Psychologia rodziny wykłady PDF

Preview

Summary

Download Psychologia rodziny wykłady PDF

Description

WYKŁAD 1 7/11/2020 T: Psychologia rodziny Psychologia rodziny ● podstawowa grupa społeczna ● instytucja społeczna - obwarowana przepisami prawnymi ● prymarne środowisko wychowawcze ● grupa bliskich sobie ludzi, tworzących wspólnotę formalną, majątkową, terytorialną. Tradycyjne ujęcie rodziny Rodzina to żyjący we wspólnocie kobieta i mężczyzna, wychowujący dzieci własne lub przybrane; utrzymująca społecznie zatwierdzone współżycie seksualne, wspólnie zamieszkująca Role rodzinne Pojęcie ról rodzinnych ściśle wiąże się z zaspokajaniem potrzeb rodziny i poszczególnych jej członków, poziomem realizacji funkcji rodziny Rola to powtarzające się wzorce zachowań prowadzące do zaspokojenia potrzeb rodziny Role mogą mieć charakter ● instrumentalny ● afektywny Epstein i inni (1993) wyróżnili 5 typów ról istotnych dla funkcjonowania systemu rodzinnego: ● zagwarantowanie zasobów ● wychowanie i wsparcie ● kształtowanie umiejętności życiowych ● zarządzanie systemem rodzinnym ● zapewnienie satysfakcji seksualnej małżonków Funkcje współczesnej rodziny: ● funkcja prokreacyjna - pozwala na zaspokojenie emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków oraz na biologiczne przetrwanie społeczeństwa ● funkcja seksualna - gwarantuje społecznie akceptowaną formę współżycia płciowego ● funkcja ekonomiczna - pozwala na zagwarantowanie bezpieczeństwa materialnego rodzinie ● funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca - polega na zabezpieczeniu środków niezbędnych do życia oraz sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi lub chorymi członkami rodziny ● funkcja socjalizacyjna - jest realizowana w dwóch wymiarach: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie swoich zachowań i cech osobowości przez współmałżonków. ● funkcja stratyfikacyjna - polega na nadawaniu przez rodzinę pozycji społecznej swoich członków ● funkcja rekreacyjna - polega na zaspokojeniu potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki ● funkcja spójności - polega na utrzymaniu stanu koherencji wewnątrz rodziny w tym rodziny rozszerzonej (rozwój indywidualny vs wartości rodzinne) ● funkcja emocjonalna - polega na zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych ● funkcja kulturowa - przekazywanie dzieciom dzieciństwa kulturowego poprzez

zapoznawanie ich z dziełami kultury.

Rodzina jako środowisko wychowawcze i jako ważna instytucja w systemie wychowawczym spełnia następujące funkcje: ● Opiekuńcza - dbanie o zabezpieczenie bytu materialnego i zdrowie rodziny ● Emocjonalna - zaspokojenie potrzeb, utrzymywanie serdecznych kontaktów, które sprzyjają kształtowaniu cech charakteru i umiejętności współżycia ● Kształcąca - rozwijanie zainteresowań poznawczych, kształcenie nawyków pracy ● Aktywizacja twórcza - rozbudzanie zainteresowań, pobudzaniu do samokształcenia i samodoskonalenia Funkcje systemu rodzinnego obejmują: ● Wszystkie dziedziny życia rodziny ● Podlegają zmianom w kolejnych fazach rozwoju rodziny ● Są modyfikowane przez przemiany społeczne i kulturowe Zmiany w obrębie rodziny związane z dążeniem do tzw. modelu niezależności (HarvasNapierala, 2010) ● Uznawanie autonomii poszczególnych członków rodziny ● Poleganie na sobie jako najważniejsza wartość w wychowaniu ● Przypisywanie większego znaczenia wartościom jednostki niż wartościom relacyjnym ● Atomizacja rodziny, rozluźnienie jej struktury ● Ograniczenie relacji wspólnotowych rodzice-dzieci, dziadkowie-wnuki ● Osłabienie funkcji socjalizacyjnej ● Wchodzenie rodziców w relacje niemające funkcji wychowawczej ● Dążenie do szybkiego usamodzielnienia się dzieci Trendy i zmiany modelu rodziny: ● Odejście od produkcyjnego do nieprodukcyjnego modelu - rodzice pracują poza domem ● odejście od wielopokoleniowej do rodziny małej i niezależnej finansowo ● oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej ● model małżeństwa egalitarnego - równy podział obowiązków i odpowiedzialności ● model małżeństwa dwu karier ● dziecko jako wartość autoteliczna ● dobrowolność vs społeczny obowiązek ● łatwość rozwiązywania małżeństwa ● udział instytucji społecznych w wychowaniu A. Maslow wyróżnił siedem grup potrzeb podstawowych. Należą do nich: ● potrzeby fizjologiczne ● potrzeby bezpieczeństwa ● potrzeby przynależności miłości ● potrzeby uczucia ● potrzeby samourzeczywistnienia ● potrzeba wiedzy i rozumienia ● potrzeby estetyczne

