeba - może się ona zmieniać na przestrzeni życia, maleć lub rosnąć •

Potrzeba aprobaty społecznej - potrzeba, która wiąże się z tym żeby inni nas podziwiali - żeby inni aprobowali nasze zachowanie, to co my mówimy lub w jaki sposób funkcjonujemy - nie musi być werbalna - podnosi nasze poczucie własnej wartości, kiedy np. ktoś widzi nasze zaangażowanie w jakąś sprawę

•

Potrzeba porównań społecznych (bycia lepszym) - potrzeba porównywania się z innymi - dążenie do bycia lepszym od innych - może się wiązać z sprawami bardzo prozaicznymi np. moja sąsiadka wymieniła sobie meble na nowe, no to ja też muszę - może odnosić się do kwestii niematerialnych np. dostajesz 3+ z zaliczenia z psychologii społecznej i jeszcze nie wiesz czy się cieszyć czy nie i dopiero gdy dowiadujesz się jak poszło innym to zaliczenie, no to albo stwierdzasz że jesteś w „gronie wybranym” które uzyskało najlepsze oceny albo stwierdzasz chyba nie najlepiej mi poszło, bo inni mają oceny zdecydowanie lepsze, czyli to zaliczenie było proste i tylko mi nie poszło - motyw społeczny, który może w bardzo intensywnym stopniu wpływać na nasze zachowanie lub może być nam również obojętny, gdzie jest nam obojętne co np. mają inni ludzie, czy mają lepszy smartphone czy samochód (rozpatrujemy pewne aspekty tylko w odniesieniu do nas samych)

Potrzeby, które mają wymiar bardzo indywidualny ale ich zaspokojenie wpływa bardzo na nasze funkcjonalnie w grupie społecznej, czy w ogóle w społeczności: •

Potrzeba akceptacji - „ja chce, żebyście wy mnie zaakceptowali taką jaka jestem” - w różnych relacjach dążę do tego, żeby być zaakceptowaną, bez żadnych ulepszeń, modyfikacji, manipulacji, perswazji - im bardziej jesteśmy niezależni emocjonalnie, im bardziej dojrzalsi tym ta potrzeba akceptacji nas takimi jakimi jesteśmy rozszerza się na szereg innych relacji, ale ma też wymiar bardzo jednostkowy – czyli istotne jest dla nas żeby

były takie osoby, które znają nas dokładnie takimi jakimi jesteśmy, z naszymi wadami, zaletami i żeby dokładnie takimi nas zaakceptowali •

Potrzeba samopotwierdzenia, potwierdzenia własnej wartości - wiąże się z tym, że my sami przed sobą udowadniamy naszą wartość - sami tutaj określamy na ile jesteśmy warci - osoby w zależności od swojego poczucia własnej wartości mogą bardzo różnorodnie funkcjonować w społeczeństwie i na pewno widoczne są z tego względu różnice (egotyk, narcyzm, realizm)

•

Potrzeba osiągnięć (realizacji celów) - my określamy na ile w nas potrzeba osiągnięć jest silna - osoby zadaniowe (które uwielbiają realizować cele, które motywują się tym, że nadają sobie pewne zadania i je osiągają i wtedy czują się dobrze i wtedy to je motywuje do dalszego działania)

•

Potrzeba spójności poznawczej – wg. psychologów społecznych jest to najsilniejszy motyw społeczny! - jeden z najsilniejszych motywów w naszej kulturze - potrzeba bycia konsekwentnym - jeżeli nie ma w nas spójności poznawczej no to powstaje w nas takie bardzo przykre napięcie, które powoduje, że źle się czujemy (niektórzy to nazywają poczuciem winy, psychologowie społeczni mówią tutaj o dysonansie poznawczym) - ten brak spójności wewnętrznej wpływa również na nasze funkcjonowanie w społeczeństwie

WYKŁAD 2 22 październik 2020 TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKOWA I SPOŁECZNA, ETAPY ROZWOJU TOŻSAMOŚCI:

Tożsamość jednostkowa: ➢ Budujemy, przez całe życie; ➢ Określenie siebie jako jednostki „Kim tak właściwie jestem?” (odpowiadamy sobie na miarę swoich możliwości społecznych, koncepcyjnych, poznawczych, egzystencjalnych)