Wszystkie te potrzeby są realizowane w środowisku rodzinnym. WYKŁAD 2 7/11/2020 T: Zróżnicowane formy życia rodzinnego Rodzina tradycyjna Jest oparta na tradycyjnym modelu małżeństwa, gdzie mamy do czynienia z dychotomią płci Zakłada, że ● istotne są różnice między kobietami i mężczyznami ○ biologiczne ○ psychiczne ○ osobowościowe ● istnieje odmienność roli kobiety i mężczyzny (np. opiekunka dzieci, żywiciel rodziny, osoba podejmująca decyzje dotyczące rodziny etc.) Różne rodzaje rodzin (różnice kulturowe) ● rodzina nuklearna - złożona z rodziców i dzieci. Zachowuje pewien dystans wobec dalszych krewnych, najczęściej mieszka osobno - prowadzi własne gospodarstwo domowe ● rodzina poszerzona - w skład rodziny wchodzą dziadkowie, wujkowie i ciocie, kuzynostwo ● rodzina typu sib - duża grupa spokrewnionych osób pochodzących od jednego, wspólnego antenata ● klan - kryterium przynależności do rodziny jest pokrewieństwo i miejsce zamieszkania ● household - zamieszkiwanie razem i utrzymywanie więzi osób niespokrewnionych ● rodzina mieszana - złożona z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych - np. ○ poligynia - jeden mężczyzna z kilkoma kobietami ○ poliandria - jedna kobieta z kilkoma mężczyznami Różne formy życia rodzinnego: ● samotne rodzicielstwo ● rodzina niepełna ● kohabitacja ● rodzina zrekonstruowana tzw. “patchworkowa ● rodzina adopcyjna ● rodzicielstwo zastępcze ● rodzinne domy dziecka Kohabitacja - wolny związek, związek konsensualny, wspólnota życiowa, konkubinat, związek niemałżeński, związek niepartnerski, związek nienormalny, niezalegalizowany. Definicja - współżycie kobiety i mężczyzny, niezalegalizowane, obejmujące więć fizyczną, duchową, emocjonalną i gospodarczą. Małżeństwo - zinstytucjonalizowana forma współżycia kobiety i mężczyzny, dająca im określone prawa i nakładająca na nich wyznaczone obowiązki.

Kohabitacja a małżeństwo: ● większa umowność ● mniejsza stabilność ● nieokreślony czas trwania - trwałość zależna od decyzji partnerów ● mniej jasne oczekiwania od partnera ● mniejszy nacisk na podział ról ● mniej jasne zasady funkcjonowania małżonków - większa tolerancja i dowolność zachowań. Rodzaje kohabitacji: ● trwały związek jako alternatywa dla małżeństwa ● etap związku (między randkowaniem a małżeństwem) ● tymczasowa kohabitacja - nie zakładająca trwałego pożycia ● seryjna kohabitacja - zmiana partnerów ● kohabitacja przedmałżeńska/przedślubna (małżeństwo na próbę) - demonstracja dorosłości ● kohabitacja przerywana - dobrowolna lub mimowolna separacja ● związek LTA (living together apart) - razem, ale osobno j.w. Przyczyny: ● warunki niesprzyjające tradycyjnej rodzinie ● potrzeba niezależności finansowej ● trudności finansowe - odraczanie decyzji o ślubie ● potrzeba zachowania własnego mieszkania, renty po mężu itp ● zaangażowanie w pracę, łatwość migracji Uwarunkowania psychologiczne: ● wzorce zachowań wyniesione z pochodzenia rodziny - częściej w takie związki wchodzą partnerzy z rodzin rozbitych i kłócących się, gdzie obserwuje się brak zaangażowania ojca w wychowanie, wpływ może też mieć “transmisja nietradycyjnych stylów życia” ● przekonanie o niestabilności związków - wybór alternatywnej do małżeństwa formy związku ● lęk przed ponownym związkiem - trudny, rozwód, podział majątku itp. ● “filozofia życiowa” - negowanie tradycji, norm, zakazów, odrzucanie tradycyjnego podziału na obowiązki kobiety i mężczyzny ● mniejsza religijność Wpływy kulturowe - zgodność z normą obyczajową i prawną (por. Szwecja vs Chiny: przyzwolenie vs potępienie, ułatwienia vs utrudnienia prawne). Niezależność ekonomiczna kobiet, dostęp do dóbr Wpływ mass mediów, moda - niezależny styl życia, zmiany zamieszkania, pracy etc: podkreślenie atrakcyjności fizycznej (love island) - duże oczekiwania: łatwość nawiązywania relacji seksualnych, spontaniczne podejmowanie decyzji np. “Zostań na noc”) Badania:

● ● ● ● ●

●

● ● ●

Ok 50% związków ludzi w Ameryce w wieku 14-40 lat żyje w związku kohabitującym Zadowoleni z małżeństwa byli bardziej ci partnerzy, którzy nie zamieszkiwali przed ślubem Kobiety kohabitujące wykazywały większe niezadowolenie z małżeństwa Najbardziej niekorzystna była kohabitacja przedzaręczynowa - bez ustalenia zasad związku Kohabitacja wiązała się z następującymi czynnikami ryzyka: ○ większa agresja, konflikty ○ niższa pewność co do przyszłości ○ mniejsze zaangażowanie Kohabitacja miała niekorzystny wpływ na: ○ satysfakcję ○ komunikację ○ zaufanie ○ poświęcenie U kohabitujących wcześniej był większy wskaźnik rozwodów u M wykazano niższe zaangażowanie po ślubie vs u K - wyższe W przypadku drugiego małżeństwa - miała miejsce niższa stabilność i niższa jakość małżeństwa wobec osób wcześniej kohabitujących.

Wyjaśnienie dlaczego kohabitacja rokuje co do trwałości małżeństwa: Efekt selekcji - wybierają specyficzne osoby, nie radzące sobie w relacji etc. Efekt kohabitacji - kohabitacja wzmaga tymczasową naturę związku ➔ Świadomość stabilnego związku pozwala lepiej radzić sobie z problemami ➔ Szybciej pojawia się kryzys (staże się sumują) ➔ Indywidualistyczne nastawienie, wzmacniane przez kohabitację powoduje problemy, jednocześnie pojawia się poczucie utraty autonomii ➔ Zjawisko inercji - kohabitacja wymusza związek WYKŁAD 3 8/11/2020 Rodzina zrekonstruowana Rodzina, w której co najmniej jedno dziecko nie jest dzieckiem wychowującej go pary (jest dzieckiem z poprzedniego związku). Rodziny takie powstają w wyniku rozpadu wcześniejszych struktur na skutek śmierci jednego z rodziców albo ich rozwodu czy rozstania. Są w niej członkowie innych rodzin, które się rozpadły np. dzieci z rozwiedzionego małżeństwa i ich rodzice, nowi partnerzy rodziców, teściowie - Ci nowi i dawni, a także wiele innych osób, które stanowią część każdej z rodzin. Terminologia: rodzina ● zrekonstruowana ● patchworkowa (posklejane z kawałków) ● wielorodzina ● odbudowana ● binuklearna Według statystyk wzrasta liczba rodzin zrekonstruowanych - ponieważ jest więcej rozwodów,