*na początku tożsamość jednostkową budujemy bardziej w odniesieniu do informacji społecznych czyli np. mama mówi, że jestem grzecznym chłopcem, jestem chłopcem, mam 4lata, mam na imię Adam, mam jasne włosy itd. ➢ Odwołujemy się do swoich cech fizycznych i psychicznych, poglądów, wartości, celów życiowych *Później w miarę naszego rozwoju coraz bardziej w tej naszej tożsamości jednostkowej zawieramy te wszystkie aspekty związane z naszym funkcjonowaniem psychicznymi, naszymi potrzebami egzystencjalnymi, duchowymi, wartościami, którymi chcemy się kierować w życiu oraz definiujemy nasze cele życiowe. Etapy: ▪ Ja subiektywne (doświadczenia), - odbieram świat poprzez doświadczenia ▪ Ja egzystencjalne (stałość przedmiotu, poczucie odrębności), - dziecko ma świadomość poczucia odrębności ▪ Ja obiektywne (świadomość siebie, „ja”, mówienie o sobie w pierwszej osobie, eksperyment z lustrem, umiejętność wyrażania emocji, samopisu) – dziecko jest bardziej świadome, potrafi samo opisywać siebie, lepsze zdolności językowe, które wpływają nie tylko na zwiększenie jego możliwości komunikacyjnych ale również zwiększenie jego umiejętności koncepcyjnych, czyli tworzą się prezentacje umysłowe w umyśle dziecka, które mają charakter werbalny ▪ Ja społeczne (eksperymentowanie z rolami społecznymi, ja w grupie), ja płciowe (tożsamość płciowa, stabilność płci, stałość płci) – etap przedszkolny, dzieci na tym etapie tworzą różne wewnętrzne reprezentacje tego „kim jestem?, czy jestem chłopcem, czy dziewczynką, kim byłem”, dzieci eksperymentują na tym etapie jak sobie radzą w różnych sytuacjach społecznych ▪ Struktura ja (ja realne, ja idealne, umiejętność samooceny) – etap wczesnoszkolny, - ja realne (czyli na jakim poziomie ja wykonuje pewne zadania, czy realizuje moje zamierzenia czy nie, czy robię to tak dobrze jak bym chciała) ja idealne (czyli w jaki sposób ja bym chciała funkcjonować różnych sytuacjach społecznych) umiejętność samooceny – będzie wpływać np. na to jakie cele będziemy sobie formułować, czy one będą ambitne czy nie, czy będą bardziej zachowawcze, tutaj poziom samooceny pełni bardzo ważną rolę! ▪ Kryzys tożsamości (kim jestem, po co jestem, jaki jestem?) – etap adolescencyjny, czasami młody człowiek kilkukrotnie przechodzi kryzys tożsamości, póki sobie nie odpowie na powyższe pytania w wystarczająco satysfakcjonujący sposób

▪ Kolejne kryzysy w życiu dorosłym (zweryfikowanie koncepcji tego kim jestem, po co jestem, jaki jestem z okresu nastoletniego, w ciągu całego życia pod wpływem różnych wydarzeń, kryzysów, zadań życiowych które się będą pojawiać będziemy sobie tą naszą tożsamość wielokrotnie weryfikować) Tożsamość społeczna: ▪ Dostrzeżenie wspólnych właściwości z innymi osobami z grupy, w której żyjemy, np. rodziny, oraz odrębności tych grup stanowi podstawę tożsamości społecznej ▪ Możemy tworzyć przynależąc do wielu różnych grup społecznych, lub identyfikując się z nimi

*Kształtuje się przez całe nasze dorosłe życie, modyfikuje się pod wpływem jakiś naszych zmian w życiu, czyli np. na początku zależy nam tylko, na byciu częścią rodziny, na byciu blisko mamy/taty, następnie my je modyfikujemy, uniezależniamy się psychicznie od rodziców i tworzymy pewne koncepcje tego do jakich grup chcemy należeć np. poprzez grupy rówieśnicze, grup religijne itd., może być tak, że my pewne rzeczy weryfikujemy poprzez relacje.

*Nasza tożsamość społeczna również się modyfikuje ale opiera się ona o naszą przynależność do różnych, istotnych dla nas grup społecznych lub naszą chęć przynależności do różnych grup społecznych. GRUPA SPOŁECZNA Człowiek w swoim życiu należy do wielu grup społecznych oraz niespołecznych. I jedne i drugie mogą mieć bardzo istotny wpływ na nasze życie. Grupa społeczna – zbiór co najmniej dwóch lub trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągania celów. Np. grupa na studiach (również grupa zadaniowa) – przekazywanie ściąg, notatek, informacji o jakimś wykładowcy Grupa niespołeczna – grupa ludzi, której członkowie znajdują się wprawdzie w tym samym czasie, obok siebie, jednak nie współdziałają ze sobą w celu zaspokojenia własnych potrzeb i osiągania celów. Np. ludzie w tramwaju *W zależności od tego czy mówimy o grupie społecznej czy niespołecznej to będą się uruchamiać zupełnie inne mechanizmy. PODZIAŁ GRUP SPOŁECZNYCH WEDŁUG SOCJOLOGII: Grupy społeczne socjologowie klasyfikują według różnych kryteriów:

I.

Liczby członków: a) Małe: rodzina, grupa koleżeńska b) Duże: związek zawodowy, partia polityczna, naród

II.

Rodzaju członkostwa: a) Pierwotne – członkowie grupy należą w wyniku urodzenia: rodzina, grupa religijna, narodowość b) Wtórne – członkowie grupy należą w wyniku własnego wyboru: grupa sportowa, studenci

III. Rodzaju więzi: a) Nieformalne – oparte na więzi nieokreślonej przez prawo lub inne normy: grono przyjaciół, koło hobbystów b) Formalne – oparte na więzi sformalizowanej przez prawo i inne normy: stowarzyszenie, wojsko, organizacja gospodarcza CZŁOWIEK JAKO ISTOTA SPOŁECZNA. EKSPERYMENTY – KROKI MILOWE W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ •

Eksperyment Króla Fryderyka II, król Sycylii, dotyczący potrzeby miłości i przywiązania, 1 eksperyment deprywacyjny, aby poznać język Adama i Ewy – rola potrzeby bezpieczeństwa, miłości i bliskości [eksperyment w którym jedna grupa noworodków zostawała ze swoimi mamami, natomiast druga grupa była oddzielona od matek i przebywały w odosobnieniu, jedynie przychodziły do tych dzieci „mamki”, które zaspokajały ich podstawowe potrzeby biologiczne] – część tych dzieci zaczęła umierać, część cierpiała na dziwne choroby skóry, jelit (choroby psychosomatyczne – wynikające ze stresu noworodków) (piramida potrzeb Maslowa, teoria Bowlby’ego [teoria o bezpiecznej bazie], teoria Ainsworth – typy przywiązania)

•

Eksperymenty dotyczące deprywacji sensorycznej Donald Hebb, 1954 – rola potrzeby afiliacji i interakcji społecznej

•

Eksperyment z małpkami rezusami Harry i Margaret Harlow, 1958 – rola potrzeby bezpieczeństwa, miłości i bliskości (piramida potrzeb Maslowa, teoria Bowlby’ego, teoria Ainsworth typy przywiązania) https://www.youtube.com/watch?v=1cvDKuna358

•

Eksperyment z wypadkiem samochodowym E.F. Loftus, J.C. Palmer, 1974 – wpływ języka na procesy poznawcze, początek psychologii sądowej

ROZUMIENIE ŚWIATA SPOŁECZNEGO: PODSTAWOWE MECHANIZMY I CZYNNIKI. PROCESY ATRYBUCJI ▪ Frietz Heider, Marianne Simmel 1958 https://www.youtube.com/watch?v=n9TWwG4SFWQ

Rodzaje: ➢ Wewnętrzne, dyspozycyjne ➢ Zewnętrzne, sytuacyjne

➢ Podstawowy błąd atrybucji ➢ Asymetria atrybucyjna, wyrazistość spostrzeżeniowa ➢ Egotyzm atrybucyjna, atrybucje w służbie ego

WYKŁAD 3 29 październik 2020 Rozumienie świata społecznego: podstawowe mechanizmy i czynniki. •

Komunikacja niewerbalna – Informacje o (1) naszym stosunku do innych, o relacjach w których jesteśmy z innymi oraz (2) relacji doświadczanych emocjach

•

Podstawowe sfery komunikacji niewerbalnej – kontakt wzrokowy, mimika, gesty, ton głosu, postawa ciała i dystans

•

Bardziej ufamy komunikatom niewerbalnym niż werbalnym, w przypadku niespójnych komunikatów werbalnych i niewerbalnych – bardziej ufamy niewerbalnym – eksperyment Alberta Mehrabiana (reguła 7-38-55) poniewa ż wynik tego eksperymentu zbytnio generalizujemy

•

Emocje podstawowe (Ekman, Friesen) – gniew, radość, strach, zdziwienie, wstręt, smutek

•

Emblematy!