więcej pozamałżeńskich urodzeń i większa skłonność do związków kohabitacyjnych. Grupa heterogeniczna ● rodzina zrekonstruowana z ojczymem, macochą ● rodzina zrekonstruowana z dziećmi z poprzednich związków obojga partnerów ● oraz własnymi dziećmi pary Ze względu na złożoność struktury rodziny te różnią się: ● wzorcami funkcjonowania ● organizacją życia rodzinnego ● liczbą relacji i charakterem więzi między członkami rodziny Określenie relacji rodzinnych w rodzinach patchworkowych jest równie trudne, jak określenie ich statusu prawnego (nawet brak jest jednoznacznych określeń na dorosłych opiekujących się nie swoimi dziećmi) Dzieci odczuwają przynależność często do więcej niż jednej rodziny, posiadają więcej niż dwie pary dziadków (czasami nawet trzy lub cztery). Jaki jest status przybranych rodziców? ● są odpowiedzialni za dziecko (np.w sensie prawnym za opiekę , bezpieczeństwo) ● wychowują dziecko ● dzielą z nim miejsce zamieszkania ● nawiązują relację uczuciową (lub nie) ● nie mają do niego żadnych praw rodzicielskich ● nie mają wyznaczonych definitywnie ról społecznych Problem adopcji: ● adopcja nie jest jednak możliwa, ze względu na drugiego rodzica, ● rodzic lub opiekun nie chcą zmiany statusu prawnego dziecka ● wiek dziecka nie sprzyja zmianom. Charakterystyczne cechy rodzin zrekonstruowanych wh A. Dobosz-Sztuby to: 1. Członkowie rodziny zrekonstruowanej zwykle utracili bliską sobie osobę przez śmierć lub przez rozpad małżeństwa, co może utrudniać prawidłowe nawiązanie nowych związków wewnątrzrodzinnych 2. W rodzinie zrekonstruowanej jedno z rodziców dziecka mieszka oddzielnie, często też ma nową rodzinę, co oznacza, że dziecko ma przy sobie tylko jednego biologicznego rodzica. Przy czym mieszkający oddzielnie rodzic biologiczny zachowuje współodpowiedzialność za wychowanie swojego dziecka, mimo że większy zakres czynności opiekuńczych i wychowawczych przypada na co dzień rodzicowi przybranemu. 3. Przynależność do rodziny zrekonstruowanej nie jest jasno zdefiniowana - ani ze względu na więzy biologiczne, ani też regulacje prawne. Stąd dzieci z rodzin zrekonstruowanych są członkami więcej niż jednej wspólnoty rodzinnej 4. Pozycje prawne obojga rodziców rozłożone są asymetrycznie. Rodzic przybrany nie posiada praw rodzicielskich wobec dzieci swojego partnera. Dzieci i ich przybrane rodzeństwo nie są ze sobą spokrewnione (brak regulacji prawnych co do roli partnerów rodzica) 5. Oprócz ról przypadających z tytułu więzi biologicznych, w rodzinie zrekonstruowanej