Komunikacja interpersonalna odbywa się przynajmniej na jednym z trzech poziomów: 1. Poziom faktyczny, faktualny; 2. Poziom instrumentalny – poziom, w którym porozumiewamy się „instrukcjami” tzn. oczekujemy od odbiorcy komunikatu konkretnych zachowań;

3. Poziom afektywny – poziom, w którym w trwający proces komunikacji jesteśmy zaangażowani emocjonalnie, ujawniamy nasze wartości i poglądy Heurystyki: ▪ Heurystyka dostępności (prawdopodobieństwa) – proces szacowania ▪ Heurystyka reprezentatywności (typowości) a schemat ▪ Heurystyka dostosowania (zakotwiczenia) – inf. Źródłowa Konstrukt poznawczym, schemat poznawczy ▪ Definicja, funkcje, dostępność schematów ▪ Stereotyp – definicja, funkcje ▪ Schemat a stereotyp Mechanizmy wpływające na proces wnioskowania społecznego: ➢ Efekt uporczywości ➢ Efekt pierwszeństwa: pierwsze wrażenie, efekt halo (efekt aureoli, efekt diabelski) ➢ UTO a błąd logiczny ➢ Zjawisko samospełniającego się proroctwa SCHEMAT Z CECHAMI

WYKŁAD 4 5 listopada 2020 DYSONANS POZNAWCZY •

Eksperyment Festingera, dysonans poznawczy (1957) https://www.youtube.com/watch?v=korGK0yGIDo

•

Definicja zjawiska

•

Redukcja dysonansu poprzez: a) Zmianę zachowania lub postawy b) Redukcję sprzecznych informacji (s. poznawczych) c) Stworzenie nowego usprawiedliwienia (s. emocjonalna)

•

Dysonans podecyzyjny (jaka decyzja, mechanizm)

•

Uzasadnienie wewnętrzne i zewnętrzne (motywacja wewnętrzna [bo chce] i zewnętrzna [bo muszę]; motywacja „do” i „od”)

•

Zjawisko uzasadniania własnego wysiłku

WYKŁAD 6 19 listopad 2020 POSTAWA SPOŁECZNA •

Komponenty postawy (poznawczy, emocjonalny, behawioralny)

Postawa zbalansowana a nierównomiernie rozbudowana - wpływ na funkcjonowanie człowieka. Dostępność komponentów Uodparnianie na zmianę postawy • Zmiana postawy poprzez: ➢ Dysonans poznawczy ➢ Strategia peryferyczna ➢ Strategia centralna • Kiedy zmiana postawy jest trwała? ➢ Strategia centralna ➢ Osobiste zaangażowanie ➢ Dostępność komponentów ( postawa zrównoważona )

• Teoria reaktancji (efekt bumerangów) • Czy na podstawie znajomości postaw możemy przewidzieć zachowanie drugiej osoby? Zachowania spontaniczne a przemyślane

Procesy grupowe Syndrom myślenia grupowego - uleganie ograniczającej sugestii i naciskowi grupy, której jest się członkiem. W wyniku narzuconej autocenzury członkowie grupy zubażają dobrowolnie swoje zdolności intelektualne. Syndrom ten oznacza również izolację grupy od otoczenia. Według Irvinga Janisa (1972) syndrom ten charakteryzuje się następującym objawami: ➢ Iluzja nieomylności i pewności siebie, ➢ Wywieranie nacisku wewnątrzgrupowego dla wymuszenia konformizmu, ➢ Sam-cenzurowanie się (aby uniknąć powtarzających się negatywnych reakcji grupy, krytyczni jej członkowie decydują się w końcu milczeć), ➢ Iluzja jednomyślności (milczenie jest traktowane jako wyraz zgody), ➢ Filtrowanie informacji tzn. Członkowie grupy starają się nie dopuścić informacji sprzecznych ze zdaniem grupy. Zjawisko polaryzacji grupowej - uskrajnianie postaw i przekonań, tendencja do bardziej radykalnych decyzji, niż pierwotnie zakładane.$ Facylitacja społeczna - gdy sytuacja społeczna pozwala nam wnioskować, iż może mieć miejsce ocena naszego indywidualnego wysiłku lub poziomu wykonania zadania. Wtedy sama już obecność innych osób wywołuje napięcie. To napięcie powoduje, iż w obecności innych lepiej wykonujemy zadania proste, gorzej zadania trudne lub nowe. $ Próżniactwo społeczne - występuje wtedy, gdy mamy pewność, iż nasz indywidualny wysiłek, wkład w prace zespołu lub poziom wykonania przez nas zadania będzie niemożliwy do oceny (gorzej wykonujemy zadania proste, lepiej trudniejsze - bo spada napięcie, motywacja).$...