mamy do czynienia z rolami nabytymi, dla których nie istnieją jasno określone, jednoznaczne modele społeczne (chodzi tu przede wszystkim o rolę macochy i ojczyma). 6. Rodzina zrekonstruowana nie jest akceptowana przez członków rdzennych, ponieważ zarówno rozwód, jak i zawarcie nowego związku małżeńskiego, zwykle spotyka się z ich dezaprobatą. 7. Członkowie rodziny zrekonstruowanej nie posiadają żadnej historii, muszą ją dopiero wspólnie tworzyć. Rodzina patchworkowa jako system i trudności z tym związane: ● Rodzina przeżywa stres związany ze zmianami w jej strukturze. ● Złożona jest sieć lojalności rodzinnych (lojalność wynika z relacji obecnych, ale też z przeszłości); utrzymywanie lojalności jest trudne zwłaszcza, gdy rodzice są skonfliktowani z poprzednimi partnerami, a dzieci z nowym partnerem rodzica. ● Niejasne są zewnętrzne granice rodziny ● Podsystemy rodzinne mogą być bardzo złożone (wiele triangulacji w rodzinie zrekonstruowanej) ● Pojawiają się trudności w nawiązywaniu relacji opartych na zaufaniu z nowymi członkami rodziny. ● Nie wytworzyła się więź jednego z partnerów z dzieckiem. ● Może mieć miejsce odsunięcie się jednego z partnerów i mniejsze zaangażowanie w opiekę nad dzieckiem lub nadmierne zaangażowanie w systemie wychowania przybranego rodzica ● Może pojawić się nadmierne zaangażowanie emocjonalne (kompensacja braku więzi) ● Tworzenie się więzi ma miejsce poza rodziną ● Pojawiają się trudności w łączeniu jednocześnie roli rodzica biologicznego i przybranego wobec dzieci (np. równe traktowanie dzieci przy odmiennych systemach wychowawczych ojca i ojczyma). Wszystko to wynika z próby odtwarzania wzorców funkcjonowania rodziny pierwotnej. Badania wykazują, że dzieci z rodzin zrekonstruowanych są bardziej narażone na nieprzystosowanie społeczne (ale może to wynikać z przyczyn związanych z rozstaniem się rodziców). System rodziny Podejście systemowe zakłada, że to co się dzieje w rodzinie,wywiera ogromny wpływ na zachowanie każdego z jej członków. Wpływ ten jest tak duży, że nie da się zrozumieć występujących u danej jednostki zaburzeń/problemów bez znajomości jej sytuacji rodzinnej. Charakterystyka rodziny jako systemu Struktura rodziny ● zespół funkcjonalnych wymagań wypełnianych przez osobę/osoby oraz oczekiwań jakie są wobec niej/nich kierowane ● ważne wydarzenia - tragedie, dramaty-w aktualnej rodzinie obecnie iw przeszłości oraz we wcześniejszych pokoleniach są one źródłem o wiedzy o świecie i sobie samym zawierają: ● przestrogi - “nie chcę,żebyś skończył jak dziadek”

● rozumienie zagrożenia - “nie należy ufać obcym” ● rodzinną samoocenę - “w naszej rodzinie nikt by tak nie postąpił” Granice w systemie rodziny W obrębie rodziny możemy wyróżniać ● granice wewnętrzne, które oddzielają od siebie podsystemy ● granice zewnętrzne, które wyodrębniają ją od otoczenia(innych rodzin, instytucji) Granice można określić ze względu na określone kryterium: ● przepływ informacji ● rodzaje aktywności ● dostęp do dóbr ● dostęp do osób Granice mogą być: ● zatarte ● prawidłowe ● sztywne ● elastyczne ● przepuszczalne Granice zatarte występują w rodzinach,w których informacje zbyt swobodnie przepływają pomiędzy subsystemami, role rodzinne są niejasne i pomieszane, dzieci mają trudności w osiągnięciu autonomii i niezależności. Granice sztywne sprawiają , że przepływ informacji jest ograniczony , członkowie rodzin nie potrafią szczerze rozmawiać i wyrażać swoich uczuć, dzieci mają wiele swobody,co umożliwia osiągniecie autonomii, ale może trudności w nawiązaniu bliskich relacji. W zdrowych rodzinach granice są elastyczne, umożliwiają szczerą komunikację i bliskość pozwalają na zachowanie autonomii. Podsystemy Najważniejszy podsystem mąż-żona,bo: ● daje początek rodzinie ● daje poczucie szczęścia ( zadowolenie lub niezadowolenie małżonków wpływa na resztę rodziny) ● decyduje o intensywności komunikacji ( styl komunikacji między małżonkami jest przenoszony na relacje dzieci) ● relacja między małżonkami jest prototypem relacji społecznych dla dziecka ● wyznacza podział obowiązków i organizację całego życia rodzinnego Przymierza i koalicje Koalicja polega na sprzymierzeniu się danego podsystemu przeciwko innemu członkowi rodziny (np. rodzica i dziecka, międzypokoleniowe) Jeśli podsystemy mają charakter przymierza, granice są elastyczne, umożliwiaką bliski kontakt między wszystkimi członkami rodziny, ale jednocześnie określają związki w ramach generacji, np rodziny pochodzenia, rodzice, dzieci. Role w rodzinie W porównaniu z rolami społecznymi role rodzinne są bardziej trwałe i sztywne, ale ich pełnienie jest mniej świadome. Zależą od:

● ● ● ●

wpływu rodziny, oczekiwań innych delegowania, aby ktoś podjął daną rolę (np. “chory” scala rodzinę i chroni ja przed rozpadem) uprzednich doświadczeń tradycji wyniesionych z rodziny pochodzenia

Komunikacja w rodzinie ● prawidłowa ● zaburzona np. typu “podwójne wiązanie” Tożsamość rodziny: jest wyznaczona przez granice (zewnętrzne -zachowanie intymności rodziny) oraz zjawiska i procesy wewnątrz systemu. Aby rodzina mogła zachować tożsamość konieczna jest równowaga pomiędzy procesami morfogenetycznymi - tendencjami rozwojowymi i morfostatycznymi - tendencjami do zachowania stałości. Każda rodzina dąży do zachowania STATUSU QUO. Procesy regulacyjne w rodzinie realizowane są przez mechanizm: ● sprzężenia zwrotnego dodatniego - im większa siła oddziaływania bodźca na system, tym silniejsza reakcja systemu (rodziny) => warunkuje zmiany w rodzinie ● sprzężenia zwrotnego ujemnego - zwiększenie siły oddziaływania bodźca (członka rodziny komunikatu, wydarzenia etc) na system powoduje zmniejszenie reakcji systemu => warunkuje utrzymanie stałości w rodzinie. Celem mechanizmu homeostazy jest utrzymanie stabilności w rodzinie. Gdy system ten jest zagrożony rozpadem, członkowie rodziny podejmują różnego rodzaju zachowania dla przywrócenia równowagi. Procesy morfogenezy umożliwiają rodzinie dokonywanie zmian od przechodzenie przez kolejne stadia rozwoju. Zmiany w cyklu życia są konieczne, jednak system rodzinny musi zachować pewną stabilność, aby przetrwać. Rodziny, w których dominuje zmienność nad homeostazą są niestabilne oraz narażone na rozpad. Zależności cyrkularne polegają na tym, że członkowie rodziny oddziałują na siebie na zasadzie sprzężeń zwrotnych, w których zachowanie osób wzmacnia się wzajemnie i trudno ocenić, czyje zachowanie było przyczyną, a czyje skutkiem. Sekwencje rodzinne to ciągi zachowań powtarzane w różnych sytuacjach (np. kłótnie), gdzie wiadomo jaki bodziec/komunikat/sytuacja wywoła daną sekwencję. Hierarchia rodzinna We właściwej hierarchii rodzinnej to rodzice powinni sprawować władzę. Typologia systemów rodzinnych wg Dawida Fielda (wg kryterium granic pomiędzy podsystemami rodzice - dzieci) Rodzina chaotyczna

W rodzinie brak więzi, członkowie rodziny żyją obok siebie, ma miejsce zła organizacja życia rodzinnego, występuje napięcie i stałe konflikty, obciążenie innymi swoimi problemami. Małżonkowie mogą grozić sobie rozwodem. W wychowaniu brak jest konsekwencji, rodzice są nieodpowiedzialni, kierują się nastrojami, krytykują i znieważają dzieci, zauważają tylko ich błędy, są niesprawiedliwi, używają siły. Dzieci nie mają poczucia bezpieczeństwa, czują się zagrożone i niekochane. Mają niskie poczucie własnej wartości - czują się “złe moralnie”. Czują gniew, chęć zemsty lub nie rozumieją własnych uczuć, wcześnie opuszczają dom, wracają z poczucia obowiązku....